giao an van 10

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (146.72 KB, 8 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

NS: 2/11/2010
ND: 4/11/2010
Tiết: 57

Đọc văn

CẢM XÚC MÙA THU

(Thu hứng)

Đỗ Phủ
A. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT

Giúp học sinh:

- Cảm nhận được lịng u nước, tình cảm q hương sâu nặng của Đỗ Phủ trước cảnh một
chiều thu buồn nơi đất khách.

- Thấy được tính chất đặc biệt hàm súc của bài thơ qua việc khai thác các tầng ý nghĩa của
các từ ngữ, câu, hình ảnh tiêu biểu trong việc biểu hiện tình cảm nói trên.

- Qua việc tiếp nhận văn bản, củng cố những kiến thức đã học về hình thức và đặc điểm nghệ
thuật của thơ Đường luật.

B.TRỌNG TÂM KIẾN THỨC
1. Kiến thức

- Cảnh buồn mùa thu và tâm trạng con người cũng buồn như cảnh.
- Đặc điểm của thơ Đường luật.

2. Kĩ năng

- Đọc - hiểu văn bản theo đặc trưng thể loại.

- Phân tích cảm hứng nghệ thuật, hình ảnh, ngơn từ và giọng điệu thơ.
C. CHUẨN BỊ

1. Giáo viên: Soạn giáo án + máy chiếu

2. Học sinh:Đọc bài và trả lời các câu hỏi SGK
D. TIẾN TRÌNH BÀI HỌC

1. ổn định tổ chức Lớp: Sĩ số: Vắng: 
2. Kiểm tra bài cũ: Kết hợp trong quá trình dạy bài mới.
3. Bài mới

Lời vào bài

Mùa thu đã chiếm một vị trí độc đáo trong gia tài thơ văn của nhân loại. Mùa thu là niềm gợi
hứng cho các thi văn sĩ tự cổ chí kim. Chúng ta chắc không ai quên được những vần thơ tuyệt tác về
thu của Nguyễn Khuyến, Lưu Trọng Lư, Tản Đà, Paul Verlaine, Guillaume Apollinaire v.v… Riêng
trong kho tàng thơ văn cổ điển của Trung hoa, mùa thu buồn là một đề tài truyền thống rất được các
văn thi sĩ ưa chuộng, và được dùng làm bối cảnh khi tác giả muốn phơi bày một tâm sự khơng vui.
Hơm nay cơ trị chúng ta cùng nhau tìm hiểu một bài thơ như thế, bài Cảm xúc mùa thu

của Đỗ

Phủ.

H/Đ của GV H/Đ của

HS Nội dung cần đạt

Dùng máy chiếu các hình ảnh về
nhà thơ Đỗ Phủ, ngôi nhà cỏ ở Lạc

Dương.

? Phần tiểu dẫn trong SGK cho em
biết những gì về nhà thơ Đỗ Phủ ?
GV kể: Thưở nhỏ Đỗ Phủ mồ côi
cha, sống với bà cô, được nâng niu
chiều chuộng. Sống trong gia đình
phong kiến, đã từng ra vào chốn kì
lân, xem vũ đạo múa kiếm. Tư chất
thông minh: “Bảy tuổi ý chí đã

Trình bày
ngắn gọn

I. Đọc – tiếp xúc văn bản
1. Tác giả

- Đỗ Phủ ( 712 – 770 ) tự là Tử Mĩ, quê ở
huyện Củng, tỉnh Hà Nam

- Xuất thân trong một gia đình có truyền
thống Nho học và thơ ca lâu đời.

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

mạnh mẽ, mở miệng ngâm vịnh
phượng hồng, chín tuổi thuộc sách
kinh điển, đã sáng tác một phong
cách riêng”, “thưở mười bốn, mười
lăm tuổi bắt đầu lui tới chốn văn
chương”. Các nhà văn đương thời
như Thôi Thượng và Ngụy Khái

Tâm ví Đỗ Phủ với Ban Cố, Dương
Hùng.

? Sự nghiệp sáng tác của Đỗ Phủ có
gì đặc biệt? Em đã được đọc và học
những tác phẩm nào của ơng?

? Thơ Đỗ Phủ có đặc điểm gì ?
GV bổ sung: nội dung thơ Đỗ Phủ
rất phong phú và sâu sắc:

- Trước loạn An Lộc Sơn, Đỗ Phủ
đã sáng tác được những bài thơ dài
như “Binh xa hành”, “Lệ Nhân
hành”. Binh xa hành (bài ca xe ra
trận) phê phán chính sách mở rộng
biên cương của vua Đường. “Lệ
nhân hành” (Bài ca người đẹp) đả
kích cuộc sống xa hoa dâm dật của
chị em Dương Quý Phi.

