Quản lý quỹ bảo hiểm thất nghiệp ở việt nam

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
DANH MỤC BẢNG BIỂU DANH
MỤC HÌNH
PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1
CHƯƠNG 1 CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ QUẢN LÝ QUỸ BẢO HIỂM THẤT
NGHIỆP...................................................................................................................... 19
1.1.................................................................................................................................. Q
uỹ bảo hiểm thất nghiệp.........................................................................................19
1.1.1..................................................................................................................................... K
hái quát về bảo hiểm thất nghiệp........................................................................................19
1.1.2..................................................................................................................................... Q
uỹ bảo hiểm thất nghiệp......................................................................................................23

1.2.................................................................................................................................. Q
uản lý quỹ bảo hiểm thất nghiệp............................................................................27
1.2.1..................................................................................................................................... K
hái niệm quản lý quỹ bảo hiểm thất nghiệp........................................................................27
1.2.2..................................................................................................................................... M
ục tiêu quản lý quỹ bảo hiểm thất nghiệp...........................................................................28
1.2.3..................................................................................................................................... N
guyên tắc quản lý quỹ bảo hiểm thất nghiệp.......................................................................29
1.2.4..................................................................................................................................... N
ội dung quản lý quỹ BHTN.................................................................................................30

1.3.................................................................................................................................. N
hững nhân tố chủ yếu tác động đến quản lý quỹ BHTN......................................42
1.3.1. Chính sách pháp luật...............................................................................................42

1.3.2. Điều kiện kinh tế - xã hội........................................................................................43
1.3.3. Tuyên truyền, phổ biến chính sách pháp luật bảo hiểm thất nghiệp.......................44
1.3.4. Công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát.................................................................45
1.3.5. Tổ chức triển khai chính sách pháp luật về quản lý quỹ bảo hiểm thất nghiệp......46
1.3.6. Chất lượng nguồn nhân lực của cơ quan quản lý quỹ bảo hiểm thất nghiệp ..47
1.3.7..................................................................................................................................... Ứ
ng dụng công nghệ thông tin...............................................................................................47


1.4. Quản lý quỹ bảo hiểm thất nghiệp ở một số nước trên thế giới và bài học kinh
nghiệm cho Việt Nam...........................................................................................48
1.4.1. Quản lý quỹ BHTN ở một số nước trên thế giới.....................................................48
1.4.2. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam........................................................................57

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1...........................................................................................59
CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ QUỸ BẢO HIỂM THẤT NGHIỆP Ở
VIỆT NAM.................................................................................................................60
2.1.
Quỹ bảo hiểm thất nghiệp ở Việt Nam.........................................................60
2.1.1. Q trình hình thành và mục đích sử dụng quỹ bảo hiểm thất nghiệp ở Việt Nam.60


2.1.2.

Cơ quan quản lý bảo hiểm thất nghiệp và quỹ bảo hiểm thất nghiệp ở Việt Nam ... 62

2.2.................................................................................................................................. Thự
c trạng quản lý quỹ bảo hiểm thất nghiệp ở Việt Nam........................................68
2.2.1.................................................................................................................................... Quản
lý thu bảo hiểm thất nghiệp................................................................................................68

2.2.2.................................................................................................................................... Quản
lý chi BHTN.......................................................................................................................76
2.2.3.................................................................................................................................... Công
tác thanh tra, kiểm tra, giám sát..........................................................................................84
2.2.4.................................................................................................................................... Quản
lý cân đối thu - chi quỹ BHTN...........................................................................................85
2.2.5.................................................................................................................................... Quản
lý hoạt động đầu tư quỹ BHTN..........................................................................................86

2.3.

Đánh giá tình hình quản lý quỹ bảo hiểm thất nghiệp ở Việt Nam...........86
2.3.1....................................................................................................................................

Kết

quả đạt được.......................................................................................................................86
2.3.2....................................................................................................................................

Tồn

tại, hạn chế..........................................................................................................................96
2.3.3.................................................................................................................................... Đánh
giá nhân tố tác động đến quản lý quỹ bảo hiểm thất nghiệp..............................................106

KÉT LUẬN CHƯƠNG 2..........................................................................................122
CHƯƠNG 3 ĐỊNH HƯỚNG, QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP QUẢN LÝ QUỸ BẢO
HIỂM THẤT NGHIỆP Ở VIỆT NAM...................................................................123
3.1.
Định hướng, quan điểm tổ chức quản lý quỹ bảo hiểm thất nghiệp.........123

3.1.1. Định hướng mục tiêu quản lý quỹ bảo hiểm thất nghiệp......................................123
3.1.2. Quan điểm về tổ chức quản lý quỹ bảo hiểm thất nghiệp.....................................126

3.2.

Giải pháp quản lý quỹ bảo hiểm thất nghiệp ở Việt Nam ........................131
3.2.1. Giải pháp hồn thiện chính sách pháp luật về bảo hiểm thất nghiệp....................131
3.2.2. Giải pháp về kiện toàn tổ chức bộ máy quản lý....................................................132
3.2.3. Giải pháp về quản lý thu bảo hiểm thất nghiệp.....................................................133
3.2.4. Giải pháp quản lý chặt chẽ các khoản chi bảo hiểm thất nghiệp..........................135
3.2.5. Giải pháp đảm bảo cân đối thu - chi quỹ bảo hiểm thất nghiệp............................136
3.2.6. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong quản lý quỹ bảo hiểm thất nghiệp137
3.2.7. Xây dựng và ứng dụng công nghệ thông tin đồng bộ trong quản lý quỹ bảo hiểm thất
nghiệp...........................................................................................................................138
3.2.8. Tăng cường tuyên truyền, phổ biến chính sách pháp

luật về bảo hiểm thất


nghiệp ................................................................................................................................139
3.2.9.................................................................................................................................... Xây
dựng cơ chế thưởng phạt nghiêm minh..............................................................................140

3.3.

Kiến nghị.......................................................................................................141
3.3.1. Đối với Quốc hội và Chính phủ............................................................................141
3.3.2. Đối với cơ quan Lao động - Thương binh và Xã hội............................................143
3.3.3. Đối với các Bộ, ngành có liên quan......................................................................145
3.3.4. Đối với cơ quan Bảo hiểm xã hội Việt Nam.........................................................146

3.3.5. Đối với người sử dụng lao động...........................................................................148
3.3.6....................................................................................................................................

Đối

với người lao động.............................................................................................................148

KÉT LUẬN CHƯƠNG 3........................................................................................150
PHẦN KÉT LUẬN.................................................................................................151
DANH MỤC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐÉN
ĐỀ TÀI LUẬN ÁN..................................................................................................152
TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................................153
PHỤ LỤC................................................................................................................161


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
ASXH
BHTN

An sinh xã hội
Bảo hiểm thất nghiệp

BHVL

Bảo hiểm việc làm

BHXH

Bảo hiểm xã hội

BHYT

Bảo hiểm y tế

CPS
HĐLĐ

Khảo sát Dân cư Hiện thời
Hợp đồng lao động

HĐLV

Hợp đồng làm việc

ILO

Tổ chức Lao động quốc tế

NSNN
TCTN

Ngân sách Nhà nước
Trợ cấp thất nghiệp

TTLB

Thông tư liên Bộ

TTLT

Thông tư liên tịch

UBND

Uỷ ban nhân dân

DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 1.1: Tỷ lệ đóng góp BHTN/BHVL ở một số nước trên thế giới....................................24
Bảng 1.2: Quỹ BHTN và tính bền vững ở một số quốc gia trên thế giới................................49
Bảng 2.1:

Tình hình lập và giao kế hoạch thu BHTN (2011 - 2015)...................................69

Bảng 2.2:

Số người lao động tham gia BHTN (2011 - 2015)..............................................71

Bảng 2.3: Số tiền thu BHTN (2011 - 2015).............................................................................73
Bảng 2.4:

Tình hình lập và giao kế hoạch chi BHTN (2011 - 2015)...................................78

Bảng 2.5:

Số người thụ hưởng các chế độ BHTN (2011-2015)..........................................78

Bảng 2.6: Kết quả chi trả BHTN (2011 - 2015)......................................................................82
Bảng 2.7:

Cân đối quỹ BHTN (2011 - 2015).......................................................................85

Bảng 2.8:

Đánh giá sự phù hợp của chính sách pháp luật về

BHTN............................89

Bảng 2.9: Đánh giá của cán bộ BHXH về việc chấp hành pháp luật BHTN đối với
đơn vị sử dụng lao động sau khi thanh tra, kiểm tra..........................................92
Bảng 2.10:

Đánh giá về thủ tục, hồ sơ tham gia BHTN........................................................93

Bảng 2.11:

Đánh giá về thủ tục, hồ sơ hưởng chế độ BHTN................................................94

Bảng 2.12:

Đánh giá về sự chuyên nghiệp của cán bộ BHXH

Bảng 2.13:

Đánh giá của cán bộ BHXH về việc chấp hành

hiện nay...........................96
chínhsách, pháp luật

về

BHTN của người sử dụng lao động....................................................................97
Bảng 2.14:

Đánh giá về tỷ lệ tham gia BHTN hiện nay........................................................98


Bảng 2.15:

Kết quả phân tích hồi quy Logistic...................................................................111

Bảng 2.16:

Kết quả kiểm định Hosmer-Lemeshow đánh giá

sự phùhợp của mơ hình

Logistic...............................................................................................................112
Bảng 2.17: Kết quả phân tích hồi quy Logistic.......................................................................118

DANH MỤC HÌNH
Hình 1 :

Mơ hình nghiên cứu dự kiến...............................................................................17

Hình 2.1: Sơ đồ tổ chức bộ máy BHXH Việt Nam.................................................................65
Hình 2.2: Số đơn vị sử dụng lao động tham gia BHTN (2011 - 2015)...................................70
Hình 2.3:

Số tiền nợ đọng BHTN (2011 - 2015)................................................................74

Hình 2.4:

Tình hình thực hiện kế hoạch thu BHTN (2011 - 2015)....................................76

Hình 2.5:

Tình hình thực hiện kế hoạch chi BHTN (2011 - 2015)....................................83

Hình 2.6:

