Tài liệu Những tác phẩm lẻ pptx

NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM LEÃ
NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM LEÃ 293
294 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU
NHÂ THÚ NADIM HĐTMẾT
(Trđch trong tấc phêím “Thi hâo Nadim Hđtmết”
- NXB Vùn hổc 1962)
Ai àậ àổc nhûäng bâi thú Nadim Hđtmết mưåt lêìn - d
lâ qua bẫn dõch - cng khưng thïí nâo qụn àûúåc nûäa.
Mưåt tiïëng nối lúán cêët lïn trïn thïë giúái: tiïëng thú ca
Nadim Hđtmết, àậ dõch ra sấu mûúi thûá tiïëng loâi ngûúâi.
Nhûäng thi sơ ca thïë giúái, - tưi mën nối: thi sơ cúä thïë
giúái, chûá khưng nhûäng lâ thi sơ mâ thïë giúái biïët tiïëng -
cố lệ khưng àïëm hïët ngốn trïn mưåt bân tay; trong àố,
riïng tưi, tưi u Nadim Hđtmết hún cẫ. Nhâ thú Hđtmết
nối gò? Ưng nối nhâ thi sơ lâ mưåt ngûúâi àûa thû, mâ ti
àûång thû lâ trấi tim ca thi sơ. Ưng nối trấi tim ca ưng
mưỵi mưåt bíi sấng lẩi bõ àem ra xûã bù’n cng vúái nhûäng
chiïën sơ Hy Lẩp bõ phất xđt giïët úã phấp trûúâng. Ưng nối:
xa tưí qëc Thưí Nhơ K, lông ưng chấy nhû nưỵi àau ca
mưåt cânh cêy bõ ngûúâi ta rûát quẫ. Ưng nối: mưåt em bế
bẫy tíi chẩy bùng àưìng thẫ diïìu, diïìu bay trïn àấm
cêy; cư thiïëu nûä chẫi tốc trûúác gûúng, cư tòm ai úã trong
gûúng àố; cấc ưng tû bẫn, cấc ưng phẫi biïët thûúng trễ
em vâ thiïëu nûä, nhûäng àấm mêy ngun tûã khưng àûúåc
giïët nhûäng con ngûúâi! Ưng côn nối: Anh u em nhû thïí
NHÛÄNG TẤC PHÊÍM LỄ 295
anh xiïët chùåt trấi tim anh trong bân tay, khấc nâo mẫnh
kđnh vúä àêm chẫy mấu ngốn tay anh, khi anh bốp nất
àiïn cìng... Ưng côn nối... Nhûng tưi truìn àẩt lâm sao
àûúåc nhûäng bâi thú ca ưng? Hëng chi chng ta chó múái
àûúåc àổc dùm chc bâi, mâ Nadim Hđtmết thò àậ lâm

hâng nghòn bâi thú; riïng úã Liïn Xư, mưåt tuín têåp thú
Hđtmết dõch ra tiïëng Nga àậ gưìm trïn dûúái 150 bâi... (Àố
lâ chûa kïí Hđtmết àậ viïët àïën 30 vúã kõch, phêìn nhiïìu lâ
kõch cûúâi; cố vúã àậ diïỵn úã Tiïåp Khù’c 300 lêìn mâ côn tiïëp
diïỵn, nhiïìu vúã diïỵn úã Liïn Xư).
Cố khi mưåt cêu thú, mưåt vâi hònh ẫnh cng à cho ta
thêëy cấi cúä ca mưåt thi hâo. “Trấi tim ca tưi mưỵi lêìn lẩi
bõ àem ra xûã bù’n cng nhûäng chiïën sơ Hy Lẩp”... àûúåc
nghe cêu thú àố trong Khấng chiïën, tưi àậ thêìm phc
nhâ thú Thưí Nhơ K. Nadim Hđtmết lâ mưåt chiïën sơ cấch
mẩng, bõ giam trong nhâ t ca phất xđt Thưí 13 nùm;
thú ca ưng thoất ra nhâ t, ài vông thïë giúái. Khù’p núi
núi trïn trấi àêët, nưíi dêåy mưåt lông cưng phêỵn dûä dưåi; ai
nêëy àïìu lo lù’ng cho tđnh mẩng ca Nadim Hđtmết, mn
nghòn phẫn khấng tûâ cấc nûúác gûãi àïën nhûäng kễ cêìm
quìn úã Thưí Nhơ K; sûác ng hưå ca thïë giúái àậ bêåt tung
àûúåc cûãa ngc t, àûa thi sơ Nadim Hđtmết trúã lẩi vúái tûå
do. Tûác thò danh tiïëng Hđtmết lan ài nhû mưåt lìng ấnh
mùåt trúâi; mưỵi bâi thú Hđtmết múái lâm ra nhanh chống
truìn ài, nhûäng ngûúâi thiïån chđ trïn àõa cêìu àốn chúâ
cấi tiïëng thú rêët lúán lao, rêët àún giẫn àố.
Nadim Hđtmết sinh nùm 1902 úã Thưí Nhơ K. Nùm
1919, Hđtmết àậ tham gia hoẩt àưång cấch mẩng ca cấc
thy th trïn mưåt chiïëc tâu chiïën. Ưng lâ àẫng viïn
cưång sẫn tûâ nùm 1923, ưng àậ nối: “àố lâ àiïìu kiïu hậnh
296 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
duy nhêët ca tưi”. Ưng àậ theo hổc úã trûúâng Àẩi hổc
Àưng phûúng tẩi Mấtscúva; úã th àư nây, nùm 1922, ưng
àậ quen biïët cấc nhâ thú Maiakưëpski, Ïsïnhin... Nùm
1924, ưng àậ lâ mưåt trong nhûäng ngûúâi àûáng gấc danh