- Trong thời gian loạn lạc An Lộc
Sơn, Đỗ Phủ sáng tác nhiều và nội
dung đạt tới giá trị hiện thực sâu
sắc.

- Chùm thơ “Tam lại”: Tên lại ở
Đông Quan, tên lại ở Tân An, tên lại
ở Thạch Hào, nhà thơ đã tố cáo thái
độ vô trách nhiệm, chính sách bắt

phu, bắt lính bừa bãi của triều đình.
- Chùm thơ “Tam biệt” dựng lên ba
cuộc li biệt: “Tân hôn biệt” là cuộc
chia tay của đôi vợ chồng mới cưới
chưa được một ngày. “Thuỳ lão
biệt” là cuộc chia tay của đôi vợ
chồng già đã có hai thế hệ con cháu
chết trận. “Vơ gia biệt” là sự li biệt
đặc trưng của thời loạn. Thơ Đỗ Phủ
được mệnh danh là “thi sử” (sử
bằng thơ). Qua thơ ơng ở các thời kì
ta thấy xã hội đời Đường hiện lên
chân thực, sinh động.

Nghệ thuật thơ Đỗ Phủ đạt tới trình
độ cao của những hình ảnh biểu
diễn tâm trạng khác nhau trước hiện

Tư duy lại
chương
trình ngữ
văn ở
THCS
Trả lời

đênh trên một chiếc thuyền nát ở Hồ Nam).
- Là nhà thơ hiện thực lớn nhất đời Đường,
người đời gọi ông là “Thi thánh”.

- Sự nghiệp sáng tác: 1500 bài

- Nội dung rất phong phú và sâu sắc. Đó là
những bức tranh hiện thực sinh động và chân
xác đến mức được gọi là “thi sử” (lịch sử
bằng thơ). Đó cũng là niềm đồng cảm với
nhân dân trong khổ nạn, chứa chan tình yêu
nước và tinh thần nhân đạo.

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

thực nóng bỏng. Đại thi hào
Nguyễn Du tôn vinh Đỗ Phủ là
“Nhà thơ muôn đời của văn chương
muôn đời”. Năm 1962, Đỗ Phủ
được hội đồng hồ bình thế giới kỉ
niệm như một danh nhân văn hoá.
Đỗ Phủ được nhân dân Trung Quốc
mệnh danh là “Thi thánh” (Thánh
thơ)

? Đây là bài số mấy trong chùm thơ
Thu hứng của Đỗ Phủ?

? Chùm thơ này được sáng tác trong
hoàn cảnh nào? Hoàn cảnh ấy có
ảnh hưởng gì đến chủ đề, nội dung
của tác phẩm.

GV dẫn: Đã 11 năm kể từ khi bùng
nổ loạn An Lộc Sơn, loạn đã bị dẹp
nhưng đất nước kiệt quệ vì chiến
tranh, bản thân nhà thơ phải lưu lạc

tha hương. Ba Thục là vùng núi non
hùng vĩ, lại cách xa quê hương nhà
thơ mấy ngàn dặm. Hoàn cảnh ấy
tác động đến tâm hồn thi nhân và là
cơ sở cảm xúc của tác phẩm.

? Căn cứ vào hình thức của bài thơ
em cho biết bài thơ được sáng tác
bằng thể thơ nào?

? Em biết gì về thể thơ này?
+ Đặc điểm thơ Đường luật?

 Thể thơ này được manh nha và
xuất hiện từ thời Lục triều, rõ nhất ở
thời Tề, Lương.

? Bố cục thông thường của một bài
Đường luật gồm có mấy phần?
? Bài thơ này có thể chia làm mấy
phần? Nội dung cơ bản của từng
phần?

GV đọc mẫu  Hướng dẫn HS
đọc: đọc bản phiên âm chậm rãi,
xuống giọng khi đọc các câu chẵn
trong bản dịch thơ.

GV nhận xét cách đọc của HS, chú
ý sửa lỗi phát âm của các em.

? Trong văn bản em vừa đọc có
những từ ngữ nào khó hiểu?

GV: giải thích từ khó và yêu cầu
HS xem thêm chú thích SGK.

Phát biểu,
trả lời
Suy nghĩ,
trả lời

Nhận diện
thể thơ
Trình bày
những
hiểu biết
về thơ
Đường
luật

Xác định
bố cục của
văn bản
Nghe và
đọc diễn
cảm.
(phiên âm,
dịch
nghĩa,

dịch thơ )
Nhận diện
và trả lời
Xem chú
thích SGK

2. Tác phẩm:

a. Vị trí và hồn cảnh sáng tác:

- Là bài đầu tiên trong chùm thơ gồm 8 bài
nhan đề Thu hứng.