Tình hình tham gia và thụ hưởng chế độ BHTN...............................................87

Hình 2.7: Đánh giá của cán bộ BHXH về công tác tun truyền, phổ biến chính sách
pháp luật BHTN..................................................................................................91
Hình 2.8: Kênh tiếp cận thông tin của người sử dụng lao độngvà người lao động về
chính sách pháp luật BHTN................................................................................91
Hình 2.9: Tình hình chi

trả và hưởng trợ cấp BHTN của cơ quan BHXH đối với

người thất nghiệp.................................................................................................95
Hình 2.10: Đánh giá

của cán bộ BHXH về lý do người

sử dụng lao động tham gia

BHTN chưa đầy đủ cho người lao động.............................................................100
Hình 2.11: Đánh giá của người

lao động về chất lượng đào tạo nghề và sự hài lịng

trong cơng tác tư vấn, giới thiệu việc làm...........................................................105
Hình 2.12: Tỉ lệ tham gia BHTN............................................................................................109
Hình 2.13: Tỉ lệ tham gia BHTN theo khu vực làm việc........................................................110
Hình 2.14: Tỉ lệ tham gia BHTN theo thành thị (TT) và nông thơn (NT)..............................110
Hình 2.15: Tỉ lệ tham gia BHTN theo trình độ học vấn.........................................................111
Hình 2.16: Số lượng cán bộ BHXH được khảo sát theo tỉnh thành........................................116
Hình 2.17: Đánh giá của cán bộ cơ quan BHXH về mức độ ảnh hưởng của nhân tố
chính sách pháp luật đến quản lý quỹ BHTN.....................................................120
Hình 2.18: Đánh giá của người sử dụng lao động và người lao động về mức độ ảnh hưởng của nhân tố chính sách pháp luật
đến quản lý quỹ BHTN......................................................................121


1


2

Có thể thấy, nghiên cứu này chủ yếu đề cập đến sự tác động của BHTN tới tình hình lao
động việc làm, việc trở lại làm việc sau thất nghiệp, mức hưởng trợ cấp thất nghiệp và tác động
của BHTN đến an sinh xã hội. Tuy nhiên, nghiên cứu không đi sâu vào công tác quản lý và cân
đối quỹ BHTN, cho dù tỷ lệ thất nghiệp và tỷ lệ người thụ hưởng có ảnh hưởng đến quỹ và quản
lý quỹ BHTN.
- Schwartz, J. (2009) phân tích mối tương quan giữa BHTN tại Mỹ và chu kỳ kinh
doanh. Nghiên cứu thứ nhất xây dựng mơ hình xác định mức điều chỉnh trợ cấp BHTN tối ưu
nhất cho chu kỳ kinh doanh. Mơ hình này hỗ trợ hiệu quả cho việc tăng cường trợ cấp BHTN
cho người thất nghiệp lâu dài trong thời kỳ suy thoái. Tại Mỹ, cơ chế để bắt đầu mở rộng trợ cấp
BHTN khi tỷ lệ thất nghiệp của một bang đạt tới một ngưỡng nhất định. Cơ chế này được xem là
thiết kế không hiệu quả và việc mở rộng chỉ có thể được thực hiện ở một số ít bang trước khi

xảy ra khủng hoảng. Tiểu luận thứ hai phân tích tính khả thi của các mơ hình Markov Switching
(MS) nhằm xác định ở chu kỳ
hiện

suy thối nào trong

thị trường lao

mở rộng

cấp

trợ

độngcó

thể thực

BHTN. Tăng cường trợ cấp trong thời kỳ suy thối với mơ hình MS dựa theo khoảng thời gian
thất nghiệp trung bình liên kết chặt chẽ hơn với việc kéo dài thời gian đảm nhận một công việc
tạm thời hơn là các chương trình hiện thời và các giải pháp đề xuất khác. Tiểu luận cuối cùng
tập trung vào tác động của chương trình mở rộng tự động tại Mỹ tới hành vi tìm kiếm. Với
chương trình này, có một sự khơng chắc chắn trong việc thụ hưởng trợ cấp của cá nhân người
tham gia bởi việc mở rộng mang tính ngẫu nhiên và khơng chắc

chắn vì phụ

thuộc vào

giả sử dụng

tỷ

lệ

thất nghiệp

tại một bang. Tác

cách tiếp cận hồi quy gián đoạn để xác định ảnh hưởng của chương trình tới khoảng thời gian
thất nghiệp và tỷ lệ thất nghiệp ở quy mô hạt. Tác giả nhận thấy rằng việc mở rộng trợ cấp có tác
động đáng kể đến cả hai yếu tố trên, sự khơng chắc chắn ở chương trình này có thể tác động
đáng kể đến tỷ lệ thất nghiệp ở hạt.
Kết luận của nghiên cứu này có thể sử dụng như nguồn tài liệu hướng dẫn các nhà hoạch
định chính sách nhằm thiết kế một hệ thống BHTN tối ưu, xác định thời điểm suy thoái của thị
trường lao động và hiểu rõ tác động của việc tăng cường trợ cấp một cách tự động trong thời kỳ
suy thoái tới hành vi tìm hiểu của người dân. Tuy nhiên, các chuỗi nghiên cứu này chưa đề cập
đến việc quản lý quỹ BHTN, mà chỉ đề cập đến thời kỳ suy thoái của thị trường lao động như
một nhân tố tác động lớn đến quỹ và quản lý quỹ BHTN.
- Mullins, S. D. (2012) phân tích tác động của thất nghiệp tới việc mở rộng bảo hiểm thất
nghiệp vào năm 2008. Robert J. Barro, báo Wall Street, 30/8/2010 đã từng đưa ra dự đốn rằng
tỷ lệ thất nghiệp có thể xuống thấp hơn 6,8% thay vì 9,5% nếu trợ cấp thất nghiệp không được
mở rộng đến 99 tuần.


3

Tại Mỹ, tỷ lệ thất nghiệp trung bình đạt 4,6% trong vòng 02 năm trước cuộc khủng
hoảng năm 2008-2009 và sau đó vào mùa hè năm 2010, con số này đã tăng lên hơn gấp đơi.
Robert Barro lúc

đó đã nghiên cứu

đánh giá liệu sự gia tăng tỉ lệ thất

nghiệp này có tác động như thế nào tới sự thay đổi trong chính sách BHTN. Phân tích của ơng
gợi ý rằng: khủng hoảng khơng thực sự nghiêm trọng như những gì số liệu thống kê thất nghiệp
đưa ra bởi vì hơn một nửa phần tăng trong tỷ lệ thất nghiệp kể từ khi khủng hoảng bắt đầu là do
việc mở rộng BHTN. Barro tin tưởng rằng Chính phủ cần xem xét lại việc mở rộng BHTN.
Chương trình BHTN là một ví dụ hồn hảo phản ánh chính sách của Chính phủ phải đối
mặt với sự thỏa hiệp giữa công bằng và hiệu quả kinh tế (Okun 1975). Động cơ triển khai
BHTN năm 1935 chính là từ lịng thương cảm nhằm mang đến sự trợ giúp tạm thời cho những
người đang phải đối mặt với tổn thất về thu nhập trong thời kỳ suy thoái kinh tế lan rộng. Nhưng
tất nhiên, việc gì cũng có hai mặt. Tính thiếu hiệu quả có thể được nhìn thấy khi trợ cấp này
nhằm hỗ trợ người dân kéo dài tình cảnh thất nghiệp mà BHTN đang tìm cách để kéo họ ra???
Các nhà kinh tế học từ lâu đã chấp nhận rằng trợ cấp BHTN có thể dẫn đến việc kéo dài tình
trạng thất nghiệp (Kartz và Meyer 1990; Chetty 2008). Một số chuyên gia khuyến nghị rằng tính
thiếu hiệu quả có thể nghiêm trọng
rộngtrợ

đến nỗi phải xem xét lại

việc

mở

cấp thất nghiệp (Barro)

hoặc hủy bỏ chương trình BHTN hiện thời, thay bằng tài khoản tiết kiệm tạm ứng cá nhân
(Feldstein và Altman 1998).

Cuộc khủng hoảng hiện thời cùng
với tình trạng thất nghiệp kéo
dài
(Farber 2011) và chính sách mở rộng trợ cấp thất nghiệp chưa từng có tiền lệ (Bộ Lao động Mỹ
2011) đã thu hút sự quan tâm trong những thảo luận về chính sách của Chính phủ. Trợ cấp
BHTN có thể được đề xuất xóa bỏ nếu chính sách mở rộng trợ cấp này trong những năm vừa
qua được xác định là làm gia tăng tỷ lệ thất nghiệp. Ở khía cạnh khác, nếu sự gia tăng này là
khơng đáng kể, chính sách hạn chế trợ cấp có thể “trừng phạt” những cá nhân chịu tác động của
khủng hoảng kinh tế nhưng lại “đút túi” một món lời nhỏ.
Nghiên cứu này cho thấy việc mở rộng chính sách BHTN, việc kéo dài thời gian nhận
trợ cấp BHTN của người lao động bị thất nghiệp có tác động trực tiếp và
làm gia tăng người bị thất nghiệp. Điều này đương nhiên ảnh hưởng đến quỹ và quản lý quỹ
BHTN. Song nghiên cứu không đi sâu vào vấn đề chính mà luận án hướng tới.
- Carter, J., Bédard, M., & Bista, C. P. (2013) nghiên cứu so sánh kinh nghiệm
thực hiện bảo hiểm thất nghiệp và bảo hiểm việc làm khu vực Châu Á và trên thế giới. Trong
nghiên

cứu này đã trình bày tổng quan

về các chương trình bảo hiểm thất

nghiệp và bảo hiểm việc làm đang được thực hiện tại 14 quốc gia, như một phương án hỗ trợ
một phần thu nhập cho người lao động tham gia bảo hiểm trong khi họ thay đổi cơng việc, và
tìm kiếm việc làm mới. Các quốc gia được lựa chọn làm đối tượng cho nghiên cứu này khơng
chỉ đa dạng về mặt địa lý, mà cịn đang trong các giai đoạn phát triển kinh tế khác nhau. Có hai
quốc gia ở Bắc Mỹ (Canada và Hoa Kỳ), hai ở Nam Mỹ (Argentina và Chile), ba ở Châu Âu
(Đan Mạch, Pháp, Đức), một ở Trung Đông (Bahrain), hai nước là thành viên của Hiệp hội các


