BỘ QUỐC PHỊNG
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ
TRẦN DUY NAM
QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG CHUN MƠN,
NGHIỆP VỤ CHO ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TRUNG HỌC
PHỔ THƠNG Ở ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC
HÀ NỘI 2013
3
BỘ QUỐC PHỊNG
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ
TRẦN DUY NAM
QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG CHUN MƠN,
NGHIỆP VỤ CHO ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TRUNG HỌC
PHỔ THƠNG Ở ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
CHUN NGÀNH: QUẢN LÝ GIÁO DỤC
MÃ SỐ: 60 14 01 14
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS NGUYỄN VĂN TÀI
HÀ NỘI 2013
4
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU
Trang
3
Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG
BỒI DƯỠNG CHUN MƠN, NGHIỆP VỤ CHO ĐỘI
NGŨ GIÁO VIÊN TRUNG HỌC PHỔ THƠNG Ở THÀNH
PHỐ HỒ CHÍ MINH
12
1.1. Quan niệm về quản lý hoạt động bồi dưỡng chun
mơn, nghiệp vụ cho đội ngũ giáo viên trung học phổ
thơng ở Thành phố Hồ Chí Minh
12
1.2. Nội dung quản lý hoạt động bồi dưỡng chun mơn,
nghiệp vụ cho đội ngũ giáo viên trung học phổ thơng ở
Thành phố Hồ Chí Minh
22
Chương 2 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG
CHUN MƠN, NGHIỆP VỤ CHO ĐỘI NGŨ GIÁO
VIÊN TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Ở THÀNH PHỐ HỒ
CHÍ MINH
29
2.1. Đánh giá hoạt động bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ
cho đội ngũ giáo viên trung học phổ thơng ở Thành phố
Hồ Chí Minh
29
2.2. Đánh giá tình hình quản lý hoạt động bồi dưỡng chun
mơn, nghiệp vụ cho đội ngũ giáo viên trung học phổ
thơng ở Thành phố Hồ Chí Minh
39
Chương 3 U CẦU, BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI 55
DƯỠNG CHUN MƠN, NGHIỆP VỤ CHO ĐỘI NGŨ
5
GIÁO VIÊN TRUNG HỌC PHỔ THƠNG Ở THÀNH
PHỐ HỒ CHÍ MINH
3.1. u cầu xây dựng biện pháp quản lý hoạt động bồi
dưỡng chun mơn, nghiệp vụ cho đội ngũ giáo viên
trung học phổ thơng ở Thành phố Hồ Chí Minh
55
3.2. Biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng chun mơn,
nghiệp vụ cho đội ngũ giáo viên trung học phổ thơng ở
Thành phố Hồ Chí Minh
57
3.3. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện
pháp
82
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
89
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
93
PHỤ LỤC
96
6
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Sự kiện nước ta gia nhập WTO chứng tỏ sự thừa nhận của cộng
đồng quốc tế đối với những thay đổi tích cực, to lớn và tồn diện trong
thực hiện đường lối đổi mới của Ðảng. Sự kiện này có ý nghĩa sâu sắc về
chính trị, kinh tế, xã hội; khẳng định vị thế của đất nước ta trên thế giới;
thể hiện rõ ý chí của tồn Ðảng, tồn dân quyết tâm xây dựng một quốc gia
độc lập tự chủ, ổn định về chính trị, đồng thuận về xã hội, sẵn sàng thực
hiện các cam kết chung với cộng đồng quốc tế. Đại hội Đại biểu tồn
quốc lần thứ XI của Đảng khẳn định: “Tiếp tục nâng cao năng lực lãnh
đạo và sức chiến đấu của Đảng, phát huy sức mạnh tồn dân tộc, đẩy
mạnh tồn diện cơng cuộc đổi mới, tạo nền tảng để đến năm 2020 nước ta
cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại” [14, tr.272].
Trong cơng cuộc xây dựng và phát triển đất nước, Đảng và Nhà nước ln
chú trọng quan tâm phát triển sự nghiệp giáo dục, xem giáo dục là quốc
sách hàng đầu nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân
tài. Chính vì thế, trong Nghị quyết Đại hội Đảng tồn quốc lần thứ XI đã
xác định đổi mới căn bản và tồn diện nền giáo dục Việt Nam theo hướng
chuẩn hố, hiện đại hố, xã hội hố, dân chủ hố, trong đó đổi mới cơ chế
quản lý giáo dục, phát triển đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý là khâu
then chốt. Vì đây là nguồn lực quyết định việc thực hiện mục tiêu giáo dục,
đào tạo trong hệ thống giáo dục quốc dân ở nước ta trong thời kỳ đẩy
mạnh cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Trong hệ thống giáo dục quốc dân, giáo dục trung học phổ thơng được
xem là nền tảng và có ý nghĩa quan trọng, quyết định đến hiệu quả của
7
nguồn nhân lực đất nước; bởi lẽ giáo dục trung học phổ thơng là nhằm giúp
học sinh củng cố và phát triển những kết quả của giáo dục trung học cơ sở,
hồn thiện học vấn phổ thơng và những hiểu biết thơng thường về kỹ thuật
và hướng nghiệp để tiếp tục học đại học, cao đẳng, trung học chun
nghiệp, học nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động. Để giáo dục trung học
phổ thơng thực sự có chất lượng cao phải đảm bảo đồng bộ về các điều
kiện như nội dung chương trình, giáo khoa, cơ sở vật chất; đồng thời phải
kể đến vai trị nịng cốt của đội ngũ giáo viên.
