Thiết kế, chế tạo và sử dụng bộ thí nghiệm về giao thoa sóng nước nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học bài Giao thoa sóng - Vật lí 12 (nâng cao)

1

MỤC LỤC

Trang
MỞ ĐẦU...........................................................................................................5
1. Lý do chọ n đề tài...........................................................................................5
2. Mục tiêu nghiên cứu......................................................................................6
3. Giả thuyết khoa học.......................................................................................7
4. Tổng quan vấn đề nghiên cứu......................................................................7
5. Nhiệm vụ nghiên cứu....................................................................................7
6. Phƣơng pháp nghiên cứu..............................................................................8
7. Đóng góp của luận văn.................................................................................9
8. Cấu trúc của luận văn....................................................................................9
CHƢƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN...................................................................11
1.1. MỤC TIÊU, NHIỆM VỤ DẠY HỌC VẬT LÍ Ở TRƢỜNG
PHỔ THÔNG..........................................................................................11
1.1.1. Đặc điểm của môn học Vật lí ở trƣờng phổ thông................................11
1.1.2. Mục tiêu dạy học Vật lí ở trƣờng phổ thông.........................................11
1.2. PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC..............................................13
1.2.1. Tính tích cực trong học tập...................................................................13
1.2.2. Đặc trƣng của phƣơng pháp dạy học tích cực ......................................15
1.2.3. Các phƣơng pháp dạy học tích cực.......................................................17
1.3. THÍ NGHIỆM VẬT LÍ, ĐẶC ĐIỂM, YÊU CẦU CỦA THÍ
NGHIỆM VẬT LÍ .................................................................................19
1.3.1. Thí nghiệm Vật lí..................................................................................19
1.3.2. Đặc điểm của thí nghiệm Vật lí............................................................20
1.3.3. Các chức năng của thí nghiệm trong dạy học Vật lí ở trƣờng
ph ổ t h ô n g . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1
2

1.3.4. Các loại thí nghiệm trong dạy học Vật lí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 5
1.3.5. Các yêu cầu đối với thí nghiệm Vật lí...................................................27
K ế t l u ậ n c h ƣ ơ n g I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ............................................................31
CHƢƠNG II: XÂY DỰNG THÍ NGHIỆM VÀ THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH
DẠY HỌC CÁC NỘI DUNG KIẾN THỨC BÀI “GIAO THOA SÓNG”
– VẬT LÍ 12 (NÂNG CAO) .........................................................................32
2.1. NỘI DUNG KIẾN THỨC VÀ CÁC THÍ NGHIỆM CẦN TIẾN
2.2. HÀNH TRONG BÀI...............................................................................32
2.1.1. Các nội dung cần tiến hành trong bài....................................................32
2.1.2. Các thí nghiệm cần tiến hành trong bài.................................................32
2.3. THỰC TẾ DẠY BÀI “GIAO THOA SÓNG” Ở MỘT SỐ
TRƢỜNG PHỔ THÔNG.........................................................................32
2.3.1. Mục đích điều tra..................................................................................32
2.3.2. Phƣơng pháp điều tra............................................................................33
2.3.3. K ế t q u ả đ i ề u tra.....................................................................................33
2.4. THIẾT KẾ XÂY DỰNG BỘ THÍ NGHIỆM VỀ GIAO THOA
SÓNG NƢỚC..........................................................................................36
2.3.1. Giới thiệu khái quát bộ thí nghiệm.......................................................36
2.3.2. Lắp đặt và tiế n hành thí nghiệ m...........................................................38
2.3.3. Giải thích kết quả thu đƣợc...................................................................40
2.3.4. Một số lƣu ý khi tiến hành thí nghiệm..................................................42
2.3.5. Những ƣu nhƣợc điểm của bộ thí nghiệm đã thiết kế...........................42
2.4. SOẠN THẢO TIẾN TRÌNH DẠY HỌC BÀI GIAO THOA SÓNG –
VẬT LÍ 12 (NÂNG CAO)......................................................................42
2.4.1. Sơ đồ biểu đạt l ô g i c của tiến trình khoa học giải quyết vấn đề dạy học
bài Giao thoa sóng.................................................................................42
2.4.2. Thiết kế bài soạn bài Giao thoa sóng....................................................45
3