4

quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) (Thái Lan và Việt Nam), và bốn nước cuối cùng thuộc khu vực
Đông Á (Trung Quốc, Nhật Bản, Mông Cổ và Hàn Quốc).
Nghiên cứu này thực chất chỉ là một bài báo nêu lên các đặc điểm chính và thực tiễn
triển khai một số chương trình BHTN - có ba nước gọi là chương trình bảo hiểm việc làm nhưng khơng đi vào nghiên cứu chi tiết tất cả các đặc điểm và đưa ra các số liệu cụ thể. Đồng
thời, bài báo cũng nêu lên những bức tranh toàn cảnh vè BHTN ở 14 quốc gia đại diện cho các
Châu lục khác nhau để dễ dàng so sánh. Vì thế, việc đi sâu vào nghiên cứu quỹ và quản lý quỹ
BHTN chưa được thực hiện. Hơn nữa, báo cáo chỉ được trình bày dưới dạng liệt kê, phản ánh
các vấn đề có liên quan đến BHTN ở từng nước để người đọc tự so sánh, tự liên hệ...
-

Hu, Y. W., Impavido, G., & Li, X. (2009) đã nêu lên vấn đề về hệ thống hưu trí

của Trung Quốc có sự phân hố và phân cấp cao, với các tiêu chuẩn quản trị, thực tiễn quản lý
quỹ hưu trí, quy định và giám sát của họ khác nhau đáng kể giữa các thành phần được hỗ trợ của
hệ thống lương hưu Trung Quốc và các tỉnh. Báo này mơ tả các thành phần chính của hệ thống,
nhấn mạnh những tiến bộ đã đạt được cho đến nay và xác định các điểm yếu còn lại liên quan
đến công bố thông tin, khung quản trị và các tiêu chuẩn quản lý quỹ lương hưu. Tuy rằng, báo
cáo này đề cập đến quản lý quỹ trong hệ thống hưu trí có tính tương đồng với vấn đề mà luận án
đang nghiên cứu nhưng chỉ đề cập đến quản lý quỹ trên góc độ của một tổ chức, bộ máy quản trị
quản lý quỹ hưu trí. Những vấn đề liên quan đến đối tượng tham gia, mức đóng, mức hưởng, các
nhân tố tác động đến việc quản lý quỹ trong báo cáo chưa đề cập.

5.2.

Các cơng trình nghiên cứu trong nước

Cả trước và sau khi chính sách pháp luật về BHTN ở Việt Nam được thực hiện
(01/01/2009) đã có khơng ít những nghiên cứu liên quan đến vấn đề này của các nhà khoa học,
các nhà quản lý:

-

Đỗ Văn Sinh (2005) đã nghiên cứu và làm rõ cơ sở lý luận về quỹ BHXH, quản

lý quỹ BHXH ở Việt Nam. Tác giả cũng đã chỉ ra những nhân tố tác động đến quỹ BHXH đó là:
nhân tố chính sách, nhân tố tổ chức thực hiện, các nguồn tài chính vận động làm tăng quy mơ
quỹ BHXH, giảm quỹ BHXH. Và các nội dung quản lý quỹ BHXH. Trên cơ sở đó, tác giả đã
phân tích, đánh giá thực trạng quản lý quỹ BHXH trong giai đoạn nghiên cứu, cụ thể tập trung
nghiên cứu quỹ hưu trí và trợ cấp giai đoạn từ năm 1995 - 2003 và quỹ khám chữa bệnh từ năm
1998 - 2003 về chính sách, mơ hình quỹ, phương thức quản lý và hệ thống tổ chức bộ máy quản
lý quỹ BHXH để tìm ra những tồn tại, vướng mắc và nguyên nhân. Xuất phát từ những thực
trạng, tồn tại, tác giả đề xuất một số giải pháp hoàn thiện quản lý quỹ BHXH ở Việt Nam gồm:
hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật về chế độ hình thành và sử dụng quỹ BHXH; Hoàn thiện
hoạt động nghiệp vụ quản lý quỹ BHXH; Hồn thiện hoạt động thanh tra, kiểm tra, kiểm tốn
quỹ BHXH; Hồn thiện hoạt động thơng tin, tun truyền về chính sách BHXH; Các giải pháp
điều kiện về mơ hình tổ chức bộ máy, cán bộ, trang thiết bị cơ sở vật chất phục vụ quản lý quỹ
BHXH;...


5

Nghiên cứu trên đã chỉ ra một số vấn đề liên quan đến quỹ và quản lý BHXH như: Đối
tượng tham gia, đối tượng thụ hưởng, mơ hình

tổ chức thực hiện,...

Tuy

nhiên, nghiên cứu này được thực hiện trước khi Luật BHXH ban hành và là một trong những
nghiên cứu có tính tương đồng về quỹ BHTN, quản lý quỹ BHTN. Do đó, cơng trình này sẽ

được tác giả kế thừa những vấn đề liên quan để nghiên cứu trong luận án này.
-

Nguyễn Văn Định (2008) nghiên cứu và đề xuất mơ hình tổ chức bảo hiểm thất

nghiệp ở Việt Nam. Nghiên cứu đã làm rõ những vấn đề lý luận về thất nghiệp, trợ cấp thất
nghiệp và BHTN, đánh giá đúng thực trạng thất nghiệp ở nước ta, nhu cầu và
khả năng tham gia BHTN, xác định những nội dung liên quan đến BHTN và đề xuất mơ hình tổ
chức BHTN ở nước ta. Nghiên cứu sử dụng một số phương pháp như: tổng hợp, phân tích, so
sánh và điều tra, khảo sát thực tế cụ thể ở Thủ đô Hà Nội với một số doanh nghiệp đại diện trên
địa bàn. Tác giả đã làm rõ một số vấn đề về thất nghiệp, các biện

pháp, chính sách

phục

dung cơ

tình

trạng

thất nghiệp và nội

khắc

bản của

BHTN, cùng với đó đề xuất hai mơ hình tổ chức BHTN ở Việt Nam bên cạnh việc nghiên cứu
kinh nghiệm tổ chức BHTN tại các nước như: Cộng hòa Liên bang Đức, Trung Quốc, Thái Lan.

Nội dung của đề tài đề cập đến thực trạng thất nghiệp, nhu cầu và khả năng tham gia
BHTN ở Việt Nam. Đề tài dựa trên các chính sách và một số biện pháp giải quyết tình trạng thất
nghiệp ở nước ta những năm trước đó và đưa ra mơ hình tổ chức BHTN ở Việt Nam. Theo mơ
hình tổ chức BHTN của tác giả thì BHTN Việt Nam phải tổ chức theo một hệ thống dọc với 3
cấp (cấp trung ương, cấp tỉnh/ thành phố, cấp huyện/ quận/ thị xã). Chính vì thế, nghiên cứu này
đã kiến nghị nên gắn BHTN vào hệ thống BHXH hiện hành. Cơ quan BHXH các cấp vừa nắm
đối tượng tham gia BHTN, vừa thực hiện công tác thu - chi BHTN và quản lý đối tượng hưởng
trợ cấp BHTN... Điều đó cũng có nghĩa coi BHTN giống như một chế độ BHXH bắt buộc, nên
khi tổ chức thực hiện phải đảm bảo tính thống nhất trong tồn hệ thống. Có thể nói đây là một
đề tài được nghiên cứu khá tồn diện và hết sức cơng phu, đồng thời cũng rất phù hợp với Việt
Nam khi tổ chức triển khai. Tuy nhiên, thực tế tổ chức triển khai chính sách BHTN ở nước ta lại
khác. Bộ lao động thương binh và xã hội ngoài việc thực hiện chức
lý Nhà nước về BHTN,
BHTN. Còn BHXH Việt

năng

là quản

cũng tham gia quản lý sự nghiệp

Nam chỉ thực hiện các nghiệp vụ thu và chi

trả trợ cấp

BHTN cho người lao động.
Nghiên cứu trên đã chỉ ra một số vấn đề liên quan đến quản lý thu BHTN như: Đối
tượng tham gia, hình thức triển khai, mức đóng góp BHTN; một số vấn đề liên quan đến quản lý
chi trả chế độ như: Mức hưởng, Điều kiện hưởng, Thời gian hưởng và vấn đề về chi chế độ
BHTN khác. Tuy nhiên, nghiên cứu này được thực hiện trước khi chính sách BHTN có hiệu lực

và chưa đề cập đến quỹ BHTN cũng như quản lý quỹ BHTN ở Việt Nam.
- Nguyễn Vinh Quang (2009) nghiên cứu các mơ hình và kinh nghiệm thực hiện bảo
hiểm thất nghiệp trên thế giới với mục đích đưa ra các thơng tin cơ đọng và khái quát bức tranh


