Thiết kế và sử dụng một số chủ đề tích hợp liên môn trong dạy học phần sinh học vi sinh vật sinh học 10, trung học phổ thông

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

BÙI THỊ YẾN

THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG MỘT SỐ CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP LIÊN MƠN
TRONG DẠY HỌC PHẦN SINH HỌC VI SINH VẬT - SINH HỌC 10,
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM SINH HỌC

HÀ NỘI – 2021


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

BÙI THỊ YẾN

THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG MỘT SỐ CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP LIÊN MƠN
TRONG DẠY HỌC PHẦN SINH HỌC VI SINH VẬT - SINH HỌC 10,
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM SINH HỌC
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC SINH HỌC

MÃ SỐ: 8140213.01

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Mai Văn Hưng

HÀ NỘI – 2021

LỜI CẢM ƠN
Trong thời gian tiến hành nghiên cứu và thực hiện đề tài này, bên cạnh
sự cố gắng, nỗ lực của bản thân, tác giả còn nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ
tận tình của các thầy cơ, bạn bè và gia đình.
Tác giả xin được bày tỏ lịng biết ơn chân thành đến PGS.TS. Mai Văn
Hưng - người đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn và giúp đỡ tác giả suốt trong suốt
quá trình nghiên cứu đề tài.
Tác giả xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo của Trường Đại học Giáo
dục - Đại học Quốc gia Hà Nội đã đóng góp cho tác giả những ý kiến quý báu
trong quá trình thực hiện đề tài.
Tác giả xin chân thành cảm ơn ban giám hiệu, các thầy cơ giáo cùng tồn
thể các em học sinh trường PTDL Hermann Gmeiner đã tạo mọi điều kiện thuận
lợi và hợp tác nhiệt tình giúp đỡ em trong suốt thời gian nghiên cứu.
Dù đã có nhiều cố gắng, nhưng do điều kiện có hạn, luận văn sẽ khơng
tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả rất mong được sự góp ý, chỉ dẫn của các
thầy, cô giáo và các bạn đọc.
Tác giả xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày tháng

năm 2020

Tác giả

Bùi Thị Yến

i

DANH MỤC KÍ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT
ĐC

Đối chứng

GV

Giáo viên

GD & ĐT

Giáo dục và đào tạo

HS

Học sinh

PP

Phương pháp

TB

Trung bình

TH

Tích hợp

THLM

Tích hợp liên môn

TN

Thực nghiệm

THPT

Trung học phổ thông

ii


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. So sánh các thành tố giữa dạy học tích hợp và dạy học đơn mơn .. 14
Bảng 1.2. Kết quả điều tra học sinh về dạy học THLM ................................. 21
Bảng 2.1. Kết quả đánh giá các chủ đề đã thiết kế ......................................... 51
Bảng 3.1. Bảng thông tin về các lớp thực nghiệm .......................................... 54
Bảng 3.2. Thống kê điểm kiểm tra của các đợt TN ........................................ 56
Bảng 3.3. Bảng tần suất xuất hiện điểm kiểm tra trong TN lần 1............... 5656
Bảng 3.4. Bảng tần suất xuất hiện điểm kiểm tra trong TN lần 2................... 57
Bảng 3.5. Bảng tiêu chí đánh giá các kĩ năng hoạt động nhóm ...................... 58
Bảng 3.6. Bảng kết quả đánh giá năng lực của HS lần 1 ................................ 60
Bảng 3.7. Bảng kết quả đánh giá năng lực của HS lần TN 2.......................... 61
Bảng 3.8. Bảng kết quả đánh giá năng lực của HS qua 2 lần TN ................... 62

iii

DANH MỤC BIỂU ĐỒ VÀ HÌNH
Biểu đồ 1.1. Mức độ sử dụng các phương pháp dạy học của GV .................. 17
Biểu đồ 1.2. Mức độ thiết kế và sử dụng chủ đề THLMError! Bookmark not
defined.
Biểu đồ 1.3. Biểu đồ thể hiện tầm quan trọng của THLM trong dạy học ...... 19
Biểu đồ 1.4. Mức độ quan tâm đến vận dụng kiến thức liên môn vào thực tiễn
......................................................................................................................... 19
Biểu đồ 1.5. Thể hiện vai trò của dạy học THLM .......................................... 20
Biểu đồ 1.6. Đánh giá kĩ năng vận dụng dạy học THLM ............................... 20
Hình 2.1. Sơ đồ khái quát phần sinh học vi sinh vật………………………26
.Hình 2.2. Sơ đồ khái quát quy trình xây dựng chủ đề tích hợp liên mơn ...... 28
Biểu đồ 3.1. Đồ thị điểm trung bình các bài kiểm tra trong TN ..................... 56
Biểu đồ 3.2. Biểu đồ phân bố tần suất điểm kiểm tra trong thực nghiệm lần 1
......................................................................................................................... 57
Biểu đồ 3.3. Biểu đồ phân bố tần suất điểm kiểm tra trong thực nghiệm lần 2
......................................................................................................................... 57
Biểu đồ 3.4. Biểu đồ kết quả các lớp qua các lần TN ..................................... 62

iv


MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... i
DANH MỤC KÍ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT........................................................ ii
DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. iii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ ................................................................................... iv
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 3
3. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 3