- Bài thơ được sáng tác năm 766 khi Đỗ Phủ
đang ngụ cư ở Quỳ Châu (nay thuộc tỉnh Tứ
Xuyên, xưa gọi là miền Ba Thục)

b. Thể loại:

- Thất ngôn bát cú Đường luật

c. Bố cục: 2 phần

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

GV chuyển: Thơ trữ tình là tiếng nói
của tình cảm, cảm xúc. Thi nhân
xưa thường không trực tiếp bộc lộ
tình cảm của mình mà mượn một
hình ảnh nào đó để bày tỏ.

GV gọi 1 hs đọc 4 câu thơ đầu phần

phiên âm, dịch nghĩa, dịch thơ.
? Em hãy so sánh bản dịch thơ với
bản dịch nghĩa và nguyên tác xem
bản dịch thơ đã chuyển tải hết
nguyên tác hay chưa ?

GV gợi mở:

+ Có những từ ngữ nào ở nguyên tác
mà bản dịch thơ không dịch được ?
GV: Giải nghĩa từ “ngọc lộ”, “điêu
thương”

Lộ: hơi nước ban đêm bám vào cây
cỏ, gặp khí lạnh thành từng giọt gọi
là móc - ngọc lộ  sương móc
điêu thương  cảnh tiêu điều, xơ
xác sáng tạo của nhà thơ.

Tiêu: buồn bã, trầm lặng 
Sâm: rậm rạp âm u

Tiêu sâm: khơng khí ảm đạm, lạnh
lẽo, âm u

? Trong bốn câu thơ đầu, cảnh thu
được tác giả cảm nhận và thể hiện
như thế nào?

? Ở hai câu đầu, cảnh thiên nhiên

được nhà thơ cảm nhận bằng những
giác quan nào?

? Cảnh thiên nhiên ấy gợi cho em
cảm giác gì?

Chuyển ý: Với tâm trạng u buồn bi
thương ấy, thi nhân muốn tìm một
sự an ủi, sẻ chia, một sự đồng cảm

HS đọc

HS khác
so sánh và
nhận xét

Từ: Điêu
thương,
tiêu sâm.

HS tìm
hiểu, phát
hiện

Trả lời

Suy nghĩ,
trả lời

II. Đọc - hiểu văn bản

1. Bốn câu đầu

- Bức tranh thiên nhiên mùa thu:

+ Rừng phong: xơ xác, tiêu điều, tang
thương với sương móc trắng xóa

 Hình ảnh rừng phong gợi lên 1 vẻ thu, sắc
thu buồn bã, thê lương.

+ núi Vu, kẽm Vu: Khí thu hiu hắt.

 Hai câu miêu tả bức tranh thu mang màu
sắc buồn thương, tàn tạ.

Nơi đây bị sương móc (sương muối có hại)
làm cho tiêu điều cả rừng cây phong. Khung
cảnh tàn tạ xơ xác, tiêu điều. Mùa thu hiện lên
với hình ảnh lạ. Cảnh thu gắn với địa danh cụ
thể (Vu Sơn, Vu Giáp, đất Quỳ Châu) đều hiu
hắt trong hơi thu.

* Cảm nhận:

Thị giác: cảnh điêu tàn, bi thương
Xúc giác: Hơi thu hiu hắt lạnh
Hình ảnh ước lệ: Rừng phong

 Gợi cảm giác u buồn, bi thương.

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

nên đã di chuyển điểm nhìn.

? Em có nhận xét gì về hình ảnh ở
hai câu thơ 3, 4?

? Hãy phát hiện biện pháp nghệ
thuật nổi bật được sử dụng ở đây?
Hiệu quả thẩm mĩ của nghệ thuật
ấy?

? Em tưởng tượng như thế nào về
cảnh thiên nhiên nơi đây qua nét vẽ
của tác giả?

? Đọc lại cả 4 câu thơ, em thấy tác
giả đã phác họa bức tranh theo trật
tự cấu tứ nào?

? Hãy so sánh cảnh thu ở 2 câu này
với 2 câu trước và rút ra nhận xét?
? Như vậy điểm nhìn của nhà thơ ở
4 câu đầu có gì đặc biệt?

? Em nhận xét gì về bút pháp nghệ
thuật ?

? Vậy bốn câu thơ đầu có phải chỉ
đơn thuần miêu tả cảnh thu? Đặt bài
thơ trong hoàn cảnh ra đời?