dûå bïn linh cûäu ca Lïnin. Nùm 1938, bổn phất xđt Thưí
Nhơ K àậ bù’t ưng àang lc ưng hoẩt àưång trong nûúác
vâ àậ kïët ấn ưng 28 nùm 4 thấng t. Ưng àậ úã t 13
nùm, sûác khỗe ưng do àố bõ tưín thûúng rêët nùång, nhûng
dng khđ ca ưng khưng hao ht mẫy may. Khi ưng ra
t (nùm 1950), ưng àânh chổn con àûúâng xët dûúng, rúâi
tưí qëc mâ mưåt lông têån ty vúái nhên dên, tưí qëc.
Hiïån nay, Nadim Hđtmết úã tẩi Liïn Xư; nhûäng k Àẩi
hưåi liïn hoan thanh niïn qëc tïë, sûå cố mùåt ca Nadim
Hđtmết câng lâm bûâng chấy hâng vẩn lông tíi trễ cấc
nûúác; hổ vêy quanh nhâ thi hâo, biïët rùçng thú lâ cấi chêët
trễ mn àúâi.
*
* *
Theo tưi, đt cố nhâ thú nâo trïn thïë giúái lâm nhûäng
bâi thú chđnh trõ lẩi àêìy tònh cẫm vâ trấnh àûúåc sûå trûâu
tûúång nhû Nadim Hđtmết, Hđtmết chổn nhûäng sûå viïåc
rêët têìm thûúâng, lêëy nhûäng tònh hâng ngây, c thïí ca
àúâi sưëng con ngûúâi, xoấy vâo lông ngûúâi ta, khiïën ngûúâi
ta cẫm xc rêët sêu sù’c vâ thêëy cêìn phẫi chưëng àïë qëc,
chưëng chiïën tranh. Àưëi vúái ưng, khưng cố àïì tâi chđnh trõ
nâo lâ khư khan; vò ưng àậ chûáa sùén trong trấi tim
nhûäng kho u mïën vâ hiïíu biïët vïì con ngûúâi; cấi sấng
NHÛÄNG TẤC PHÊÍM LỄ 297
tẩo thiïn tâi ca ưng lâ tòm nhûäng viïåc àún giẫn nhêët àïí
nối nhûäng àiïìu cao cẫ nhêët.
Àïí thc àêíy phong trâo nhên dên thïë giúái àôi cêëm v
khđ ngun tûã, Hđtmết viïët mêëy bâi thú liïìn. Ưng lâm lúâi
mưåt em bế chïët vò bom ngun tûã úã Nhêåt:
Chđnh em àêy gộ cûãa,

Cûãa mổi nhâ, gộ cûãa mổi nhâ,
Khưng thêëy em xin chúá ngẩi mâ,
Ai thêëy àûúåc mưåt em bế chïët,
Mûúâi nùm trûúác em côn sưëng àố,
Em chïët rưìi Hirưsima
Bêy giúâ em vêỵn bẫy tíi thú
Nhûäng em chïët khưng côn lúán nûäa...
Mưåt bâi nûäa nối ngûúâi àấnh cấ trễ Nhêåt Bẫn bõ chïët
vò àấm mêy ngun tûã bay qua; cấi chïët vư l, kinh
khng truìn tûâ ngûúâi nây sang ngûúâi khấc:
... Qụn anh ài, em úi, húäi em mù’t àểp,
Àûâng hưn anh, ưm êëp ngûúâi anh,
Qụn ài em nhế, dun tònh
Kễo anh lêy chïët sang mònh ca em.
Thuìn kia lâ ấo quan àen,
Qụn ài em nhế hậy qụn dun tònh
Kễo mâ con ca ta sinh
Ung nhû quẫ trûáng thên mònh vûäa tan!
Tưë Hûäu dõch
Bâi thûá ba chó mùåt gổi tïn bổn trm tû bẫn:
(...)
Lâm cho chng ta thânh ngûúâi lâ nhûäng bâ mể
Mể ài trûúác ta nhû ấnh ca bêìu trúâi
Chùèng phẫi nhûäng bâ mể sinh cấc ưng ra àúâi?
298 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
Cấc ngâi úi, hậy biïët thûúng nhûäng bâ mể!
Nhûäng àấm mêy khưng àûúåc giïët
nhûäng con ngûúâi.
Lâm thú chưëng chiïën tranh, Nadim Hđtmết cng gúåi
nhûäng hẩnh phc àún sú, phưí biïën nhêët trong àúâi sưëng

mổi con ngûúâi:
MƯÅT CHIÏËC TÂU ÀI ÀẤNH TRÊÅN
Àûáa con ca Bêët-cûá-ai lúán lïn trûúác mù’t nhòn
ca cha nố
Nố chêåp chûäng, chêåp chûäng, trêo lïn gưëi cha,
Nố nhòn mùåt cha thêëy lúán lù’m, lúán lù’m
“Cha!”, nố gổi, vâ thïë lâ vui nhû hưåi hê.
Con ca tưi thò chó lúán lïn trong ẫnh thưi,
êm thêìm khưng tiïëng nối, khưng cûã àưång.
Ngûúâi cha ca Bêët-cûá-ai dù’t tay con
vâ àûa con ài chúi
Vúái cêy cưëi, vúái sêu bổ, vúái chuën xe lûãa vâ
chuën tâu àiïån
Cha chó cho con nhòn con chố ca Nhâ ai
Ngûúâi cha ca Bêët-cûá-ai àem bấnh mò vïì nhâ,
Àem mưåt chiïëc diïìu vïì cho con nhỗ.
Nadim Hđtmết úã t 13 nùm, rưìi phẫi rúâi xa tưí qëc,
àïí vúå vâ con úã lẩi Stùngbun (th àư Thưí Nhơ K); lông
ưng àau àúán, nghơ àïën nhûäng ngûúâi thên úã qụ hûúng.
ÚÃ Stùngbun, bao nhiïu ngûúâi cha côn bõ t, bao nhiïu
ngûúâi con côn bõ àe dổa treo cưí. Ưng lâm tiïëp bâi thú
trïn àêy vúái cẫnh mưåt chiïëc tâu do kễ cêìm quìn Thưí
gûãi ài àấnh hưi úã Triïìu Tiïn:
NHÛÄNG TẤC PHÊÍM LỄ 299
Mưåt chiïëc tâu rúâi Ximiïëc,
(1)

Chúã trấi nho hay trấi vẫ?
Mưåt chiïëc tâu rúâi Ximiïëc,
Chúã toân thõt con ngûúâi

Mưåt chiïëc tâu rúâi Ximiïëc,
- Thõt ngûúâi cố ùn àûúåc chùng?
Mưåt chiïëc tâu rúâi Ximiïëc,
Ài àêu àêëy, húäi trûúãng tâu?
Mưåt chiïëc tâu rúâi Ximiïëc,
Chúã lo phiïìn, chïët chốc àïën Triïìu Tiïn...
Àoẩn cëi bâi thú kïu gổi nhûäng ngûúâi thiïån chđ hậy
lïn tiïëng tûâ bưën phûúng thïë giúái, hậy lïn tiïëng cao hún
ngổn sng, hậy lïn tiïëng to hún bom àẩn!
Mưåt cêu chuån mú mưång nïn thú, Nadim Hđtmết liïn
hïå nố vúái lông cùm phêỵn bổn àïë qëc, bổn phất xđt, mâ
khưng cht gô ếp. Phẫi chùng vò Hđtmết ln ln cùm
th bổn chng? Bù’t àêìu nối chuån lc nhỗ hùçng ao ûúác
lâm “Ngûúâi àûa thû”, nâo àûa thû qua bùng tuët, dûúái
ấnh bònh minh Bù’c cûåc, nâo àûa thû qua thẫo ngun,
dûúái bống mêy nùång nïì, nâo àûa thû trong thõ thânh,
nâo àûa thû qua sa mẩc, hay giûäa giưng bậo; giêëc mú
tíi nhỗ àậ thânh sûå thûåc khi ưng nùm mûúi tíi àïën
nûúác Hunggari: trễ con úã Bapết nhúâ ưng àûa thû vïì
Mấtscúva. Giûäa sưë thû ca cấc em, cố mưåt phong bò àïì:
“Múmết, con ca Nadim Hđtmết, úã Thưí Nhơ K”. Vïì
Mấtscúva, ưng sệ àûa thû àïën tûâng àõa chó mưåt, nhûng:
Duy cố mưåt bûác tưi khưng àûa túái àûúåc
Lâ thû cho Múmết - Tưi cng khưng thïí gûãi ài.
300 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
(1) Smyrne: mưåt cûãa bïí nưíi tiïëng ca Thưí Nhơ K.
Con ca Nadim
Bổn cûúáp cù’t àûúâng vïì
Thû ca con,
con sệ khưng hïì nhêån àûúåc.

