Tài liệu Những điều kì thú của khoa học pptx

NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
1







MC LC


Nïëu nhû khưng cố ma sất ...............................................................................2
Sẫn xët bùng khư tûâ than nhû thïë nâo?..........................................................4
Khưng khố àïí trúã thânh nhâ lûåc sơ ca Jules Verne..........................................5
Nûúác àấ bỗng tay...........................................................................................8
Vò sao cấ sưëng dûúái bùng thûúâng t têåp àïën cấc lưỵ thng?................................9
Vò sao chẩch lẩi nhẫ bổt?..............................................................................11
Vò sao rìi bay cố tiïëng nhûng bûúám lẩi khưng?...........................................13
Vò sao sëi kïu rốc rấch?..............................................................................14
Tẩi sao phông quan trùỉc thiïn vùn thûúâng cố mấi trôn?..................................15
Trấi bom dûa hêëu.........................................................................................17
Àưång vêåt sệ àûúåc hën luån thay vò bõ ếp tham gia thđ nghiïåm.....................18
Chng ta ëng nhû thïë nâo? .........................................................................20
Vộ sơ sumo nhể cên sûã dng nhiïìu ngốn àôn hún ..........................................21
Vò sao cêy trïn ni thêëp hún cêy úã àưìng bùçng?..............................................23
“Hưìn ma” ca Hoâng hêåu Anh àậ n nghó...................................................25
“Bống ma” hay giố la?...............................................................................26
Sûå thêåt vïì nhûäng bống ma............................................................................27
Tẩi sao ngổn lûãa khưng tûå tùỉt?......................................................................29
NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC

2






NÏËU NHÛ KHƯNG CỐ MA SẤT

Nhúâ cố ma sất mâ ta cố thïí ngưìi, ài lẩi vâ lâm viïåc àûúåc dïỵ dâng; nhúâ nố
mâ sấch vúã bt mûåc nùçm n trïn mùåt bân, mâ cấi bân khưng bõ trûúåt trïn sân
nhâ, mùåc d ngûúâi ta khưng àùåt nố vâo sất tûúâng, vâ quẫn bt khưng tåt ra
khỗi cấc ngốn tay...
Ma sất lâ mưåt hiïån tûúång phưí biïën àïën nưỵi chng ta đt khi àïí túái tấc
dng hûäu đch ca nố, mâ thûúâng cho nố lâ mưåt hiïån tûúång tûå nhiïn phẫi thïë.
Nhúâ ma sất mâ cấc vêåt thïm vûäng vâng. Ngûúâi thúå mưåc ghếp sân nhâ
cho phùèng àïí khi ngûúâi ta àùåt bân ghïë úã àêu lâ chng àûáng n úã àêëy. Cưëc, àơa,
thòa àùåt trïn bân ùn àïìu àûúåc nùçm n mâ ta khưng cêìn phẫi quan têm àùåc biïåt
àïën chng, nïëu nhû khưng gùåp trûúâng húåp cố sûå chông chânh bêët thûúâng nhû
trïn tâu thu.
Thûã tûúãng tûúång rùçng cố thïí trûâ bỗ àûúåc ma sất hoân toân thò sệ khưng
cố mưåt vêåt thïí nâo, d lâ to nhû mưåt tẫng àấ hay nhỗ nhû mưåt hẩt cất cố thïí tûåa
vûäng lïn nhau àûúåc. Têët cẫ sệ bõ trûúåt ài vâ lùn mậi cho àïën khi chng àẩt túái
mưåt võ trđ thêåt thùng bùçng àưëi vúái nhau múái thưi. Nïëu nhû khưng cố ma sất thò
trấi àêët ca chng ta sệ thânh mưåt quẫ cêìu nhùén nhi giưëng nhû mưåt quẫ cêìu
bùçng nûúác.
Cố thïí nối thïm rùçng nïëu khưng cố ma sất thò cấc àinh ưëc sệ rúi tåt ra
khỗi tûúâng, chùèng àưì vêåt nâo giûä chùåt àûúåc úã trong tay, chùèng cún lưëc nâo dûát
nưíi, chùèng êm thanh nâo tùỉt mâ sệ vang mậi thânh mưåt tiïëng vổng bêët têån, vò àậ
phẫn xẩ khưng cht ëu ài vâo cấc bûác tûúâng. Mưỵi lêìn ài trïn bùng, ta lẩi cố