4. Câu hỏi nghiên cứu ....................................................................................... 3
5. Giả thuyết nghiên cứu ................................................................................... 3
6. Đối tượng và khách thể nghiên cứu .............................................................. 3
7. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 3
8. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 4
9. Cấu trúc đề tài ............................................................................................... 5
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ................. 6
1.1. Tổng quan những vấn đề nghiên cứu về dạy học tích hợp ........................ 6
1.1.1. Trên thế giới ............................................................................................ 6
1.1.2. Ở Việt Nam ............................................................................................. 8
1.2. Cơ sở lý luận .............................................................................................. 9
1.2.1. Một số khái niệm liên quan ..................................................................... 9
1.2.2. Mục tiêu của dạy học tích hợp .............................................................. 13
1.2.3. Các mức độ trong dạy học tích hợp ...................................................... 14
1.2.4. Ưu điểm của dạy học tích hợp liên môn ............................................... 15
1.2.5. Nguyên tắc của dạy học theo chủ đề tích hợp liên mơn ..................... 15
1.2.6. Mối quan hệ giữa dạy học theo chủ đề tích hợp liên mơn với việc
hình thành và phát triển năng lực cho học sinh............................................... 16
1.3. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 17

v


1.3.1. Phương pháp điều tra ............................................................................ 17
1.3.2. Kết quả điều tra ..................................................................................... 17
Kết luận chương 1 ........................................................................................... 23
CHƯƠNG 2. THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG MỘT SỐ CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP LIÊN
MÔN TRONG DẠY HỌC PHẦN SINH HỌC VI SINH VẬT – SINH HỌC
10 Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG ...................................................................... 24
2.1. Phân tích mục tiêu và cấu trúc nội dung phần sinh học vi sinh vậtsinh học 10 ...................................................................................................... 24

2.1.1. Giới thiệu sơ lược chương trình Sinh học 10 ........................................ 24
2.1.2. Cấu trúc nội dung phần Sinh học vi sinh vật - Sinh học 10................. 24
2.1.3. Sự phù hợp của nội dung phần Sinh học VSV để dạy học theo chủ
đề THLM ......................................................................................................... 26
2.2. Thiết kế các chủ đề theo hướng tích hợp liên môn trong dạy học phần
sinh học vi sinh vật - sinh học 10, trung học phổ thông ................................. 26
2.2.1. Nguyên tắc thiết kế chủ đề tích hợp liên mơn....................................... 26
2.2.2. Quy trình thiết kế các hoạt động học tập theo hướng tích hợp liên
mơn cho HS ..................................................................................................... 28
2.2.3. Xây dựng một số chủ đề tích hợp liên mơn phần Sinh học vi sinh
vật .................................................................................................................... 32
Kết luận chương 2 ........................................................................................... 52
CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................... 53
3.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................................. 53
3.2. Nội dung thực nghiệm .............................................................................. 53
3.3. Phương pháp thực nghiệm ....................................................................... 53
3.3.1. Nguyên tắc tiến hành thực nghiệm ....................................................... 53
3.3.2. Đối tượng thực nghiệm ......................................................................... 53
3.3.3 Phương án thực nghiệm ......................................................................... 54
3.4. Kết quả thực nghiệm ................................................................................ 54

vi


3.4.1. Kết quả định tính ................................................................................... 54
3.4.2. Kết quả định lượng ................................................................................ 55
3.5. Phân tích kết quả đánh giá năng lực của HS ............................................ 58
Kết luận chương 3 ........................................................................................... 65
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 66
1. Kết luận ....................................................................................................... 66

2. Khuyến nghị ................................................................................................ 67
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 68
PHỤ LỤC

vii


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Xuất phát từ nhu cầu đổi mới sự nghiệp giáo dục trong giai đoạn hiện
nay
Ngày nay cùng với sự phát triển của công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất
nước thì u cầu về nguồn nhân lực càng khắt khe. Khoa học kỹ thuật ngày
càng tiến bộ và thay đổi chóng mặt thì đồng nghĩa với việc một khối tri thức
tạo ra ngày càng nhiều, địi hỏi phải có một nguồn nhân lực có thể đáp ứng
được nhu cầu một cách nhanh chóng và có chất lượng. Trong khi đó, giáo dục
Việt Nam lại bị coi là đặt nặng lý thuyết, nhẹ về thực hành, các phương pháp
dạy học truyền thống trở nên không cịn hiệu quả và khơng đáp ứng được nhu
cầu của xã hội. Hơn nữa, giáo dục ở nước ta thể hiện cịn nhiều yếu kém trong
việc thiếu liên thơng giữa các trình độ và các phương pháp giáo dục, đào tạo
chưa gắn kết được việc đào tạo với nghiên cứu khoa học, chú trọng đến lý
thuyết mà đôi khi xao nhãng việc giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh.
Trên tinh thần Nghị quyết số 29 – NQ/TW năm 2013, Hội nghị Trung
ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo, từ năm học
2013-2014, các trường phổ thông được linh hoạt trong việc xây dựng và triển
khai kế hoạch dạy học dựa vào mục tiêu giáo dục. Theo đó Bộ GD&ĐT đã chỉ
đạo các trường tăng cường bồi dưỡng, nâng cao năng lực cho đổi ngũ giáo
viên. Các trường đào tạo sư phạm đã đưa chương trình dạy học tích hợp vào
thành một môn học nhằm đào tạo thế hệ giáo viên mới, sẵn sàng đáp ứng mục
tiêu đổi mới giáo dục.