Nhúá con, Nadim Hđtmết nhù’c àïën nhiïìu lêìn:
Húäi ngûúâi vúå mù’t xanh,
Con thú ba thấng anh àïí lẩi cho mònh,
Bíi êëy con múái cûúâi nhoễn miïång.
Bêy giúâ con biïët nối,
Em cố têåp cho nố gổi “cha”?
Mêëy cêu thú trïn àêy nùçm trong bâi “Ghi tẩi
Hunggari”; Nadim Hđtmết kïí chuån vúái vúå rùçng mònh
àïën thùm vûúân thiïëu nhi úã Bapết; trễ con rêët mïën ưng,
qën lêëy ưng, rđu rđt nhû l chim sễ trûúác kia àậ àïën vúái
ưng núi cûãa sưí nhâ t. Bâi thú kïët thc:
Mưåt em bế Hy Lẩp bấ cưí anh
Em gấi bế giưëng mưåt cânh ư liu tûúi mất
Em bế nối:
“Bấc úi
ÚÃ nûúác ca em, úã nûúác ca bấc,
Bao giúâ ta múái cố mưåt núi nhû thïë nây?
Bao giúâ chng ta múái àûúåc múâi cấc bẩn nhỗ
Hunggari?”
Mònh úi,
l con chng ta nống lông chúâ àúåi,
Chng ta phẫi lâm gò mau mau.
*
* *
NHÛÄNG TẤC PHÊÍM LỄ 301
Nhâ thú Phấp Àưëpdanhski (Dobzynski) kïí lẩi lêìn àêìu
tiïn àûúåc gùåp Nadim Hđtmết úã Vacxưvi, ma xn 1954:
- “Viïåc êëy àưëi vúái tưi nhû mưåt lìng àiïån, àûúåc nhòn
thêëy ưng, àûúåc nối chuån vúái ưng. Vò nhâ thi sơ àố, àưëi
vúái tưi lâ mưåt nhên vêåt trong truån ẫo huìn... Nadim

Hđtmết àậ chiïëm trong lông tưi ngay tûác khù’c, nhû ưng
chiïëm lông têët cẫ nhûäng ngûúâi úã quanh ưng, vò tđnh hoân
toân giẫn dõ ca ưng, vò bng tưët ca ưng àng hïåt nhû
thú ưng - vò tđnh ưng hoẩt àưång, vâ vò cấi khđa trâo
phng mïën thûúng vâ nhổn sù’c mâ chó riïng ưng cố...”.
Thấng chđn 1955, tưi cng àậ àûúåc cấi may mù’n àố
trong àúâi, tẩi Bapết. Múái lêìn àêìu bûúác vâo phông ùn
lúán ca Khấch sẩn “Hoa Cc”, tưi àûúåc nghe bẫo nhỗ bïn
tai: - “Nadim Hđtmết úã àêìu kia”. Tưi nhòn vïì phđa àố, vâ
bưỵng nhiïn bao nhiïu hònh ẫnh, tònh tûá, nhẩc àiïåu ca
thú Hđtmết dưìn túái trong àêìu. Tûâ ngây nhỗ àổc Kiïìu, àổc
Tònh sûã, àổc Tẫn Àâ, àổc Têy Sûúng K v.v... tưi àậ hổc
àûúåc cấi quan niïåm “liïn tâi”: u qu cấi tâi tònh. Gùåp
mưåt thi hâo cố phẫi àêu lâ chuån thûúâng ngây xẫy ra.
Tưi biïët rùçng tưi àang àûúåc mưåt diïỵm phc. Vâ mûúâi lùm
pht sau, tưi àûúåc giúái thiïåu vúái Nadim Hđtmết. Vâ ngay
nhêët kiïën, Nadim Hđtmết múâi tưi tưëi hưm àố cng ùn bûäa
tưëi vúái ưng.
Cêu chuån bûäa àố lêåp tûác ài vâo thoẫi mấi. Tưi nhêån
ngay úã Nadim Hđtmết ngûúâi anh lúán rêët rưång rậi, mïën
thên. Nadim Hđtmết cao to, tốc húi hoa rêm, àưi mù’t u
thûúng vâ nhổn sù’c, thûúâng hay dng lưëi trâo phng,
thđch nối ngûúåc lẩi. Nối vïì cåc ài thùm ca tưi úã nûúác
bẩn Hunggari, tưi phất biïíu: - “Chng tưi mong hổc àûúåc
302 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
nhiïìu àiïìu úã cấc bẩn Hunggari”. Nadim Hđtmết chùån
ngay tưi: - “Vâ hổ cng phẫi hổc nhiïìu àiïìu úã cấc anh
chûá!”. Tưi bây tỗ lông tưi mïën phc nhâ thú Nadim
Hđtmết, vâ thânh thûåc nối: - “Tưi mong mỗi àûúåc ài theo
nhûäng bûúác ca àưìng chđ”. Tûác thò Nadim Hđtmết phẫn

