CƠ sở lý LUẬN về QUẢN lý GIÁO dục kỹ NĂNG tự bảo vệ bản THÂN CHO TRẺ 5 6 TUỔI ở các TRƯỜNG mầm NON

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ GIÁO DỤC KỸ
NĂNG TỰ BẢO VỆ BẢN THÂN CHO TRẺ 5-6
TUỔI Ở CÁC TRƯỜNG MẦM NON

Tổng quan nghiên cứu vấn đề
Một số nghiên cứu về quản lý giáo dục kỹ năng tự
bảo vệ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trên thế giới
Các chương trình giáo dục kỹ năng tự bảo vệ của các
nước trên thế giới .
Các nghiên cứu về kỹ năng tự bảo vệ nói chung và kỹ
năng tự bảo vệ của trẻ nói riêng đã được nhiều tổ chức và cá
nhân trên thế giới thực hiện như Tổ chức Giáo dục Khoa
học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc (UNESCO), Qũy Nhi đồng
Liên Hiệp Quốc (UNICEF), Tổ chức Y tế Thế giới (WHO),
…. Công ước của Liên Hiệp Quốc về quyền trẻ em khẳng
định: “Vì chưa đạt đến sự trưởng thành về mặt thể chất và
trí tuệ, trẻ em cần phải được bảo vệ và chăm sóc đặc biệt,
trước cũng như sau chào đời. Các bậc cha mẹ là người chịu
trách nhiệm chính trong việc ni nấng và giáo dục con cái
của mình”. “Khơng ai được phép làm tổn hại đến trẻ em.
Nghĩa vụ của chúng ta là tôn trọng và bảo vệ các em.


Không ai được ngược đãi trẻ em trai và gái về mặt thể chất,
bằng ngơn ngữ hoặc tình cảm, kể cả cha mẹ, thầy cơ giáo
hay những người chăm sóc trẻ” [13]. “Các bậc cha mẹ có
nghĩa vụ bảo vệ con cái của mình tránh mọi nguy cơ xâm
hại tình dục dưới mọi hình thức khác nhau. Khơng một ai,
kể cả cha mẹ đẻ, cha mẹ nuôi, anh em, họ hàng, thầy cơ,
hàng xóm hay những người xa lạ, có thể lạm dụng và xâm
hại trẻ em về mặt tình dục. Lạm dụng tình dục trẻ em là một

tội ác. Nếu cha mẹ hay những người có trách nhiệm chăm
sóc các em nhận thấy những điều đó mà khơng báo cho các
nhà chức trách thì bị con là kẻ đồng phạm” [13].
Trong dự án về “Trẻ em và môi trường gia đình”
(1990-1995) của UNESCO phối hợp cùng với WHO và
UNICEF tập trung cơng sức vào những lĩnh vực có ý nghĩa
sống cịn như dinh dưỡng, kích thích ở trẻ sự phát triển tồn
diện, cách ni dạy trẻ an tồn trong hồn cảnh khó khăn,
về trẻ khuyết tật, về giáo dục tiền học đường bằng cách huy
động hầu hết mọi lực lượng và tài nguyên cả hiện đại lẫn cổ
truyền để cải thiện những năng lực và tiện nghi cho trẻ.
UNESCO đã tìm cách góp phần mình một cách lâu dài và
có hiệu quả để giúp trẻ phát triển và tự tin vào đời.


Tại nhiều nước phương Tây, thanh thiếu niên đã
được học những kỹ năng về những tình huống sẽ xảy ra
trong cuộc sống, cách đương đầu và đối diện với những khó
khăn, cách vượt qua những khó khăn đó cũng như cách
tránh những xung đột, mâu thuẫn, bạo lực giữa người và
người. Đó là những kỹ năng quan trọng để con người có
thể thành cơng trong cuộc sống và làm việc hiệu quả hơn.
Ngoài ra, “Ở nước Cộng hoà Liên bang Nga đã có
một số chương trình giáo dục kỹ năng xã hội, trong đó đặc
biệt chú trọng đến việc giáo dục kỹ năng tự bảo vệ bản thân
trước những tình huống khó khăn trong cuộc sống dành
cho trẻ em và phụ huynh. Luật bảo vệ an toàn cho trẻ em
được ban hành rộng rãi trên cả nước Cộng hoà Liên bang
Nga. Các địa phương cũng tuyên bố cam kết bảo vệ an tồn
cho trẻ em dưới mọi hình thức” [45].

Ở các nước khu vực Châu Á nói chung và những nước
khu vực Đơng Nam Á, gần với Việt Nam thì việc nghiên
cứu và áp dụng thử nghiệm giáo dục các kỹ năng sống cơ
bản có kỹ năng an tồn và tự bảo vệ cũng rất được quan
tâm.
Tại Nhật một quốc gia thường xuyên xảy ra các thảm
họa thiên nhiên và động đất nên việc giáo dục kỹ năng tự