Để đổi mới cơng tác quản lý giáo dục, nâng cao chất lượng giáo dục
đào tạo nói chung thì việc xây dựng đội ngũ giáo viên vững mạnh đủ sức
hồn thành nhiệm vụ chính trị được giao, tạo cơ sở tiền đề tốt cho hoạt
động dạy và học là một biện pháp cơ bản nhất. Vì vậy, các nhà quản lý
giáo dục phải hết sức coi trọng việc xây dựng, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên
đủ về số lượng, mạnh về chất lượng, hay nói cách khác là xây dựng, bồi
dưỡng đội ngũ giáo viên “vừa hồng, vừa chun”. Đội ngũ giáo viên là nhân
tố có ý nghĩa quyết định đối với sự thành cơng hay thất bại của việc nâng
cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài cho đất nước. Sản phẩm
của họ tích hợp cả nhân tố tinh thần và vật chất, đó là nhân cách, sức lao
động. Sứ mệnh của nhà giáo có ý nghĩa đặc biệt, họ là bộ phận lao động
tinh hoa của đất nước; lao động của họ trực tiếp và gián tiếp thúc đẩy sự
phát triển của đất nước và cộng đồng đi vào trạng thái phát triển bền vững.
Đảng và Nhà nước ta từ khi ra đời cho đến nay rất quan tâm xây dựng
đội ngũ giáo viên. Trong nền giáo dục mới, Đảng và Nhà nước ta đã xác định
đội ngũ giỏo viên là những chiến sĩ cách mạng trên mặt trận tư tưởng văn
hóa. Họ có trách nhiệm truyền bá cho thế hệ trẻ lý tưởng và đạo đức cách
8
mạng chân chính, hệ thống những giá trị truyền thống văn hóa của dân tộc
và tinh hoa của nhân loại. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định:
“Có gì vẻ vang hơn là nghề đào tạo những thế hệ sau này, tích cực góp phần
xây dựng chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản. Người thầy giáo tốt, thầy
giáo xứng đáng là thầy giáo, là người vẻ vang nhất” [29, tr.331].
Để thực hiện thắng lợi nhiệm vụ cách mạng, Đảng đặt ra u cầu:
“giáo viên phải có đủ đức, tài”; các lực lượng giáo dục, trước hết phải
được “chuẩn hố”. Luật giáo dục của nước Cộng hồ xã hội chủ nghĩa
Việt Nam đã chỉ rõ: “Nhà giáo giữ vai trị quyết định trong việc đảm bảo chất
lượng giáo dục”. Văn kiện Đại hội Đảng tồn quốc lần thứ XI đã nhấn
mạnh: “Xây dựng đội ngũ giáo viên đủ số lượng đáp ứng u cầu về chất
lượng” [14, tr.216]. Xuất phát từ u cầu và thực tiễn trên, địi hỏi đội ngũ
giáo viên cần thiết phải được bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ.
Nhận thức đúng đắn vai trị của đội ngũ giáo viên đối với giáo dục
trung học phổ thơng, những năm qua Sở Giáo dục và Đào tạo Thành phố
Hồ Chí Minh đã rất quan tâm bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ cho đội
ngũ giáo viên và đã thu được nhiều kết quả tốt. Tuy nhiên, cơng tác phát
triển đội ngũ giáo viên nói chung, bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ cho
giáo viên trung học phổ thơng nói riêng vẫn cịn tồn tại những hạn chế bất
cập. Theo báo cáo tại hội thảo khoa học năm 2012 về “Đổi mới cơ chế
quản lý, phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục” của Câu
lạc bộ Giám đốc sở Giáo dục và Đào tạo các tỉnh, thành phía Nam xác định
cơng tác quản lý hoạt động bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ cho giáo
viên trung học phổ thơng ở Thành phố Hồ Chí Minh chưa thực sự đồng bộ
và thường xun. Điều đó địi hỏi cần có sự quản lý khoa học hoạt động
bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho giáo viên trung học phổ thông trên
9
địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Chính vì vậy, việc nghiên cứu đề tài:
“Quản lý hoạt động bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ cho đội ngũ giáo
viên trung học phổ thơng ở Thành phố Hồ Chí Minh” là cần thiết và cấp
bách.
2. Tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài
Xung quanh vấn đề bồi dưỡng đội ngũ giáo viên và quản lý hoạt
động bồi dưỡng đội ngũ giáo viên nói chung và đội ngũ giáo viên phổ thơng
trung học nói riêng từ lâu thu hút các nhà khoa học, các nhà quản lý quan
tâm nghiên cứu. Sau đây là một số cơng trình nghiên cứu của các tác giả có
liên quan đến vấn đề trên.
Đề tài cấp Bộ “Các giải pháp bồi dưỡng để nâng cao chất lượng
đội ngũ giáo viên tiểu học Đồng bằng Sơng Cửu Long”, do Nguyễn Thị
Quy làm chủ nhiệm, đã tiến hành khảo sát thực trạng đội ngũ giáo viên tiểu
học và thực trạng dạy học tiểu học ở Đồng bằng Sơng Cửu Long, trên cơ
sở đó đề xuất các giải pháp bồi dưỡng nâng cao chất lượng đội ngũ giáo
viên tiểu học Đồng bằng Sơng Cửu Long.
Tác giả Nguyễn Thị Thu Hiền với cơng trình: “Đổi mới cơng tác bồi
dưỡng giáo viên trong trường phổ thơng”, đã làm rõ các khái niệm đào tạo,
bồi dưỡng; làm rõ mục đích bồi dưỡng, nội dung bồi dưỡng, phương pháp
bồi dưỡng giáo viên trong các nhà trường phổ thơng.