Theo thông tư số 3280/ BGDĐT- GDTrH ngày 27/8/2020 của Bộ GD&
ĐT về hướng dẫn thực hiện điều chình nội dung dạy học cấp THCS, THPT;
trong đó Bộ GD & ĐT đã điều chỉnh tinh giản một số nội dung, xây dựng các
bài có liên quan thành một chủ đề, nhất là tích hợp liên mơn. Theo đó Bộ
GD&ĐT đã xây dựng nhiều chủ đề, tập huấn giáo viên để bồi dưỡng năng lực

1


tổ chức dạy học chủ đề tích hợp, hướng tới vận dụng kiến thức vào thực tiễn
cho học sinh, tinh giản một số nội dung lỗi thời, khó hiểu với học sinh.
1.2. Xuất phát từ tính ưu việt của dạy học tích hợp và đặc điểm nội dung
mơn Sinh học 10
Sinh học là mơn khoa học thực nghiệm, có tính liên hệ với nhiều mơn
học khác như tích hợp với mơn Hóa học thành bộ Hóa sinh học, tích hợp với
mơn vật lí thành Lí sinh học trong dạy học tại trường Đại học. Cuối năm 2018,
Bộ GD & ĐT đã cơng bố số mơn học của chương trình giáo dục phổ thơng
mới, theo đó 3 mơn Vật Lý, Hóa học, Sinh học được xếp chung thành nhóm
Khoa học tự nhiên. Điều đó cho thấy tính liên hệ giữa các môn học là hết sức
cần thiết nhằm nâng cao hiệu quả học tập của học sinh, giúp học sinh không
phải học lại nhiều lần cùng một nội dung kiến thức ở các môn học khác nhau,
vừa gây quá tải, nhàm chán, vừa khơng có được sự hiểu biết tổng qt cũng
như khả năng vận dụng kiến thức vào đời sống. Trong môn Sinh học 10, nội
dung phần Sinh học vi sinh vật có nhiều kiến thức liên quan đến thực tiễn.
Những hiểu biết về vi sinh vật và ứng dụng của sinh học vi sinh vật sẽ là cơ sở
để học sinh vận dụng giải quyết các vấn đề trong thực tiễn đời sống, biết bảo
vệ sức khỏe. Theo đó, giáo viên bộ mơn Sinh học cần có phương pháp dạy học
phù hợp nhằm tăng hứng thú học tập của học sinh, kích thích sự tìm tịi, ứng
dụng và liên hệ kiến thức nhiều môn học liên quan để giải quyết có hiệu quả
một vấn đề thực tiễn. Vì vậy, việc xây dựng các chủ đề dạy học trong môn Sinh

học theo mơ hình tích hợp liên mơn là một lựa chọn sáng suốt và dần trở thành
một xu thế phổ biến.
Xuất phát từ những lí do trên, chúng tơi lựa chọn và nghiên cứu đề tài:
“Thiết kế và sử dụng một số chủ đề tích hợp liên mơn trong dạy học
phần Sinh học vi sinh vật - Sinh học 10, Trung học phổ thông”.

2


2. Mục đích nghiên cứu
Thiết kế và tổ chức được một số chủ đề tích hợp kiến thức liên mơn trong
dạy học phần Sinh học vi sinh vật – Sinh học 10 – THPT nhằm nâng cao hiệu
quả học tập của học sinh.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu những vấn đề liên quan đến đề tài như: dạy học tích hợp,
tổ chức dạy học tích hợp cho học sinh,…
- Nghiên cứu về cơ sở thực tiễn các vấn đề dạy học theo hướng tích hợp
ở Việt Nam.
- Nghiên cứu và phân tích chương trình Sinh học 10, THPT.
- Thiết kế một số chủ đề trong chương trình Sinh học 10 – Phần III –
Sinh học vi sinh vật.
- Tổ chức thực nghiệm nhằm đánh giá hiệu quả một số chủ đề tích hợp
liên mơn, qua đó khẳng định tính khả thi của luận văn.
4. Câu hỏi nghiên cứu
Có nâng cao được hiệu quả học tập của học sinh sau khi tổ chức dạy học
tích hợp liên mơn trong mơn Sinh học 10 – phần Sinh học vi sinh vật ?
5. Giả thuyết nghiên cứu
Nếu thiết kế được một số chủ đề tích hợp liên mơn và áp dụng vào dạy
học phần Sinh học vi sinh vật – Sinh học 10 – THPT thì sẽ góp phần nâng cao
chất lượng dạy và học phần Sinh học vi sinh vật (Sinh học 10) ở trường phổ

thông.
6. Đối tượng và khách thể nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học phần
Sinh học vi sinh vật - Sinh học 10, THPT.
- Khách thể nghiên cứu: Hình thức tổ chức và nội dung dạy học phần
Sinh học vi sinh vật - môn Sinh học 10 ở trường THPT.
7. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi nội dung: phần III-Sinh học vi sinh vật - Sinh học 10
3


