Công cuộc cải tổ ở liên xô (1985 1991) tác động và bài học kinh nghiệm cho sự nghiệp đổi mới ở việt nam

B
ÀNH PH
ÃH
===============

ài:
CÔNG CU
H

ÊN XÔ (1985 - 1991) –

LU

TP. H

– 2009

À BÀI
AM


M
M
1. Lý do ch
2. L

ài. --------------------------------------------------------3
ên c

3. Gi
4.

---------------------------------------------4

à nh

ên c

5.

-------------------------------7
------------------------8

-------------------------------------------------9

6. K

---------------------------------------------------------9

N
À TÍNH T
CU

ÊN XƠ.
1.1. B
1.1.1.
khoa
h -k

às
------------------------------------------------------- 10

1.1.2.

ãh

1.2. Th
1.2.1. Th

----------------------------------------------------- 14

1.2.2. Th

- xã h

1.3. Tính t

----------------------------------------- 24
ên Xơ. ------------------------------- 28

I CH
XƠ T

---------- 12

À TI

ÌNH C

ÊN

– 1991.
à ti
2.1.1. H

àn th

ình c
ên
ên Xơ (2/1986) – Chi

----------------------------------------------------------------------------- 32
2.1.2. H
– Chi
----------------- 39
2.1.3. C
m

àn n
2.1.4. C

--- 42
--------------------------------------------- 52

2.1.5. Th
th

----------------------------------------------- 54
1

2.1.6. K

----------------------------------------------------- 63
à ti

ình c

2.2.1. C
2.2.2. C

------------------------------------------- 65
------------------ 71

2.2.3. K

-------------------------------------------------- 92

2.3 Ngun nhân th

------------------------------------------------------------ 95

2.3.1. Nguyên nhân chủ quan----------------------------------------------- 95
2.3.2. Nguyên nhân khách quan.------------------------------------------- 105

V

À BÀI H

NGHI
3.1. Th

–

3.2.

iv

-------- 110

Nam.---------------------------------------------------------------------------------120
3.3. Nh

ài h

- 126

3.3.1. Bài h
v

ò lãnh
êu xã h

à gi

------------------------------------ 126

3.3.2. Bài h
cách kinh t

--------------------------------- 130

3.3.3. Bài h
sách và bi

----------------------------------------------------- 133

K

----------------------------------------------------------------------------- 138

PH

------------------------------------------------------------------------------ 146

TÀI LI

------------------------------------------------------------ 150

2


M
1. Lý do ch

ài

T

ãh

ên Xô

êu rao r
ngh

ãh

c
ngh

ên ph

à không th

ên nhân
a xã h

ãh

ãh

ài nghi r

có cịn là th
là ti

ên ch

ình khách quan c

ày

ãh

ãh

ùy thu

ch

ãh

ch

ãh

à có nh

ng
V

ì chi ph

ãh

ngh
nh

ãh
ào

à trì tr

h

ãh

ào cơng cu

cách, c

à
ình hình th

Qu

à Vi

ì

cách chính tr

à cơng vi

êu c

kinh t

oc

ên. Cịn

ình hình di

ành

c

ày quay sang c

h

ình c

l

à

à Vi

ãh

à ti
ì ch
T
h

ên

ãh
ày, chúng tơi cho r

ịn
ên nhân th

ên Xơ và
ã

àn

3


l

ãh

trong cơng cu

àc

à ngay

àh

Vì v

ên c

ìm hi

ên Xơ nói riêng

ên nhân th

ìm ra nh
và bác b
khơng tránh kh

ãh

Liên Xơ và Vi
trong l

à vi

ình xây d

àm c

,

ãh

à th

ình ch

ãh

iên Xơ và cơng cu
Vi

ùng m
ên c

th

ìm hi

ài h

ên Xơ s

nh

bài h

nay; nó v

à
ài “Cơng cu

1991) -

à bài h
ài lu

L

cho s
ình.