6

về các mơ hình BHTN điển hình trên thế giới tại các nước phát triển, các nước đang phát triển
và các nước chuyển đổi. Về cơ sở lý thuyết, chuyên đề đưa ra một số định nghĩa về BHTN như:
Trong Công ước 102/1952 về An sinh xã hội (Các
Tiêu chuẩn tối thiểu) và Công ước 168/1988 về thúc đẩy việc làm và bảo đảm người lao động
chống lại thất nghiệp, ILO đã xác định: BHTN là một hình thức bảo hiểm xã hội nhằm đảm bảo
chi trả một khoản trợ cấp tối thiểu trong một thời gian giới hạn cho những cá nhân bị thất nghiệp
mà không do lỗi của họ, gây ra việc mất thu nhập mà họ và gia đình họ dựa vào đó; Từ điển
bách khoa tồn thư Columbia định nghĩa: BHTN là loại hình bảo hiểm chống lại sự mất thu
nhập trong khoảng thời gian một người lao động khoẻ mạnh bị thất nghiệp một cách khơng tự
nguyện. Mục đích của hình thức bảo hiểm này là cung cấp một
cho

người

lao

động

khoản trợ cấp

tối thiểu

bị thất

nghiệp đến khi họ tìm lại được việc làm; Từ điển bách khoa tồn thư Britannica định nghĩa:
BHTN là một loại hình BHXH được xây dựng nhằm đền bù cho người lao động trong một giai
đoạn ngắn hạn do bị thất nghiệp không tự nguyện. Mục đích cơ bản của BHTN là cung cấp sự
trợ giúp tài chính cho các lao động mất việc trong một khoảng thời gian đủ để cho phép họ tìm
việc làm khác hoặc được th lại làm cơng việc cũ.
Trong chuyên đề này, tác giả tập trung nghiên cứu các yếu tố như: Đối tượng tham gia,
nguồn đóng góp, điều kiện hưởng, trường hợp loại trừ, các hình thức cung cấp chế độ BHTN,
mức hưởng, thời gian hưởng và cơ quan thực hiện. Các yếu tố này được đưa vào phân tích so
sánh tại các nước phát triển bao gồm: các nước Bắc Âu, Anh, Pháp, Mỹ, Đức, Hàn Quốc; Các
nước đang phát triển bao gồm: các nước Mỹ Latinh, Thái Lan; Và tại các nước chuyển đổi bao
gồm các nước Đông Âu và Trung Quốc. Trên cơ sở đó, chun đề đã khái qt, đánh giá mơ
hình BHTN tại các nước và đưa ra bốn khuyến nghị: Thứ nhất, đối tượng tham gia nên mở rộng
diện bao phủ chế độ BHTN;Thứ hai,

thời

gian

quy định theo

và thời gian

đóng

cả độ

tuổi

hưởng

nên

góp bảo hiểm thay vì chỉ dựa vào thời gian đóng bảo hiểm; Thứ ba, quản lý hành chính cần thiết
lập một cơ chế phối hợp cụ thể giữa các cơ quan liên quan để tạo điều kiện thuận lợi cho người
lao động và công tác quản lý đối tượng; Thứ tư, hình thức cung cấp chế độ cần được đa dạng
hoá.
Nghiên cứu đã chỉ ra một số vấn đề liên quan đến quản lý thu BHTN, như: đối tượng
tham gia, nguồn đóng góp; một số vấn đề liên quan đến quản lý chi BHTN, như: mức hưởng,
điều kiện hưởng, thời gian hưởng; và một số vấn đề về tổ chức thực hiện chính sách BHTN. Tuy
nhiên, nghiên cứu này chưa đề cập đến quỹ BHTN cũng như quản lý quỹ BHTN tại các nước
trên thế giới và được thực hiện trước khi chính sách BHTN ở Việt Nam có hiệu lực thi hành.
- Phạm Trường Giang (2010) nghiên cứu và đề xuất các giải pháp hoàn thiện cơ chế thu
Bảo hiểm xã hội ở Việt Nam với mục đích nghiên cứu sự phối hợp giữa các bộ phận trong hệ


7

thống thu BHXH từ đó phát hiện ra những hạn chế, bất cập nhằm đưa ra những giải pháp hoàn
thiện cơ chế thu BHXH ở Việt Nam.
Luận án đã hệ thống hoá cơ sở lý luận và làm rõ khái niệm, vai trị của thu BHXH từ đó
đưa ra khái niệm về cơ chế thu BHXH, nội dung cơ bản của cơ chế thu BHXH. Trong q trình
phân tích thực trạng cơ chế thu BHXH ở Việt Nam, cơ chế thu BHXH được đánh giá phải đảm
bảo qua 5 tiêu chí, cụ thể: tính minh bạch, tính thuận tiện,
sốt, tính trơi chảy trong vận

tính

hiệu quả, tính kiểm

hành. Và một

số

chỉ

tiêu cơ bản đánh giá cơ chế thu BHXH là: tỷ lệ lao động tham gia BHXH, kết quả cấp sổ
BHXH, tỷ lệ nợ đóng BHXH, tỷ lệ hồn thành kế hoạch thu BHXH. Sau khi đánh giá các tiêu
chí, tác giả đưa ra những kết quả đạt được và một số hạn chế về cơ chế thu BHXH như: Việc mở
rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc còn chậm, sự phối hợp chưa chặt chẽ, chưa thường
xuyên, hoạt động thu nộp phí BHXH chưa thuận tiện, sự kiểm sốt đối với hoạt động thu BHXH
chưa chặt chẽ, tỷ lệ lao động tham gia BHXH thấp, ứng dụng CNTT trong hoạt động thu BHXH
còn nhiều hạn chế. Với những hạn chế đó, tác giả đã đưa ra nhiều nhóm giải pháp, trong đó tập
trung vào các giải pháp hồn thiện cơ chế thu BHXH: Hoàn thiện các quy định về thu BHXH;
Tăng cường quan hệ công chúng vào hoạt động BHXH; Tăng cường công tác thanh tra, kiểm
tra, giám sát; Ứng dụng CNTT và cải cách hành chính.
Đây là một cơng trình nghiên cứu cơng phu và có hệ thống về cơ chế thu BHXH. Tuy
nhiên, nghiên cứu này chỉ có tính tương đồng với luận án và được kế thừa để nghiên cứu về hoạt
động thu BHTN do cơ quan BHXH thực hiện thu đồng thời với BHXH.
- Nguyễn Thị Chính (2010) nghiên cứu những vấn đề lý luận liên quan đến công tác tổ
chức và hoạt động chi trả các chế độ BHXH cho người lao động, đánh giá thực trạng từ đó đề
xuất các giải pháp nhằm hồn thiện hệ thống tổ chức và hoạt động chi trả các chế độ BHXH cho
người lao động ở Việt Nam. Tác giả đã tiếp cận cơ sở lý thuyết khá chi tiết về BHXH trong đó
có quỹ BHXH, nghiên cứu các kinh nghiệm về tổ chức chi trả các chế độ BHXH tại Mỹ, Nhật,
Trung Quốc, Pháp... và đưa ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam.
Thực trạng hệ thống tổ chức chi trả các chế độ BHXH ở Việt Nam được tác giả phân tích
rất chi tiết, từ quy trình chi trả các chế độ BHXH đến phân tích các tồn tại của hoạt động chi trả
các chế độ BHXH. Qua đó, tác giả đã đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống tổ chức và
hoạt động chi trả các chế độ BHXH ở Việt Nam như: Giải pháp hoàn thiện hệ thống tổ chức chi
trả BHXH; Giải pháp hoàn thiện hoạt động chi trả BHXH; Hoàn thiện phương thức chi trả;

Quản lý chặt chẽ nguồn kinh phí chi trả; Tăng cường phương tiện phục vụ cơng tác chi trả; Kiện
tồn cơng tác cán bộ; Tăng cường kiểm tra, thanh tra trong các khâu chi trả; Quản lý chặt chẽ
chi trả các chế độ
BHXH ngắn hạn; tăng lệ phí chi trả...


8

Nghiên cứu này đề cập sâu đến quản lý chi trả chế độ BHXH và quỹ BHXH, những vấn
đề tương đồng với luận án đang nghiên cứu. Vì vậy, sẽ được kế thừa để nghiên cứu những vấn
đề liên quan mà luận án đề cập.
- Lê Quang Trung (2011) nghiên cứu về cơ sở lý luận và thực trạng tham gia BHTN của
các doanh nghiệp ngoài quốc doanh trong thời gian qua và khuyến nghị các giải pháp thúc đẩy
các doanh nghiệp này tham gia BHTN giai đoạn đến năm 2020. Qua nghiên cứu cơ sở lý thuyết,
đề tài đưa ra một số khái niệm cơ bản và vai trò, đặc điểm phân loại các doanh nghiệp ngoài
quốc doanh. Đặc biệt, đề tài chỉ ra các yếu tố tác động đến việc tham gia BHTN của các doanh
nghiệp ngoài quốc doanh như: Các quy định của pháp luật về BHTN, việc tuyên truyền và nâng
cao nhận thức về BHTN, việc tổ chức triển khai và thực hiện chính sách BHTN, vai trò của các
cơ quan, tổ chức trong việc thực hiện chính sách BHTN, kiểm tra, thanh tra và xử lý các vi phạm
hành chính về BHTN. Đồng thời đề tài nghiên cứu kinh nghiệm xây dựng và thực hiện chính
sách BHTN của một số nước trên thế giới.
Nghiên cứu thực trạng tham gia BHTN của các doanh nghiệp ngoài quốc doanh, đề tài
rút ra một số tồn tại, đó là: về mặt nhận thức của người lao động, chủ sử dụng lao động và các
cơ quan tổ chức có liên quan còn rất hạn chế. Mặt khác, còn tồn tại một số khó khăn trong cơng
tác thu BHTN đối với các doanh nghiệp ngoài quốc doanh khi đơn vị lách luật về đối tượng
tham gia hay nói cách khác là thiếu bình đẳng trong hỗ trợ doanh nghiệp lớn và nhỏ bởi giới hạn
số lượng lao động để tham gia BHTN; hoặc trụ sở đơn vị không rõ ràng gây khó khăn cho cơ
quan quản lý thực hiện thu BHTN. Để khắc phục những tồn tại đó, đề tài đưa ra bốn giải pháp
nhằm thúc đẩy doanh nghiệp ngoài quốc doanh tham gia BHTN trong thời gian tới. Cụ thể, với
giải pháp 1:

Giải

BHTN, đề

pháp hồn

thiệnchính sách, pháp

xuất mở rộng

đối

luật

về

tượng tham gia BHTN, quy định trách nhiệm của chủ sử dụng lao động trong việc tham gia
BHTN và các cơ quan thực hiện chính sách, đồng thời quy định về thanh tra, kiểm tra, rà sốt
tình hình tham gia BHTN; Giải pháp 2: giải pháp về tổ chức thực hiện, tăng cường thơng tin
tun truyền, tập huấn thực hiện chính sách; Giải pháp 3: giải pháp về thanh tra, kiểm tra và phát
hiện các vi phạm, xử lý các vi phạm; Giải pháp 4: các giải pháp hỗ trợ khác.
Tuy nhiên, liên quan đến quỹ BHTN và quản lý quỹ BHTN lại được trình với nội dung
rất hạn chế, có chăng chỉ đề cập đến các yếu tố có liên quan đến
thành và

sử dụng quỹ, như: chính sách, pháp

việc hình

luật, đối tượng tham gia, mức đóng,

thanh tra, kiểm tra, tuyên truyền, phổ biến chính sách pháp luật.
- Trung tâm phát triển xã hội và môi trường vùng (CERSED) (2013) nghiên cứu, phân
tích và đánh giá tình hình hoạt động của quỹ BHTN trong giai đoạn 2009 - 2012, xác định các
yếu tố đầu vào, yếu tố đầu ra cũng như các yếu tố tác động tới tình hình hoạt động của quỹ.
Đánh giá, dự báo tình hình phát triển của quỹ, tính bền vững của quỹ trong bối cảnh có những


