Sử dụng kỹ năng đặt câu hỏi đàm thoại trong hoạt động cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học ở trường mầm non

Sử dụng kỹ năng đặt câu hỏi đàm thoại trong hoạt động cho trẻ làm quen với
tác phẩm văn học ở trường mầm non
Đỗ Thị Xuyến
Khoa Giáo dục mầm non
Email:
Tóm tắt: Làm quen với tác phẩm văn học thuộc lĩnh vực phát triển ngơn ngữ, có vai trị
quan trọng đối với trẻ ở trường mầm non, trong đó câu hỏi đàm thoại là phương pháp được sử
dụng chủ yếu, giúp trẻ phát triển nhận thức, ngơn ngữ, tình cảm xã hội… Bài viết đề cập về kỹ
năng đặt câu hỏi đàm thoại trong hoạt động cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học ở trường
mầm non.
Từ khóa: Tác phẩm văn học, sinh viên, giáo viên, câu hỏi đàm thoại, giáo dục mầm non,
kỹ năng đặt câu hỏi…

1. Đặt vấn đề
Phát triển ngôn ngữ là mục tiêu, nhiệm vụ quan trọng của Giáo dục mầm
non, trong đó bao gồm hoạt động cho trẻ Làm quen với tác phẩm văn học
(TPVH). Trong hoạt động này, câu hỏi đàm thoại của giáo viên (GV) có vai trị
đáng kể trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục trẻ: Phát triển trí tưởng tượng, mở
rộng nhận thức, phát triển ngôn ngữ và giáo dục trẻ, khơi gợi tình cảm, cảm xúc
thẩm mỹ… Việc sử dụng câu hỏi đàm thoại đạt hiệu quả không chỉ nâng cao năng
lực cho người dạy mà còn giúp trẻ dễ dàng hiểu được nội dung, ý nghĩa tư tưởng
của tác phẩm, khơi gợi cảm xúc, giúp trẻ yêu thích văn học ngay từ nhỏ.
Trên thực tế trong hoạt động cho trẻ làm quen với TPVH, GV thường chỉ
chú ý tập trung vào các câu hỏi phát triển nhận thức, phát triển ngôn ngữ, chú
trọng tới việc yêu cầu trẻ hiểu và nhớ tác phẩm. Tuy nhiên, ngoài mục đích phát
triển nhận thức, ngơn ngữ cho trẻ, GV chưa khơi gợi được cảm xúc, hứng thú của
trẻ đối với văn học, chưa khuyến khích trẻ sử dụng từ ngữ để bộc lộ suy nghĩ, chỉ
ra những phần mà trẻ đặc biệt thích thú.
Bài viết nhằm trình bày về kỹ năng đặt một số loại câu hỏi có khả năng kích
thích, lơi cuốn trẻ tham gia sơi nổi, bộc lộ suy nghĩ, cảm nhận tự do và hồn nhiên
của bản thân giúp sinh viên, giáo viên ở trường mầm non có thể sử dụng làm tài

liệu tham khảo.
2. Nội dung
2.1. Khái niệm câu hỏi đàm thoại trong hoạt động cho trẻ TPVH
Câu hỏi đàm thoại là sự trao đổi giữa cô với trẻ nhằm giúp trẻ hiểu các vấn
đề về nội dung, nghệ thuật của tác phẩm, hoặc giúp trẻ nhớ tác phẩm để đọc, kể
lại. [2,tr.31].
Câu hỏi đàm thoại được sử dụng trong tiết học (hoạt động cho trẻ làm quen
với TPVH) và tích hợp văn học trong các hoạt động hàng ngày của trẻ mọi lúc
1