àưëi: - “Khưng, khưng! Khưng cố thi sơ nâo theo bûúác ca
thi sơ nâo”. Trûúác lưëi nối chuån nhû lâ cậi nhau rêët
àấng mïën àố, tưi nhêån thêëy têm hưìn vâ cấ tđnh àùåc biïåt
ca Hđtmết. Hđtmết lẩi nối: “Anh úã Viïåt Nam, úã phûúng
Àưng. Tưi cng úã phûúng Àưng. Tưi rêët hậnh diïån vïì
phûúng Àưng ca chng ta...”. Rưìi Hđtmết nối chuån úã
qụ hûúng Thưí Nhơ K, kïí chuån tíi nhỗ ca ưng,
chuån bưë, ưng nưåi, ưng ngoẩi ca mònh, mưỵi ngûúâi àïí lẩi
trong tđnh tònh ưng nhûäng nết rêët tûúng phẫn nhau. “Tưi
tûúãng tòm thêëy úã tưi têët cẫ nhûäng ngûúâi êëy...”.
Ngûúâi anh 53 tíi êëy - àïën nay (1959) lâ 57 tíi - cố
àưi mù’t rêët lâ Nadim Hđtmết: hiïìn lânh, àưå lûúång, vâ cố
mưåt cấi gò àau àúán úã bïn trong. Mưåt ngổn lûãa chấy têån
trong sêu thùèm ca têm hưìn; thú Hđtmết khưng phẫi lâ
cấi thûá thú nưng choên nhû vng nûúác.
Chõ phiïn dõch cho tưi biïët: ưng àïën Bapết àïí bân
viïåc quay truån ca ưng thânh phim, vâ àïí chûäa bïånh
àau tim. Theo chõ nối, thò bïånh úã trấi tim ưng rêët nguy
cho tđnh mẩng. Nghe chõ nối, tưi nghơ: cåc sưëng quẫ lâ
mưåt viïåc vơ àẩi vâ gay go. Nhâ thú lúán kia mang ngay úã
giûäa trấi tim mònh cấi sưëng vâ cấi chïët. Àưi mù’t cûúâi
giïỵu vâ àau àúán êëy, phẫi chùng vò cẫ mưåt cåc àúâi tûâng
trẫi nhiïìu chiïën àêëu vâ àau khưí? Hđtmết àậ tûâng viïët:
NHÛÄNG TẤC PHÊÍM LỄ 303
Mưåt con dao hai lûúäi cù’m giûäa tim tưi
Mưåt lûúäi lâ con tưi vù’ng xa, mưåt lûúäi lâ
Stùngbun xa vù’ng.
Vâ phẫi chùng cng búãi vò bïånh nâm ngay úã giûäa chưỵ
àêåp ca cåc àúâi? Nhû lâ mưåt sûå trúá trïu, mưåt sûå àa
nghõch ghï gúám?

Biïët Hđtmết rêët bêån, nhûng àậ úã cng mưåt khấch sẩn,
tưi mën cûá àûúåc nối chuån hoâi. Tưi tham. Tưi mën
nối vúái Nadim Hđtmết rùçng:
- Àưìng chđ Nadim! Àưìng chđ cng nhû mưåt cấi cêy cố
trấi qu hún vâng. Àưìng chđ chúá lẩ rùçng cố nhûäng ngûúâi
nhû tưi, cûá mën thú thêín mậi bïn cêy, mong hấi àûúåc
mưåt vâi quẫ.
Thêåt vêåy. Chuån àúâi xûa, cố ưng tiïn chó àấ hốa ra
vâng. Vâ cố ngûúâi khưng mën xin vâng, mâ mën xin
cấi ngốn tay chó àậ hốa vâng kia. Tưi mën xin Nadim
Hđtmết rêët nhiïìu bâi thú, nhûng nhêët lâ tưi mën gùåp
Hđtmết nhiïìu lêìn, nghe ưng nối, nối vúái ưng, tûúãng nhû
àng chẩm àûúåc têm hưìn ca ưng, vâo trong kho ca
têm hưìn êëy. Nadim Hđtmết lêëy nhûäng chuån àúâi thûúâng
mâ sao lẩi lâm thú rêët hay, tưi mën hiïíu cấi bđ quët
ca ngốn tay biïën têët cẫ thânh ra thú êëy...
Khi nghe tưi nối sù’p trúã vïì Viïåt Nam (10-1955).
Hđtmết ưm tưi, hưn, vâ cùn dùån: - “Anh hậy hưn gim
cho tưi miïëng àêët ca Tưí qëc anh!” Ngûúâi Hđtmết cao
to, hai cấnh tay tưi ưm tûúãng nhû khưng hïët. Tưi hiïíu
rùçng Nadim Hđtmết nhúá Tưí qëc Thưí Nhơ K vư cng.
Têåp thú ca ưng: “Ài àây thêåt lâ mưåt cấi nghïì gay lù’m”
in úã Phấp nùm 1957 àậ nối nưỵi àau lông àôi àoẩn ca
ưng nhúá nûúác, nhúá nhâ.
304 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
*
* *
Chõ phiïn dõch ca Nadim Hđtmết àûa cho tưi mêëy túâ
giêëy Hđtmết tùång. Tưi múã ra. Thú àấnh mấy, thú viïët bt
chò. Múái àïën Bapết chûa mêëy hưm, Hđtmết àậ lâm bâi

Ghi tẩi Hunggari, múã àêìu:
Chng tưi àấp mấy bay úã Púâraha
Chng tưi hẩ cấnh úã Bapết.
Lâm con chim rêët thđch
vâ lâm àấm mêy lẩi côn thđch hún.
Nhûng tưi, tưi bùçng lông àûúåc lâm con ngûúâi
Vâ cấi chêët ûa nhêët ca tưi, lâ àêët:
Cố lệ vò vêåy mâ
Khi tưi ấp trấn vâo cûãa sưí mấy bay
Hay khi tưi tûåa vâo bao lan tâu thy,
cûá rúâi xa mùåt àêët,
lâ mưåt nưỵi bìn chiïëm lêëy tưi...
Mùåt àêët, con ngûúâi. Nadim Hđtmết quan têm nhêët
àiïìu àố. Vâo thùm bïånh viïån, ưng thưng cẫm, i an:
Vâng ài nhû mưåt trấi chanh, tan ài nhû mưåt
cêy nïën,
Àưí xëng bêët thêìn nhû mưåt thên cêy mc,
Nhûäng bẩn ưëm àau, anh em ca tưi úi,
Chng ta chùèng phẫi lâ chanh, lâ nïën, lâ cêy,
Nhúâ trúâi chng ta lâ nhûäng con ngûúâi.
Tưët thay, chng ta biïët ëng thëc cng vúái
hy vổng,
Vâ nhêët quët bẫo rùçng: “Ta phẫi sưëng”.
NHÛÄNG TẤC PHÊÍM LỄ 305
Vâ Nadim Hđtmết cng lâm nhûäng bâi thú tònh. Thú
tònh ca ưng lẩi câng hâm sc. ÚÃ Hđtmết, àún giẫn vâ
ngù’n lâ kïët tinh ca mưåt nghïå thåt bêåc thêìy. Ưng nối
ra, mâ nhû khưng mën nối hïët. Àố cng lâ truìn
thưëng lâm thú ca phûúng Àưng chùng? Chêëm phấ mưåt
àưi nết, mâ sao múã ra nhûäng sêu thùèm bao la ca tònh

cẫm! Ưng nối: Em lâ xûá súã ca anh. Em lâ lông sêìu xûá
ca anh... Lc túái àûúåc em lâ lc biïët rùçng em lâ núi
khưng bao giúâ túái àûúåc... - Thú Hđtmết thûúâng lâm nhû
nhûäng bâi hất vúái nhiïìu cêu lấy lẩi. Mưỵi cêu lùåp lẩi lâ
mưåt ngên vang nhû khưng dûát bao giúâ. Bâi thú sau àêy
nhû lúâi trong dên ca nûúác Thưí:
MA THU
Ngây àậ ngù’n dêìn rưìi
Tiïët mûa bìn sù’p lẩi
Cûãa múã rưång chúâ em,
Sao, sao em chùèng túái?
ÚÁt xanh, bấnh, mëi àïí trïn bân
Nhûng rûúåu vò em anh àậ rốt
Anh ëng hïët nûãa rưìi,
Anh àậ ëng khưng em,
Sao, sao em chùèng túái?
Nhûng kòa trấi cêy mêåp mẩp
Nghơ suy vâ chđn trïn cânh
Trấi sệ tûå mònh rúi rng
Nïëu em côn chêåm thùm anh.
306 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
Vâ bâi thú ngù’n sau àêy cng nhû àưi mù’t ca
Nadim Hđtmết, u thûúng vâ cố mưåt nưỵi àau àúán, àưi
mù’t hiïíu hïët chuån àúâi:
ÀƯI TA
Àưi ta em húäi, biïët àêu
Chûa tûâng tha thiïët u nhau thïë nây
Nïëu tûâ em àố ta àêy
Hưìn chûa thưng cẫm tûå ngây côn xa.
Biïët àêu em húäi àưi ta