bảo vệ cho trẻ được tiến hành từ bậc học mầm non từ
những bài học tình huống mơ phỏng thực tế giúp trẻ biết
cách tự bảo vệ mình. Tại Hàn Quốc, học sinh tiểu học được
học cách đối phó, thích ứng với các tai nạn như cháy, thiên
tai,động đất.
Như vậy, một số quốc gia trên thế giới đã quan tâm
đến việc giáo dục kỹ năng sống, đặc biệt kỹ năng tự bảo
vệ cho trẻ em từ lứa tuổi mầm non. Những chương trình
này nhằm hình thành cho trẻ em những kỹ năng cơ bản
giúp chúng thích ứng và thành cơng trong cuộc sống tương
lai.
Những tác phẩm về giáo dục kỹ năng tự bảo vệ
Bên cạnh những chương trình giáo dục kỹ năng tự
bảo vệ, cũng có nhiều tác phẩm hữu ích hỗ trợ sự phát
triển, hoàn thiện kỹ năng này cho người học. Chẳng
hạn: “Tuyển tập “Những câu chuyện vàng về khả năng tự
bảo vệ mình” của tác giả Bạch Băng cùng các đồng tác giả
giúp trẻ nhận thức được tầm quan trọng của việc tự bảo vệ
bản thân thông qua các câu chuyện diễn ra trong chính
cuộc sống của trẻ nhỏ” [3]. Hay trong tác phẩm: “45 cách
dạy trẻ tự bảo vệ mình” của tác giả Yoon Yeo Hong được

nhà xuất bản Thông tin và truyền thông dịch, xuất bản năm


2011 đã trình bày đan xen giữa lý thuyết và thực hành,
giúp trẻ nhận biết các mối nguy hiểm và nâng cao cảnh
giác, tự bảo vệ an tồn cho chính mình cũng như hướng
dẫn trẻ cách đối phó hoặc thốt khỏi nguy hiểm tạm thời.
Những tình huống trong sách rất gần gũi với cuộc
sống hàng ngày của trẻ. Ngôn từ của sách cụ thể, dễ hiểu,
khơng giáo điều, nhiều hình ảnh minh họa, rất phù hợp với
trẻ em. Trong cuốn sách: “Protecting the Gift – Keeping
Children and Teenagers Safe (and Parents Sane)” “(Giúp
trẻ em và thiếu niên an toàn) của tác giả Gavin De Becker
thuộc bản quyền của nhà xuất bản Dell, New York. Cuốn
sách chia sẻ cái nhìn sâu sắc, những giải pháp thiết thực
giúp phụ huynh hướng dẫn trẻ biết tự bảo vệ mình trước
những tình huống nguy hiểm: Cha mẹ sẽ làm gì nếu con
mình bị lạc nơi công cộng; làm thế nào để nhận diện một
kẻ lạm dụng tình dục; làm thế nào để nhận biết con của
mình bị lạm dụng tình dục; làm thế nào để cải thiện sự an
toàn cho trẻ...” [53].
Trong cuốn sách: “Raising the kids who can protect
them self” (Nuôi dạy những đứa trẻ có thể tự bảo vệ mình)
của tác giả Debbie và Mike Gardnert thuộc bản quyền của
công ty McGraw Hill, Mỹ. “Hai tác giả đã chia sẻ cho


chúng ta phương pháp dạy trẻ xác định và thoát khỏi
những tình huống nguy hiểm; cách nhận dạng những đặc
điểm vị trí thốt hiểm cụ thể từ sân chơi đến những nơi

mua sắm; và trẻ làm thế nào có được những quyết định
thơng minh về sự bảo vệ an tồn cho bản thân khi khơng có
người lớn bên cạnh” [52].
Một số cơng trình nghiên cứu khoa học về giáo dục kỹ
năng tự bảo vệ:
“Từ những thập niên 80 của thế kỷ XX những nghiên
cứu về giáo dục kỹ năng tự bảo vệ bắt đầu được quan tâm.
Người đầu tiên nghiên cứu vấn đề này là Giáo sư Tiến sĩ
Gilbert J. Botvin là Giáo sư về sức khỏe cộng đồng,
Chuyên gia cao cấp về Tâm lý học, Trưởng khoa Phát
triển kỹ năng sống thuộc trường Đại học Cornell, Mỹ. Từ
năm 1979, ông và cộng sự đã lập nên một chương trình
giáo dục kỹ năng sống cho giới trẻ từ 17-19 tuổi. Lúc đó,
kỹ năng tự bảo vệ cho người học cũng được quan tâm.
Một chương trình được lập ra nhằm giúp người học có khả
năng từ chối những lời rủ rê sử dụng chất gây nghiện, nâng
cao sự tự khẳng định bản thân, kỹ năng ra quyết định và tư
duy phê phán” [11].
Năm 2002, nhóm tác giả người Mỹ: Ellen J.Hahn,


MaryKay Rayens, Urelody Power Noland , Dawn Myers
Christie đã công bố kết quả nghiên cứu của mình về kỹ
năng sống và chỉ ra hiệu quả của giáo dục, độ tin cậy của
việc thực hiện những chương trình giáo dục kỹ năng sống.
Tuy nhiên, chương trình mới chỉ dừng lại ở góc độ giáo
dục và đánh giá chương trình giáo dục kỹ năng sống chứ
chưa có những đánh giá về mức độ của từng kỹ năng cụ
thể.
Năm 2003, tác giả J.Gordo Arbuckle và Elizabeth