9

thay đổi của các yếu tố có liên quan. Và đề xuất mơ hình chuyển đổi xây dựng quỹ bảo hiểm
việc làm dựa trên quỹ BHTN.
Nghiên cứu phân tích thực trạng hoạt động quỹ BHTN giai đoạn 2009 - 2012. Cụ thể:
Đối với hoạt động thu BHTN là thực trạng về đối tượng tham gia và thu BHTN. Đối với hoạt
động chi là thực trạng về các hoạt động như chi trợ cấp thất nghiệp, chi
thiệu

việc làm, chi

hỗ

tư

vấn,

giới

trợ đào tạo nghề, chi BHYT, chi phí

quản lý. Qua đó, chỉ ra các yếu tố ảnh hưởng đến nguồn thu BHTN gồm 3 yếu tố: đối tượng
tham gia, mức hỗ trợ của Nhà nước, mức đóng. Và các yếu tố ảnh hưởng tới hoạt động chi của
quỹ BHTN gồm 7 yếu tố: xác định nguyên nhân nghỉ việc, thời gian đăng ký thất nghiệp, trợ cấp
thất nghiệp một lần, xác định mức trần hưởng và mức sàn hưởng, thời gian tính trợ cấp thất
nghiệp, hỗ trợ học nghề và giới thiệu việc làm, chi khác. Đồng thời nghiên cứu cũng dự báo tình
hình phát triển quỹ BHTN đến năm 2025 và đưa ra một số khuyến nghị.
Đây là một trong những nghiên cứu khá đầy đủ cả về hoạt động thu và chi trả trợ cấp
thất nghiệp. Trên cơ sở đó, dự báo tình hình phát triển quỹ BHTN qua các nhân tố ảnh hưởng
đến nó với thước đo cụ thể cho từng nhân tố. Tuy nhiên, dưới góc độ
quản lý quỹ BHTN thì đề tài này lại chưa đề cập đến.
-

Lê Thị Phương Thảo (2014) đã nghiên cứu và làm rõ thêm cả về lý luận và thực

tiễn về BHTN, quản lý quỹ BHTN; Phân tích, đánh giá thực trạng cơng tác quản lý quỹ BHTN
tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Hưng Yên, chỉ ra những kết quả đạt được, những hạn chế, thiếu sót để
từ đó đề xuất các giải pháp nhằm hồn thiện, nâng cao hiệu quả cơng tác quản lý quỹ BHTN tại
Bảo hiểm xã hội tỉnh Hưng Yên.
Trong nghiên cứu này, tác giả đã đề cập đến cơ sở lý luận về quản lý quỹ BHTN, kinh
nghiệm quản lý quỹ BHTN và bài học rút ra cho tỉnh Hưng Yên. Tuy nhiên, tác giả chưa làm rõ
được những nhân tố tác động đến quản lý quỹ BHTN nói chung và ở Việt Nam nói riêng. Đồng
thời, chưa có bộ chỉ tiêu để đánh giá những nhân tố tác động đến quản lý quỹ BHTN. Mặt khác,
phần lý luận về quản lý quỹ BHTN trình bày cịn sơ sài, chưa có tính hệ thống và phạm vi
nghiên cứu ở một tỉnh...
- Trần Quang Lâm (2016) nghiên cứu cả về lý luận và thực tiễn về những nhân tố tác
động đến nguồn thu của quỹ BHYT nói chung và ở Việt Nam nói riêng để đưa ra các nhóm giải
pháp phù hợp nhằm phát triển nguồn thu của quỹ BHYT.
Luận án đã bổ sung vào hệ thống cơ sở lý luận về quỹ BHYT và nguồn thu của quỹ
BHYT. Đặc

biệt, nghiên cứu đã phân tích và chỉ

ra nhiều nhân tố tác động đến

nguồn thu của quỹ BHYT, bao gồm: Chính sách pháp luật, điều kiện kinh tế - xã hội, cơng tác
tun truyền phổ biến chính sách pháp luật, chất lượng KCB, tổ chức thu, đối tượng tham gia,
mức đóng góp BHYT v.v... Nghiên cứu đã phân tích từng nhân tố và cho rằng, các nhân tố trên
đều có tác động tổng hợp đến nguồn thu, nhưng số lượng đối tượng tham gia và mức đóng góp


1
0
BHYT có tác động mạnh và trực tiếp đến nguồn thu của quỹ BHYT. Qua phân tích thực trạng ở
Việt Nam, nghiên cứu lý giải các nhân tố có tác động mạnh nhất đến nguồn thu đó là: Chính
sách pháp luật về BHYT. Do chính sách pháp luật được điều chỉnh kịp thời và hợp lý nên số đối
tượng tham gia tăng nhanh, mức đóng cũng tăng nhanh từ đó làm tổng thu BHYT tăng, góp
phần cân đối thu - chi quỹ BHYT; và Chất lượng KCB BHYT còn nhiều yếu kém, đây là nhân
tố không chỉ tác động trước mắt, mà còn tác động rất lâu dài đến nguồn thu. Chính vì vậy,
nghiên cứu này đã đưa ra các giải pháp chủ yếu tập trung vào hồn thiện chính sách, tăng cường
công tác tuyên truyền, nâng cao chất lượng khám bệnh, chữa bệnh BHYT...
Đây là một trong những nghiên cứu mà tác giả tổng quan do có tính tương đồng về quỹ
BHYT, nguồn thu của quỹ BHYT với quỹ và quản lý quỹ BHTN. Do đó, nghiên cứu này sẽ
được tác giả kế thừa để nghiên cứu về vấn đề mà luận án đang đề cập đến.
- Nguyễn Quang Trường (2016) quan điểm hiệu quả quản lý nhà nước về BHTN được
thể hiện qua nhiều khía cạnh như: số người tham gia BHTN tăng lên hằng năm, quỹ BHTN phải
an toàn và phát triển, trợ cấp bằng tiền cho người thất nghiệp và giải quyết tốt việc làm cho
người thất nghiệp, giảm tỷ lệ thất nghiệp. Trên cơ sở đó, tác giả xây dựng tiêu chí đánh giá hiệu
quả quản lý nhà nước về BHTN và phân tích, đưa ra một số các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý
nhà nước về BHTN, như: (i) trình độ phát triển của nền kinh tế, (ii) phạm vi bao phủ, (iii) chu kỳ
kinh doanh, (iv) sự phát triển của thị trường lao động, (v) tập quán của dân cư, (vi) ý thức tuân

thủ chính sách của người tham gia BHTN, (vii) mơ hình quản lý BHTN. Một số hạn chế, bất cập
làm ảnh hưởng đến hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về BHTN được tác giả đánh giá qua
thực trạng về chính sách như: chưa cụ thể, rõ ràng trong việc xác định đối tượng, phạm vi tham
gia BHTN, hay mức đóng, mức hưởng BHTN chưa thực sự hợp lý; tình trạng đơn vị sử dụng lao
động nợ đọng tiền BHTN vẫn diễn ra làm ảnh hưởng đến quyền lợi của người lao động; tình
trạng trục lợi quỹ BHTN xảy ra cả với người lao động và người sử dụng lao động,... Theo tác
giả, quỹ BHTN có kết dư cao, được cơ quan BHXH quản lý tốt và dự báo quỹ vẫn đảm bảo an
toàn đến năm 2020. Tuy nhiên, nếu chính sách trong thời gian tới có một số điểm thay đổi mà
khơng có phương án dự báo quỹ trong dài hạn thì có thể dẫn đến tình trạng mất cân đối.
Qua phân tích thực trạng, tác giả đưa ra một số nhóm giải pháp nhằm nâng cao hiệu lực,
hiệu quả quản lý nhà nước về BHTN. Tuy nhiên, trong nghiên cứu, tác giả chưa có những lý
giải, phân tích rõ nguyên nhân quỹ BHTN hiện nay ngày một thặng dư lớn. Do vậy, nghiên cứu
này cũng sẽ được luận án kế thừa, phân tích và đánh giá nhằm làm rõ những vấn đề mà luận án
đang đề cập.
Trên đây là tổng quan các cơng trình nghiên cứu mà tác giả cho là thiết thực, có liên
quan đến vấn đề nghiên cứu của luận án. Cịn nhiều cơng trình nghiên cứu, tài liệu, sách, báo tạp
chí có liên quan được tác giả đề cập trong phần tài liệu tham khảo.


1
1

5.3.

Những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu

Tổng hợp các nghiên cứu trong và ngoài nước, tác giả nhận thấy còn nhiều khoảng trống
nghiên cứu liên quan đến quản lý quỹ BHTN, cụ thể:
Khoảng trống lý thuyết: khái niệm về bảo hiểm thất nghiệp, quỹ BHTN và quản lý quỹ
BHTN, phân biệt quỹ BHTN với các quỹ BHXH, hệ thống chỉ tiêu liên quan đến quản lý quỹ

BHTN, những nhân tố tác động đến quản lý quỹ BHTN.
Khoảng trống về phương pháp nghiên cứu: Phần lớn các cơng trình nghiên cứu chủ yếu
dựa trên nguồn số liệu thứ cấp, còn nguồn số liệu sơ cấp thông qua điều tra, khảo sát còn rất hạn
chế. Các phương pháp áp dụng trong nghiên cứu chủ yếu là các phương pháp phân tích, so sánh,
thống kê, mô tả...
Khoảng trống về thực tế: Quản lý quỹ BHTN cần được phân tích tồn diện, chi tiết,
khách quan về tổ chức thực hiện trên phạm vi cả nước.
Quản lý quỹ BHTN ở Việt Nam được nghiên cứu chủ yếu dưới góc độ tổ chức thực hiện
do cơ quan BHXH đảm nhiệm. Vì vậy, các giải pháp và kiến nghị của Luận án đều hướng tới
hoàn thiện, nâng cao hiệu quả công tác tổ chức thực hiện quản lý quỹ BHTN, kiến nghị sửa đổi
chính sách, mơ hình quản lý ở Việt Nam.