Chûa tûâng gù’n bố thiïët tha mùån nưìng,
Nïëu trùm nùm cåc tao phng
Àúâi khưng chia cấch giûäa lông àưi ta!
Huy Cêån dõch
Bâi hất tiïëp theo àêy vui, nhûng cng khưng phẫi cấi
vui nưng cẩn, mưåt chiïìu:
Nïëu àùåt em nùçm giûäa lông tay
Vâ nùm ngốn tay ta khếp lẩi,
Vâ bỗ tay vâo ti ta ài,
Vâ miïång hất bâi ca ïm ấi,
Ài dẩo phưë giûäa ma xn múái!
Nadim Hđtmết àậ àûúåc tùång Giẫi thûúãng Hôa bònh
qëc tïë. Thú ca ưng lâ tiïëng hất chiïën àêëu cho Hôa
bònh. Cấi àiïím tuåt diïåu ca thú Hđtmết, theo tưi, lâ
tòm cấch câng gêìn gi con ngûúâi câng tưët, khưng àûa thú
lïn cao àẩo, mâ tòm cấch nối thïë nâo cho nhiïìu ngûúâi
hiïíu nhêët, nhiïìu ngûúâi ûa nhêët. Búãi vò cåc chiïën àêëu
hiïån nay lâ cåc chiïën àêëu ca àẩi àa sưë nhûäng con
ngûúâi. Khưng phẫi vư cúá mâ thú Hđtmết àûúåc dõch ra sấu
mûúi thûá tiïëng. Thú tòm àïën vúái àa sưë ngûúâi, thò àa sưë
NHÛÄNG TẤC PHÊÍM LỄ 307
ngûúâi sệ tòm àïën thú. Tưi thêëy bâi hổc sêu sù’c, lúán lao
nhêët ca thú Hđtmết lâ quan àiïím qìn chng.
*
* *
Nadim Hđtmết lâ mưåt nhâ thú lúán, mưåt àẫng viïn
cưång sẫn lêu nùm, mưåt chiïën sơ kiïn quët. Chng ta
khưng nhûäng mën hổc l lån trong cấc tâi liïåu, mâ rêët
mën hổc têåp cấi l lån àậ thûåc hânh, àậ nhâo nùån
trong mưåt trđ tụå nhû Nadim Hđtmết, àậ àêm hoa kïët

quẫ trong nhûäng tấc phêím ûu viïåt. Nhâ thú Huy Cêån kïí
lẩi nhûäng lúâi Nadim Hđtmết
(1)
àậ trô chuån vúái mònh vïì
vùn nghïå, vùn hốa; xin chếp ra àêy lâm nhûäng tâi liïåu
tham khẫo cho chng ta:
- Hiïån thûåc xậ hưåi ch nghơa, lúâi Nadim Hđtmết nối,
khưng phẫi lâ mưåt vêën àïì vïì hònh thûác hay bt phấp.
Tưi cho rùçng hiïån thûåc xậ hưåi ch nghơa lâ sûå ấp dng
nhûäng ngun l Mấc - Lïnin vâo thêím m. Lâ mưåt
ngûúâi cưång sẫn, tưi biïët rùçng: cêìn phẫi cẫi tẩo thïë giúái,
chûá khưng phẫi chó lâ nhòn ngù’m nố. Chng ta khưng
nïn phẫn ấnh thïë giúái theo lưëi mưåt cấi gûúng. Nïëu ngûúâi
ta gổi hiïån thûåc xậ hưåi ch nghơa lâ mưåt phûúng phấp,
thò àố phẫi lâ mưåt phûúng phấp tđch cûåc, nố bao hâm
mưåt khđa cẩnh giấo dc. Lâ mưåt ngûúâi mấc-xđt lïnin-nđt,
tưi biïët rùçng mổi thûåc tẩi lâ mưåt quấ trònh gưìm cố cấi
chïët ài, cấi múái sinh, cấi sệ àïën. Thûåc tẩi lâ mưåt núi mêu
thỵn. Àố lâ ngun l cêìn nhù’c lẩi. Tuy nhiïn, khi
308 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
(1) Huy Cêån àậ gùåp N. Hđtmết úã Lïningúrat nùm 1957, vâ úã Lếpzđch
thấng 8-1959. Vïì nhûäng kiïën ca N. Hđtmết, bẩn àổc nïn xem
lẩi bâi phỗng vêën ca N. Hđtmết trẫ lúâi cho Àưëpdanhsky úã bấo
Vùn hổc Phấp, tẩp chđ Vùn nghïå àậ trđch dõch (sưë 16, thấng
9-1958).
phẫn ấnh thûåc tẩi, tưi phẫi gip àûúåc Àẫng tưi, vâ tưi
gip qìn chng tûå giấo dc mònh, do àố gip vâo viïåc
cẫi tẩo thïë giúái. Thûåc tẩi lâ mưåt núi mêu thỵn, nhûng
tưi cng phẫi àưìng thúâi thêëy cấi thưëng nhêët ca nố. Cấi
àêìu ca chng ta lâ sấng tẩo, nố khưng nhûäng phẫn