Dunn của trường Đại học Missouri thuộc Colombia đã
công bố kết quả nghiên cứu về kỹ năng sống của trẻ có cha
mẹ phạm tội và chỉ ra những thiếu hụt về kỹ năng tự bảo vệ
của chúng trước các tình huống nguy hiểm.
Năm 2005, tác giả Barry L.Boyd trong đề tài:
“Developing life skills in youth” (Phát triển kỹ năng sống
trong giới trẻ) đã nghiên cứu nhiều về các kỹ năng sống
cần thiết cho thanh thiếu niên hiện nay là: kỹ năng tự ứng
phó, kỹ năng tìm kiếm sự giúp đỡ, kỹ năng tự nhận thức,
… Như vậy, đề tài cũng đã đề ra những biện pháp giáo
dục kỹ năng tự bảo vệ và thông qua kỹ năng tự ứng phó,
kỹ năng tìm kiếm sự giúp đỡ trong giới trẻ.
Trong đề tài: “Teaching personal safety skills to young


children (Phương pháp dạy kỹ năng an toàn cho trẻ nhỏ)
của tác giả Sandy K. Wurtele và Julie Sarno Owens thuộc
khoa Tâm lý, Đại học Colorado tại Colorado Springs, CO,
Mỹ. Cơng trình đã nghiên cứu trên 406 trẻ mẫu giáo nhằm
xác đ ịnh mức độ kỹ năng an toàn cá nhân, phịng chống
lạm dụng tình dục ở trẻ từ đó đưa ra các biện pháp nâng cao
kỹ năng an toàn cho trẻ” [19].
Vượt qua biên giới của các nước phương Tây, chúng
ta có thể điểm qua về một số cơng trình nghiên cứu về giáo
dục kỹ năng tự bảo vệ cho trẻ mẫu giáo ở Cộng hoà Liên
bang Nga. Các tác giả Н. Авдеева, О. Князева, Р.
Стеркина đã nghiên cứu đề tài khoa học “Cơ sở lý luận về
giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho trẻ mẫu giáo lớn” với lập
luận rằng, việc giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho trẻ mẫu
giáo là rất quan trọng đối với sự phát triển của trẻ trong

xã hội, nhưng người lớn cần quan tâm, hỗ trợ, giáo dục trẻ
đạt được những kỹ năng này trong điều kiện xã hội hiện
đại.
Đề tài “Cơ sở lý luận về giáo dục kỹ năng tự bảo
vệ cho trẻ mẫu giáo lớn” được nghiên cứu trên cơ sở đề
án Chuẩn quốc gia về Giáo dục mầm non của Cộng hoà
Liên bang Nga năm 2010. Dựa trên những thành tựu giáo


dục mầm non truyền thống của Nga, đề tài nghiên cứu đưa
thêm vào những nội dung mới phản ánh những thay đổi
trong đời sống xã hội hiện đại (ví dụ: mục «Trẻ em và
những người xung quanh»). Trong đề tài đã thể hiện
những giờ học mẫu và những biện pháp tổ chức các giờ
học nhằm hỗ trợ trẻ em lĩnh hội kiến thức, kỹ năng tự bảo
vệ cá nhân phù hợp với cách tiếp cận tâm lý- giáo dục học
hiện đại [46].
Bằng việc xác định các nội dung cơ bản và định
hướng phát triển của trẻ em, các tác giả của chương trình
đã nghiên cứu nội dung, hình thức và phương pháp giáo
dục kỹ năng tự bảo vệ cho trẻ mẫu giáo lớn ở tất cả các cơ
sở giáo dục mầm non sao cho phù hợp với đặc điểm cá
nhân và độ tuổi của trẻ em, sự khác biệt văn hóa xã hội,
bản sắc và điều kiện sống của gia đình, cũng như tình hình
kinh tế - xã hội của từng địa phương. Phương châm giáo
dục kỹ năng tự bảo vệ cho trẻ mẫu giáo lớn dựa trên những
vốn kinh nghiệm sống, sở thích và đặc điểm hành vi của
từng trẻ.
Phần cuối cùng của đề tài nghiên cứu bao gồm các
nguyên tắc cơ bản giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho trẻ,

những kiến nghị đối với các giảng viên, cán bộ quản lý và


giáo viên mầm non, cũng như các đề xuất hợp tác với phụ
huynh học sinh.
Các tác giả phân loại chương trình thành sáu chủ đề
chính:
Trẻ em và những người xung quanh.
Trẻ em và thiên nhiên.
Đứa trẻ ở nhà.
Sức khỏe của trẻ em.
Những cảm xúc tích cực ở trẻ.
Trẻ em trên các đường phố của thành phố.
Mỗi chủ đề bao gồm nhiều đề tài nhỏ. Ví dụ: trong
chủ đề "Đứa trẻ ở nhà", bao gồm các đề tài sau đây:
Nhận diện người lạ, người quen;
Tình huống nguy hiểm trong cuộc sống hàng ngày...
Sau khi phân tích một số chủ đề, các tác giả đã đưa
những kinh nghiệm thực tiễn làm nền tảng cho Chương
trình của Н.Н. Авдеевой, О.Л. Князевой, Р.Б. Стеркиной
"Cơ sở lý luận về giáo dục kỹ năng tự bảo vệ của trẻ mầm
non”. Kết quả của đề tài nghiên cứu được xem như một tài
liệu hỗ trợ giáo viên mầm non trong giáo dục trẻ em thể


hiện nhu cầu và cách xử lý trong các tình huống nguy hiểm
[46].
Vào năm 2012, đề tài “Giáo dục các kỹ năng an toàn
cho trẻ mẫu giáo” của các tác giả là giảng viên trường Đại
học Sư phạm Ulianov đã đưa ra các nhận định: báo cáo