6. Khung lý thuyết và mơ hình nghiên cứu
Trên cơ sở tổng quan nghiên và các khoảng trống trong các nghiên cứu trước, tác giả đề
xuất mơ hình nghiên cứu dự kiến như sau:


1
2

Hình 1: Mơ hình nghiên cứu dự kiến
Trong mơ hình nghiên cứu dự kiến, bảy nhân tố tác động tới quản lý quỹ BHTN bao
gồm: Chính sách pháp luật, Tổ chức triển khai chính sách pháp luật, Tuyên truyền phổ biến
chính sách pháp luật, Chất lượng nguồn nhân lực, Thanh tra, kiểm tra và giám sát, Ứng dụng
công nghệ thông tin và Điều kiện kinh tế - xã hội.
Để đơn giản hố trong việc phân tích thì hoạt động quản lý quỹ BHTN được giả sử ảnh
hưởng bởi 3 nhóm nhân tố lớn: (i) Chính sách pháp luật, (ii) Chất lượng nguồn nhân lực và (iii)
Điều kiện kinh tế - Xã hội. Cụ thể, chính sách pháp luật được thể hiện qua các chỉ tiêu như đối
tượng tham gia và thụ hưởng, mức hưởng và thời gian hưởng trợ cấp, quy trình tổ chức thực
hiện quản lý quỹ BHTN; Chất lượng nguồn nhân lực được thể hiện qua các tiêu chí như trình độ

học vấn của cán bộ quản lý, kỹ năng giao tiếp, tác phong làm việc, am hiểu chính sách pháp luật
và thành thạo tin học, ngoại ngữ; Điều kiện kinh tế - xã hội thể hiện qua các tiêu chí như cơ sở
hạ tầng trong thực hiện quản lý quỹ BHTN, sự phù hợp của chính sách với mục tiêu và định
hướng phát triển quốc gia và sự thúc đẩy sản xuất kinh doanh với việc trích nộp BHTN, thực
hiện chính sách pháp luật về BHTN tạo đà cho sự phát triển kinh tế - xã hội.

7. Những đóng góp mới của Luận án
- Về mặt lý luận và học thuật:

+ Luận án nghiên cứu và làm rõ các khái niệm về BHTN, quỹ và quản lý quỹ BHTN;
+ Xác định những nhân tố tác động đến quản lý quỹ BHTN, lý giải làm rõ nội dung của
từng nhân tố;
+ Xác định và lựa chọn các chỉ tiêu phục vụ công tác quản lý quỹ BHTN.
- Những đóng góp mới rút ra từ kết quả nghiên cứu:
+ Phân tích và làm rõ thực trạng quản lý quỹ BHTN ở Việt Nam (2011 - 2015).
+ Phân tích những nhân tố tác động đến quản lý quỹ BHTN ở Việt Nam bao gồm cả
chính sách, pháp luật về BHTN; điều kiện kinh tế - xã hội; đối tượng tham gia và thụ hưởng
chính sách; mức đóng góp, mức thụ hưởng; công tác tổ chức quản lý thu, chi và cân đối quỹ
BHTN; công tác tuyên truyền và phổ biến chính sách pháp luật; cơng tác kiểm tra, thanh tra
BHTN và sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng có liên quan đến BHTN;... Đồng thời, tác giả
đã tiến hành điều tra cả người thụ hưởng chính sách và những người trực tiếp tổ chức triển khai
chính sách BHTN để từ đó xác định 3 nhân tố ảnh hưởng đến quản lý quỹ BHTN một cách khoa
học, khách quan: chính sách pháp luật, điều kiện kinh tế - xã hội, chất lượng nguồn nhân lực của
cơ quan quản lý quỹ BHTN.
+ Đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện, nâng cao hiệu quả tổ chức thực hiện quản lý
quỹ BHTN, bao gồm cả các giải pháp về chính sách và tổ chức thực hiện chính sách BHTN ở
Việt Nam.

8. Kết cấu Luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục... Luận án được kết

cấu thành 3 chương:
Chương 1: Cơ sở khoa học về quản lý quỹ bảo hiểm thất nghiệp.


1
3
Chương 2: Thực trạng quản lý quỹ bảo hiểm thất nghiệp ở Việt Nam.
Chương 3: Quan điểm, định hướng và giải pháp hồn thiện cơng tác quản lý quỹ bảo
hiểm thất nghiệp ở Việt Nam.

CHƯƠNG 1
CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ QUẢN LÝ QUỸ BẢO HIỂM THẤT NGHIỆP
1.1.

Quỹ bảo hiểm thất nghiệp

1.1.1.

Khái quát về bảo hiểm thất nghiệp

11.1.1.

Khái niệm về bảo hiểm thất nghiệp

Bảo hiểm thất nghiệp là một phạm trù kinh tế - xã hội gắn với sự ra đời của sản xuất
hàng hố và phân cơng lao động xã hội, giúp cho người lao động giảm bớt khó khăn, ổn định
cuộc sống cho bản thân và gia đình khi bị mất việc làm, tái hoà nhập thị trường lao động.
- Theo ILO Convention (1952) và ILO Convention (1988): Bảo hiểm thất nghiệp là một
hình thức bảo hiểm xã hội nhằm đảm bảo chi trả một khoản trợ cấp tối thiểu trong một thời gian
giới hạn cho những cá nhân bị thất nghiệp mà không do lỗi của họ, gây ra việc mất thu nhập mà

họ và gia đình họ dựa vào đó.
Bảo hiểm
nhập định kỳ,

thất nghiệp thường chỉ đảm bảo cho những người lao động có thu
bởi vì theo lý thuyết những

đối tượng này dễ gặp phải rủi ro thất

nghiệp khơng tự nguyện. Vì vậy, người lao động tự tạo việc làm (hay còn gọi là lao động tự do)
và các lao động thời vụ thường không được bao gồm trong các chương trình BHTN.
- Columbia Encyclopidia (2008) đưa ra khái niệm: Bảo hiểm thất nghiệp là loại hình
bảo hiểm chống lại sự mất thu nhập trong khoảng thời gian một người lao động khoẻ mạnh bị
thất nghiệp một cách khơng tự nguyện. Mục đích của hình thức bảo hiểm này là cung cấp một
khoản trợ cấp tối thiểu cho người lao động bị thất nghiệp đến khi họ tìm lại được việc làm.
-

Britiannica Encyclopidia (2008) cho rằng: Bảo hiểm thất nghiệp là một loại hình

bảo hiểm xã hội được xây dựng nhằm đền bù cho người lao động trong một giai đoạn ngắn do bị
thất nghiệp không tự nguyện. Mục đích cơ bản của bảo hiểm thất nghiệp là cung cấp sự trợ giúp
tài chính cho các lao động mất việc trong một khoảng thời gian đủ để cho phép họ tìm việc làm
khác hoặc được thuê lại làm cơng việc cũ...
- Lê Thị Hồi Thu (2008) nghiên cứu dưới góc độ pháp lý, Bảo hiểm thất nghiệp (một
dạng thuộc hệ thống chế độ BHXH) là tổng hợp những quy định của Nhà nước nhằm điều chỉnh
các quan hệ xã hội hình thành trong lĩnh vực đảm bảo điều kiện vật chất cho người lao động
đang có việc làm mà bị mất việc vì lý do khách quan, cũng như trong lĩnh vực giúp người thất
nghiệp trở lại với thị trường lao động.
- Bảo

hiểm thất nghiệp là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập

của người lao động trong trường hợp bị mất việc làm và đang có nhu cầu tìm việc, đồng thời bao
gồm một số biện pháp giúp họ trở lại với thị trường lao động (Nguyễn Tiệp, 2011).


1
4
Như vậy, khái niệm về BHTN ở các nước tuy câu chữ có khác nhau, song đều thống
nhất ở những khía cạnh chủ yếu sau:
+ BHTN là loại hình bảo hiểm độc lập với BHXH, nhưng lại có quan hệ chặt chẽ với
BHXH.
+ Mục

đích của BHTN nhằm đảm

bảo thu nhập tối thiểu cho người lao động

khi họ bị mất việc làm, giúp họ và gia đình tiếp tục ổn định cuộc sống và sớm trở lại làm việc.
+ Nguyên nhân mất việc làm không phải lỗi của người lao động.
+ Phần

thu nhập của

người lao động bị mất đi do bị mất việc làm sẽ được

BHTN bù đắp, nhưng chỉ bù đắp trong một khoảng thời gian nhất định.
Tuy nhiên, các khái niệm trên chủ yếu chỉ đề cập đến việc bù đắp một phần thu nhập cho
người lao động bị thất nghiệp trong một khoảng thời gian nhất định mà chưa đề cập

đến

việc

bằng

bảo hiểm cho

người lao động tránh khỏi tình trạng thất nghiệp

những biện pháp đảm bảo việc làm trong ngắn hạn hoặc dài hạn cho người lao động. Đây cũng
là một trong những biện pháp ở một số nước trên thế giới áp dụng trong chương trình bảo hiểm
việc làm nhằm hạn chế tối đa việc sa thải người lao động.
Xuất phát từ những phân tích trên, theo tác giả: “Bảo hiểm thất nghiệp là sự đảm bảo
thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập trong một khoảng thời gian nhất định cho người lao
động bị thất nghiệp, nhằm ổn định cuộc sống cho họ và gia đình, giúp người thất nghiệp sớm
quay lại thị trường lao động và hạn chế tình trạng sa thải lao động bằng các biện pháp hỗ trợ
của quỹ BHTN, từ đó góp phần đảm bảo ASXH. ”
1.11.2.