Các tác giả Chu Mạnh Ngun, Mai Quang Tâm, Dương Thúy Giang,
Đỗ Thị Hịa nghiên cứu một cách hệ thống “nghiệp vụ quản lý trường
trung học”, đặc biệt trong đó đã chi tiết hóa cơng tác quản lý, bồi dưỡng,
kiểm tra, đánh giá đội ngũ giáo viên. Các cơng trình của các tác giả như Hà
Thế Ngữ; Bùi Minh Hiền, Vũ Ngọc Hải, Đặng Quốc Bảo; Bùi Thanh
10
Huyền đã đề cập đến vị trí, tầm quan trọng của người giáo viên, đặc điểm
lao động của đội ngũ giáo viên, những u cầu chung về xây dựng đội ngũ
giáo viên và nhiệm vụ của họ đều được thể hiện trong. Các tác giả Phùng
Đình Mẫn, Trần Văn Hiếu, Hồ Văn Liên, Phan Minh Tiến, Trương Thanh
Thúy Đại học Sư phạm Huế, đã đề cập đến những vấn đề cơ bản về đổi
mới giáo dục trung học phổ thơng hiện nay trong đó nhấn mạnh vai trị của
người giáo viên và xu hướng đổi mới đánh giá ở trường trung học phổ
thơng. Riêng tác giả Phạm Quang Hn đã đưa ra những quan niệm mới:
Giáo viên thực sự là chủ thể quản lý chất lượng trong nhà trường. Các tác
giả Nguyễn Kim Hồng Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí
Minh, Vũ Lan Hương Trường Cán bộ quản lý giáo dục và Đào tạo II đã
có những bài viết về “coi trọng việc đào tạo đội ngũ quản lý giáo dục có
trình độ sau đại học cho các quận/huyện” và “hướng tới mục tiêu 10% giáo
viên trung học phổ thơng có trình độ sau đại học vào năm 2010”. Các tác
giả Nguyễn Văn Lê, Trần Bá Hồnh đã chú ý nhiều đến bồi dưỡng giáo
viên về tư tưởng chính trị, chun mơn, nghiệp vụ để nâng cao năng lực
giảng dạy cho đội ngũ giáo viên.
Tác giả Trần Đình Thuận đã đề xuất xây dựng chương trình bồi
dưỡng cán bộ, giáo viên qua truyền hình, một vấn đề khơng mới nhưng rất
cần được sự quan tâm, đầu tư. Nhóm nghiên cứu gồm các tác giả Nguyễn
Kim Hồng, Đồn Văn Điều, Nguyễn Sỹ Trung, Đồn Nguyễn Thùy Dương
Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh qua nghiên cứu tiêu
chí đánh giá giáo viên cấp trung học phổ thơng tại Thành phố Hồ Chí Minh
đã đề xuất bảng đánh giá giờ dạy của giáo viên gồm 35 tiêu chí cụ thể.
11
Cùng với các cơng trình nghiên cứu của các tác giả trên đây, cịn có
nhiều luận văn thạc sĩ chun ngành quản lý giáo dục đề cập đến vấn đề
quản lý giáo viên trung học phổ thơng.
Luận văn thạc sĩ “Biện pháp phát triển đội ngũ giáo viên trung học
phổ thơng huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi” của Nguyễn Văn Nhựt, đã đề
cập các vấn đề thực trạng cơng tác quản lý đội ngũ giáo viên của hiệu
trưởng các trường trung học phổ thơng huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi,
trên cơ sở đó đề xuất các biện pháp phát triển đội ngũ giáo viên đáp ứng tốt
u cầu và nhiệm vụ trong giai đoạn hiện nay.
Phạm Thanh Hải với luận văn thạc sĩ về đề tài“Biện pháp quản lý
bồi dưỡng giáo viên nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo ở trường
trung học phổ thơng Số III Bảo n”, đã đề cập các vấn đề lý luận về
quản lý cơng tác bồi dưỡng giáo viên trong trường phổ thơng và thực trạng
hoạt động này của trường trung học phổ thơng Số III huyện Bảo n, tỉnh
Lào Cai. Trên cơ sở đó đưa ra biện pháp quản lý cơng tác bồi dưỡng giáo
viên nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo trường trung học phổ
thơng số III huyện Bảo n, tỉnh Lào Cai.
Luận văn thạc sĩ “Một số biện pháp quản lý của hiệu trưởng nhằm
nâng cao chất lượng học tập cho học sinh trường trung học phổ thơng
huyện Châu Thành A tỉnh Cần Thơ” của tác giả Trần Thị Tư đã đi sâu
nghiên cứu về vấn đề xây dựng, bồi dưỡng quy hoạch quản lý phát triển
đội ngũ giáo viên, hồn thiện dần cơ sở lý luận về xây dựng đồng thời đề
xuất các biện pháp trong việc quản lý, phù hợp với điều kiện, hồn cảnh
của địa phương, điều kiện nhà trường để từng bước củng cố, đào tạo, bồi
12
dưỡng đội ngũ giáo viên trở thành lực lượng chủ yếu nhằm nâng cao chất
lượng học tập cho học sinh, quyết định sự phát triển giáo dục.
Như vậy, xung quanh vấn đề bồi dưỡng nâng cao chất lượng đội ngũ
giáo viên nói chung, giáo viên trung học phổ thơng nói riêng đã có nhiều
cơng trình của các tác giả đi sâu nghiên cứu. Tuy nhiên, các cơng trình
nghiên cứu của các tác giả thường chỉ đề cập đến bồi dưỡng giáo viên ở
bậc phổ thơng nói chung hoặc bồi dưỡng giáo viên với trường thuộc nhiều
địa phương khác nhau. Đối với vấn đề “Quản lý hoạt động bồi dưỡng
chun mơn, nghiệp vụ cho đội ngũ giáo viên trung học phổ thơng ở Thành
phố Hồ Chí Minh” chưa có cơng trình nào đề sâu nghiên cứu một cách cụ
thể.