đáng sợ của tội phạm đối với trẻ em đã chứng minh về sự
thiếu chủ động của trẻ khi đối mặt với sự nguy hiểm.
Nhiệm vụ chính của giáo viên và phụ huynh là lựa chọn các
nội dung, hình thức, biện pháp giáo dục phù hợp với sự
phát triển của trẻ. Qua đó, dạy cho trẻ cách phòng tránh
những sự nguy hiểm, mối đe doạ trong thực tế, nếu gặp
phải thì trẻ có thể biết cách xử lý và tự bảo vệ mình.
“ Biện pháp trò chơi được lựa chọn đầu tiên để tiến
hành giáo dục hình thành các kỹ năng an tồn của trẻ. An
toàn cho trẻ em trong độ tuổi mẫu giáo có thể là một chủ
đề chơi trong các trường mầm non ở Cộng hòa Liên Bang
Nga. Trong trò chơi, trẻ em sẽ được học những mẫu hành
vi tự tin để xử lý tình huống nguy hiểm. Trước khi chơi,
trẻ em cần phải nói về tình huống nguy hiểm với những
đứa trẻ khác, phân tích lựa chọn hành vi đúng để khơng
dẫn đến một hậu quả đáng tiếc. Do đó, việc giáo dục các kỹ
năng an toàn cho trẻ mẫu giáo là rất cần thiết nhằm giúp trẻ


ứng phó với những tình huống xảy ra trong thực tế cuộc
sống hơm nay và trong tương lai” [50].
Nhìn chung, phần lớn các cơng trình nghiên cứu trên
thế giới về giáo dục kỹ năng tự bảo vệ bản thân cho trẻ
mầm non còn hạn chế cả về số lượng và nội dung nghiên
cứu chủ yếu về giáo dục kỹ năng sống dành cho trẻ tiểu học
và vị thành niên.
Một số nghiên cứu về biện pháp giáo dục kỹ năng
tự bảo vệ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ở Việt Nam
Các chương trình giáo dục kỹ năng tự bảo vệ bản thân
cho trẻ tại Việt Nam

Những năm gần đây, kỹ năng tự bảo vệ bản thân là
một trong những thuật ngữ được nhắc đến nhiều trong các
câu chuyện của giáo dục. Với ý nghĩa quan trọng và cần
thiết cho tất cả mọi người đặc biệt là trẻ em, nó trở thành
vấn đề được cả ngành giáo dục và xã hội quan tâm.
Nhiều chương trình, dự án giáo dục kỹ năng tự bảo
vệ do các Tổ chức phi chính phủ phối hợp với Chính phủ
Việt Nam đã được thực hiện. Dự án: “Giáo dục phịng tránh
tai nạn bom mìn cho học sinh tiểu học, được tiến hành với
sự phối hợp giữa Sở giáo dục và đào tạo tỉnh Quảng Trị với
Tổ chức Cứu trợ - Phát triển Mỹ Cathilic Relief Services.


Dự án giúp các trường tiểu học trong khu vực tiếp nhận kỹ
năng để thực hành và tuyên truyền các thơng điệp giáo
dục phịng tránh bom mìn và đối xử thân ái với người
khuyết tật đến cộng đồng” [9].
Chương trình “Phịng tránh tai nạn thương tích” do
Ủy ban bảo vệ và chăm sóc trẻ em phối hợp với Tổ chức
UNICEF triển khai. Chương trình nhằm giúp giảm thiểu tỉ
lệ trẻ em bị chết và tàn tật do tai nạn thương tích ở Việt
Nam.
Chương trình “Bạn hữu trẻ em” được thực hiện trong
khn khổ Chương trình hợp tác quốc gia giữa Chính phủ
Việt Nam và UNICEF giai đoạn 2010-2016. Đây là
chương trình kết hợp các chương trình giáo dục, phát triển
và sống còn của trẻ em, bảo vệ trẻ em và chính sách xã hội
của UNICEF hỗ trợ cung cấp các dịch vụ lồng ghép cho
trẻ em ở Hà Nội, giáo dục kỹ năng phòng chống xâm hại
trẻ em, phòng chống tai nạn thương tích cho trẻ, “Kỹ năng

từ chối – nói khơng” với những cám dỗ của cuộc sống;
trang bị cho trẻ những kỹ năng tự bảo vệ mình trước những
nguy cơ như bóc lột sức lao động, ma túy, lạm dụng tình
dục, biết làm chủ chính mình, kỹ năng nhận thức và quản
lý cảm xúc, kỹ năng điều hành sinh hoạt nhóm…[44].


Bộ Giáo dục đã ph ối hợp với Ngành Công An, Ủy
ban An tồn giao thơng quốc gia đưa ra “Chương trình
giảng dạy thí điểm và tổ chức nhiều cuộc thi tìm hiểu luật
an tồn giao thơng cho trẻ em các trường từ mẫu giáo đến
phổ thông trung học để trang bị những kiến thức ban đầu
về luật giao thông. Tuy nhiên, chương trình này mới chủ
yếu đưa ra các thơng điệp về an tồn mà chưa chú trọng sử
dụng các phương pháp giáo dục làm thay đổi hành vi người
học” [9].
Nhìn chung, các chương trình trên đã giúp trẻ em,
thanh thiếu niên nhận thức kỹ năng tự bảo vệ bản thân là
cần thiết đối với bản thân và bước đầu giáo dục hình thành
kỹ năng này cho bản thân mình. Đồng thời nâng cao nhận
thức của gia đình, cộng đồng, xã hội trong việc thực hiện
quyền trẻ em. Tuy nhiên, các chương trình này phạm vi
triển khai cịn cục bộ, khơng thường xun, thời gian thực
hiện ngắn vì vậy đối tượng thụ hưởng lợi ích của chương
trình cịn hạn chế. Hơn nữa, khi các dự án kết thúc thì chưa
có các biện pháp để duy trì các nội dung của dự án cũng
như chưa có những khảo sát đánh giá sự kết nối các nội
dung của dự án, chương trình. Mặt khác, đối tượng chủ yếu
của các chương trình, dự án là học sinh tiểu học, trung học