Bản chất của bảo hiểm thất nghiệp

Dù khái niệm có khác nhau, song bản chất của BHTN thể hiện ở chỗ: BHTN là sự đảm
bảo những khoản trợ cấp tối thiểu trong một khoảng thời gian nhất định để người lao động bị
thất nghiệp ổn định cuộc sống.
BHTN là nhu cầu khách quan, đa dạng, phức tạp của xã hội, nhất là trong xã hội hoạt
động theo cơ chế thị trường. Khi mối quan hệ thuê mướn lao động ngày càng phát
triển, kinh

tế

phát triển

thì thị

phát triển

và có sự

biếnđộng

trường

lao

động

cũng

khơng ngừng. Đặc biệt là những biến cố, rủi ro làm cho người lao động mất việc làm mà không
phải do lỗi của họ, như: bị sa thải, chấm dứt quan hệ lao động,... thường xảy ra khi người sử
dụng lao động chuyển đổi hoặc thu hẹp sản xuất kinh doanh và những biến động lớn như khủng
hoảng nền kinh tế,...Do vậy, mối quan hệ trong BHTN phát sinh trên cơ sở quan hệ lao động
diễn ra giữa 3 bên: bên tham gia BHTN (người lao động và người sử dụng lao động), tổ chức
quản lý BHTN (tổ chức nhận nhiệm vụ quản lý quỹ BHTN) và Nhà nước.
Nguồn tài chính để bù đắp một phần thu nhập tối thiểu cho người thất nghiệp trong
khoảng thời gian nhất định, đồng thời đáp ứng nhu cầu của người thất nghiệp được đào tạo, học


1

5
nghề và giới thiệu việc làm để có thể sớm quay trở lại thị trường lao động được cung cấp từ quỹ
BHTN. Ngồi ra, quỹ cịn có thể sử dụng vào mục đích hạn chế tình trạng sa thải lao động bằng
các biện pháp hỗ trợ đào tạo, duy trì việc làm cho người lao động,... Quỹ được hình thành từ
người lao động, người sử dụng lao động đóng góp và có thể được Nhà nước bảo hộ, hỗ trợ. Với
tư cách là một trong những chính sách an sinh xã hội quan trọng, Nhà nước phải can thiệp và
bảo vệ quyền lợi cho người lao động khi bị thất nghiệp. Do vậy, Nhà nước phải có trách nhiệm
sử dụng ngân sách trong trường hợp sự đóng góp của các bên tham gia không đủ để bù đắp các
khoản trợ cấp cho người thất nghiệp.
- Bảo hiểm thất nghiệp cũng giống như nhiều loại hình bảo hiểm khác, đó là hoạt động
dựa trên nguyên tắc “cộng đồng - lấy số đơng bù số ít”, nghĩa là dùng số tiền nhỏ được đóng góp
từ số đơng người tham gia BHTN để chia sẻ, bù đắp cho số ít người thất nghiệp
số tiền

lớn hơn

so với

số

với

đóng góp của

từng

người khi thất nghiệp.
1.1.1.3.

Vai trị của bảo hiểm thất nghiệp

Bảo hiểm thất nghiệp

có vai trị rất quan trọng trong đời sống kinh tế - xã hội

của mỗi quốc gia, đó là:
a. Bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi bị mất việc làm, giúp họ và gia đình
ổn định cuộc sống
Thất nghiệp là rủi ro bị mất việc làm mà không một người lao động nào mong muốn.
Khi bị thất nghiệp, thu nhập của người lao động bị mất tồn bộ. Vì thế, nếu họ có tham gia
BHTN, họ sẽ được bù đắp một phần thu nhập bị mất đi từ quỹ BHTN chi trả do các bên tham
gia đóng góp. Cho dù khoản thu nhập được bù đắp thấp hơn thu nhập của người
trước

khi

sống của họ và gia

bị

thất nghiệp,

lao

động

song vẫn góp phần ổn định cuộc

đình, đặc biệt là ổn định cuộc sống ngay sau những ngày

bị thất

nghiệp, cũng như thông qua các chế độ, giúp người thất nghiệp có những cơ hội về việc làm để
trở lại thị trường lao động. Chính vì điều này, những hệ lụy mà tình trạng thất nghiệp gây ra sẽ
được kiểm sốt, xã hội vì thế sẽ đảm bảo ổn định bền vững, nhiều tệ nạn sẽ được đẩy lùi,...
b. Phân phối lại thu nhập giữa những người tham gia BHTN
Trong thực tế, chỉ có một bộ phận người lao động bị mất việc làm trở thành thất nghiệp
do các nguyên nhân khách quan và không ai mong muốn. Do đó, só người hưởng trợ cấp thất
nghiệp tất yếu ít hơn số người tham gia đóng góp bắt buộc vào quỹ BHTN. Từ đó hình thành
ngun tắc BHTN là “lấy số đơng bù số ít”. Ngun tắc này thể hiện việc phân phối lại thu nhập
giữa những người lao động có thu nhập khác nhau, giữa những người có thu nhập cao và thu
nhập thấp, giữa những người đóng góp đều đặn và khơng đều đặn vào quỹ BHTN. Như vây, vai
trị BHTN khơng những phân phối lại thu nhập mà cịn góp phần thực hiện công bằng xã hội.
c. Động viên người lao động hăng hái làm việc


1
6
Người lao động sẽ thực sự yên tâm do có chỗ dựa vững chắc khi được đảm bảo việc làm
bằng các biện pháp hỗ trợ nhằm hạn chế việc bị sa thải và được chi trả các chế độ thất nghiệp
nếu như tham gia BHTN và đủ điều kiện hưởng. Chính vì vậy, người lao

động

gắn

thêm nguồn thu

bó

với

cơng

việc, tích cực làm việc để

tăng

sẽ

nhập và cũng từ đó có điều kiện tăng mức đóng BHTN để lúc nào đó có thể sẽ được hưởng chế
độ. Đó là quan

hệ hai chiều

mang tính chất tích cực của BHTN đối với

người lao động.
d. Quỹ BHTN nhàn rỗi sẽ góp phần đầu tư để phát triển kinh tế - xã hội
Các nguồn thu chủ yếu từ đối tượng tham gia đã tồn tích, hình thành quỹ BHTN, trong
thời gian nhàn rỗi có thể đầu tư một phần vào các hoạt động kinh tế để sinh lời, tăng thêm nguồn
thu cho quỹ BHTN. Khoản đầu tư này vừa góp phần phát triển sản xuất - kinh doanh, vừa đảm
bảo an toàn cho quỹ BHTN khỏi bị mất giá để chi trả trợ cấp BHTN cho người lao động.
e.

Cùng với các loại hình bảo hiểm khác, BHTN cịn góp phần đảm bảo an sinh xã hội
Ngồi BHTN, trong điều kiện kinh tế thị trường cịn có BHXH, BHYT, bảo hiểm thương

mại,... Tất cả các loại hình bảo hiểm ngày nay đều đóng vai trị là trụ cột chính của hệ thống các
chính sách, các chương trình đảm bảo an sinh xã hội quốc gia. Bởi các loại hình bảo hiểm đều

dựa trên mối quan hệ đóng, hưởng, trên cơ sở hình
thành quỹ do các bên tham gia đóng góp. Vì thế, các rủi ro mà đối tượng gặp phải đều được quỹ
bảo hiểm bù đắp, chi trả hoặc bồi thường. Từ đó, góp phần làm giảm nhẹ gánh nặng cho ngân
sách nhà nước. Ngày nay, chính sách BHTN ngày càng được thế giới khẳng định, quan tâm và
đánh giá rất cao.

1.1.2.

Quỹ bảo hiểm thất nghiệp

Khái niệm và nguồn hình thành quỹ BHTN
Để triển khai các chương trình BHTN hay BHVL, chính sách và pháp luật các nước đều
quy định rõ nguồn tài chính để thực hiện. Hạt nhân tài chính BHTN hay BHVL chính là quỹ
BHTN được hình thành từ các bên tham gia đóng góp (nếu như BHTN được triển khai độc lập
với BHXH). Còn nếu trợ cấp thất nghiệp được coi là một trong các chế độ BHXH thì quỹ trợ
cấp thất nghiệp có thể là một quỹ thành phần hoặc cũng có thể được hình thành, quản lý thống
nhất, tập trung và gọi chung là quỹ BHXH. Nội dung được đề cập ở đây là quỹ BHTN và nguồn
hình thành quỹ BHTN trong BHTN, khơng phải trong chế độ trợ cấp thất nghiệp.
Quỹ BHTN ra đời, tồn tại và phát triển gắn với sản xuất hàng hố cũng như sự thuế
mướn nhân cơng của giới chủ với mục đích chính là thay thế, bù đắp một phần thu nhập cho
người lao động khi họ gặp phải rủi ro mất việc làm và giúp họ được đào tạo, giới thiệu, tìm kiếm
việc làm để sớm quay lại thị trường lao động. Chính vì vậy, hầu hết các nhà nghiên cứu và quản
lý đều cho rằng: Quỹ BHTN phải là một quỹ tiền tệ tập trung do các bên tham gia đóng góp.
Song, Nhà nước cũng phải có trách nhiệm hỗ trợ và bảo hộ.


1
7
Theo ILO Convention (1952), ILO Convention (1988), khuyến nghị rằng các loại trợ cấp
và chi phí quản lý chương trình BHTN/ BHVL phải có nguồn tài chính tập thể từ đóng bảo

hiểm, hoặc từ thuế để tránh tạo ra gánh nặng đối với người lao động thu nhập thấp và đề xuất
các quốc gia phải chịu trách nhiệm quản lý chương trình này
cả tính tốn

cần thiết và

hiệu quả,

bao gồm

đánh giá tài chính

định kỳ.

Kinh phí hoạt động của các chương trình này được đảm bảo từ nguồn đóng góp của người sử
dụng lao động, người lao động và ngân sách Nhà

nước. Trong một số

trường hợp ngân sách chương trình được ba bên chia sẻ đóng góp theo thoả thuận (chi tiết tại
Bảng 1.1).