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở làm rõ một số vấn đề lý luận, thực tiễn của vấn đề nghiên
cứu, từ đó đề xuất biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng chun mơn,
nghiệp vụ cho đội ngũ giáo viên, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, đào
tạo trung học phổ thơng ở Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Nghiên cứu làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về quản lý hoạt động
bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ cho đội ngũ giáo viên trung học phổ
thơng ở Thành phố Hồ Chí Minh.
Khảo sát, phân tích và đánh giá thực trạng hoạt động bồi dưỡng
chun mơn, nghiệp vụ cho đội ngũ giáo viên các trường trung học phổ
thơng ở Thành phố Hồ Chí Minh.
13
Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng chun mơn,
nghiệp vụ cho đội ngũ giáo viên trung học phổ thơng ở Thành phố Hồ Chí
Minh hiện nay.
4. Khách thể, đối tượng, phạm vi nghiên cứu
4.1 Khách thể nghiên cứu
Hoạt động bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ cho đội ngũ giáo viên
trung học phổ thơng ở Thành phố Hồ Chí Minh.
4.2. Đối tượng nghiên cứu
Quản lý hoạt động bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ cho đội ngũ
giáo viên trung học phổ thơng ở Thành phố Hồ Chí Minh.
4.3. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu quản lý hoạt động bồi dưỡng chun
mơn, nghiệp vụ cho đội ngũ giáo viên tại một số trường trung học phổ
thơng ở Thành phố Hồ Chí Minh.
Các số liệu điều tra, khảo sát ở các trường trung học phổ thơng nêu
trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh tính từ năm 2007 đến 2013.
5. Giả thuyết khoa học
Chất lượng đội ngũ giáo viên trung học phổ thơng phụ thuộc vào
nhiều yếu tố, trong đó quản lý hoạt động bồi dưỡng chun mơn, nghiệp
vụ là yếu tố giữ vị trí, vai trị rất quan trọng. Nếu chủ thể quản lý thực
hiện đồng bộ các biện pháp quản lý như: Nâng cao nhận thức, trách
nhiệm cho cán bộ quản lý; xây dựng kế hoạch bồi dưỡng chun mơn,
nghiệp vụ; tổ chức, chỉ đạo triển khai thực hiện có hiệu quả hoạt động bồi
dưỡng chun mơn, nghiệp vụ; đổi mới nội dung, hình thức bồi dưỡng;
thường xun kiểm tra, đánh giá hoạt động bồi dưỡng thì chất lượng đội
14
ngũ giáo viên trung học phổ thơng sẽ được nâng cao, đáp ứng u cầu,
nhiệm vụ phát triển giáo dục, đào tạo ở Thành phố Hồ Chí Minh trong
giai đoạn hiện nay.
6. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
6.1. Phương pháp luận
Để nghiên cứu đề tài, tác giả đã dựa trên nền tảng các quan điểm, tư
tưởng về giáo dục, quản lý giáo dục của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng
Hồ Chí Minh, quan điểm đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam và qn
triệt, vận dụng sâu sắc quan điểm hệ thống, cấu trúc, lơgic, lịch sử và quan
điểm thực tiễn trong nghiên cứu khoa học giáo dục, từ đó định hướng cho
việc tiếp cận đối tượng nghiên cứu và luận giải các nhiệm vụ nghiên cứu
của đề tài.
6.2. Phương pháp nghiên cứu
Để giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu đề tài, tác giả sử dụng kết
hợp các phương pháp sau:
Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết
Thực hiện việc thu thập, nghiên cứu tài liệu; phân tích, tổng hợp, hệ
thống hố, khái qt hố các tài liệu về giáo dục, đào tạo, đặc biệt là những
tài liệu liên quan đến quản lý hoạt động bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ
cho đội ngũ giáo viên trung học phổ thơng ở Thành phố Hồ Chí Minh như
nghị quyết của các cấp ủy đảng, các văn bản, chỉ thị, hướng dẫn của Bộ
Giáo dục và Đào tạo; kế hoạch quản lý giáo dục, bồi dưỡng đội ngũ giáo
viên nói riêng của Sở Giáo dục và Đào tạo Hồ Chí Minh và của các trường
trung học phổ thơng trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh.
Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
15
Phương pháp quan sát sư phạm: quan sát việc quản lý các buổi tập
huấn, họp hội đồng chun mơn của các tổ bộ mơn ở một số trường , qua đó
tìm hiểu cách thức bồi dưỡng chun mơn nghiệp vụ cho đội ngũ giáo viên.
Phương pháp điều tra: điều tra bằng phiếu trưng cầu ý kiến (hỏi) đối
với 100 cán bộ quản lý và 156 giáo viên của 6 trường trung học phổ thơng
ở Thành phố Hồ Chí Minh.
Phương pháp nghiên cứu sản phẩm quản lý: nghiên cứu kết quả
quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên của đội ngũ cán bộ quản lý giáo
dục thông qua các báo cáo tổng kết năm học ở các trường trung học phổ
thơng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh.
Phương pháp chun gia: trao đổi, tham khảo ý kiến của một số nhà
khoa học, cán bộ quản lý giáo dục ở một số trường trung học phổ thơng
trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh những năm gần đây.
Phương pháp xử lý số liệu bằng tốn thống kê để xử lý số liệu thu
thập được, qua đó rút ra những kết luận các nội dung liên quan đến đề tài.
7. Ý nghĩa của đề tài
Đề tài góp phần hệ thống hố và khái qt hố lý luận về quản lý hoạt
động bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ cho đội ngũ giáo viên trung học phổ
thơng.