cơ sở, trung học phổ thông và chưa thật sự có nhiều chương
trình, dự án dành cho trẻ mẫu giáo.
Những tác phẩm về giáo dục kỹ năng tự bảo vệ
Tác giả Huyền Linh trong cuốn sách: “Cẩm nang tự
vệ an toàn trong nhà” và “Cẩm nang tự vệ an toàn ra
ngoài” nhà xuất bản Thanh niên, năm 2011 đã hướng dẫn
trẻ rất chi tiết, tỉ mỉ cách xử lý các tình huống thiếu an
tồn với bản thân. Với những tình huống rất đa dạng, gần
gũi với cuộc sống của trẻ nhỏ [22], [23]. Trong tác phẩm:
“Cẩm nang tự vệ cho con bạn” và “Cẩm nang an toàn cho
con bạn” của tác giả Lâm Trinh do nhà xuất bản Văn Hóa
Thơng Tin phát hành năm 2011 đã đưa ra các cách giúp
trẻ biết ứng phó trong những tình huống nguy hiểm, những
hoàn cảnh thiếu an toàn [37], [38].
Tác giả Vũ Thị Ngọc Minh và Nguyễn Thị Nga trong
cuốn sách: “Giúp bé có kỹ năng nhận biết và phịng tránh
một số nguy cơ khơng an tồn, của nhà xuất bản Dân trí,
năm 2012 cũng đã đưa ra 9 tình huống phổ biến trong
cuộc sống mà trẻ có thể gặp nguy hiểm cùng với những
biện pháp giúp phụ huynh và giáo viên hướng dẫn, giáo dục
cho trẻ” [24].
Từ năm học 2011- 2012 khi Bộ giáo dục và Đào tạo


chính thức đưa nội dung giáo dục kỹ năng sống vào
chương trình chính khóa cho học sinh tiểu học thì cũng đã
có nhiều tài liệu giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu
học được biên soạn chẳng hạn tài liệu: “Hoạt động thực
tiễn tìm hiểu kỹ năng sống dành cho học sinh” của nhóm

tác giả Trần Thời Kiến (Chủ biên), Đường Lệ, Đường
Phương của nhà xuất bản Giáo dục đã trình bày những
cách xác lập chủ đề hoạt động, lập kế hoạch hoạt động, kế
hoạch hoạt động cụ thể nhằm hình thành kỹ năng sống phù
hợp với học sinh tiểu học, trong đó có kỹ năng an tồn,
giúp trẻ học được cách tự bảo vệ và tự cứu lấy mình.
Trong bộ sách: “Tủ sách trường học an tồn” của
nhóm tác giả Nam Hồng, Dương Phong, Ngọc Lan của
nhà xuất bản Đại học Sư phạm. Bộ sách gồm 4 cuốn:
Ngôi nhà an toàn cho trẻ, An toàn cho trẻ trong cộng đồng
xã hội, An toàn cho trẻ trên đường phố và nơi thiên nhiên,
Sơ cấp cứu các loại tổn thương do tai nạn ở trẻ em. Bộ sách
giúp trẻ đối mặt có hiệu quả trước những nguy hiểm,
những tình huống nguy hiểm có thể xảy ra khi tự mình
tiếp xúc với mơi trường thiên nhiên và bên ngồi xã hội
cũng như giúp trẻ biết rõ nguyên nhân của các tai nạn có
thể xảy ra đối với trẻ ở nơi cơng cộng.


Một số cơng trình nghiên cứu khoa học về giáo dục
kỹ năng tự bảo vệ ở Việt Nam
Hiện nay, tại Việt Nam những cơng trình nghiên cứu
khoa học độc lập về kỹ năng tự bảo vệ và giáo dục kỹ
năng tự bảo vệ cho trẻ còn hạn chế về số lượng. Tuy nhiên,
kỹ năng tự bảo vệ cũng được đề cập đến trong một số
cơng trình nghiên cứu khoa học về kỹ năng sống của trẻ.
Chẳng hạn, trong đề tài nghiên cứu về: “Giáo dục kỹ năng
sống ở Việt Nam, của nhóm tác giả Nguyễn Thanh Bình,
Lưu Thu Thủy, Nguyễn Kim Dung, Vũ Thị Sơn đã khái
quát những kỹ năng sống đặc thù với từng lứa tuổi trong

đó với trẻ mầm non có kỹ năng phịng tránh tai nạn,
thương tích. Đề tài đã khái quát được những nội dung giáo
dục kỹ năng sống đã được triển khai tại Việt Nam bao gồm
nội dung giáo dục kỹ năng phòng chống tai nạn, thương
tích cho trẻ em, các kỹ năng thực hiện quyền trẻ em” [7].
Tuy nhiên, đề tài chưa có những đánh giá cụ thể biểu hiện
thực trạng kỹ năng tự bảo vệ của trẻ mầm non.
Tác giả Mai Hiền Lê trong đề tài: “Kỹ năng sống
của trẻ mẫu giáo lớn trường mầm non Thực hành Thành
Phố Hồ Chí Minh” năm 2010 cho thấy kỹ năng giữ an
toàn cá nhân của trẻ còn ở mức độ thấp [18].