- Địa bàn nghiên cứu: Các lớp 10 thuộc trường phổ thông Hermann
Gmeiner
- Phạm vi về thời gian: Từ tháng 01/2020 - tháng 12/2020.
8. Phương pháp nghiên cứu
8.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận
Khái quát lại các tài liệu, công trình nghiên cứu trong nước và nước ngồi
có liên quan tới đề tài để làm cơ sở lí luận cho đề tài:
+ Các văn bản pháp luật: Văn kiện của Đảng, Nhà nước có liên quan về
đổi mới phương pháp dạy học, các thông tư, văn bản chỉ đạo của Bộ GD& ĐT...
+ Các tài liệu để xây dựng cơ sở lí luận gồm: Tài liệu lí luận dạy học sinh
học, tài liệu về thiết kế các hoạt động học tập, tài liệu về dạy học theo hướng
tích hợp, các cơng trình khoa học có liên quan,…
8.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
PP điều tra bằng bảng hỏi để tìm hiểu thực trạng vận dụng dạy học tích
hợp cho học sinh trong dạy học ở trường THPT.
8.3. Phương pháp tham vấn chuyên gia
Khi đã sưu tầm, thiết kế các hoạt động học tập phần Sinh học vi sinh vật,
chúng tôi sẽ tham khảo ý kiến của một số giảng viên, giáo viên có kinh nghiệm.
8.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm

Để kiểm tra giả thuyết đã đặt ra của đề tài, chúng tôi tiến hành thực
nghiệm một số tiết học ở một trường THPT.
- Công cụ sử dụng: Sử dụng các tư liệu dạy học đã sưu tầm, thiết kế và
giáo án đã xây dựng.
- Phương pháp thực nghiệm:
+ Chọn trường, lớp thực nghiệm
Trường tham gia thực nghiệm: Trường phổ thơng Hermann Gmeiner,
số 2 Dỗn Kế Thiện, Mai Dịch, Quận Cầu Giấy, Thành phố Hà Nội. Chọn 4
lớp thuộc khối 10 thực nghiệm.

4


+ Bố trí dạy thực nghiệm
Thực nghiệm khơng có đối chứng, mỗi lớp thực nghiệm đánh giá 3 lần
+ Các lớp thực nghiệm: Dạy theo giáo án có sử dụng các tư liệu dạy học
đã xây dựng và lấy số liệu.
8.5. Phương pháp thống kê tốn học
Xử lí và phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm bằng thống kê toán học
và phần mềm SPSS.
9. Cấu trúc đề tài
Mở đầu
Chương I. Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài
Chương II. Thiết kế và sử dụng một số chủ đề tích hợp liên mơn trong
dạy học phần Sinh học vi sinh vật – Sinh học 10 ở trường phổ thông.
Chương III. Thực nghiệm sư phạm
Kết luận và khuyến nghị
Tài liệu tham khảo
Phụ lục

5


CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Tổng quan những vấn đề nghiên cứu về dạy học tích hợp
1.1.1. Trên thế giới
Tích hợp đang là một trong những xu thế dạy học hiện đại được quan
tâm nghiên cứu và áp dụng vào nhà trường phổ thông ở nhiều quốc gia trên
thế giới, trong đó có Việt Nam. Cách tiếp cận quan điểm tích hợp trong việc
xây dựng chương trình dạy học đã trở thành xu thế phát triển giáo dục trên thế
giới.

Năm 1972, UNESCO tổ chức hội nghị họp tại Paris về phối hợp chương
trình giáo dục đã đưa ra định nghĩa dạy học tích hợp các khoa học. Ngay sau
đó vào 4/1973 UNESCO lại tổ chức Hội nghị đào tạo GV tại Đại học tổng hợp
Maryland bàn thêm về khái niệm dạy học tích hợp các khoa học.
Từ thế kỉ XX, ở Mỹ đã có những cuộc thảo luận về tích hợp giáo dục
khoa học (Hurd, 1986) tìm ra một mơ hình cho khoa học tích hợp. Theo Blum
(1973) tạo ra một mơ hình tích hợp hai chiều. Ơng đã sử dụng mơ hình này đề
giảng dạy nhiều nơi trên thế giới.
Trên thế giới có nhiều nhà nghiên cứu giáo dục nghiên cứu về tích hợp
kiến thức liên mơn trong dạy học. Trong đó, phải kể đến các nhà nghiên cứu
như Xavier Roegiers, Haggis, Adey, T.A.I. Lina, M.N.Iacoplep, M.Allêcxeep,
Ơnhisuc, I.F. Kharlamơp, …
Năm 1979, theo Haggis và Adey cho rằng tích hợp khoa học giáo dục là
một lĩnh vực mở rộng và phát triển nhanh chóng. Trên thế giới tích hợp đang
phát triển ở cấp tiểu học, trung học cơ sở, vì vậy cần có chiều hướng quan tâm
đến việc đào tạo giáo viên dạy khoa học tích hợp.
6