Đề xuất biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng chun mơn, nghiệp
vụ cho đội ngũ giáo viên trung học phổ thơng ở Thành phố Hồ Chí Minh hiện
nay.
Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể dùng làm tài liệu tham khảo
cho nghiên cứu, giảng dạy và thực hiện những vấn đề liên quan đến cơng
tác quản lý giáo dục của các trường trung học phổ thơng.
8. Kết cấu của luận văn
16
Luận văn có kết cấu gồm: Phần mở đầu, 3 chương, 7 tiết, kết luận,
kiến nghị, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục.
17
Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI
DƯỠNG CHUN MƠN, NGHIỆP VỤ CHO ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN
TRUNG HỌC PHỔ THƠNG Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
1.1. Quan niệm về quản lý hoạt động bồi dưỡng chun mơn,
nghiệp vụ cho đội ngũ giáo viên trung học phổ thơng ở Thành phố Hồ
Chí Minh
1.1.1. Bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ cho giáo viên trung học
phổ thơng
Bồi dưỡng là q trình tác động của chủ thể giáo dục đến đối tượng
được giáo dục, làm cho đối tượng được bồi dưỡng tăng thêm năng lực,
phẩm chất và phát triển theo chiều hướng tốt hơn.
Khái niệm bồi dưỡng được hiểu theo hai nghĩa, nghĩa rộng và nghĩa
hẹp. Bồi dưỡng theo nghĩa rộng là q trình giáo dục, đào tạo nhằm hình
thành nhân cách và những phẩm chất riêng biệt của nhân cách theo định
hướng mục đích đã chọn. Như vậy, bồi dưỡng theo nghĩa rộng bao hàm cả
đào tạo. Bồi dưỡng theo nghĩa hẹp là trang bị thêm những kiến thức, thái
độ, kỹ năng nhằm mục đích nâng cao và hồn thiện năng lực hoạt động
trong các lĩnh vực cụ thể. Như vậy, bồi dưỡng theo nghĩa hẹp là một kế
tục và bổ sung cho q trình đào tạo.
Bồi dưỡng là q trình diễn ra khi cá nhân và tổ chức có nhu cầu nâng
cao kiến thức hoặc kỹ năng chun mơn, nghiệp vụ của bản thân để đáp
ứng nhu cầu lao động nghề nghiệp. Hay bồi dưỡng là một q trình cập
nhật kiến thức và kỹ năng cịn thiếu hoặc đã lạc hậu trong một cấp học,
18
bậc học và thường được xác nhận bằng một chứng chỉ. Thực chất của q
trình bồi dưỡng là để bổ sung tri thức và kỹ năng cịn thiếu hụt, hoặc đã
lạc hậu để nâng cao trình độ, phát triển thêm năng lực trong một lĩnh vực
hoạt động chun mơn, dưới một hình thức phù hợp. Bồi dưỡng chun
mơn nghiệp vụ thể hiện quan điểm giáo dục hiện đại đó là “Đào tạo liên
tục và học tập suốt đời”. Nội dung bồi dưỡng được triển khai ở các mức
độ khác nhau, phù hợp cho từng đối tượng cụ thể. Sau khi được bồi
dưỡng, năng lực cá nhân được gia tăng, đáp ứng nhu cầu phát triển nguồn
nhân lực trong hiện tại và trong tương lai của tổ chức.
Chun mơn là lĩnh vực kiến thức riêng của một ngành khoa học nhất
định. Chun mơn của giáo viên là sự hiểu biết về kiến thức bộ mơn khoa
học mà họ phải giảng dạy trong nhà trường. Ở các trường phổ thơng có
nhiều bộ mơn khác nhau, do vậy đội ngũ giáo viên có nhiều chun mơn
khác nhau.
Nghiệp vụ là khả năng để thực hiện một hoạt động, thường liên
quan đến một nghề nghiệp nhất định. Nghiệp vụ của giáo viên là khả năng
thực hiện các hoạt động dạy học, giáo dục trong các nhà trường và thường
được gọi là nghiệp vụ sư phạm. Nghiệp vụ sư phạm bao gồm những kiến
thức, kỹ năng về dạy học, giáo dục và phát triển nghề nghiệp; những kỹ
thuật để hình thành năng lực dạy học, năng lực giáo dục. Hay nói cách
khác, nghiệp vụ sư phạm là tổ hợp các kiến thức, kỹ năng, thái độ và giá trị
nghề nghiệp thiết yếu đảm bảo cho người giáo viên thực hiện thành cơng
q trình dạy học, giáo dục học sinh.
Chun mơn, nghiệp vụ của giáo viên có mối quan hệ chặt chẽ với
nhau, tác động qua lại, bổ sung cho nhau cho phép người giáo viên thực hiện
19
tốt hoạt động dạy học và giáo dục trong nhà trường. Chun mơn, nghiệp
vụ là tổ hợp các tri thức, kỹ năng, kỹ xảo thực hành mà con người tiếp thu
được qua đào tạo để có khả năng thực hiện một loạt cơng việc trong phạm
vi một ngành nghề nhất định theo phân công của xã hội. Chun mơn,
nghiệp vụ của giáo viên trung học phổ thơng là sự hiểu biết về các bộ mơn
khoa học nói chung, khoa học thuộc chun mơn của bản thân nói riêng,
hiểu rõ về cơng việc giáo dục học sinh mà mình phụ trách ở trường trung
học phổ thơng, u nghề, có kỹ năng lựa chọn và thực hiện những phương
pháp, hình thức giảng dạy có hiệu quả. Ngồi ra, giáo viên trung học phổ
thơng cịn biết quan tâm đến những vấn đề mà ngành học của mình đang cố
gắng giải quyết trong sự phát triển chung của khoa học.