mọi nơi trẻ được đọc (nghe) thơ, truyện. Tùy theo mục đích sử dụng TPVH trong
tiết học hay ngồi tiết học mà GV có thể lựa chọn loại câu hỏi đàm thoại nào sau
đây cho phù hợp với hoạt động.
2.2. Sử dụng câu hỏi đàm thoại trong hoạt động cho trẻ làm quen với tác
phẩm văn học
2.2.1. Câu hỏi liên hệ kinh nghiệm bản thân của trẻ
Khi GV sử dụng loại câu hỏi này để tạo hứng thú cho trẻ khi giới thiệu tác
phẩm. Trẻ vận dụng kiến thức có được từ những trải nghiệm thực tế của bản thân,
chia sẻ với các bạn và cô giáo. Đây là một trong những cách GV dẫn dắt trẻ vào
giờ học thật tự nhiên và thoải mái. Loại câu hỏi này tùy thuộc vào nội dung của
tác phẩm và kinh nghiệm của từng lứa tuổi.
Ví dụ: Bài thơ: “Hoa kết trái”, để gây hứng thú, giới thiệu bài thơ, sau khi
cho trẻ hát bài “Màu hoa”, GV cho trẻ quan sát một số hình ảnh các loại hoa. GV
có thể trị chuyện với trẻ: “Xung quanh chúng ta có rất nhiều loại hoa rất đẹp với
các màu sắc khác nhau, ngoài các loại hoa vừa quan sát, các con còn biết những
loại hoa nào kết thành quả? Kể cho cô và các bạn nghe nào… ”
2.2.2. Câu hỏi tác động đến cảm xúc
Theo một số nghiên cứu, sau khi đọc, kể tác phẩm, câu hỏi đàm thoại của
GV có thể làm giảm hoặc chưa gây được cảm xúc của trẻ về tác phẩm. Vì vậy

những câu hỏi đề cập tới việc trẻ cảm nhận thế nào về tác phẩm sẽ rất hữu ích.
GV có thể đặt những câu hỏi gợi ý trẻ:
- Con cảm nhận thế nào về câu chuyện/ bài thơ này?
- Câu chuyện/ bài thơ này có hay khơng? Con thích nhất/ khơng thích điều
gì? Con thích nhất/ khơng thích nhân vật nào? Vì sao?...
Ngồi ra GV có thể đặt câu hỏi gợi ý để trẻ hỏi lại cô như:
- Các con có muốn hỏi cơ điều gì khơng? Các con có câu hỏi nào về các
nhân vật trong câu chuyện này khơng?...
Ví dụ: Kết thúc bài “Ong và Bướm” ở câu thơ Ong trả lời Bướm, đa số trẻ
chỉ trả lời thích Ong mà khơng thích Bướm. Nhưng để tạo cảm xúc tích cực cho
trẻ, GV có thể đặt thêm câu hỏi:
- Khi nghe Ong trả lời như vậy nếu con là bạn Bướm con sẽ thấy thế nào?
(Buồn hoặc không; Chăm chỉ hơn, đi cùng làm với Ong… )
- Nếu là bạn Ong con sẽ làm gì để giúp đỡ bạn Bướm?
Hoặc với truyện “Đôi bạn tốt”, GV đặt câu hỏi khơi gợi cảm xúc trong trẻ:
- Nếu con là bạn Vịt, khi bị Gà con cáu với mình con sẽ như thế nào?
- Nếu con là bạn Gà, thấy Vịt không biết bới đất con sẽ tỏ thái độ như thế
nào?
2.2.3. Câu hỏi tưởng tượng
2


Đây là loại câu hỏi mở khuyến khích trẻ thảo luận về tác phẩm văn học bằng
những dự đoán của bản thân hoặc bày tỏ suy nghĩ sáng tạo của cá nhân trẻ. Sự
tưởng tượng của trẻ không tách rời với việc trẻ đã biết huy động và vận dụng
những kinh nghiệm đã có.
Đối với truyện, GV đặt trẻ vào một tình huống trong tác phẩm để đưa ra câu
hỏi nhằm thu được ý kiến hay từ trẻ. GV có thể sử dụng câu hỏi đoán biết khi giới
thiệu tác phẩm hoặc trong khi đọc, kể cho trẻ nghe nhằm tạo hứng thú cho trẻ, cần
tiến hành nhanh tránh làm đứt mạch truyện và giảm hứng thú của trẻ. Sau khi đọc,

kể truyện cho trẻ nghe, GV cũng có thể dùng loại câu hỏi sáng tạo giúp trẻ bày tỏ
bằng ngơn ngữ, cách giải quyết tình huống trong tác phẩm theo ý kiến cá nhân:
Nếu con là nhân vật… thì con sẽ làm thế nào?/ làm gì?
Đối với thơ, kiểu câu hỏi này thường là cơ hội giúp trẻ thể hiện sự tưởng
tượng của bản thân gắn với hình ảnh trong bài thơ.
Ví dụ: Làm quen bài thơ “Trăng ơi từ đâu đến?”, sau khi đặt câu hỏi đàm
thoại với trẻ:
- Trong bài thơ chúng mình thấy trăng được miêu tả giống với những hình
ảnh nào? (hồng như quả chín, trịn như mắt cá, bay như quả bóng)
GV có thể đặt câu hỏi đàm thoại kích thích trí tưởng tượng của trẻ như:
- Ngoài ra khi ngắm trăng, các con cịn thấy trăng giống với hình ảnh nào
nữa nhỉ? (Mỗi trẻ sẽ có sự liên tưởng và tưởng tượng khác nhau về trăng…)
2.2.4. Câu hỏi để hiểu và tái hiện tác phẩm
Với truyện thường là những câu hỏi về tên truyện, tên nhân vật, các sự kiện
tình tiết, hành động, lời nói, tính cách… nhân vật. Với thơ thường tập trung vào
tên bài, tên tác giả, các hình ảnh, cảm xúc chính. Tuy nhiên câu hỏi đàm thoại để
hiểu và tái hiện (nhớ) tác phẩm cần có sự phân biệt rõ ràng.