Trong cơng trình nghiên cứu năm 1966 “Khoa sư phạm tích hợp hay cần
làm thế nào để phát triển năng lực ở các trường học” Xavier Roegiers đã đề
xuất rằng cần đặt tồn bộ tồn bộ trong q trình học tập vào một tình huống
có ý nghĩa đối với học sinh. Khi học sinh tham gia giải quyết vấn đề đó sẽ hình
thành những kiến thức, kĩ năng, năng lực thực tiễn, là cơ sở cho quá trình học
tập tiếp theo. Nhà nghiên cứu người Bỉ này còn nhấn mạnh: “Những nhu cầu
của xã hội đòi hỏi chúng ta phải hướng tới một quan điểm liên môn”. Theo
ông, vấn đề dạy học tích hợp theo hướng liên mơn là cần thiết, phát triển năng
lực phức hợp, năng lực vận dụng và giải quyết vấn đề của thực tiễn [25].
Dạy học tích hợp có nhiều ưu thế, nhưng cũng gây ra một số e ngại nhất
định, Jones Casey trong bài viết “Quan điểm liên môn – Ưu điểm, hạn chế và
các lợi ích tương lai của các nghiên cứu liên mơn” (2009) lưu ý: Nếu chỉ “nhăm
nhăm” vào kiến thức liên mơn, tích hợp thì có thể rời xa kiến thức cốt lõi của
mơn học, vì khi chú ý đến kiến thức liên môn, giáo viên sẽ chú ý đến phần giao
nhau giữa các môn học, mà phần giao ấy là nơi thể hiện ít hơn đặc trưng của
mơn học.
Cịn theo tác giả Giselle. O. Martin - Kniep trong cuốn “Tám đổi mới để
trở thành người giáo viên giỏi” khi đề cập đến quy trình xây dựng các đơn vị
bài học tích hợp ơng cho rằng: “Tích hợp nội dung là hình thức kết nối nội dung
trong nội bộ mơn học và giữa các mơn học với nhau” [13].

Quan điểm tích hợp cịn được thể hiện khá rõ trong nhiều cơng trình nghiên
cứu và triển khai ở hầu hết các quốc gia trên thế giới. Tuy nhiên việc đưa tích hợp

7


vào các môn khoa học tự nhiên và khoa học xã hội ở mỗi nước lại khác nhau.

1.1.2. Ở Việt Nam
Ở Việt Nam, dạy học tích hợp là một quan điểm dạy học được các nhà
nghiên cứu quan tâm, với các cơng trình tiêu biểu như:
Hai tác giả Đặng Vũ Hoạt và Hà Thế Ngữ đã khái quát vai trò của việc
sử dụng tích hợp liên mơn là: “Tiềm năng giáo dục thế giới quan cho học sinh
đặc biệt được khai thác trong mối liên hệ giữa các môn học” [20]. Các mối liên
hệ giữa các môn học phản ánh bản chất biện chứng của nhận thức khoa học,
giúp xem xét một sự vật hay một hiện tượng từ nhiều quan điểm khác nhau.
Trong cuốn “ Dạy học hiện đại – lý luận, biện pháp, kĩ thuật” của tác
giả Đặng Thành Hưng đã khẳng định: “Trong khoa học giáo dục cịn có những
bộ mơn, chun ngành, liên mơn lấy liên hệ qua lại làm đối tượng” [15]. Tác
giả đã cho thấy mối liên hệ giữa các môn học khác nhau và đòi hỏi giáo viên
cần chú ý đên các phương pháp dạy học tích cực để phát huy năng lực cho học
sinh.
Năm 2009, hai tác giả Nguyễn Phúc Chỉnh và Trần Thị Mai Lan đã
nghiên cứu đề tài Tích hợp giáo dục hướng nghiệp trong dạy học vi sinh vật
học (Sinh học 10). Các tác giả đã nghiên cứu về vai trị của dạy học tích hợp và
đưa ra một số chủ đề tích hợp giáo dục hướng nghiệp trong dạy học sinh học
10. Tác giả Nguyễn Phúc Chỉnh cũng đã đưa ra một số định hướng về việc tích
hợp liên mơn các mơn khoa học như: Vật lý, Hóa học, Sinh học, và Ngữ văn,
Lịch sử, Địa lý là những mơn có nhiều tiềm năng thực hiện dạy học tích hợp
liên mơn [9].
Như vậy, sử dụng kiến thức liên môn vào dạy học đã và đang là quan
tâm của nhiều nhà sư phạm, giáo dục ở Việt Nam. Những cơng trình được các
tác giả cơng bố sẽ góp phần khẳng định dạy học theo quan điểm tích hợp liên
mơn là tất yếu và cần thiết trong nhà trường hiện nay.