? Từ cảnh thu và cảnh đời như thế
cho em hình dung điều gì về tâm
trạng nhà thơ?

Chuyển: Bức tranh thiên nhiên mùa
thu được cảm nhận bằng một tâm
hồn như thế nào và tâm trạng của
người nghệ sĩ ấy ra sao?

GV gọi HS đọc 4 câu sau

Nhận xét

Tìm NT,
rồi nhận
xét

Liên
tưởng,
tưởng
tượng
Đọc lại 4
câu thơ,
suy nghĩ,
thảo luận
và trả lời
So sánh
và nhận
xét

Phát hiện
và đánh
giá

Nhận xét

Thảo luận
Trả lời

Đọc 4 câu
thơ cuối,
đối chiếu
với

vĩ.

- Câu 3, 4 vẫn miêu tả cảnh thu với những
hình ảnh dữ dội.

- Hai hình ảnh có sự vận động trái chiều

Sóng 
vọt lên tận

lưng trời ><

Mây

sà xuống
sát mặt đắt

+ Kẽm Vu: sóng vọt lên trắng xóa
+ Núi Vu: Mây kéo đến sa sầm mặt đất.
- NT: Đối lập  ấn tượng mạnh mẽ về sự
chao đảo, tối tăm của trời đất. Qua đó khơng
gian được mở ra cả về:

+ Chiều cao: sóng vọt lên lưng trời, mây
sa sầm giáp mặt đất

+ Chiều sâu: sông thẳm
+ Chiều xa: cửa ải

 Bức tranh thu, cảnh thu bổ sung cho
nhau tạo nên cảnh thu trầm uất và bi tráng
 Cảnh có sự vận động.

 cảnh hùng vĩ và tráng lệ: mây nước giao
nhau, núi non hiểm trở, đá dựng vách thành.
Sông nước Trường Giang như lộn nhào gào
thét, cảnh vật âm u, khí trời mù mịt

 Cảnh vật được miêu tả từ xa đến gần, từ
rộng đến hẹp, từ thấp đến cao, từ cao xuống
thấp. Nhìn từ nhiều tư thế, nhiều góc độ, để
khắc họa đậm nét vẻ sống động mà lại u ám
của núi non sông nước nơi thượng nguồn
Trường Giang vào tiết cuối thu.

- Tả cảnh theo lối chấm phá của thơ Đường.
- Gián tiếp miêu tả cảnh đời bấy giờ.

+ Hai câu đầu: cảnh đời tang thương được
hiện lên qua hình ảnh rừng phong rập vùi xơ
xác, tiêu điều

+ Hai câu sau: sự hoành tráng dữ dội của
trời đất gợi ra cái tao loạn, bức bối của cuộc
đời.

 Nỗi buồn lo và sự bất an của nhà thơ trước
hiện thực tiêu điều, u ám chao đảo của đất
nước bấy giờ.

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

? Đối chiếu với nguyên tác và tìm ra
những điểm còn hạn chế của bản
dịch thơ?

GV: Y/c HS gạch chân những từ
ngữ quan trọng trong SGK.

? So với bốn câu thơ đầu , cảnh thu
ở đây có điều gì khác?

? Câu 5 được hiểu như thế nào?
? Em hiểu “lưỡng khai” trong câu
thơ như thế nào ? Tại sao nhìn cúc
nở mà chảy dịng lệ cũ?

? Từ hồn cảnh đất nước và bản
thân nhà thơ. Hãy cho biết Đỗ Phủ

đã tuôn rơi nước mắt vì điều gì?
Khóc cho ai?

? So với ngun tác cho biết câu 6
có từ nào dịch chưa sát?

? Qua đó hãy phân tích cái hay, cái
độc đáo của câu 6

? Ở câu 5, 6 tác giả đã sử dụng biện
pháp nghệ thuật gì? Nghệ thuật ấy
có ý nghĩ như thế nào ?

? Tâm trạng của nhà thơ lúc này ra
sao?

(Y/c HS liên hệ với hoàn cảnh thực
tại của Đỗ Phủ)

nguyên
tác và
nhận xét
Nhận xét
Trả lời
Trình bày
cách hiểu
và lí giải
Liên hệ ,
trả lời

Đối chiếu
với phiên
âm để
phát hiện
chỗ chưa
đạt của
bản dịch
(cơ chu)
Phân tích

Tìm và
phát hiện
Nhận xét

Thảo luận
và trả lời
Liên hệ
với cuộc
sống của
nhà thơ.