mưåt bâi hổc c thïí àïí cng cưë lông tin ca mònh vâo têìm quan trổng àùåc biïåt
NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
3

ca ma sất. Ài trïn àûúâng phưë cố bùng ph hay trïn àûúâng àêët thõt sau khi trúâi
mûa, ta cẫm thêëy mònh thêåt bêët lûåc vâ lc nâo cng nhû mën ngậ...
Tuy nhiïn, trong k thåt ngûúâi ta cố thïí lúåi dng sûå ma sất rêët bế àïí
phc v nhûäng viïåc cố đch. Chùèng hẩn nhûäng chiïëc xe trûúåt trïn mùåt bùng, hay
nhûäng con àûúâng bùng dng àïí vêån chuín gưỵ tûâ chưỵ khai thấc àïën chưỵ àùåt
àûúâng sùỉt, hóåc àïën nhûäng bïën sưng àïí thẫ bê. Trïn nhûäng àûúâng “ray” bùng
trún nhùén, hai con ngûåa àậ kếo nưíi 70 têën gưỵ.







NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
4






SẪN XËT BÙNG KHƯ TÛÂ THAN NHÛ THÏË
NÂO?

Tẩi cấc lô cưng nhiïåp, ngûúâi ta lâm sẩch khối than, rưìi dng kiïìm ht

sẩch khđ CO2. Sau àố, hổ àun nống àïí tấch khđ ra khỗi dung dõch kiïìm, rưìi nến
dûúái ấp sët 70 atmosphere àïí nố chuín sang dẩng lỗng... Sau àố, ngûúâi ta lẩi
àïí nố bay húi dûúái ấp sët thêëp. Kïët quẫ, hổ thu àûúåc CO2 rùỉn, àố chđnh lâ
bùng khư.
Khđ carbonic lỗng àûúåc chûáa trong cấc bònh dây vâ àûúåc chuín túái cưng
xûúãng sẫn xët àưì ëng cố ga vâ nhûäng cưng xûúãng nâo cêìn dng túái nố. Côn
bùng khư, tûác CO2 rùỉn, nhòn bïì ngoâi giưëng nhû cấc cc tuët nến chùåt, àûúåc sûã
dng trong nhiïìu lơnh vûåc nhû bẫo quẫn thûác ùn hóåc cûáu hỗa.
Nhiïåt àưå ca bùng khư rêët thêëp (-78 àưå C), nhûng nïëu cêìm nố vâo tay,
ngûúâi ta vêỵn khưng cố cẫm giấc quấ lẩnh, l do lâ khi ta tiïëp xc, khđ CO2 bay
ra ngùn cấch tay ta vâ bùng khư. Chó khi nùỉm chùåt cc bùng khư thò ta múái bõ tï
cống. Danh tûâ bùng khư diïỵn àẩt ch ëu tđnh chêët vêåt l ca nố. Bẫn thên bùng
khư khưng bao giúâ bõ êím vâ lâm ûúát bêët k vêåt nâo xung quanh. Gùåp nống lâ
lêåp tûác nố biïën thânh khđ, khưng qua trẩng thấi lỗng. Àùåc tđnh àố ca bùng khư
cố thïí àûúåc sûã dng àïí bẫo quẫn thûåc phêím cûåc tưët, búãi khđ CO2 bấm trïn bïì
mùåt côn cố tấc dng ûác chïë khẫ nùng phất triïín ca vi sinh vêåt. Cëi cng, CO2
rùỉn côn lâ chêët cûáu hỗa tin cêåy. Chó cêìn nếm mưåt miïëng bùng khư vâo àấm lûãa
àang chấy lâ cố thïí dêåp tùỉt nố.

NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
5






KHƯNG KHỐ ÀÏÍ TRÚÃ THÂNH NHÂ LÛÅC SƠ
CA JULES VERNE

Bẩn cố nhúá nhâ àẩi lûåc sơ Matiphu trong truån ca Jules Verne, vâ
trûúâng húåp lẩ lng khi châng ta dng hai cấnh tay khưíng lưì giûä àûúåc cẫ mưåt
chiïëc tâu thy khưng lao xëng dûúái? Vêåy mâ àiïìu àố lẩi chùèng phẫi quấ thêìn
k, ngay cẫ mưåt cêåu bế cng cố thïí lâm àûúåc àiïìu àố...
Àêy lâ àoẩn tiïíu thuët mư tẫ k cưng trïn: "Con tâu Torabocolo àậ àûúåc
mang ra khỗi cấi tr àúä hai bïn vâ àang àûúåc chín bõ hẩ thy. Chó cêìn thấo
dêy cấp cưåt tâu ra lâ nố bùỉt àêìu trûúåt xëng dûúái. Àậ cố 6 ngûúâi tô mô àïën xem.
Àng lc êëy, ngûúâi ta thêëy xët hiïån mưåt chiïëc du thuìn àang chẩy men theo
àoẩn búâ như ra vâ tiïën vïì phđa mổi ngûúâi. Chiïëc du thuìn nây mën vâo bïën
vâ nhû vêåy båc lông phẫi ài ngang qua xûúãng àống tâu lâ núi àang chín bõ
hẩ thy chiïëc Torabocolo. Khi thêëy chiïëc du thuìn ra hiïåu, lêåp tûác ngûúâi ta
àònh ngay viïåc hẩ thy con tâu àïí trấnh nhûäng tai nẩn bêët ngúâ. Cho con thuìn
ài vâo sưng àâo rưìi hậy tiïëp tc cưng viïåc cng chùèng sao. Bùçng khưng mưåt bïn
nùçm chùỉn ngang, mưåt bïn thò lao nhanh túái, nhêët àõnh thïë nâo cng xư vâo
nhau, vâ thuìn chùỉc sệ bõ àùỉm.
...Bưỵng cố tiïëng kïu thêët thanh; tâu Torabocolo àậ chuín mònh vâ bùỉt
àêìu lao xëng àng lc con thuìn ài ngang qua, cẫ hai sùỉp xư vâo nhau.
Chùèng côn thúâi gian vâ cng khưng côn khẫ nùng nâo ngùn àûúåc sûå va chẩm êëy
nûäa rưìi. Chiïëc Torabocolo trûúåt rêët nhanh xëng dûúái theo àûúâng dưëc… Mưåt lân
khối trùỉng bưëc ra do cổ sất mẩnh, àang cån lẩi úã phđa trûúác mi tâu, côn phđa
lấi ca nố àậ chẩm túái nûúác.
NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
6

Bưỵng mưåt ngûúâi xët hiïån. Anh ta chp lêëy chiïëc dêy neo båc úã trûúác
mi tâu ghò xëng àêët vâ cưë giûä chùåt nố. Àoẩn anh ta nhanh nhển qën nố vâo
mưåt cấi ưëng sùỉt àậ àống chùåt xëng àêët vâ dng hïët sûác mẩnh giûä chùåt dêy
trong gêìn 10 giêy. Cëi cng, chiïëc dêy neo bõ àûát tung. Nhûng 10 giêy nây
cng àậ à: Chiïëc Torabocolo khi xëng hùèn túái nûúác chó húi chẩm nhể phẫi
chiïëc du thuìn vâ lûúát lïn phđa trûúác"