8

1.2. Cơ sở lý luận
1.2.1. Một số khái niệm liên quan
1.2.1.1. Khái niệm chủ đề
Chủ đề có thể định nghĩa là vấn đề chính được đặt ra trong một tác phẩm
nghệ thuật. Chủ đề là đề tài được chọn làm nội dung chủ yếu trong học tập,
sáng tác. (Theo Từđiển.com)
Trong dạy học, chủ đề là một đơn vị kiến thức tương đối trọn vẹn, giúp
cho người học có thể vận dụng các kiến thức đã học được để giải quyết vấn đề
thực tiễn hoặc vận dụng giải quyết một vấn đề trong một bối cảnh mới.
1.2.1.2. Khái niệm tích hợp

Tích hợp là một trong những khuynh hướng giáo dục đã được thực hiện thí
điểm lần đầu tiên ở Mĩ và trở thành một hướng giáo dục và dạy học có hiệu quả,
được áp dụng rộng rãi ở nhiều nước trên thế giới. Thực tiễn vận dụng dạy học
theo hướng tích hợp đã chứng tỏ được những ưu điểm vượt trội của nó trong việc
tránh được sự trùng lặp kiến thức, giảm tải được nội dung dạy học và số lượng
môn học; đồng thời, phát triển được cho học sinh các kĩ năng tư duy, tích cực, sáng
tạo,… trong việc huy động, vận dụng tri thức để giải quyết các nhiệm vụ học tập
hoặc các tình huống gắn liền với thực tiễn cuộc sống.
Theo từ điển Tiếng Anh (Oxford Advanced Leamer’s Dictionary), từ
Integration có nghĩa là sự kết hợp các phần, các bộ phận với nhau trong tổng
thể.
Trong cuốn Giáo dục học: Tích hợp là hành động liên kết các đối tượng
nghiên cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc vài lĩnh vực khác
nhau trong cùng một kế hoạch dạy học [20].

9


Hai tác giả Nguyễn Phúc Chỉnh và Dương Tiến Sỹ đều có chung một

quan điểm: “Tích hợp là sự kết hợp một cách hữu cơ, có hệ thống các kiến thức,
khái niệm thuộc nhiều môn học khác nhau thành một nội dung thống nhất dựa
trên các mối liên hệ về lý luận và thực tiễn được đề cập trong các mơn học đó”
[7], [21].
Tác giả Nguyễn Phúc Chỉnh đã cho rằng: Ngày nay, khoa học tiếp tục
phân hoá sâu song song với tích hợp liên mơn. Do đặc điểm hình thái khoa học
ở cuối thế kỷ XX đã chuyển từ phân tích - cấu trúc lên tổng hợp - hệ thống làm
xuất hiện các khoa học liên ngành với tốc độ phát triển nhanh. Tuy nhiên, việc
dạy học phản ánh sự phát triển của khoa học, mặc dù thời gian học tập trong
nhà trường phổ thơng có hạn nên xuất hiện xu hướng phải dạy từ đơn mơn sang
dạy tích hợp các khoa học với nhau [7].

Trong thời gian gần đây, khi bàn luận thế nào là về khoa học tích hợp hay
sư phạm tích hợp, nhiều nhà khoa học giáo dục, đặc biệt là các GV thường tập
trung vào cụm từ “Tích hợp”. Tuy nhiên tích hợp vẫn là khái niệm mới với nhiều
giáo viên và họ vẫn gặp nhiều khó khăn trong việc truyền đạt kiến thức đến cho học
sinh.
Ở đây cần phân biệt rõ giữa một bên là xu hướng TH các khoa học trong tiến
trình phát triển với một bên là xu hướng TH các môn học trong quá trình tổ chức

10


hoạt dạy học. Xu hướng TH các khoa học khi nghiên cứu các đối tượng đều tuân
theo quy luật nhận thức: Tổng quát - Phân tích - Tổng hợp. Như vậy, thực chất đây
là q trình nhận thức về tồn thể đến bộ phận theo nhiều tầng bậc xoáy ốc. Ngày
nay, khoa học tiếp tục phát triển, có sự phân hóa sâu, và song song với nó là TH
xun mơn, liên mơn.
Tóm lại,qua nghiên cứu lý luận chúng tơi cho rằng: “Tích hợp là sự kết
hợp, hợp nhất các bộ phận riêng lẻ thành một đối tượng mới như là một thể

thống nhất trên những nét bản chất nhất của các thành phần, tích hợp khơng
phải là một phép cộng giản đơn những thuộc tính. Trong thực tiễn dạy học, tích
hợp là sự kết hợp có hệ thống các nội dung kiến thức có liên quan trong các
mơn học thành một nội dung thống nhất gắn bó chặt chẽ với nhau dựa trên mối
liên hệ về lý luận và thực tiễn được giáo viên đưa vào bài học. Tích hợp bao
hàm cả tích hợp nội dung và hoạt động”.
1.2.1.3. Dạy học tích hợp

Theo nhà giáo dục Xavier Roegiers: “Dạy học tích hợp là q trình hình
thành ở học sinh các năng lực cụ thể có dự tính trước trong điều kiện nhất định
và cần thiết, nhằm phục vụ cho các q trình học tập hoặc hịa nhập vào cuộc
sống của học sinh” [25].
Dạy học tích hợp là một quan niệm dạy học nhằm hình thành cho HS các
năng lực giải quyết tình huống thực tiễn hiệu quả dựa trên khả năng huy động nội
dung, kiến thức, kĩ năng thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau, đảm bảo cho mỗi HS biết
cách vận dụng các kiến thức học được trong nhà trường vào các hồn cảnh mới, khó
khăn, bất ngờ.
11