Tác giả Lê Thị Thanh Thúy trong đề tài nghiên cứu:
“Biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mẫu giáo thông
qua hoạt động vui chơi” đề tài được triển khai nghiên cứu
tại một số trường mầm non tại Hà Nội. Kết quả nghiên cứu
cho thấy kỹ năng tự phục vụ và tự bảo vệ mình… đạt ở
mức độ thành thạo chiếm tỉ lệ thấp [35].
Năm 2012, trong đề tài nghiên cứu cấp cơ s ở: “Kỹ
năng tự vệ cho trẻ 5-6 tuổi trong trường mầm non tại
Thành Phố Hồ Chí Minh” của tác giả Mai Hiền Lê cho
thấy mức độ hình thành kỹ năng tự bảo vệ của trẻ cịn thấp
[19].
Hiện nay, các cơng trình nghiên cứu một cách có hệ
thống, dựa vào những cơ sở giáo dục học để tìm hiểu thực
trạng giáo dục cũng như đề ra các biện pháp nhằm nâng cao
chất lượng giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho trẻ mẫu giáo 5-6
tuổi hầu như chưa có. Vì vậy, việc xác định các nội dung,
biện pháp giáo dục kỹ năng này là việc làm cần thiết.

Như vậy, kỹ năng tự bảo vệ là một trong những kỹ
năng quan trọng và cần thiết đối với trẻ, tuy nhiên việc
nghiên cứu kỹ năng này còn hạn chế, mới chỉ dừng lại
trong các chương trình triển khai giáo dục kỹ năng này.
Tại Việt Nam, những tài liệu biên soạn cho kỹ năng


tự bảo vệ của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi còn ít. Những cơng
trình nghiên cứu khoa học về giáo dục kỹ năng tự bảo vệ
bản thân cho trẻ chưa nhiều, do vậy chưa có những đánh
giá cụ thể và mang tính khái quát về thực trạng của việc
giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho trẻ, từ đó đề xuất những
biện pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng này
cho trẻ.
Từ những quan điểm, chủ trương, chính sách phát triển giáo dục
của Đảng và Nhà nước, nhiều tác giả đã nghiên cứu về cơng bố những
cơng trình khoa học và quản lý giáo dục mầm non. So với hệ thống giáo
dục mầm non trong toàn quốc tác giả Lê Bạch Tuyết với cuốn “Một số
văn bản về công tác quản lý giáo dục mầm non qua các thời kỳ” năm
2008, tác giả Phạm Thị Sửu (Chủ biên)với cuốn “60 năm giáo dục mầm
non Việt Nam” (1946 -2006) đã đưa ra 7 quan điểm cơ bản của giáo dục mầm
non :
Giáo dục mầm non là khâu đầu tiên của quá trình đào tạo nhân cách con
người Việt Nam mới;
Giáo dục mầm non coi trẻ dưới 6 tuổi đang phát triển với tốc độ cực
nhanh là đối tượng của mình.
Giáo dục mầm non coi trẻ là chủ thể tích cực của hoạt động (khái niệm
hoạt động ở đây bao gồm cả hoạt động đối tượng lẫn hoạt động giao tiếp);
Giáo dục mầm non trở thành một hệ thống tác động đồng bộ đến nhân
cách tồn vẹn của trẻ thơng qua nhiều hình thức mang tính thích hợp;

Giáo dục mầm non cần gắn trẻ với cuộc sống người lớn;
Giáo dục mầm non chủ trương kết hợp giáo dục trẻ trong nhóm với việc
cá biệt hóa q trình giáo dục trẻ đối với mỗi trẻ em;


Kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục mầm non gia đình với giáo dục
mầm non xã hội.
Những năm qua được sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng, Nhà
nước; Sự tích cực, chủ động phối hợp chặt chẽ với các cán bộ, Ngành Trung
Ương và các địa phương, Giáo dục mầm non có bước phát triển mới, diện mạo
mới: Mạng lưới trường lớp và quy mô phát triển, chất lượng chăm sóc giáo dục
trẻ từng bước được nâng lên; Nhận thức các cấp, các ngành vã xã hội về vị trí,
vai trị của giáo dục mầm non được nâng lên; Các địa phương đã tiến hành cơng
tác hóa giáo dục nhằm tập trung huy động các nguồn lực để chăm sóc, phát
triển giáo dục mầm non. Để đạt được kết quả đó có sự nỗ lực phấn đấu, đóng
góp to lớn của đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục giáo viên mầm non là lực lượng
nòng cốt triển khai thực hiện thắng lợi chủ trương, chính sách phát triển giáo
dục mầm non.
Trong những năm qua cơng trình nghiên cứu liên quan đến vấn đề
quản lý hoạt động giáo dục trẻ ở các trường mầm non được thể hiện ở một
số cơng trình dưới dạng đề tài luận văn cao học như: Tác giả Nguyễn Văn
Anh (2006) nghiên cứu đề tài: “Các giải pháp quản lý giáo dục mầm non tỉnh
Quản Nam”. Tác giả Nguyễn Hương Liên (2014) nghiên cứu đề tài: “Quản lý
công tác giáo dục trường mầm non ở Quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội”.
Tác giả Nguyễn Thị Minh Nguyệt (2014) nghiên cứu đề tài: “Quản lý giáo
dục trường mầm non ở Quận Ba Đình, thành phố Hà Nội”. Tác giả Hồ Thu
Phương (2014) nghiên cứu đề tài: “Quản lý công tác giáo dục ở các trường
mầm non cơng lập thành phố Hà Nội”...
Nhìn chung, những nghiên cứu nói trên chủ yếu đề cập đến
những vấn đề lý luận chung của công tác giáo dục mầm non ở các địa