Thïë lâ chiïëc du thuìn àậ thoất nẩn. Vâ ngûúâi cûáu nguy cho nố chđnh lâ
Matiphu.
Jules Verne hùèn sệ lêëy lâm ngẩc nhiïn nïëu cố ngûúâi mấch cho ưng rùçng
hoân thânh mưåt k cưng nhû thïë khưng cêìn àïën mưåt ngûúâi khưíng lưì. Bêët k
ngûúâi nâo, chó cêìn nhanh trđ mưåt t cng cố thïí lâm àûúåc cấi viïåc phi thûúâng
êëy.
Cú hổc dẩy rùçng mưåt súåi dêy qën vâo mưåt tr trôn thò khi nố trûúåt, lûåc
ma sất àẩt túái mưåt giấ trõ rêët lúán. Sưë vông dêy câng nhiïìu thò lûåc ma sất câng
lúán; lûåc ma sất tùng theo quy tùỉc sau: Nïëu sưë vông dêy tùng theo cêëp sưë cưång
thò lûåc ma sất sệ tùng theo cêëp sưë nhên. Cho nïn ngay mưåt em bế ëu, khi giûä
chùåt mưåt àêìu dêy qën àưå 3-4 vông vâo mưåt trc cưë àõnh, cng à sûác lâm cên
bùçng mưåt lûåc rêët lúán àùåt vâo àêìu kia ca dêy.
ÚÃ cấc bïën tâu thy, ta thêëy khi tâu cêåp bïën thûúâng cố cấc em bế chun
lâm viïåc hậm nhûäng chiïëc tâu chúã hâng trùm hânh khấch. Àố khưng phẫi lâ nhúâ
sûác mẩnh k diïåu, mâ lâ do lûåc ma sất ca súåi dêy qën vâo cổc àậ lâm àûúåc
cưng viïåc êëy.
Nhâ toấn hổc nưíi tiïëng ca thïë k 18 lâ Euler àậ tòm àûúåc hïå thûác giûäa
lûåc ma sất vâ sưë vông qën ca dêy vâo cổc. Dûúái àêy lâ cưng thûác àố àïí cấc
bẩn cố thïí hiïíu sêu hún:
F= f.ek
á
Trong àố:
f lâ sûác kếo ca ta dng àïí chưëng lẩi lûåc F;
e lâ con sưë 2,728... (cú sưë ca logarit tûå nhiïn);
k lâ hïå sưë ma sất giûäa dêy vâ trc trôn;
±• biïíu diïỵn “gốc qën”, nghơa lâ t sưë ca àưå dâi ca cung chùỉn
búãi phêìn dêy àậ qën trïn bấn kđnh ca cung êëy.
Thûã ấp dng cưng thûác nây vâo trûúâng húåp Jules Verne àậ mư tẫ. F lc
nây lâ lûåc kếo chiïëc tâu trûúåt theo mưåt cấi cêìu bùỉc nghiïng.
Trổng lûúång ca tâu lâ 500.000 N. Giẫ sûã àưå nghiïng ca tâu lâ 1/10, nhû

vêåy khưng phẫi toân bưå con tâu mâ chó cố 1/10 trổng lûúång ca nố tấc dng lïn
NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
7

dêy, nghơa lâ chó cố 50.000 N tấc dng lïn dêy mâ thưi. Tiïëp tc giẫ sûã nïëu k =
1/3. Gốc ±• xấc àõnh àûúåc ngay, nïëu cho rùçng Matiphu qën cẫ thẫy 3 vông
quanh trc, ±• sệ bùçng 6 •.
Thay cấc giấ trõ nây vâo cưng thûác Euler, ta àûúåc phûúng trònh:
50.000 = f . 2,726•.1/3
Tûâ àố tđnh ra: f = 93 N
Thïë lâ, àïí hoân thânh cấi k cưng tuåt vúâi àố, ngûúâi “khưíng lưì” chó cêìn
kếo dêy bùçng mưåt lûåc gêìn 100 N thưi.
Bẩn àûâng nghơ rùçng con sưë 100 N chó lâ con sưë l thuët, chûá thûåc tïë thò
cêìn phẫi dng mưåt lûåc lúán hún thïë nhiïìu. Song ngûúåc lẩi, cố khi kïët quẫ tđnh
àûúåc úã àêy côn quấ lúán nûäa cú àêëy: Khi ta dng dêy gai vâ trc gưỵ thò hïå sưë ma
sất sệ rêët lúán, nghơa lâ sûác ngûúâi bỗ ra chùèng àấng lâ bao. Giấ nhû cố mưåt cấi
dêy thêåt chùỉc chùỉn, cố thïí chõu àûúåc sûác kếo ca mưåt con tâu, thò lc bêëy giúâ
ngay mưåt cêåu bế ëu àëi, nïëu qën àưå 3, 4 vông dêy vâo trc thò côn thïí lâm
àûúåc nhûäng viïåc tuåt vúâi hún cẫ nhâ àẩi lûåc sơ ca Jules Verne.

NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
8







NÛÚÁC ÀẤ BỖNG TAY

Khi nối àïën nûúác àấ, cố lệ bẩn ln nghơ rùçng nố phẫi rêët lẩnh, vêåy lâm
sao cố thïí bỗng tay àûúåc. Tuy nhiïn thûåc tïë, úã àiïìu kiïån ấp sët cao, nûúác cố
thïí àống bùng úã nhiïåt àưå... 76 àưå C, tûác lâ nïëu bẩn chẩm vâo, bẩn sệ bõ bỗng
liïìn.
Cấc nhâ khoa hổc Anh lâ nhûäng ngûúâi àêìu tiïn tẩo ra nûúác àấ nhiïåt àưå
cao khi nến nố úã mưåt thiïët bõ lâm bùçng thếp dây. Khi ấp sët tùng lïn 20.600
atmosphere, nûúác àậ àống bùng úã nhiïåt àưå trïn 75 àưå C, tûác lâ cố thïí lâm bỗng.
Cấc nhâ khoa hổc gổi loẩi nûúác àấ nống nây lâ "bùng thûá 5". Nối chung ấp sët
câng cao thò nûúác àấ câng nống.
Àiïìu àấng nối lâ nûúác àấ nống àùåc hún nûúác àấ thûúâng, thêåm chđ côn àùåc
hún cẫ nûúác lỗng nûäa. T khưëi ca nûúác àấ úã nhiïåt àưå 76 àưå C lâ 1,05. Nhû vêåy
khi bỗ nố vâo nûúác, nố sệ chòm chûá khưng nưíi nhû àấ bònh thûúâng.

NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
9






VỊ SAO CẤ SƯËNG DÛÚÁI BÙNG THÛÚÂNG T
TÊÅP ÀÏËN CẤC LƯỴ THNG?

Vïì ma àưng, nhiïåt àưå úã cấc nûúác hân àúái xëng rêët thêëp, thûúâng dûúái 0
àưå C nïn ao hưì sưng ngôi àïìu bõ ph mưåt lúáp bùng dây. Trong thúâi gian nây, cấ
sưëng dûúái àấy hưì rêët thđch búi àïën nhûäng lưỵ thng ca lúáp bùng vâ liïn tc si
tùm. Vò sao vêåy?
Chng ta àïìu biïët nûúác cố thïí hoâ tan mưåt phêìn ưxy trong khưng khđ.