Người giáo viên có trình độ chun mơn, nghiệp vụ cao là người có
hiểu biết về tâm lý học, giáo dục học, hiểu và ý thức được rằng nếu khơng
có những tri thức khoa học về giáo dục thì sẽ khơng thể cộng tác được với
học sinh. Giáo viên có năng lực chun mơn nghiệp vụ tốt là người nắm
vững các kỹ năng đến mức hồn thiện trong một lĩnh vực hoạt động lao
động nào đó, là người “lão luyện” trong cơng việc của mình. Những giáo
viên như vậy, ngồi hiệu quả đào tạo của nhà trường sư phạm và tự bồi
dưỡng, rèn luyện bản thân, cịn phụ thuộc khơng ít vào vai trị của các nhà
quản lý trong việc chú ý bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ cho giáo viên.
Chun mơn, nghiệp vụ của giáo viên trung học phổ thơng cịn được
biểu hiện ở trình độ đạt chuẩn giáo viên trung học phổ thơng do Nhà nước
quy định. Cụ thể, chuẩn giáo viên trung học phổ thơng được quy định trong
Thơng tư số 30/2009/TT BGDĐT ban hành quy định chuẩn nghề nghiệp
giáo viên trung học cơ sở, giáo viên trung học phổ thơng.
20
Đội ngũ giáo viên, bên cạnh đào tạo cần có hoạt động bồi dưỡng
chun mơn, nghiệp vụ. Bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ cho giáo viên là
một hoạt động có chủ đích nhằm cập nhật những kiến thức mới tiến bộ,
hoặc nâng cao trình độ giáo viên để hồn thiện phẩm chất, tăng thêm tri
thức, năng lực sư phạm theo u cầu của ngành học. Cơng tác bồi dưỡng
được thực hiện trên nền tảng các loại trình độ đã được đào tạo cơ bản từ
trước. Hoạt động bồi dưỡng là việc làm thường xun, liên tục cho mỗi
giáo viên, cấp học, ngành học, khơng ngừng nâng cao trình độ của đội ngũ
để thích ứng với địi hỏi của nền kinh tế xã hội.
Từ những phân tích trên có thể hiểu bồi dưỡng chun mơn, nghiệp
vụ cho giáo viên trung học phổ thơng như sau:
Bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ cho đội ngũ giáo viên trung học
phổ thơng là hoạt động có mục đích, có tổ chức của các chủ thể bồi
dưỡng tác động đến đội ngũ giáo viên nhằm nâng cao năng lực cho đội ngũ
giáo viên, đáp ứng với u cầu giáo dục ở bậc trung học phổ thơng và đáp
ứng với chuẩn giáo viên trung học phổ thơng theo quy định của Nhà nước.
Bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ cho giáo viên trung học phổ thơng
là q trình cung cấp những tri thức về chun mơn, về nghiệp vụ quản lý,
nhằm vun đắp, bổ sung thêm kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm cho đội
ngũ giáo viên trên cơ sở những kiến thức, tri thức, kỹ năng, kỹ xảo chun
mơn, nghiệp vụ họ đã có, nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy đáp ứng
những u cầu ngày càng cao của sự phát triển giáo dục, phát triển tồn
diện cho học sinh về kiến thức, tinh thần và thể chất.
Mỗi giáo viên cần phải có một trình độ chun mơn, nghiệp vụ vững
chắc, sâu rộng. Vì vậy, giáo viên cần được bồi dưỡng những kiến thức, kỹ
21
năng trong suốt q trình cơng tác. Đối với những giáo viên chưa đạt trình
độ chuẩn thì được bồi dưỡng để đạt chuẩn theo quy định. Trên cơ sở
những kiến thức chun mơn, nghiệp vụ chắc chắn mới thể hiện kỹ năng
sư phạm nhuần nhuyễn. Có nghĩa là người giáo viên có một trình độ
chun mơn, nghiệp vụ vững vàng, kiến thức sâu sắc, tồn diện là cơ sở
cho việc cải tiến phương pháp dạy học và hồn thiện nghiệp vụ sư phạm.
Việc bồi dưỡng để hồn thiện kỹ năng sư phạm là cần thiết và phù hợp
với khả năng của đội ngũ giáo viên, là hình thức phổ biến thường làm ở các
trường trong hệ thống giáo dục quốc dân nói chung, trường trung học phổ
thơng nói riêng.
Nội dung bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ phải qn triệt đầy đủ
quan điểm, chính sách của Đảng, Nhà nước về giáo dục, giúp người được
bồi dưỡng có điều kiện phát triển nghề nghiệp về phẩm chất và năng lực.
Bồi dưỡng kiến thức là bồi dưỡng kiến thức cơ bản về giáo dục trung học
phổ thơng, các kiến thức chun ngành, các kiến thức phổ thơng về chính
trị, kinh tế, văn hóa, xã hội liên quan đến giáo dục trung học phổ thơng. Bồi
dưỡng cho giáo viên trung học phổ thơng các kiến thức về khoa học giáo
dục, tâm lý học sư phạm; cập nhật những lý thuyết sư phạm và lý thuyết
các phương pháp dạy học hiện đại ở bậc phổ thơng.