ên c

Cơng cu

ên Xơ (1985 –

th
gi

ên Xơ (1985 –

ã di

ày làm
ìt

lý lu

ình hình th
à có r

à chính tr

ìm hi

ên Xơ

(1985 – 1991) có r
khía c

à

à bài vi
à theo nh

r
ên c

à

phong phú. Tuy nhiên, trong gi
chúng tơi khơng tìm th
c

ên Xơ -

ình chun kh
à nh

ào vi

ài h
ên Xô trong th
êng bi

4


cơng cu

m

bài vi

ình và

ý sau:
ên là các cơng trình nghiên c

ình KX01 c
ài khoa h

ài nghiên c
c

ên c

h

ình này ã

ngh

àn di

ãh
à ngun nhân tr
ài h

xây d

kinh nghi

ãh
ình cho các cơng trình này là các

ài khoa h

“Liên Xơ tan rã và s
khoa h
ã h

ên Bang Nga”, do Trung tâm
ì, hồn thành vào các n

1997, 1998. Ngồi ra cịn có m

ình nghiên c

hành r

ãi nh

ình tan rã c

s

ên Bang Xơ Vi

à cơng trình l

bi

biên niên, ghi l

às

ên Xơ t
àk

Nhi
d

ình nghiên c

ài c

ên các t

àn

cu

à

– ch

gi

à nghiên c

ày trình bày
ình c

tích nh

ên Xơ, tác gi

ã

i

ên

các l
nhi

ã Liên Xơ. Trong sách có

cịn có nhi

ình nghiên c

ng h

à

lãnh
v
ph

ph
t

ìn t
à bài vi

ài phát bi

à nh

M.X Gcbach

ình bày theo nh
ày ch

5


ìn và hi

õh

Liên Xô, ch
Riêng v
nghiên c

ên Xô (1985 – 1991) c
ên các báo, t

là các bài c

ình
ài thu

ãh
ên Xơ, nh
ngh ã h

ãh

ình thành phát tri

ài h

ành t

à tan rã

– xã h
ên Xơ s
à khơng th

à có th

tránh kh

ình

m sát t

kinh t
c

ình v

kinh t
ên Xơ (1985 – 1991) và m
trình bày khá hồn ch
ph

ày, tác gi

m

ài h

ài h
ghi
ên Xơ trong c

ã

ào v
inh nghi

ên, tác gi

tích v
c
khơng th

õs

trong c

à

nh t

à nh

thu và b

à trong lu

àm rõ. Lu

ên nhân và tác
ãh

gi

ày chúng tơi s

ên Xơ t

y” c

ình cách m

ã phân tích ngun nhân sâu

xa và nguyên nhân tr

ên Xô, t

nh
phong trào công nhân và cách m
ch

ình hình th
cơng trình này, tác gi

ên nhân s

ình ch

ãh

g

ình,

di

àm rõ. Bên c
Cu

ên Xơ cịn

cơng s

ài vi
ên c

à bài nói c

ên các báo và t

à lãnh

à
có r

6


nhi

ài vi

ài d

ã bám sát và ph

v ình hình c

ên Xơ.

Nh

ình nghiên c

ã cung c

li

ên

c

àk

th

ên c

ph
và bài h

ài: “Cơng cu

ên Xơ (1985 – 1991) im

ình nghiên c
s

ài c
Gi

à nh

+ Gi

ãk
ình!
ên c

êu c
ãnh

c t
nhân th

àh

ài h

d

à

àn b
ìm ra nh

ình
ên

ình

à xây

ãh
Tr

c

ên Xơ chính th
ãh
àm n

ên Xơ s

ên,

ên c

c
+ Nh

ên c

ên nh

ình nghiên c
- Nh

ên ngoài và th

-N

c

à:
– xã h

ày t
àc

v

ào hai v

ên, v

à
àm

àm sáng t

có tính ch
àv
m

ên t

các khía c

7

“dân ch

ày xin gi
ìm hi

- Nguyên nhân th
à bài h

Nghiên c
lu

ên Xô

à ch
–

ã

h
Th
c

ai chúng tôi d
ãh

à

8

ên c

ài này là:

ình bày, lý gi
quá trình, tác

à bài h

cịn s
làm n

ên c

Lu

ình di

àk

c
àn ch

ng l

Liên Xơ.
Nh
nghi

ên nhân th

ình bày trong lu

giúp chúng ta rút ra nh

ài h

ài h

Nam.
Góp ph

làm phong phú thêm nh

gi

ài li
ào c

à công nhân th

gi
ngh

ãh

à cơng cu

c xã h

hi

K
Ngồi ph

à danh m

ài li

à tính t

ên Xô.