ấnh, mâ côn chïë biïën nûäa. Vđ d, trong tẩo vêåt, khưng
cố ngûåa xanh, vâ cng hiïëm cố mưåt chên trúâi vâng.
Nhûng mâ hònh ẫnh sau àêy: “Nhûäng con ngûåa xanh
chẩy àïën mưåt chên trúâi vâng” àưëi vúái tưi cố mưåt cấi
nghơa. Ngûúâi ta cố thïí lâm hiïån thûåc xậ hưåi ch nghơa
vúái mưåt bt phấp theo lưëi chp ẫnh, nhûng ngûúâi ta cng
cố thïí lâm hiïån thûåc xậ hưåi ch nghơa vúái bt phấp ca
hổa sơ Henri Matisse
(1)
. Búãi vò hiïån thûåc xậ hưåi ch nghơa
khưng phẫi lâ mưåt giấo àiïìu; nố trao mưåt khẫ nùng sấng
tẩo to lúán nhêët cho mưỵi nghïå sơ. Nûä àưìng chđ Kúrpscaia
cố thåt lẩi: - “Vúái Lïnin, vùn hổc cưí àiïín Nga lâ mưåt
ngìn hiïíu biïët lúán lao”. Tưi mën rùçng, àưëi vúái Àẫng,
vùn hổc côn gip cho hiïíu, gip cho biïët nhûäng gò xẫy ra
trong têm hưìn qìn chng... Rêët nhiïìu lêìn trong àúâi, tưi
àậ lâm nhûäng bâi thú, vúã kõch theo commùng (àùåt hâng)
ca Àẫng tưi. Tưi kiïu hậnh vïì cấi àố. Nhûng àố lâ
nhûäng chó thõ khưng phẫi Àẫng àổc ra miïång; àố lâ tưi
tûå àùåt cho tưi... Tuy nhiïn, nhûäng u cêìu àố phẫi thûåc
hiïån bùçng nhûäng tấc phêím nghïå thåt chûá khưng phẫi
bùçng nhûäng khêíu hiïåu.
...Nhûäng gò tưi cêìn nối, tưi mën nối trûåc tiïëp ra. Nhẩc
àiïåu, hònh ẫnh, nhõp khc gip vâo rêët nhiïìu cho thú, nhû
bống trùng gip vâo cho sù’c àểp ca ph nûä. Song le, mưåt
ngûúâi àân bâ àểp phẫi lâ vêỵn côn àểp dûúái ấnh mùåt trúâi.
NHÛÄNG TẤC PHÊÍM LỄ 309
(1) Mưåt hổa sơ nưíi tiïëng Phấp, cố nhûäng sấng tẩo àưåc àấo.
(Nhûng, nhû bẩn biïët, cố nhiïìu sù’c àểp khưng àûúng nưíi
ấnh ban ngây). Cố nhiïìu bâi thú cng thïë.

...Trûúác kia, tưi hay viïët dâi. Trong t, tưi úã vúái nhûäng
ngûúâi àưìng ngc cưng, nưng. Chng tưi bõ giam trong
mưåt nhâ t úã tónh. Tưi àậ àổc thú tưi cho nhûäng ngûúâi
êëy nghe. Mưåt hưm, mưåt nưng dên giâ bẫo tưi: - “Anh viïët
khấ àêëy. Nhûng anh viïët dâi quấ. Anh nïn nối nhûäng
àiïìu mën nối mưåt cấch trûåc tiïëp, câng àún giẫn câng
hay; nhû vêåy, chng tưi sệ nhúá àûúåc”.
Tûâ lc àố, tưi àậ hổc viïët ngù’n vâ viïët thùèng.
... Tưi rêët u Nïra, Ïlua, Aragưng. ÚÃ Ïlua, cố
nhûäng chưỵ khố, nhûng cấi ngù’n gổn ca anh, tưi rêët
thđch. Vẫ lẩi, trong nghïå thåt, bao giúâ cng cố nhûäng cấi
khố mâ ta nïn tòm hiïíu, nïëu quẫ thêåt ta u nghïå thåt.
Tưi cng rêët u Nicưla Ghilen
(1)
. Tưi rêët u thú Tago
(Tagore) vâ nhẩc Bất (Bach)
(2)
. Tưi cốc cêìn cấi vễ thêìn bđ
ca hổ. Tưi biïët hổ cố àiïím thêìn bđ, nhûng trong tấc phêím
hổ, xun qua vễ thêìn bđ, cấi cố nhiïìu nhêët lâ lông u sûå
sưëng, lông tin cåc àúâi. Vò vêåy nïn Bất vêỵn lâ rêët lúán
trong cấc nhẩc sơ lúán nhêët, Tago vêỵn lâ rêët lúán trong cấc
thi sơ lúán nhêët... Thúâi tưi côn trễ, tưi hay hểp hôi. Bêy giúâ,
tưi khưng hểp hôi nûäa. Bêy giúâ tưi gù’ng tòm hiïíu têët cẫ
nhûäng cấi hay, cấi àểp àậ cố vâ àang tẩo ra trïn thïë giúái.
- ÚÃ Trung Qëc lc àêìu (nùm 1951), tưi khưng thïí hiïíu
àûúåc Kinh kõch vâ nhẩc Trung Qëc; tưi bên tûå bẫo: - Sấu
trùm triïåu ngûúâi u kõch êëy vâ nhẩc êëy, thïë têët lâ cố mưåt
cấi l sêu xa. Nïëu tưi mâ khưng hiïíu kõch êëy vâ nhẩc êëy,
chù’c lâ tưi múái lâ ngûúâi ngưëc. Thïë rưìi tưi ài xem liïìn mûúâi

àïm Kinh kõch; àïën àïm thûá mûúâi mưåt, tưi àậ khấm phấ
310 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
(1) Nicolas Guillen, nhâ thú vơ àẩi ca àẫo Cuba (chêu M).
(2) Jean Sếbastien Bach (1685-1750), nhẩc sơ trûá danh Àûác.
ra cấi hay ca nố. Hiïån giúâ, tưi thûúâng múã rầiư àïí nghe
Kinh kõch vâ nhẩc Trung Qëc...
*
* *
Vïì têåp thú “Ài àây thêåt lâ mưåt cấi nghïì gay lù’m”.
Nadim Hđtmết cng nối vúái Huy Cêån: - “Têåp thú êëy húi
bìn. Ngûúâi ta cố quìn bìn, nhûng khưng cố quìn bi
quan... Tưi ln ln cố cấi cẫm tûúãng rùçng tưi lâm viïåc
cẫ cho hẩnh phc ca nhên loẩi mai sau, vđ d ba trùm
nùm nûäa. Cng nhû mưåt ngûúâi cha lâm lng cho àûáa con
mònh. Àưëi vúái tưi, àố khưng phẫi lâ mưåt cẫm tûúãng trûâu
tûúång. Vò vêåy mâ nố cho tưi cấi can àẫm sưëng, phêën àêëu,
lâm viïåc, sấng tẩo”.
Nhâ thú Nadim Hđtmết mang ngay úã trấi tim mònh
cấi nguy cú cố thïí bưỵng chưëc qua àúâi. Àûáng trûúác cấi chïët
cố thïí àïën vúái mònh bêët cûá lc nâo, Hđtmết trêìm tơnh,
rt ra tûâ àố mưåt sûå cao khiïët, àưå lûúång. Cêìm bûác àiïån
bấo tin mưåt nûä tâi tûã Tiïåp Khù’c bẩn thên ca ưng,
thûúâng àống vai trong kõch ca ưng, trễ, àểp, vûâa chïët
bêët ngúâ, ưng nối: - Cấi chïët lâ mưåt trong nhûäng quín
sấch thêëu l nhêët mâ tưi àậ àổc trong àúâi. Nố gip tưi
u sûå sưëng hún, gip tưi sưëng trong hún vâ sẩch hún;
khi tưi nghơ mưỵi cấ nhên chng ta rưìi cng sệ qua àúâi,
thò tưi tûå hỗi: tẩi sao ganh nhau? ghết nhau? sao lẩi àưë
k nhau?
Cấi con ngûúâi thi sơ êëy, dûúâng nhû khi àậ chẩm àïën