Như vậy, DHTH phải được thể hiện ở cả nội dung chương trình, cả phương
pháp dạy học, phương pháp kiểm tra, đánh giá, hình thức tổ chức dạy học. Việc
thực hiện dạy học TH sẽ phát huy tối đa sự hình thành và phát triển cá nhân mỗi
HS, giúp HS thành cơng trong vai trị của người học, người cơng dân trong tương
lai.
Dạy học tích hợp là định hướng về nội dung và phương pháp dạy học, trong
đó giáo viên là người tổ chức, hướng dẫn để học sinh biết huy động tổng hợp kiến
thức, kĩ năng thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau để giải quyết các nhiệm vụ học tập.
Từ các hoạt động học tập, học được hình thành những kiến thức, kĩ năng mới, phát
triển được những năng lực cần thiết như năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tư duy

sáng tạo… trong học tập và các tình huống thực tiễn cuộc sống. Các nhà giáo dục
đã khẳng định rằng: Đến nay khơng cịn là lúc bàn đến vấn đề cần hay không
mà chắc chắn là cần phải dạy học tích hợp.
1.2.1.4. Dạy học tích hợp liên mơn
Giới tự nhiên là một thể thống nhất, vì vậy ngày nay đã xuất hiện những
khoa học liên ngành hình thành những tri thức đa ngành, liên ngành, đem lại
cách nhận thức biện chứng về quan hệ giữa các ngành khoa học.
Khoa học ngày nay đang phát triển theo hướng tiếp tục phân hóa sâu,
song song với tích hợp liên mơn, liên ngành ngày càng rộng. Trong q trình
giảng dạy các bộ môn khoa học trong nhà trường phản ánh sự phát triển hiện
đại của khoa học, vì vậy giáo viên cần chuyển từ dạy các môn học riêng rẽ
sang dạy học tích hợp liên mơn.

12


đó, dạy học các chủ đề tích hợp liên mơn giúp học sinh không phải học lặp nhiều
lần cùng một nội dung kiến thức ở các môn học khác nhau [16].
Qua đó, chúng tơi tự rút ra khái niệm dạy học tích hợp liên mơn:
“Tích hợp liên mơn là một quan điểm dạy học hiện đại, là sự kết hợp,
lồng ghép những nội dung kiến thức, kĩ năng của các môn học khác nhau theo
những cách khác nhau vào môn học mục tiêu để giải quyết một tình huống có
vấn đề nhằm mục tiêu nâng cao hiệu quả học tập, hình thành và phát triển năng
lực của học sinh đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục trong các nhà trường”.
Quan điểm tích hợp liên mơn với cách phối hợp các kiến thức, kĩ năng
được lĩnh hội một cách rời rạc từ các môn học sẽ hỗ trợ giải quyết nhiệm vụ
học tập hay giải quyết một tình huống có vấn đề một cách có hiệu quả đồng thời
tích hợp liên môn đưa các môn học lại gần nhau hơn về bản chất, mục tiêu.
1.2.2. Mục tiêu của dạy học tích hợp
Theo Xavier Roegiers [25], dạy học TH có 4 mục tiêu sau:

- Thứ nhất: dạy học tích hợp làm cho q trình học tập có ý nghĩa, gắn
học tập với các tình huống cụ thể, giúp các em hịa nhập với thế giới cuộc sống.
-Thứ hai: Phân biệt được cái cốt yếu với cái ít quan trọng hơn. Cái cốt
yếu là các năng lực cơ bản cần bồi dưỡng cho học sinh vận dụng vào xử lý được
tình huống có ý nghĩa trong cuộc sống, là cơ sở phục vụ cho quá trình học tập
tiếp theo.
- Thứ ba: Học sinh biết sử dụng kiến thức trong tình huống cụ thể, tập
dượt vận dụng các kiến thức, kĩ năng học được vào các tình huống thực tế cuộc
sống.

13


1.2.3. Các mức độ trong dạy học tích hợp
Có nhiều quan điểm về cách phân mức độ tích hợp các môn học, nhưng
chúng tôi sử dụng các phân loại theo D’Hainaut (1977) có 4 quan điểm khác
nhau đối với các mơn học [10].
Quan điểm "đơn mơn": Xây dựng chương trình học tập theo hệ thống nội
dung của một môn học độc lập, riêng biệt; các môn học được tiếp cận một cách
riêng rẽ, tách biệt nhau.
Quan điểm "đa môn": Trong dạy học, các môn học tiếp tục được tiếp cận
riêng rẽ, tuy nhiên vẫn có một số đề tài phối hợp với nhau.
Quan điểm “liên mơn”: Các q trình học tập sẽ không được đề cập một
cách rời rạc mà được liên kết, thống nhất với nhau, các tình huống có thể được
giải quyết hợp lý qua sự tích hợp của nhiều môn học.
Quan điểm "xuyên môn": Theo quan điểm này, học sinh được hướng tới
phát triển những kĩ năng, năng lực cơ bản qua các nội dung học tập nhằm giúp
học sinh có thể sử dụng vào tất cả các mơn học, trong việc giải quyết những
tình huống khác nhau.
Xét trên phương diện các thành tố của quá trình dạy học, sự khác biệt

giữa dạy học tích hợp và dạy học đơn môn truyền thống được thể hiện trong
Bảng 1.
Bảng 1.1. So sánh các thành tố giữa dạy học tích hợp và dạy học đơn mơn
Dạy học đơn mơn