Bồi dưỡng cho giáo viên những kỹ năng về đào tạo, giảng dạy là bồi
dưỡng về kỹ năng lập kế hoạch đào tạo, giảng dạy theo năm học, tháng,
tuần; lập kế hoạch phối hợp với cha mẹ của học sinh để thực hiện mục
tiêu đào tạo, giảng dạy. Bồi dưỡng cho giáo viên kỹ năng tổ chức thực
hiện các hoạt động giảng dạy ngoại khố cho học sinh như tổ chức mơi
trường nhóm, lớp đảm bảo vệ sinh an tồn; rèn luyện cho học sinh một số
22
kỹ năng tự học tập và nghiên cứu; phịng tránh và xử trí ban đầu một số
bệnh, tai nạn thường gặp đối với học sinh. Bồi dưỡng cho giáo viên kỹ
năng tổ chức hoạt động giáo dục học sinh là tổ chức các hoạt động giáo
dục theo hướng tích hợp, phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh, mơi
trường giáo dục phù hợp với điều kiện của nhóm, lớp; quan sát, đánh giá và
có phương pháp đào tạo giảng dạy học sinh phù hợp.
Bên cạnh các kỹ năng, kỹ xảo cần thiết của người giáo viên nói
chung, cần thường xun bồi dưỡng cho giáo viên kỹ năng quản lý lớp học,
đảm bảo tính kỹ luật, học tập nghiêm túc của học sinh; kỹ năng xây dựng
và thực hiện kế hoạch quản lý nhóm, lớp gắn với kế hoạch hoạt động đào
tạo, giảng dạy học sinh; kỹ năng giao tiếp, ứng xử với học sinh một cách
gần gũi, tình cảm; giao tiếp, ứng xử với đồng nghiệp một cách chân tình,
cởi mở, thẳng thắn; gần gũi, tơn trọng và hợp tác trong giao tiếp, ứng xử
với cha mẹ học sinh; giao tiếp, ứng xử với cộng đồng trên tinh thần hợp
tác.
Về hình thức và phương pháp bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ cho
đội ngũ giáo viên trung học phổ thơng rất phong phú, đa dạng. Tùy theo nội
dung và các điều kiện hiện có, các trường trung học phổ thơng thường có
các hình thức bồi dưỡng như bồi dưỡng tại chỗ là tổ chức bồi dưỡng ngay
tại trường, nơi giáo viên cơng tác, thơng qua sinh hoạt nhóm, tổ chun
mơn, tổ chức hội thảo theo từng trường hoặc cụm trường. Có nhiều hoạt
động phong phú để bồi dưỡng cho đội ngũ giáo viên theo hướng này là tổ
chức cho giáo viên dự giờ, thăm lớp lẫn nhau; tổ chức hội thảo chun đề
về nội dung hay phương pháp đào tạo, giáo dục học sinh; tổ chức rút kinh
nghiệm sau mỗi học kì, mỗi năm học; các giáo viên trong trường có thể
23
giúp đỡ lẫn nhau, làm việc theo cặp hoặc theo tổ. Thơng qua việc bồi
dưỡng chun mơn để giáo viên giỏi, giáo viên có nhiều kinh nghiệm trong
dạy học, giáo dục giúp đỡ cho giáo viên cịn yếu về chun mơn; giáo viên
có kinh nghiệm giảng dạy giúp giáo viên mới ra trường; tổ chức cho giáo
viên giao lưu, trao đổi kinh nghiệm; tạo điều kiện cho giáo viên tham dự
các hội thảo, seminar. Bồi dưỡng thường xun là bồi dưỡng theo chu kỳ
cho giáo viên trung học phổ thơng để họ được bổ sung các kiến thức thiếu
hụt và cập nhật kiến thức mới về chủ trương, đường lối giáo dục, về nội
dung chương trình, phương pháp giáo dục học sinh trung học phổ thơng.
Bồi dưỡng thay sách là hình thức bồi dưỡng được tiến hành khi có
những thay đổi về chương trình, nội dung và phương pháp giảng dạy học
sinh trung học phổ thơng. Loại bồi dưỡng này chủ yếu giúp giáo viên có
kiến thức mới, cập nhật những đổi mới trong chương trình về nội dung
cũng như phương pháp giáo dục, kỹ năng sư phạm giúp cho đội ngũ giáo
viên trung học phổ thơng có thể dạy tốt chương trình mới. Các đợt bồi
dưỡng thay sách này thường diễn ra trong hè trước khi năm học mới bắt
đầu. Việc bồi dưỡng này rất thiết thực, địi hỏi mỗi giáo viên phải có ý thức
tự bồi dưỡng, thường xun trau dồi kiến thức, nếu khơng sẽ khó có thể
dạy tốt chương trình mới.
Bồi dưỡng thơng qua tự học, tự nghiên cứu với các u cầu như phát
huy hình thức tự bồi dưỡng, kết hợp nghe giảng, trao đổi, thảo luận; tăng
cường thực hành, rút kinh nghiệm, chia sẻ cùng đồng nghiệp; chú trọng sử
dụng các thiết bị, phương tiện, đồ dùng dạy học. Bồi dưỡng là loại hình
của hoạt động dạy và học. Yếu tố nội lực trong dạy học là tự học; yếu tố
nội lực trong bồi dưỡng là tự bồi dưỡng. Trong bồi dưỡng, việc tự bồi
24
dưỡng sẽ phát huy hiệu quả tối ưu khi có sự định hướng của người hướng
dẫn của tổ chức và có sự tác động đúng hướng của quản lý. Bồi dưỡng tập
trung chỉ có hiệu quả khi được quản lý hợp lý và phải dựa trên cơ sở ý
thức tự giác và tự bồi dưỡng của người học.