và th

ên Xô t

1985 – 1991.
Nam và bài h

9


B

À

TÍNH T

ÊN XƠ

.B

c

ên Xơ trong nh

khoa h

à s

Vào nh

ên cu
ên Xơ -

t

ình hình

õ ràng h

tr
ên Xơ kho
– 1960 là 10%. T

1950, là 14,2% và t

–
– 1970)

t

òn 7,1%,

òn 5,1%, l

1982, khi t

ịn 2,6% -

m

ên Xơ v

qu

êm tr

Theo th

êc

ên Xơ cơng b

-1965 thu nh

c
su
c

ùng th
ên Xô ch à 3,9; 4,8 và 3 l

ịn so v

l h cịn xa h

ênh

ãh

à 3.900 t

Liên Xơ ch à 1.800 t
cho th

êt

ên Xô b
ý là th

lên ch

ên

êm tr

ào s

–k

ên Xô v

r
Liên Xô v

ào s
–k
l

–k
chi
l

ên nh
-k

à Liên Xô v
i

10


d

ên t

thu

àk

–k

ên Xô chi

gi
gi

ên th

qu

–k

ên th

–k

ên Xô

i, ch
ành qu

kinh t

à th

k
cịn t

ên c

ài t

cơng nghi
th

ành cơng nghi
ên Xơ có s
–k

l

ê, gi

khoa h

ên Xơ l

phát

tri
c

ình

ày, s
ên Xơ v

th

ịn kho

ành cơng nghi

ành xây d

kho

ach

theo chi

ã làm hao mòn ti

òn
–k

Ph

ành c

ãnh

1.1.2. T

ãh

+

c
c

ã kh
ên Xơ, b

ình

ì trong n

giá tr

ãh
ịn b

ph

à kh
êu. T

k
h

cơng nhân, lo

ên bang và th
11


r
ành. Th
cịn m
ti

h ngo

ành c

ài, l

ùn v

Sau khi xu
trình phát tri
àn nh
ph

à chính

sách phát tri

à phát tri

à dân ch

h

ã

, kh

và gi
ãnh

chú tr

ãb

g nghi

cơng nghi
tri
nh

àm cho n

Hunggari t
k
d

õ quy

và xí nghi

v

dùng k
òa dân ch
nh
ên trong c
xã h

ãr

và m
t
c

à phát tri

ành

v
12


nghiên c

ãt

ên Xơ xem xét mình
ên

Xơ th
+
T

g Qu

ch

ãh

ành c

àm

àu s

ành t

to l
Gcbach

ên c

ình

qn hàng

ình qn

h

ình qn h

8,1%. T

ên khai c

t

ên 1.150 t

t

ên 125 tri

ên 473 kw/h; thép t

ên

46,60 tri
Thành t
kinh nghi

ên Xơ:

-V

phát tri

- xã h

nghi
chuy

ài hịa

nơng nghi
tồn di

à cơng nghi

ú tr

–k

-V

àn di

ch
ịi h

o
ên th

phá quan tr
ph
phóng m
thơn b

àn di
ình và th

i
àm cho n
ên mơn hóa, hàng hóa hóa, hi
13


hóa. C

ành th

àm s
ành c

cách v

các m
t

às

chuy

ình tr

àn

às
ên
à quan ni
ên ngồi… Thành qu
ã có s

v

à lãnh

ên Xơ.

1.2. Th
Th
ịa xã h
thành l
gi

à Liên Xô), là qu
ành l

tr

ên Xô ti

ãh

ên trên th

ành xây d

ình qu

- xã h

ên c

v

ùng v

ình

ã gây cho Liên Xô nh ng thách th
nhiên, nh

à lãnh

ãd

nh

ã xây d

n

ãh

nông nghi

th
s

ã ch
ùng m

ãh

ình Xơ Vi
ài sau chi

à
ình này
ã giúp Liên Xơ

tr
ành t
kinh t

k
14


làm m

ìs
ày M

Pháp 2,04 l

ên Xơ

g bình h
nghi

à: 3,5%; 4,3%;