mưåt cấi gò, thò cng khưng àïí cho cấi êëy têìm thûúâng, mâ
dấn mưåt đt ca trấi tim mònh vâo àố. Trao têåp thú “Ài
NHÛÄNG TẤC PHÊÍM LỄ 311
àây” cho nhâ thú Viïåt Nam, Nadim Hđtmết cng àïì:
“Tùång àưìng chđ Huy Cêån, àïí chûáng tỗ rùçng trong hai
cåc gùåp, ngûúâi ta àậ thânh bẩn thiïët cưët cng nhû lâ
àậ biïët nhau tûâ hai ngân nùm”. - Vâ tẩi thânh Lếpzđch
(Àûác), Huy Cêån àậ bònh àiïåu thú lc bất vâ dõch cho nhâ
thú lúán Thưí Nhơ K nghe bâi thú trao tay
TØÅNG NADIM HĐTMẾT
Gêìn Anh lông êëm ấp sao!
Cêy bïn àûúâng cng bûúác vâo ngây xn.
Thú Anh hay nù’ng trong ngêìn?
Àêët nghe xao xuën vẩn mêìm xn lïn.
Quen Anh tưi tûúãng lâm quen
Nghòn nùm nhên loẩi thânh tïn mưåt ngûúâi.
Tin Anh êëy cng tin àúâi
Nhû tin nù’ng dổi hoa cûúâi long lanh.
Ngûúâi tin ngûúâi hún, qua Anh:
Trúâi soi nûúác thùèm câng xanh thù’m trúâi.
3-8-1959
Têåp thú “Ài àây” nối àïën vúå Nadim, con Nadim úã Thưí
Nhơ K, àïën khưí cûåc ca dên nûúác ưng, àïën bïånh àau
tim ca ưng, nối nhûäng cåc ài thùm Hunggari, Ba Lan,
Tiïåp Khù’c, Bungari, nối cåc xêy dûång ch nghơa xậ hưåi
úã cấc nûúác dên ch nhên dên, nối àïën cấi “nghïì ài àây
gay lù’m”. Cố nhûäng bâi thú qúån àau, nhûng chđnh lẩi
toất ra lúâi sêu sù’c tưë cấo bổn “àao ph”. Cng nhû
Hđtmết lêëy cấi hùçng ngây, cấi thúâi sûå, chđnh trõ gù’n liïìn
vâo bûúác ài lúán lao ca lõch sûã, Hđtmết àậ gù’n liïìn cấi

312 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
riïng ca ưng vúái cấi chung ca xậ hưåi, ca Àẫng, ca
loâi ngûúâi.
Múmết con úi,
Cha gûãi con
Cho Àẫng Cưång sẫn Thưí.
Lúâi thú lay àưång àïën khc råt chng ta. Cng nhû
Aragưng trong têåp thú “Quín truån dúã dang”, Hđtmết
nối àïën mònh, mâ ta khưng cố cấi cẫm giấc nùçng nùång
khi ta nghe mưåt sưë chuån cấ nhên; hai têåp thú ca hai
nhâ thú àïìu lâ nhûäng tiïëng hất u thûúng, biïët mònh
khưí àau, nhûng khưng thêët vổng, trấi tim úã àêy tûå àưët
chấy, nhûng lẩi tỗa ra mưåt ấnh sấng mâ ngûúâi ta thêëy
nhû lâ ấnh tin tûúãng. Têåp thú “Ài àây”, riïët lẩi àïën lội,
lâ cêìm chù’c mc àđch àêëu tranh, nù’m chù’c thù’ng lúåi
sau cng. Àau hay nhúá cng lâ nùçm trong cấi lìng
phêën chêën, phêën àêëu.
*
* *
Cấi sûác mẩnh, cấi àểp ca thú Nadim Hđtmết nùçm úã
tònh cẫm chên thûåc, chên thûåc àïën tûúác bỗ têët cẫ àiïím
trang, àïí trêìn cấi têm tû sêu sù’c. Tưi nghơ rùçng cấi hay
nhêët ca thú, cấi thú bêåc nhêët lâ sấng tẩo tònh cẫm, sấng
tẩo chêët sưëng, thûá múái àïën cấi sấng tẩo hònh ẫnh, sấng
tẩo ngưn ngûä. Lâm thú chưëng bom ngun tûã, mâ sấng
tẩo ra em bế bẫy tíi chïët tẩi Hirưsima ài xin chûä k,
thò theo tưi, àố lâ thêìn tònh vư hẩn ca thú; àố lâ vơ
àẩi ca tâi thú Nadim Hđtmết. Vơ àẩi ca tâi thú vâ cao
cẫ ca têm hưìn:
NHÛÄNG TẤC PHÊÍM LỄ 313

Hậy giẫ nhû ngûúâi ta úã trong t,
vâ tíi ngûúâi ta nùm mûúi lêìn nûäa,
Vâ giẫ nhû mûúâi tấm nùm qua nûäa
Múái àïën ngây múã cûãa ngc t,
Cố thïë chùng
Anh vêỵn sưëng vúái thïë giúái bïn ngoâi
Vúái nhûäng con ngûúâi, vúái nhûäng loâi vêåt,
vúái nhûäng cåc àêëu tranh, vâ nhûäng
lân giố phêët
ca thïë giúái úã bïn ngoâi tûúâng vấch.
Thïë àêëy, d anh úã àêu, d hoân cẫnh
thïë nâo,
Anh phẫi sưëng
Nhû chùèng bao giúâ anh phẫi chïët.
Nadim Hđtmết, ngûúâi mang mưåt trấi tim ưëm àau,
cng lâ ngûúâi cố trấi tim lúán lao. Mưåt trong nhûäng trấi
tim tưët àểp nhêët ca loâi ngûúâi úã thúâi àẩi chng ta.
11-1956 - 10-1959
Xn Diïåu
314 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
NỐI VÏÌ THÚ NADIM HĐTMẾT
Khi giúái thiïåu nhûäng bâi thú ca mưåt nûä chiïën sơ Hy
Lẩp lâm úã trong t
(1)
, nhûäng bâi thú hay vûúåt qua song
sù’t nhâ ngc, tung lïn trïn thïë giúái, nhâ thú Nadim
Hđtmết nối: “Enli Yanniàu lâm mưåt loẩi thú trûåc tiïëp,
khưng cố nhûäng cấi h tay vư bưí, khưng àù’p thïm vư
lưëi; bâ lâm mưåt loẩi thú cng giưëng nhû kiïën trc cưí àiïín
Hy Lẩp... Bâ àậ tòm ra àûúåc cấi àố búãi vò nhûäng àiïìu bâ