bàn khác nhau; tất cả đều thống nhất về vai trò quan trọng và sự cần
thiết phải tiến hành công tác giáo dục mầm non. Đồng thời các cơng
trình nghiên cứu trên đã làm rõ cơ sở pháp lý của công tác giáo dục


mầm non, từ đó tạo ra những luận cứ để đánh giá thực trạng và đề xuất
các biện pháp quản lý giáo dục mầm non ở các địa bàn khác nhau; và
coi như đây là một giải pháp then chốt nhằm nâng cao chất lượng giáo
dục trong trường mầm non.
Trong quá trình nghiên cứu đề tài, các tác giả đứng trên những góc
độ khác nhau, nhất là từ thực tiễn công tác giáo dục mầm non của từng
địa bàn cụ thể để khái quát các biện pháp quản lý có hiệu quả cơng tác
giáo dục, với mục đích chung là nâng cao chất lượng giáo dục mầm non
hiện nay. Trong các luận văn kể trên, mỗi đề tài nghiên cứu trên một
phạm vi, thời gian và địa bàn khác nhau; kết quả nghiên cứu của các luận
văn trên đã tạo ra những gợi ý, định hướng về cơ sở nền tảng lý luận
quản lý giáo dục, tác giả luận văn sẽ kế thừa, phát triển kết quả nghiên
cứu đó để xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài của mình.
Tuy nhiên, thực tế các trường mầm non trên địa bàn huyện Mỹ
Đức, thì vấn đề quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng bảo vệ bản thân cho
trẻ 5-6 tuổi ở các trường mầm non có nét đặc thù riêng của nó, vì vậy
cần có biện pháp quản lý phù hợp, song theo hiểu biết của tác giả thì
chưa có luận văn nào nghiên cứu một cách tồn diện, chuyên sâu về vấn
đề này. Do đó, đề tài luận văn sẽ nghiên cứu và đánh giá đúng thực trạng
quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng bảo vệ bản thân cho trẻ 5-6 tuổi ở
các trường mầm non, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý có hiệu quả
cơng tác này, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trẻ ở các trường
mầm non trên địa bàn huyện Mỹ Đức, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản,
toàn diện giáo dục hiện nay.
Các khái niệm

Kỹ năng tự bảo vệ bản thân của trẻ 5-6 tuổi:
Khi nói đến thuật ngữ “tự bảo vệ” thông thường người ta thường


liên tưởng đến việc một cá nhân có thể đang gặp nguy hiểm đe dọa đến
sự an tồn, tính mạng và họ phải nghĩ đến việc dùng cách thức nào đó
chẳng hạn như: kêu cứu, võ thuật,… để chống trả, ứng phó với những
tình huống khó khăn đó. Nói cách khác, “tự bảo vệ” bản thân nghĩa là
chủ thể hay cá nhân nào đó cần có những kiến thức, những cách ứng
xử phù hợp nhất trong những hoàn cảnh nhất định để tự bảo vệ lấy bản
thân. Những thuật ngữ gần nghĩa với kỹ năng tự bảo vệ:
Kỹ năng thoát hiểm
Kỹ năng sống
Kỹ năng sinh tồn
Kỹ năng ứng phó với tình huống khẩn cấp
Kỹ năng ứng phó với tình huống nguy hiểm
Kỹ năng tự vệ
Theo từ điển Tiếng Việt: “Tự bảo vệ có nghĩa là: Tự che chở, tự
bảo vệ lấy mình, tự mình giữ lấy mình, chống lại sự xâm hại của kẻ
khác” [19].
Ngoài những thuật ngữ nêu trên, đơi khi chúng ta cịn được nghe
đến thuật ngữ “giữ an toàn”. Theo tác giả Yayne Dendhire, trong bộ
sách Healthy Habits của nhà xuất bản giáo dục Macmillan, Úc đã đưa
ra khái niệm về giữ an toàn (safety) như sau: “Giữ an toàn là tránh
khỏi những nguy hại, khỏi những mối nguy hiểm như bị tổn thương về
thể xác hoặc tinh thần” [55].
Như vậy, “giữ an toàn” và “tự bảo vệ” đều cùng mục đích là đem
lại sự an tồn cho cá nhân nào đó. Vì vậy, chúng tơi cho rằng:
“Kỹ năng tự bảo vệ là khả năng con người vận dụng những
kiến thức để nhận diện đồng thời biết cách ứng phó được trước các

tình huống bất lợi, những hồn cảnh nguy hiểm có thể xảy đến để bản
thân được an toàn”.