Nối chung nûúác úã cấc ao hưì sưng ngôi cố thïí tûå cung cêëp ưxy à àïí cấ thúã.
Khi nûúác múái àống bùng, lûúång oxy hoâ tan côn nhiïìu, cấ dưìn xëng àấy
hưì sưëng úã têìng nûúác êëm ấp, lc nây chng hoẩt àưång rêët đt, quấ trònh thay àưíi tïë
bâo diïỵn ra chêåm hùèn lẩi. Nhûng lúáp bùng mưỵi ngây mưåt dây, ưxy trong khưng
khđ rêët khố hoâ tan vâo nûúác. Mùåt khấc, hâm lûúång oxy trong nûúác giẫm dêìn do
bõ cấc loâi tiïu th vâ do quấ trònh phên hu cấc chêët hûäu cú úã àấy hưì. Àưìng
thúâi, hâm lûúång carbonic trong nûúác tùng dêìn, nïëu vûúåt quấ giúái hẩn sệ khiïën
cấ khưng sưëng àûúåc.
Hiïån tûúång thiïëu oxy xët hiïån trûúác tiïn úã têìng nûúác sêu, vâ lan dêìn lïn
cấc têìng trïn. Do khố thúã úã têìng àấy hưì, cấ phẫi ngoi lïn cao. Nhûng lûúång oxy
ngây câng giẫm khiïën cấ hư hêëp rêët khố khùn, búãi vêåy chng thûúâng têåp trung úã
xung quanh nhûäng lưỵ thng ca lúáp bùng àïí thúã, thêåm chđ cố con côn nhẫy lïn
miïång hưë.
Mưåt ngun nhên khấc ca hiïån tûúång nây lâ vò cấ rêët thđch ấnh sấng.
Têìng nûúác sêu úã dûúái lúáp bùng thûúâng tưëi múâ, trong khi úã dûúái nhûäng lưỵ thng
thûúâng cố nhiïìu ấnh sấng mùåt trúâi chiïëu xëng.
NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
10

Àïí bưí sung ưxy cho hưì ni cấ, úã cấc nûúác hân àúái, vïì ma rết ngûúâi ta
phẫi àc thng nhiïìu lưỵ úã lúáp bùng trïn hưì, nhúâ thïë àân cấ sệ an toân sưëng àïën
ma xn.
NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
11

VỊ SAO CHẨCH LẨI NHẪ BỔT?

ÚÃ nhûäng ao àêìm, mûúng, ngôi cố nhiïìu cấ chẩch sinh sưëng, trïn mùåt
nûúác thûúâng cố nhiïìu bống khđ. Nïëu thẫ vâi chc con chẩch trong thng nûúác,
thò chó mưåt lc sau bổt àậ ph àêìy chùèng côn chûâa khoẫng trưëng nâo cẫ. L cấ
lâm sao thïë nhó?
Thò ra, àố chó lâ do loâi chẩch trung tiïån húi nhiïìu mâ thưi.
Chẩch cố thên dâi, húi dểt, cng thúã bùçng mang nhû cấc loẩi cấ khấc.
Nhûng khi trong nûúác thiïëu dûúäng khđ, nïëu chó thúã bùçng mang thưi sệ khưng
cung cêëp à ưxy cho cú thïí. Lc àố, chẩch sệ thô àêìu lïn khỗi mùåt nûúác, trûåc
tiïëp hđt thúã khđ trúâi vâ dng råt lâm cú quan hư hêëp thay thïë mang. Mêëu chưët
chđnh lâ úã àêy: Råt chẩch cố cêëu tẩo khấc hùèn so vúái cấc loâi cấ khấc.
Nïëu nhû råt cấ bònh thûúâng phẫi cån tûâ 8-10 vông trong bng cấ, thò
råt chẩch lẩi nưëi thùèng tûâ cưí hổng àïën hêåu mưn thânh mưåt àûúâng thùèng khưng
gêëp khc vâ cố thïí nhòn thêëu qua. Trïn thânh råt cố nhiïìu mẩch mấu nhỗ.
Àoẩn råt vûâa thùèng vûâa ngùỉn nây cố tấc dng tiïu hốa thûác ùn, àưìng thúâi côn
hư hêëp thay thïë mang khi cêìn thiïët.
Khi chẩch cẫm thêëy trong nûúác hóåc bn khưng à ưxy, nố sệ ngoi àêìu
lïn khỗi mùåt nûúác (mùåt bn), àúáp mưåt ngm khđ rưìi lẩi lùån xëng. Khưng khđ
àûúåc nët xëng råt, cấc mẩch mấu trïn thânh råt hêëp th ln lûúång khđ ưxy
trong khoang råt, chêët khđ thûâa côn lẩi vâ lûúång khđ CO2 do mấu thẫi ra sệ qua
hêåu mưn theo hònh thûác trung tiïån, àố chđnh lâ nhûäng bổt khđ xët hiïån trïn mùåt