Phương pháp, hình thức bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ cho giáo
viên là phương pháp dạy học cho người lớn, là những người đã có phương
pháp sư phạm nên phương pháp bồi dưỡng phải linh hoạt, phù hợp,
nghiêng về phương pháp tự học, tự nghiên cứu trên cơ sở hướng dẫn khai
thác nhiều kênh thơng tin. Hiện nay, khai thác những tiến bộ của khoa học
cơng nghệ trong hoạt động bồi dưỡng đang được khuyến khích, các chủ
thể quản lý nên quan tâm đến hình thức bồi dưỡng này. Phương pháp, hình
thức bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ phải đa dạng, phong phú kết hợp
bồi dưỡng trong dịp nghỉ hè với bồi dưỡng trong năm học, kết hợp bồi
dưỡng nội dung với bồi dưỡng phương pháp. Q trình tự học, tự phấn
đấu là con đường thuận lợi và ít tốn kém nhất để giáo viên hồn thiện kiến
thức và phát huy các khả năng tiềm ẩn của bản thân. Do đó cần phải xem
việc tự bồi dưỡng của từng giáo viên là hình thức cơ bản, chủ yếu trong
vấn đề bồi dưỡng đội ngũ. Cần phải đưa việc tự học của giáo viên đi vào
nề nếp, tạo thành một quy chế bắt buộc trong nhà trường và cao hơn nữa
là trở thành một thói quen, một nhu cầu tự giác trong mỗi giáo viên.
1.1.2. Quản lý hoạt động bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ cho
đội ngũ giáo viên trung học phổ thơng
Theo từ điển tiếng Việt của nhóm tác giả Hồng Mây Ngọc Sương
Minh Mẫn, nhà xuất bản Thống kê 2004, giáo viên là người dạy học ở
bậc phổ thông hoặc tương đương. Như vậy, Nhà giáo giảng dạy, giáo dục
25
ở cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thơng, giáo dục nghề nghiệp gọi
là giáo viên. Ở các trường mầm non, giáo viên khơng làm cơng việc giảng
dạy, mà giáo viên là người chăm sóc và giáo dục trẻ em. Nhà giáo giảng
dạy ở bậc đại học được gọi là giảng viên. Giáo viên trung học phổ thơng là
người hành nghề giảng dạy một mơn học nào đó ở trường trung học phổ
thơng và qua sự giảng dạy mơn học đó mà giáo dục học sinh theo mục tiêu
giáo dục mà Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đề ra đối với giáo dục trung học
phổ thơng. Đội ngũ giáo viên của một trường trung học phổ thơng là tập
hợp tất cả các giáo viên của trường đó theo một cấu trúc nhất định về
mặt tổ chức, có một số lượng giáo viên nhất định (đủ hay chưa đủ theo
quy định), có một chất lượng nhất định (về tư tưởng chính trị, phẩm
chất đạo đức và chun mơn, nghiệp vụ) tạo thành một tập thể sư phạm
được đánh giá là vững mạnh hay yếu kém nói chung, hoặc vững mạnh
hay yếu kém về từng mặt nói riêng.
Đội ngũ giáo viên trung học phổ thông là tập hợp những giáo viên
làm nhiệm vụ giảng dạy, giáo dục trong trường trung học phổ thơng, là
lực lượng chủ yếu giữ vai trị quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu và
kế hoạch giáo dục của trường trung học phổ thông. Bất kỳ giáo viên
nào cũng có ảnh hưởng giáo dục rộng rãi đến một tập thể học sinh, và
ngược lại học sinh nào cũng đều trực tiếp nhận sự giáo dục của đội ngũ
giáo viên. Chất lượng giáo dục trong trường trung học phổ thơng là sự
đóng góp chung của tập thể sư phạm trong đó đội ngũ giáo viên đóng vai
trị quyết định. Chất lượng giáo dục không chỉ phụ thuộc vào tinh thần
trách nhiệm và năng lực cơng tác của từng giáo viên mà cịn phụ thuộc vào
sự phối hợp giáo dục của các giáo viên. Đội ngũ giáo viên trong trường
trung học phổ thơng có sự quan hệ gần gũi, gắn bó, giúp đỡ, tương trợ
26
nhau trong cuộc sống và trong công tác. Đội ngũ giáo viên là lực lượng
chủ đạo trong các hoạt động giáo dục của nhà trường, có sự thống nhất
cao về nhận thức và hoạt động giáo dục.
Quản lý hoạt động bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ cho đội ngũ
giáo viên trung học phổ thơng là một bộ phận trong hoạt động quản lý giáo
dục. Quản lý giáo dục theo nghĩa chung nhất là q trình tác động có ý
thức, được định hướng của chủ thể quản lý lên các thành tố của hoạt động
giáo dục nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục có hiệu quả. Quản lý giáo dục
được thực hiện trên nhiều lĩnh vực hoạt động khác nhau của cơ sở giáo
dục, trong đó quản lý nguồn nhân lực là một lĩnh vực chủ yếu. Quản lý
nguồn nhân lực giáo dục là q trình xây dựng kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo,
điều khiển, quản lý cơng việc của các thành viên, đơn vị trong hệ thống
quản lý nhằm thực hiện tốt các mục tiêu đã xác định.
Quản lý hoạt động bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ cho đội ngũ
giáo viên trung học phổ thơng là một nội dung chủ yếu trong quản lý nguồn
nhân lực ở các trường trung học phổ thơng với mục đích nâng cao năng lực
chun mơn, nghiệp vụ cho đội ngũ giáo viên đáp ứng u cầu giáo dục
trung học phổ thơng. Từ những phân tích trên đây có thể hiểu:
Quản lý hoạt động bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ cho đội ngũ
giáo viên trung học phổ thơng là sự tác động của các chủ thể quản lý thơng
qua cơng tác kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động bồi dưỡng
chun mơn, nghiệp vụ, nhằm nâng cao năng lực của đội ngũ giáo viên, góp
phần chuẩn hóa đội ngũ giáo viên, đáp ứng u cầu giáo dục trung học phổ
thơng.