Và: “Kỹ năng tự bảo vệ của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi là khả năng
trẻ 5-6 tuổi vận dụng những kiến thức, kinh nghiệm của trẻ để nhận
diện đồng thời biết cách ứng phó được trước các tình huống bất lợi,
những hoàn cảnh nguy hiểm xảy đến để bản thân được an tồn”.
Các giai đoạn hình thành kỹ năng tự bảo vệ của trẻ mẫu giáo 5-6
tuổi:
Dựa vào cách phân loại các giai đoạn hình thành kỹ năng của tác
giả Hồng Thị Oanh, theo chúng tơi với trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi để hình
thành các kỹ năng nói chung và kỹ năng tự bảo vệ nói riêng cần trải qua
các giai đoạn:
Giai đoạn nhận thức: là giai đoạn đầu tiên của quá trình hình
thành kỹ năng tự bảo vệ bản thân. Giai đoạn này rất quan trọng vì để
hành động có hiệu quả con người phải thực hiện và nắm được những
điều kiện cần thiết của hành động đó. Ở giai đoạn này, người lớn hoặc
GVMN hướng dẫn trẻ nắm được lý thuyết hành động, nhận thức đầy
đủ mục đích, cách thức và điều kiện hành động chứ chưa hành động
thực sự.
Giai đoạn làm thử: là giai đoạn trẻ bắt đầu hành động. Lúc này,
trẻ hồn tồn
có thể làm theo mẫu dựa trên cơ sở nhận thức đầy đủ về mục
đích, cách thức, điều kiện hành động hoặc là trẻ có thể hành động theo
hiểu biết của mình. Ở giai đoạn này, hành động của trẻ vẫn cịn nhiều
sai sót, các thao tác cịn lúng túng và hành động có thể đạt ở mức độ
thấp hoặc không đạt kết quả.
Giai đoạn kỹ năng bắt đầu hình thành: là giai đoạn trẻ đã có thể

hành động độc lập, ít sai sót hơn, các hành động tự bảo vệ thực hiện
thuần thục hơn, hành động đạt kết quả trong những điều kiện quen
thuộc.
Giai đoạn kỹ năng được hoàn thiện: “là giai đoạn trẻ thực hiện
hành động tự bảo vệ có kết quả khơng chỉ trong điều kiện quen thuộc
mà cả trong những hoàn cảnh mới, các thao tác thuần thục, các hành
động đã có sự sáng tạo” [19].
Giáo dục kỹ năng tự bảo vệ bản thân cho trẻ 5-6 tuổi ở trường
mầm non:
Khái niệm quản lý :
Quản lý là một hoạt động hay tác động có định hướng, có chủ
định của chủ thể quản lý đến khách thể quản lý trong một tổ chức nhằm
làm cho tổ chức vận hành và đạt mục đích của tổ chức.
Quản lý là một hoạt động có chủ đích, là sự tác động liên tục của
chủ thể quản lý đến khách thể quản lý về nhiều mặt bằng một hệ thống
các luật lệ, chính sách, nguyên tắc và các phương pháp cụ thể nhằm thực
hiện các mục tiêu xác định.
Trong quá trình quản lý, mục tiêu quan trọng nhất là nhằm tạo ra
môi trường, điều kiện cho sự phát triển của đối tượng quản lý. Chủ thể
tiến hành các hoạt động cơ bản như : xác định mục tiêu, chủ trương,
chính sách, kế hoạch; tổ chức thực hiện, điều chỉnh các hoạt động để
thực hiệ mục tiêu đề ra.
Sự xuất hiện của hoạt động quản lý trong xã hội dẫn đến mối quan
hệ giữa chủ thể và khách thể quản lý và những mối quan hệ qua lại của
các nhân tố trong hệ thống quản lý. Những mối quan hệ phức tạp ấy
người ta gọi là quan hệ quản lý – một kiểu của quan hệ xã hội và là đối
tượng nghiên cứu của khoa học quản lý. Khoa học quản lý đi sâu vào

nghiên cứu bản chất của các mối quan hệ quản lý và các quy luật vận
động, phát triển của chúng, trên cơ sở đó đề xuất con đường, phương
pháp tối ưu cho sự quản lý hệ thống xã hội nhằm tạo điều kiện cho nó
vận hành thuận lợi đạt tới mục tiêu xác định.
- Chức năng của quản lý:
Quản lý có 4 chức năng cơ bản sau:
Chức năng kế hoạch hoá
Chức năng tổ chức
Chức năng điều khiển (chỉ đạo)
Chức năng kiểm tra
Quản lý giáo dục :
- Đặc điểm của quản lý giáo dục
- Nội dung quản lý giáo dục
Khái niệm về quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng bảo vệ bản thân
cho trẻ 5-6 tuổi ở trường mầm non, là tập hợp những tác động tối ưu
của các chủ thể quản lý đến toàn bộ hoạt động giáo dục các kỹ năng bảo
vệ bản thân cho trẻ ở lứa tuổi này tại các trường mầm non, nhằm nâng
cao chất lượng giáo dục toàn diện cho trẻ ở các trường mầm non.
Thực chất của quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng bảo vệ bản thân
cho trẻ 5-6 tuổi ở trường mầm non, là q trình tác động có định hướng
của chủ thể quản lý lên các thành tố tham gia vào hoạt động giáo dục kỹ
năng bảo vệ bản thân cho trẻ ở trường mầm non, nhằm hình thành các kỹ
năng: an toàn khi tự chơi, tránh bị xâm hại cơ thể, ứng xử khi bị lạc, an
toàn khi tham gia giao thông...
Mục tiêu của quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng bảo vệ bản thân
cho trẻ ở trường mầm non, nhằm làm cho mọi lực lượng giáo dục nhận
thức đúng đắn về tầm quan trọng của hoạt động giáo dục kỹ năng bảo vệ
bản thân cho trẻ ở trường mầm non, đồng thời phát huy đồng bộ vai trò,