Đàm thoại để hiểu tác phẩm

Đàm thoại để tái hiện tác phẩm

- Câu hỏi đặt ra mang tính khái quát, - Câu hỏi đặt ra theo trình tự từ đầu đến
tổng hợp, không vụn vặt.
cuối tác phẩm, bám vào các chi tiết.
- Câu hỏi không nhất thiết phải bám - Câu hỏi cần bám vào những lời đối
vào lời thoại của nhân vật.
thoại để trẻ nhắc lại giọng các nhân vật.
- Số lượng câu hỏi ít hơn.

- Số lượng câu hỏi nhiều hơn.

Ví dụ: Truyện "Thỏ con ăn gì?"
3


Đàm thoại để hiểu tác phẩm
- Cô vừa kể truyện gì?

Đàm thoại để tái hiện tác phẩm
- Cơ vừa kể truyện gì?

- Trong truyện có những nhân vật nào? - Trong truyện có những nhân vật nào?
- Thỏ con đi vào rừng để làm gì?

- Vào một buổi sáng mùa xuân Thỏ
con đi vào rừng làm gì?
- Thỏ con đã gặp ai?

- Gà trống và Mèo mời Thỏ con thức - Gà trống mời Thỏ con ăn như thế
nào?
ăn gì ?
- Thỏ con đã trả lời Gà trống câu gì?
- Thỏ con có ăn được khơng? Vì sao?
- Thỏ con lại đi tiếp gặp ai?
- Mèo mời Thỏ con ăn như thế nào?
- Thỏ con đã trả lời ra sao?
- Dê con mời Thỏ thức ăn gì? Thỏ có - Tiếp đến gặp Dê cũng hỏi tương tự
như vậy.
ăn được khơng? Vì sao?

- Qua câu chuyện các con biết được - Qua câu chuyện các con biết được
điều gì?
thức ăn của Thỏ là gì?
Sử dụng câu hỏi để hiểu tác phẩm hay để tái hiện tác phẩm còn tùy theo mục
đích của từng loại bài, loại tiết:
- Đối với truyện nếu để trẻ kể lại thì sử dụng câu hỏi tái hiện tác phẩm; hoặc
truyện tiết 1 câu hỏi để hiểu tác phẩm; Tiết 2 câu hỏi để tái hiện tác phẩm;
- Thơ sử dụng chủ yếu là câu hỏi hiểu tác phẩm.
Trong quá trình đàm thoại để hiểu tác phẩm hoặc tái hiện tác phẩm, có
những khi sự trao đổi giữa cô và trẻ trở nên khô khan, trẻ dễ mệt mỏi, chán nản.
Khi GV quan sát thấy trẻ uể oải không hào hứng giơ tay (rất cần sự nhạy cảm để
phỏng đốn, đánh giá và suy xét) thì nhanh chóng chuyển sang đặt những câu hỏi
đề cập đến việc trẻ nghĩ như thế nào về các chi tiết, các nhân vật, hình ảnh trong
tác phẩm sẽ hữu ích, gây hứng thú cho trẻ hơn. (Kiểu như: Con thích nhân vật
nào trong truyện? Nếu con là nhân vật… con sẽ làm gì/nói gì?…)
2.2.5. Câu hỏi giáo dục
TPVH được lựa chọn đưa vào các hoạt động ở mầm non đều chứa đựng ý
nghĩa giáo dục đạo đức nào đó. Khi đưa TPVH đến với trẻ cũng là cách vận dụng
những gì trẻ thu nhận được từ tác phẩm văn học vào thực tế cuộc sống. Thậm chí
sự trao đổi về ý nghĩa của câu chuyện hay bài thơ có thể ni dưỡng sự phát triển
nhân cách của trẻ.
GV có thể đặt câu hỏi bộc lộ thái độ, cách đánh giá của trẻ về tính cách, hành
động của các nhân vật trong truyện. Bên cạnh đó GV cũng có thể đưa ra câu hỏi
4


giúp trẻ rút ra bài học giáo dục khi liên hệ với bản thân. Việc đặt câu hỏi gắn với
các bài học giáo dục trẻ nên nhẹ nhàng, gần gũi, tránh những câu hỏi nặng nề kiểu
như: Các con rút ra bài học gì từ câu chuyện/ bài thơ? Việc đặt câu hỏi về ý
nghĩa đạo đức của tác phẩm văn học rất cần sự háo hức đưa ra ý kiến của trẻ.