- khơng gian cận kề (Khóm cúc,con thuyền)
- Hình ảnh:

+ Khóm cúc: 2 lần nở hoa
2 lần lệ rơi

 Cúc có thể khóc, chứ dịng lệ tiếng khóc
thì vẫn vậy - vẫn cùng một nỗi niềm đau.

 Đỗ Phủ đã tuôn rơi nước mắt trước những
đau thương của dân chúng trong cảnh loạn li.
Nhà thơ đã khóc cho thân phận của chính
mình, của gia đình mình trong những ngày
nghèo đói, phiêu bạt.

Cơ chu: con thuyền lẻ loi

 Hình ảnh con thuyền lẻ loi gợi cảnh ngộ lẻ
loi , cơ đơn của nhà thơ và gia đình nơi đất
khách quê người.

Cố viên tâm: nhớ nơi vườn cũ - nhớ đất nước
thời thái bình thịnh trị.

- Câu thơ miêu tả một sự thực: con thuyền
(chở gia đình nhà thơ bị buộc chặt ở đất Quỳ
Châu). Nhưng ý thơ còn thể hiện một nghĩa
khác đó là nỗi nhớ quê, nhớ nước bị buộc lại
khơng có cách nào để giải tỏa.

Nỗi đau  riêng } Tình cảm thêm da diết
 Chung } dồn nén

- Nghệ thuật: Đối lập, đồng nhất.

+ tình và cảnh (nhìn hoa cúc nở mà trơng
như xòe ra những cánh hoa bằng nước mắt).
+ hiện tại và quá khứ (giọt lệ hiện tại
cũng là giọt lệ của quá khứ gần (hai năm qua,

kể từ ngày tới Quỳ Châu) và quá khứ xa
(trước và trong biến loạn An – Sử, nhà thơ đã
khóc đến rỏ huyết trước những đau thương
của gia đình và dân chúng).

+ sự vật và con người (dây buộc thuyền
cũng là dây thắt lòng người lại).

- Thời gian: 2 lần nở hoa (2 năm) là thời gian
cụ thể, hoàn cảnh thực tại của bản thân nhà
thơ.

</div>
(7)<div class='page_container' data-page=7>

? Câu thơ 7, 8 có sự xuất hiện của
chi tiết nghệ thuật nào? Chi tiết ấy
cho ta hiểu gì về tâm trạng của tác
giả? Hiểu gì về tài năng nghệ thuật
của thi thánh? Hiểu gì về đặc trưng
của thơ Đường?

? Em có nhận xét gì về cách kết
thúc tác phẩm của thi nhân?

GV bình: Bài thơ kết thúc với âm
thanh của tiếng chày đập áo ở thành
Bạch Đế lúc chiều tà nhưng dư âm
của nó vẫn còn vọng mãi da diết, lay
động tâm linh người đọc. Thể hiện
khát khao mãnh liệt của nhà thơ
được trở về quê hương. Nhưng ước
mơ bé nhỏ mà đau xót đó khơng

thực hiện được. Mùa đông 770, nhà
thơ đã mất trong cảnh cô độc đói rét
trên con thuyền rách nát, trên dịng
sơng Tương.

? Nhận xét mối quan hệ giữa 4 câu
đầu và 4 câu sau của tác phẩm? Mối
quan hệ giữa toàn bài thơ với nhan
đề “ Thu hứng ”?

? Bài thơ có những thành cơng gì về
nghệ thuật ?

? Thơng qua tác phẩm chúng ta hiểu
gì về tâm trạng và tấm lịng của Đỗ
Phủ?

GV hướng dẫn h/s làm BT

Phát hiện
và nhận
xét.

Phát hiện,
trả lời

Bình giá
Liên hệ
với đặc
trưng NT

của thơ
Đường đã
được học
ở THCS

Nhận xét

Khái quát
giá trị NT
Đánh giá
nội dung

Làm BT

Hình ảnh:

May áo mới } rộn ràng, náo nức
Giặt áo cũ } cảnh xum họp

 Khơng khí chiều thu ở thành Bạch Đế rộn
ràng, náo nức, đồn viên, sum họp cịn nhà
thơ thì mang tâm trạng lạnh lẽo cơ đơn của
người lữ thứ.

- Âm thanh: Tiếng chày đập áo



Âm thanh
ấy gợi lên trong lòng thi nhân một nỗi ngậm
ngùi, xót thương cho chính mình, cho thân
phận của kẻ tha phương , lưu lạc. Âm thanh
ấy kết lại bài thơ và mở ra tâm trạng buồn
thương của tác giả vẫn còn tiếp tục lan tỏa.