Bảng 1.1: Tỷ lệ đóng góp BHTN/BHVL ở một số nước trên thế giới
Quốc gia

Đơn
vị

Bahrain

%

Đan
Mạch

%

Đức

Hàn
Quốc

Mỹ

Người lao động

1%

Mức phí cố định,
30% chi phí
%
1,5%

%

0,55%

%

Người sử dụng

lao động
1%%

Nhà
nước

1%
70% chi Phí thơng thường khoảng
phí
70 - 80 USD

1,5%
Người sử dụng lao động
chỉ đóng cho Quỹ đảm
bảo Việc làm và Đào tạo
phát triển kỹ năng nghề

0,55% + 0,25%
(<150) đến
0,65% (>1000)

Dao động từ 1,4% đến
6,7% tuỳ từng bang

3,2%

Nhật Bản

%

0,6%

Thái Lan

%

0,5%

Ghi chú

Chỉ có người sử dụng lao
25% chi
0,6% + 0,35%
động đóng góp cho "Hai
phí
dịch vụ”
0,5%
0,25%

%
1%
1%
Việt Nam
Nguồn: Carter, J., Bédard, M., & Bista, C. P. (2013)

1%

Nhìn chung, các quốc gia đã triển khai các chương trình BHTN/BHVL trong một thời
gian dài thường

có chi phí và mức đóng bảo hiểm cao hơn, đặc biệt tại các

quốc gia Châu Âu, trong khi các nước mới triển khai các chương trình này thời gian gần đây có
xu hướng áp dụng mức trợ cấp và chi phí thấp hơn. Bên cạnh phần đóng góp vào quỹ BHTN/
BHVL, một số quốc gia yêu cầu người sử dụng lao động đóng góp thêm vào các chương trình
hỗ trợ việc làm như: Nhật Bản, Hàn Quốc... Các nước này ưu tiên các chương trình xúc tiến việc
làm nhằm hỗ trợ người thất nghiệp có việc làm và duy trì việc làm dài hạn. Quỹ này phần lớn
được hình thành từ sự đóng góp của người sử dụng lao động và người lao động, Nhà nước có thể
hỗ trợ một phần. Tùy theo điều kiện kinh tế - xã hội của quốc gia mà mỗi nước có quy định về


1
8
đối tượng đóng góp, mức đóng góp và cách thức đóng góp vào quỹ khác nhau và được bổ sung
bởi lãi đầu tư từ phần quỹ nhàn rỗi.
Các quốc gia trên sử dụng quỹ BHTN chi theo những nội dung chương trình
BHTN/BHVL khác nhau, khơng chỉ giới hạn trong trợ cấp thất nghiệp và các chi phí quản lý
tương ứng, mà cịn gồm cả chi phí chương trình dịch vụ việc làm quốc gia, hoặc chi phí của một
loạt các chương trình phát triển kỹ năng nghề và các biện pháp hỗ trợ tái tìm việc làm, đơi khi
cịn gồm cả các chương trình khẩn cấp hoặc tạm thời.
Ở một khía cạnh khác, so sánh với quỹ bảo hiểm xã hội, quỹ BHTN là quỹ ngắn hạn với
mục tiêu quan trọng nhất là nhằm duy trì việc

làm, hỗ trợ tư vấn giới thiệu

việc làm, đào tạo tay nghề cho người lao động thất nghiệp để họ sớm tìm được việc làm; đồng
thời hỗ trợ, bù đắp một phần thu nhập của người lao động trong thời gian thất nghiệp, được gắn
liền với tác động của thị trường lao động như: thất nghiệp, chính sách việc làm và kỹ năng
nghề,...; Do đó, quỹ BHTN phải được kết dư theo một tỷ lệ nhất định để thực hiện các chính
sách thị trường lao động chủ động và các chính sách thụ động. Cịn quỹ BHXH có trụ cột chính

là bảo hiểm hưu trí, là quỹ dài hạn với mục tiêu chính là bảo đảm, thay thế hoặc bù đắp một
phần thu nhập của người lao động khi nghỉ hưu,... gắn liền
của con người

như:

ốm

với tác động sinh

học

đau, thai sản, hưu

trí, tử tuất,... Vì vậy, quỹ BHXH cần phải được đầu tư và kết dư lớn nhằm đảm bảo chi trả cho
các chế độ hưu trí, tử tuất trong dài hạn.
Quy mơ của Quỹ BHTN phụ thuộc chủ yếu vào nguồn hình thành và sử dụng quỹ
BHTN. Khi đối tượng tham gia BHTN ngày càng tăng, mức đóng góp BHTN dựa trên tiền
lương, tiền cơng và tỷ lệ đóng góp càng tăng thì nguồn hình thành quỹ BHTN càng lớn và ngược
lại. Quỹ BHTN được sử dụng chủ yếu vào mục đích chi trả trợ cấp thất nghiệp và các hoạt động
nhằm đưa người thất nghiệp mau chóng trở lại thị trường lao động, như: chăm sóc y tế, đào tạo
nghề, tìm kiếm và giới thiệu việc làm, hoạt động quản lý quỹ,... Khi tỷ lệ thất nghiệp càng cao,
mức hưởng, thời gian hưởng dài sẽ làm cho quỹ chi trả càng lớn, điều này đồng nghĩa với việc
trong thời gian này quỹ BHTN sẽ khơng được bổ sung nguồn đóng góp từ các đối tượng này,
ảnh hưởng đa chiều đến quỹ BHTN. Do vậy, khi quỹ BHTN được cân đối, nghĩa là trong một
khoảng thời gian nhất định, nguồn hình thành quỹ BHTN đảm bảo để sử dụng chi trả trợ cấp và
có kết dư thì quy mơ quỹ ngày càng lớn và ngược lại.
Từ những vấn đề trên, theo tác giả: “Quỹ BHTN là quỹ tiền tệ tập trung được hình
thành từ sự đóng góp của các bên tham gia với mục đích sử dụng chủ yếu để bù đắp hoặc thay
thế một phần thu nhập trong một khoảng thời gian nhất định cho người lao động

thất

nghiệp; đồng thời, hỗ trợ đào tạo, giới thiệu việc làm để người

nghiệp sớm quay lại thị trường lao động và hạn chế tình trạng sa thải lao động. ”
1.1.2.2.

Đặc điểm của quỹ bảo hiểm thất nghiệp

bị
thất


1
9
Quỹ bảo hiểm thất nghiệp là quỹ tài chính tập trung được thiết lập nhằm đảm bảo bù đắp
một phần thu nhập cho người lao động bị thất nghiệp và có các đặc điểm chủ yếu sau:
Thứ nhất, Nhà nước là chủ thể duy nhất quy định việc hình thành và sử dụng quỹ BHTN
với mục đích đảm bảo an sinh xã hội. Với những đạo luật được ban hành, Nhà nước quy định về
mức phí đóng góp của các bên tham gia để hình thành quỹ và mang tính bảo vệ, khơng mang
tính bồi hồn. Cũng như quy định về mức hưởng, điều kiện hưởng đối với từng chế độ để chi trả
cho người thất nghiệp. Để tổ chức thực hiện các quy định trên, Nhà nước phải có một tổ chức
quản lý quỹ BHTN để thực hiện hoạt động thu và chi trả chể độ BHTN theo các tiêu chuẩn, định
mức đảm bảo chính xác, cơng bằng, cơng khai, minh bạch và hiệu quả.
Thứ hai, Quỹ BHTN là một quỹ tiền tệ tập trung mang tính cộng đồng xã hội. Hoạt động
theo nguyên tắc cộng đồng, lấy số đơng bù số ít, dùng tiền đóng góp của nhiều người tham gia
để bù đắp cho một số ít người với số tiền lớn hơn so với số tiền đóng góp của từng người khi họ
bị mất việc làm. Mặt khác, hoạt động của quỹ BHTN là một loại hoạt động dịch vụ cơng, mang
tính cộng đồng, tính xã hội rất cao, lấy hiệu quả xã hội làm mục tiêu hoạt động. Do quỹ BHTN
được hình thành chủ yếu từ sự đóng góp của người lao động và người sử dụng lao động nên

khoản phí mà người sử dụng lao động đóng góp vào quỹ BHTN được tính vào chi phí sản xuất
để hình thành giá thành sản phẩm, dịch vụ và được xã hội tiêu dùng, sử dụng. Như vậy, thông
qua việc sử dụng sản phẩm, dịch vụ mà mọi người trong xã hội đã gián tiếp đóng góp vào quỹ
BHTN.
Thứ ba, Quỹ BHTN ra đời, tồn tại và phát triển ln gắn với mục đích chủ yếu đảm bảo
cuộc sống cho người lao động và gia đình họ khi bị thất nghiệp. Do đó, tỷ lệ hưởng và thời gian
hưởng trợ cấp BHTN hàng tháng được quy định trên nguyên tắc đảm bảo mức sống tối thiểu cho
người lao động và được cân đối với mức đóng góp BHTN trước đó
động. Khi xác định

mức

hưởng

trợ cấp

của

người

lao

BHTN, một

mặt, căn cứ vào khả năng chi trả của quỹ, mặt khác, còn đảm bảo khuyến khích người lao động
chủ động tìm kiếm việc làm nhằm thốt khỏi tình trạng thất nghiệp.
Thứ tư, Quỹ BHTN luôn chịu ảnh hưởng bởi rất nhiều yếu tố, trong đó, sự phát triển nền
kinh tế xã hội ln là yếu tố quan trọng và có tác động tổng hợp. Khi nền kinh tế phát
cơ

hội việc

triển,

làm cao, lực lượng lao động được sử dụng nhiều, sản

phẩm, dịch vụ, hàng hóa được tạo ra lớn, thu nhập người lao động cao, do đó, mức đóng góp
vào quỹ BHTN ln tăng trưởng đều. Như vậy, tỷ lệ nghịch với nó là tình trạng thất nghiệp
ngày càng thấp

đi, quỹ BHTN sử dụng để chi

trả cho người thất

nghiệp vì thế cũng giảm theo tương ứng. Nguồn kết dư quỹ BHTN có thể sẽ được Nhà nước sử
dụng vào những mục đích xã hội khác nhằm ổn định, phát triển kinh tế và
nâng cao

chất lượng cuộc sống,... Ngược lại,

nền kinh tế kém phát triển

dẫn đến dư