Ví dụ: Với bài thơ“Thăm nhà bà”, sau khi đàm thoại để trẻ hiểu về nội dung
bài, GV có thể đặt câu hỏi giáo dục trẻ:
- Yêu bà thì các con hãy thể hiện tình cảm của mình với bà như thế nào?
(GV gợi ý để trẻ thể hiện lời nói, hành động, cảm xúc đối với bà, hoặc hát cho bà
nghe…).
Hoặc với truyện “Chú Vịt xám”, GV có thể hỏi trẻ: Các con thấy bạn Vịt xám
vì sao xuýt nữa bị Cáo ăn thịt nhỉ?
Vậy chúng mình rút kinh nghiệm từ bạn Vịt xám trong cuộc sống hàng ngày
phải như thế nào? (giáo dục trẻ biết nghe lời người lớn, giáo dục kỹ năng sống
không đi chơi 1 mình, cảnh giác với người lạ…)
Tóm lại: Cách phân chia một số loại câu hỏi ở đây chỉ mang tính tương
đối. Có những trường hợp câu hỏi nằm ở ranh giới giữa các kiểu câu hỏi khi nó
thực hiện được nhiều mục tiêu của GV, có thể vừa liên hệ kinh nghiệm cá nhân,
vừa tác động đến cảm xúc, vừa phát triển trí tưởng tượng, vừa giúp trẻ hiểu tác
phẩm, vừa giáo dục trẻ.
Ví dụ: Bài thơ “Ong và Bướm”
- Cơ vừa đọc bài thơ gì?
- Bài thơ nói đến những nhân vật nào?
- Con Bướm trắng lượn ở đâu?
- Khi gặp Ong, Bướm làm gì?
- Ong đã trả lời Bướm như thế nào?
- Con thích nhân vật nào? Vì sao? (Khen Ong - phê phán Bướm - kiểu phổ
biến GV vẫn đặt câu hỏi giáo dục như vậy với trẻ).
Nhưng nếu nhìn nhận theo quan điểm tích cực và mở rộng hơn, bài thơ
không chỉ dừng lại ở câu trả lời của Ong, thay bằng câu hỏi: “Con thích nhân vật
nào? Vì sao?”, GV có thể hỏi trẻ:
- Khi nghe Ong trả lời như vậy, nếu là Bướm con sẽ cảm thấy thế nào?/Con
sẽ làm gì? Hoặc: Nếu là Ong con sẽ làm gì để giúp bạn Bướm?
Câu hỏi này vừa liên hệ kinh nghiệm cá nhân, tác động đến cảm xúc, phát
triển trí tưởng tượng, giúp trẻ hiểu tác phẩm, vừa giáo dục trẻ).

2.3. Sử dụng câu hỏi đàm thoại tích hợp trong các hoạt động hàng ngày
của trẻ ở trường mầm non
Thực tế hiện nay, câu hỏi đàm thoại được GV sử dụng chủ yếu trong tiết
làm quen với TPVH. Còn trong các tiết học, các hoạt động khác khi lồng ghép,
5


tích hợp TPVH, GV hầu như chỉ đọc cho trẻ nghe hoặc dạy trẻ đọc mà ít chú ý
đến việc đặt câu hỏi đàm thoại. Nếu như GV biết sử dụng câu hỏi đàm thoại khi
cho trẻ làm quen với TPVH trong các hoạt động sẽ làm tăng hiệu quả đối với việc
phát triển ngôn ngữ, phát triển nhận thức cho trẻ…
Ví dụ: Trong tiết học khám phá mơi trường xung quanh, chủ đề một số loại
rau, khi GV đọc bài thơ (hoặc dạy trẻ đọc) “Ai cho em biết” của Võ Quảng:
Hoa cải li ti

Xanh lơ hoa đỗ

Đốm vàng óng ánh

Cà chua vừa độ

Hoa cà tim tím

Đỏ mọng trĩu cành

Nõn nuột hoa bầu

Xanh ngắt hàng hành

Hoa ớt trắng phau

Xanh lơ cải diếp...