1,7% và c

à: 4,2%; 4,8% và 3,2% [74]. V

khoa h

ên Xô c

1949, Liên Xô ch

ành công bom nguyên t

bom nguyên t

ên xây d

ngun t

ên phóng thành cơng v
ào v
ành t

V

ài

ành t

- 70 c
àng th hai, kho

kinh t

ên Xô, Tây Âu, Nh

Trong h
m

ã

ãh
à tr

phong trào cách m
Nh

ùng
ành thành trì c

ịa bình th

th
ành t

ên là có th

Song, vi

ành t

ã che l
Vi

à ch

ày trong m
ình ch

à nh

ành m

ài
ãh

a nó.

N
và xác th

ên Xơ ngày càng b

khuy
tr

êm tr
15


ình thành trong hoàn c
qu

ên cho m

à mình là m

thì Liên Xơ khơng cịn con
cơng nghi

ào khác ngồi vi

êu t

ã

tun b

ên ti

Chi

êu t
àt

–

– 1932;

– 1937). Trong su
nghi

ày v

ành cho phát tri

1926 –
nghi

ãh

khá hồn ch

ãt
àng ch

ành m

Nga

khơng h
tranh th

–M

Liên Xơ ti

ên

ành cơng nghi

r

l

ịng, ch

õr
nh

à cơng nghi

à tiêu dùng ngày càng tr

nên nghiêm tr
cơng nghi

ài là do ngun t

àb

chính sách kinh t
– 1975), m

1913 là 1 thì:
B

à nhóm B. [7, 10]
Nhóm A

Nhóm B
16


1970

214

30

1985

454,9

60,4

1986

478,7

62,8

Xem xét t tr
êm t
25,2%. So v

à quá l

A và công nghi

à 67/33. Ngay trong công nghi

nh

ành công nghi

qu

n

ành công nghi

ịng thì nh

nghi

à

ành cơng
ì cơng nghi

ãnh

ên
à

ngành ch
gi

ành cơng nghi

à th

àm
S

ịn bi

công nghi
so v
B

. [53,

21]
Th

Nông nghi

Công nghi

1976 so v
1975 so v
quy

s

ên, trong ngành kinh t

hi
chi

ên Xơ, l
ãh

ịn
ên Xơ ch

17


ên Xơ m

êm tr

kinh t
bi

ãt

ìr

n

ào cu

tri

ào thành t

-k
ành cơng nghi

kinh t

a mình.

kinh t

ên Xơ ngày càng gi

àn

+ Nh
N
ình qn hàng n

ãh

1960 là 10% thì t

ãb

à 14,2%; t

–

õr

1966 – 1970 (k
trung bình hàng n

– 1975 (k

IX) là 5,1%; t

– 1980 (k

– 1975), xu
th

òn 14% trong k

– 1980) và ch òn 12% trong nh

– 1985, x

ày ch
d
+ Kinh t

n theo chi

phát tri
ên Xơ phát
tri

àb

xu

l
ên li

nghi

à nhiên li

ình th

à trang thi

êm xí
ên

Xơ là c
chi

ào s

t nguyên” theo
ình
18


thác than và qu

àm ra gang thép, r

ùng
à s

h

à các mâu thu

n

àng hóa và th

nh
xu

ùng t

à thu

ành s

ã có h

t
d

ài s

ng g

ìn

ên, nhiên, v
à hàng ch

ìv

cao hi
l

to l

theo chi

êu hao” làm c

ki

ào th

ên,

hi

ã xu
ri

chi

àn r

ãh

ãc

gi

àt
ên c

t

ài nguyên thiên nhiên

ên Xô có d

c

àm

ùng khác.