2.4.3. Phƣơng án kiểm tra đánh giá................................................................52

K ế t l u ậ n c h ƣ ơ n g II..............................................................................53
CHƢƠNG III. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM............................................54
3.1. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM..................54
3.1.1. Mục đích TNSP....................................................................... .............54
3.1.2. Nhiệm vụ của TNSP.............................................................................54
3.2. ĐỐI TƢỢNG VÀ NỘI DUNG TNSP.....................................................54
3.2.1. Đối tƣợng TNSP...................................................................................54
3.2.2. Nội dung TNSP ...................................................................... ..............55
3.3. NHỮNG THUẬN LỢI VÀ KHÓ KHĂN KHI TIẾN HÀNH
TNSP …….………………………………………………………..…..55
3.3.1. Những thuận lợi....................................................................................55
3.3.2. Những khó khăn....................................................................................56
3.4. PHƢƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ TNSP...................................56
3.4.1. Ph â n t í c h đ ị n h t í n h d ự a t r ê n t h e o d õ i h o ạ t đ ộ n g c ủ a H S
trong giờ học........................................................................................57
3.4.2. Phân tích kết quả định lƣợng dựa trên kết quả bài kiểm tra..................57
3.4.3. Khống chế các tác động ảnh hƣởng đến TNSP.....................................57
3.5. ĐÁNH GIÁ CỤ THỂ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC ĐÃ SOẠN THẢO
BÀI “GIAO THOA SÓNG”...................................................................59
3.5.1. Tính khả thi của tiến trình dạy học đã soạn thảo..................................59
3.5.2. Tính khả thi của bộ thí nghiệm đã thiết kế............................................63
3.6. ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CỦA TIẾN TRÌNH DẠY HỌC THÔNG
QUA BÀI KIỂM TRA ...........................................................................63
3.6.1. Yêu cầu chung về việc xử lý kết quả thực nghiệm sƣ phạm.................63
3.6.2. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm...............................................................65
3.7. ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ TNSP..............................................................68
4

K ế t l u ậ n c h ƣ ơ n g III................................................................................69
KẾT LUẬN CHUNG.............................................................................70

TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................73
PHỤ LỤC ..............................................................................................76

















5

MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Nƣớc ta đang bƣớc vào giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa với mục
tiêu đến năm 2020 Việt Nam sẽ cơ bản trở thành một nƣớc công nghiệp. Nhân
tố quyết định thắng lợi của công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội
nhập quốc tế là con ngƣời, việc này cần đƣợc bắt đầu từ giáo dục phổ thông
m à t r ƣ ớ c h ế t đ ó l à m ộ t h ệ t h ố n g p h ẩ m c h ấ t v à n ă n g l ự c đ ƣ ợ c h ì n h t h à n h t r ê n
m ộ t n ề n t ả n g k i ế n , thức kĩ năng đủ và vững chắc. Trong nền giáo dục đó, quá
trình dạy học phải phát huy đƣợc tính tích cực, chủ động của ngƣời học để

đào tạo ra những ngƣời lao động có khả năng sáng tạo, thích ứng nhanh với
những yêu cầu, những đòi hỏi của thời kỳ mới. Do vậy, đổi mới nội dung và
phƣơng pháp dạy học là vấn đề mang tính thời sự. Từ Nghị quyết Trung ƣơng
4 khóa VII (tháng 1 năm 1993), Nghị quyết Trung ƣơng 2 khóa VIII (tháng
12 năm 1996) đến Nghị quyết Hội nghị lần thứ II Ban Chấp hành Trung ƣơng
Đảng Cộng sản Việt Nam khoá VIII năm 1997 đều khẳng định: “Phải đổi
mới phương pháp đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện
thành nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các phương
pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy học, đảm bảo điều
kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh”. Điều đó đã đƣợc thể
chế hóa trong điều 28 Luật Giáo Dục năm 2005 và đƣợc cụ thể hóa trong các
chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đặc biệt là chỉ thị số 14 (tháng 4 năm
1999).
Có thể nói cốt lõi của đổi mới dạy và học là hƣớng tới hoạt động học tập
chủ động, phát huy tính tích cực của học sinh. Vì vậy, hiện nay toàn ngành
giáo dục đã và đang từng bƣớc đổi mới mạnh mẽ về nội dung và phƣơng pháp
dạy học nhƣ thiết kế lại chƣơng trình và nội dung sách giáo khoa, đổi mới