Các thành tố của Dạy học tích hợp
q trình dạy học
Mục tiêu

Mục tiêu đơn môn và các mục

Mục tiêu trong một

tiêu phát triển năng lực chung môn học
cho người học
Nội dung

Xuất phát từ các vấn đề gần

Trình bày cấu trúc

gũi với thực tiễn, ít quan tâm theo logic nội dung của môn
học

14


đến logic chương trình của
mơn học
Phương pháp và Khơng có phương pháp dạy học tích hợp, mà sử dụng chung

hình thức tổ chức

các phương pháp như dạy học truyền thống

Kiểm tra, đánh giá Khơng có sự khác biệt về cách thức hay công cụ đánh giá
Theo quan niệm của chúng tôi, đối với giáo viên điều mới mẻ trong dạy
học tích hợp đó là ở chỗ xác định mục tiêu tích hợp và xây dựng nội dung tích
hợp chứ khơng phải là ở đổi mới phương pháp dạy học như nhiều giáo viên lầm
tưởng. Các chủ đề tích hợp hồn toàn được áp dụng dạy học bởi các phương
pháp dạy học giáo viên đã biết đến, ví dụ như dạy học giải quyết vấn đề, dạy
học theo trạm, dạy học dự án…
1.2.4. Ưu điểm của dạy học tích hợp liên môn
Dạy học TH liên môn là quan niệm dạy học đang ngày càng phổ biến
trong nhà trường phổ thông bởi những ưu điểm như:
- Các chủ đề TH liên môn có tính liên hệ, gắn với thực tiễn cuộc sống,có
ưu thế trong việc hấp dẫn, tạo hứng thú học tập cho học sinh.
- HS không phải ghi nhớ kiến thức một cách máy móc, dập khn mà
được tăng cường vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề thực tiễn cuộc
sống.
- Dạy học TH giúp cho HS không phải học lại nhiều lần cùng một kiến
thức, gây quá tải, nhàm chán. Thay vào đó học sinh có sự hiểu biết tổng quát,
kiến thức liên ngành.
- Việc vận dụng dạy học tích hợp giảm tải cho giáo viên trong việc dạy
trùng lặp kiến thức liên môn trong môn học, đồng thời nâng cao chất lượng giáo
viên có năng lực dạy học đáp ứng nhu cầu đổi mới giáo dục.
1.2.5. Nguyên tắc của dạy học theo chủ đề tích hợp liên mơn
Theo Nguyễn Phúc Chỉnh [7], tích hợp các mơn học được áp dụng khi:
- Các mơn học đủ có mối liên quan về bản chất và mục tiêu hoặc có

nội dung bổ sung cho nhau.

15


- Đối tượng môn học và phương pháp nghiên cứu tương tự nhau.
- Nội dung môn học được xây dựng trên cơ sở lý luận chung.
- Nội dung các môn học này làm cơ sở cho nhau.

Để đạt được hiệu quả dạy học tích hợp phải thực hiện các nguyên tắc vận
dụng tích hợp trong dạy học như sau:
- Quán triệt quan điểm TH xun mơn trong q trình dạy học.
- Vận dụng linh hoạt các mức độ TH ở trên để tạo ra hiệu quả của

chương trình.
- Vận dụng linh hoạt quan điểm TH ở các cấp học một cách phù hợp.

Từ các quan điểm trên, cho thấy việc đưa các kiến thức liên môn vào dạy
học môn Sinh học không thể tùy tiện mà cần dựa vào nguyên tắc sư phạm sau:
- Kiến thức liên mơn được tích hợp phải có mối quan hệ logic chặt chẽ

với Sinh học, người dạy khơng được làm thay đổi tính đặc trưng của Sinh học,
không nên biến bài dạy Sinh học thành bài giảng các môn khoa học khác.
- Khai thác nội dung cần tích hợp kiến thức liên mơn một cách có chọn

lọc, sắp xếp hợp lý, tránh sự trùng lặp và phải thích hợp với trình độ của học
sinh, khơng nên q tải làm HS mệt mỏi, khó tiếp thu kiến thức.
- Đảm bảo tính vừa sức, trình bày đơn giản, ví dụ thực tế gần gũi.

1.2.6. Mối quan hệ giữa dạy học theo chủ đề tích hợp liên mơn với việc hình
thành và phát triển năng lực cho học sinh
Thơng qua dạy học tích hợp học sinh có thể phát triển nhiều năng lực

cho học sinh:
- Qua phương pháp dạy học tích cực người học sẽ có cơ hội để phát triển

năng lực vận dụng kiến thức khi được đưa vào những tình huống thực kích
thích học sinh tìm tịi, phát hiện và giải quyết vấn đề.
- Dạy học tích hợp tạo điều kiện cho học sinh có cơ hội liên hệ, vận

dụng, phối hợp những kiến thức, kĩ năng của nhiều lĩnh vực vào giải quyết
những vấn đề thực tế của đời sống.

16