–
Xibêri và Vi

ùng

ình ph
ùng này r
ên hi

kinh t

ài ra vi

ịng q l

c

êm vi
à ngo

l

ìl
àm

ên Xơ.
Tóm l
à khơng cịn tri

v
“phát tri

ên c

ã th

ã làm hao mòn ti
19


khơng cịn con
[53, 11].
+ Mâu thu
d
B

nhân lo

ào cu

khoa h
1973 tr

-k

ì mau
ên v

có ý ki

cho r

ho

à cu

h

à cu

-k
– cơng ngh

-k

ã làm thay
à cơng ngh

ên v

thơng v
qu

àm hình thành m
ã bi

cu
th

m

àn th
àv

ành qu

-k
ì Liên Xơ l

ày

này, m

-k

ng

-k

gi
s

ên Xơ chi

ên Xơ có t
ình
ãt

v

ành t

ên t

tàu v

à khoa h

– nh

ành t

nh

ã không

khai thác và v
phát tri

-k
- xã h

ình hàng n

ình cho

ành qu

-k
d

hu

à th
ài 10 –
20


M

–

ịn

ì ng

à nhi

-k

khơng

à ph
ên Xơ. Trong cơng ngh c

Liên Xơ c

ình tr

ịng thì
ên c

ịn thua kém, t
ngh

t li

nơng h

àt
Theo th

chung c

ê 1984 – 1985, trình

- k

ên Xơ l

ào

th

ên Xơ v

(dân s

ịn kho

à 275 tri

chi

ình c

à nơng nghi
V

ình

c-k

ì vi

chuy

ên s

ti

-k

àng trong th

gian ng
Tóm l

ành c

Xơ t

ên
êm tr

ên

b
là suy thối và trì tr

ãc

mà n
h

y

-k

ìn chung khá l

ên Xơ v

à M

ên nhi

ên Xơ.
B
ta kh

àn c
à Gcbach

ht

ên Xơ cho phép chúng
ìn trung th

à
21


không thiên ki
ào tr

Tr

vi

c Xô Vi

ên Xô xác l

à duy trì q lâu mơ hình kinh t

quan liêu bao c
c

àn di
ng k

chí.
ã

ình Xơ Vi

ki

ình thành trong

ãh

trong vịng vây c

ào kho

chi

ai cu
ày n

kh

ã khơng nh
ình này càng

Xơ mà tồn “phe” xã h

à “hồn m

ngh

ên

ên Xơ chi

ành t
t

– 1951) và th

ìv

c

ình này trong ti

xã h

ình kinh t

à
ình xây d

ãh

ch
ên ch

cơng h
ình th
lu

ùh

às

gv

à quy

lu
Ch

ịng m

– 1937) th

qúa trình cơng nghi
sau cơng cu
thành t
b

àm
ãh

às

ình này,

ã

ên b

à hoàn thành v

àn dân và s

ành ph

bi
22


B

ành ph

ên Xơ (%). [7, 17]
1913

1928

1939

Tồn th

100

100

100

Cơng nhân và viên ch

17

17,6

50,2

Nơng dân t
xã

0

2,9

47,2

66,7

74,9

2,6

16,3

4,6

0

à th

Nơng dân cá th

S

à th

êng l

ong vi

h

ình kinh t

àn di

ù h

ã
ã h

ã d

nh
t
ình kinh t

êu bao c
àn

c

ùng v

tr

nhân

dân…mơ hình này ã phát huy tác d

àm m

thi
m

àn c
ì mơ hình

thành v

tình tr
r

à duy nh

ìm hãm s

ào n

ào th

v

à tr

kinh t - xã h

ì tr

d

ày khơng cịn phù h

ên 80. Ch
ành c

ì Liên Xơ s
à th

ìv
ên Xơ là m

êu c

khách quan.

23


1.2.2. Th

- xã h

+ Kh

xã h

Liên Xơ:
ãt
v

àn di

ãh

ì so

ên b
ngh

êu lên nhi

ãh

ã nêu: trong 10 n

– 1970), s

ình quân
– 1980) s

d

–k

b

ên Xơ v

ãh
ãnh

àn th

phê bình “ch

à duy ý chí” c

giá m

ên Xô xây d

ngh

ãh

ãh

yd

“Xây d

ãh
à ph

ãh

ên thay làm T

c

thuy

ã ph

àm ch

qu

ài nên bi

ch

õ tình hình Liên Xơ, xác

ên Xơ

ã xây d

ã

n – công vi

c

ài. Trong b

êu lên nhi

10 –
ho

à tri

ãh
êu lên thuy

h

êu “c

à khoa h

d

s

ã

ùng c
à tồn di

ịng
ên Xơ ph

ãh

à hi

àn thi
th
24