GV có thể giúp trẻ hiểu nội dung bài thơ, biết tên gọi, đặc điểm của một số
loại rau bằng cách hỏi trẻ:
- Bài thơ nói đến những loại rau nào?
- Màu sắc của các loại rau được miêu tả đẹp như thế nào?
- Các con thích ăn những món rau gì?
Những câu hỏi này cịn góp phần làm phong phú bài học, tạo hứng thú cho
trẻ trong hoạt động khám phá mơi trường xung quanh.
Giờ học tốn nhằm gây hứng thú, giúp trẻ có biểu tượng về số, phân nhóm
đối tượng có số lượng nhiều - ít, cơ dạy trẻ đọc bài thơ “Bé thích số lớn” của Lê
Văn Hy rất vui, hóm hỉnh:
Ở lớp cơ bảo thế

Một bên 2 bánh chưng...

3 thì lớn hơn 2

Bé vui vẻ trong lòng

Vào một buổi sớm mai

Nhận ngay phần bánh sắn...

Bà phần hai đĩa bánh

Bởi bé nghĩ trong đầu

Một bên 3 bánh sắn

Số 3 là số lớn.

Sau đó cơ hỏi trẻ:
- Trong bài thơ cơ dạy bé điều gì?
- Bà để phần bé 2 đĩa bánh gì? Số lượng mỗi đĩa bánh là bao nhiêu?
- Bé đã nhận đĩa bánh nào? Vì sao?
- Nếu con là em bé trong bài thơ, con sẽ nhận đĩa bánh nào? Vì sao?
Hoặc trong những buổi dạo chơi ngồi trời, thăm vườn cây, cơ có thể cùng
trẻ làm con trâu bằng lá cây và đọc cho trẻ nghe (dạy trẻ đọc) bài thơ “Trâu lá
đa”:

6


Lá đa rụng

Sợi rơm mùa

Em lật đật

Bên bờ ao

Trên mai cua

Vực trâu cày

Em biến chúng

Trâu đủng đỉnh

Cỏ may dày

Thành đàn trâu

Đầu đung đưa

Chớ rối mắt

Trâu lá đa

Hai tai vểnh

Sang luống này

Bé tí tẹo

Que bắc vai

Vắt! Vắt! Vắt!

Cuống xỏ sẹo

Thừng rạ dài

GV có thể đặt câu hỏi giúp trẻ hiểu cảm nhận sâu sắc nội dung bài thơ hơn:
- Trong bài thơ các bạn làm con trâu từ lá cây gì?
- Con trâu các bạn làm được miêu tả như thế nào?
- Các bạn đã sử dụng trâu để chơi trò gì?
- Làm được con trâu rồi, khi chơi chúng mình cần giữ gìn như thế nào?

3. Kết luận
Các câu hỏi đàm thoại trong hoạt động làm quen với TPVH ở trường mầm
non đã trình bày ở trên là những câu hỏi mở. GV không nên quá tập trung vào
truyền đạt thông tin, kiến thức mà cần tạo cơ hội cho trẻ bộc lộ cảm xúc giúp GV
hiểu trẻ, giúp trẻ hứng thú, tích cực trả lời câu hỏi của cơ đưa ra, làm giảm bớt sự
khơ khan trong q trình đàm thoại giúp trẻ hiểu TPVH. Đó cũng là biểu hiện của
việc GV tôn trọng trẻ, “lấy trẻ làm trung tâm”, đổi mới phương pháp dạy học
trong mọi hoạt động giáo dục ở trường mầm non. Bài viết là tài liệu tham khảo
hữu ích giúp SV, GV mầm non vận dụng kỹ năng đặt câu hỏi đàm thoại trong
hoạt động cho trẻ làm quen với TPVH đạt hiệu quả cao.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2016), Chương trình giáo dục mầm non (Ban hành kèm theo Thơng
tư 28/2016/TT-BGDĐT sửa đổi Chương trình giáo dục mầm non).
2. Lã Thị Bắc Lý, Lê Ánh Tuyết (2009), Phương pháp cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học,
Nxb Giáo dục Việt Nam.
3. Hoàng Thị Oanh, Phạm Thị Việt, Nguyễn Kim Đức, Phương pháp phát triển ngôn ngữ cho
trẻ dưới 6 tuổi, NXb Đại học Quốc gia Hà Nội.
4. Tuyển tập thơ, truyện, bài hát dành cho trẻ mầm non, Nxb Giáo dục.

7


8