cêìn nối vúái nhûäng con ngûúâi, cng rộ râng, cng trong
vù’t, cng sấng sa nhû thïë”.
Nhû kiïën trc cưí àiïín Hy Lẩp... Nadim Hđtmết cng
àậ tûâng lâm thú trong mûúâi ba nùm ngưìi t phất xđt, thú
Hđtmết cng tung bay ra ngoâi nhû thïë; thïë giúái àậ vò
cưång sẫn vâ vò thú Hđtmết, cûáu àûúåc Hđtmết ra khỗi nhâ
t; tưi khưng biïët so sấnh thú Hđtmết vúái cấi gò tinh hoa
cưí àiïín ca vùn minh, vùn hốa Thưí Nhơ K, nhûng tưi
biïët: khi nối vïì nhûäng àûác tđnh ca thú Enli Yanniàu,
Hđtmết cng nối cấi hoâi bậo, cấi ch vâ cấi thûåc hiïån
ca mònh trong thú.
NHÛÄNG TẤC PHÊÍM LỄ 315
(1) Lâ vúå ca nhâ cấch mẩng Hy Lẩp Beloyannis àậ bõ chđnh quìn
phất xđt Hy Lẩp bỗ t vâ xûã tûã, bâ Elli Yannidou bõ cêìm t àậ
hún mûúâi nùm nay tẩi Hy Lẩp.
Nadim Hđtmết àậ tûâng nối: mònh thđch nhûäng sù’c
àểp úã dûúái ấnh sấng mùåt trúâi vêỵn cûá côn àểp chûá khưng
nhúâ mûúån vâo sûå lúâ múâ ca bống trùng. Thú Hđtmết lâ
thûá thú trûåc tiïëp. Trûåc tiïëp, nối bùçng con àûúâng ngù’n
nhêët tûâ trấi tim ca thi sơ àïën trấi tim ca hâng triïåu
ngûúâi. - ÊËy thïë mâ tẩi sao cấi thú rộ râng, trong vù’t,
sấng sa êëy, àưi khi, vâ nhiïìu khi nûäa, cố nhûäng ngûúâi
lẩi cố thïí tûúãng nhû lâ “khố”? Tẩi vò cấi chuån àúâi, cấi
chuån thú nố rưëi rù’m lù’m. Tưi àùåt rêët cao, vâ rêët
thûúãng thûác cấi lìng ca nhûäng thú hay kim cưí àưng
têy mâ dng nhiïìu nhûäng phûúng tiïån trau chët, nhiïìu
nhûäng ngổc ngâ chêu bấu ca vùn chûúng; cưë nhiïn thú
khưng hay thò tưi khưng u àûúåc, vâ mùåt khấc, nhûäng
thú hay mâ mang nhiïìu phc sûác, vêỵn cûá rêët chên thûåc,
vâ cấi cưët lội ca nố vêỵn àún giẫn. Cố lệ mûúån nhûäng

hònh tûúång vïì nêëu nûúáng gip cho ta dïỵ diïỵn àẩt hún:
cố loẩi cao lûúng mơ võ (trong thú), vúái mưåt thûåc chêët bếo
bưí, àậ dng mưåt cấch nêëu nûúáng k xẫo cao k, trẫi qua
bao nhiïu lûãa, nhòn àậ thêëy bao nhiïu cưng phu, ùn thò
chûáa àûång bao nhiïu thúm ngon àêåp mẩnh. Rêët nhiïìu
nhâ thú lúán àậ tẩo ra loẩi cao lûúng mơ võ êëy.
Tưi gẩt ra ngoâi cấi loẩi giẫ cao lûúng mơ võ (trong
thú), thûåc chêët bếo bưí dơ nhiïn lâ khưng cố gò, chó lûâa
àûúåc nhûäng ngûúâi nhể dẩ vâ chûa sânh, bùçng nhûäng
ngóåt ngoểo tiïu hânh dêëm úát - cẫ àûúâng, múä nûäa; - loẩi
giẫ nây thò xûa nay khưng thiïëu gò, vâ àậ gêy mưåt tai
hẩi rêët lúán, lâ lâm sai lẩc khiïëu thêím m ca mưåt phêìn
àấng kïí trong cưng chng.
Nhûäng cấi rưëi rù’m lâ úã chưỵ nây: lûúäi ca ngûúâi ùn àậ
quen rêët nhiïìu, rêët lêu vúái lưëi nêëu, vúái cấi loẩi cao lûúng
316 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
mơ võ chên chđnh nối trïn àêy. Vâ vò quen nhû thïë (trong
nhiïìu thïë k), nïn cố phêìn búä ngúä, ngúå ngâng, cố phêìn
khố khùn khi gùåp mưåt loẩi cao lûúng mơ võ chên chđnh
(trong thú) nêëu nûúáng theo mưåt lưëi khấc: lưëi mưåc. - Cấi lưëi
nối rêët dïỵ dâng ca thú Nadim Hđtmết, vò nhiïìu ngûúâi
chûa quen nghe, chûa quen thûúãng thûác, nïn lẩi cố cấi
cẫm tûúãng nhû lâ “khố”. Cố lệ mưåt cấi chòa khốa chđnh,
cùn bẫn àïí vâo trong thïë giúái thú ca Nadim Hđtmết, lâ
nhêån thûác rùçng: Hđtmết ao ûúác lâm mưåt loẩi thú vổt thùèng
ra tûâ sûå vêåt, tûâ cåc sưëng, tûâ lông ngûúâi vâ hưìn ngûúâi,
khưng trẫi qua mưåt sûå nù’n nốt, thïm thù’t, xâo xấo. Tưi
nối ao ûúác, vò loẩi thú nhû vêåy khố lâm lù’m; cấi loẩi thú
tûúãng nhû khưng cố nghïå, cố thåt gò cẫ chđnh lẩi àôi hỗi:
trûúác tiïn mưåt con mù’t tinh àúâi vư hẩn, àïí lêëy àûúåc cấi

chêët sêu nhêët ca suy nghơ, ca tònh cẫm, vâ ca sûå vêåt.
Bù’t àûúåc cấi tinh chêët ghï gúám àố, thò thêåt lâ khưng cêìn
thïm thù’t gò nûäa; nhûng nố àôi hỗi mưåt sûå chổn lổc tâi
diïåu vư hẩn; sûå giẫi phêỵu nây àôi hỗi nhûäng con dao ca
àưi mù’t - “con mù’t anh sù’c hún dao” - chûá khưng phẫi lâ
cấi thûá dao, d lâ cêìm khếo lếo, úã tay.
Cấi loẩi thú nây àôi hỗi mưåt nghïå thåt cao cûúâng.
Lưëi mưåc, mưåc vâ àng chûâng nâo, câng nưíi bêåt cấi tinh
chêët chûâng êëy. Cố nhûäng bâi thú Hđtmết, thú vổt ra nhû
tûâng thỗi, nhûäng cêu thú nhû nhûäng thỗi, thỗi nây cûá àïí
ngun chêët bïn cẩnh thỗi kia, khưng cêìn cố nhûäng lúâi
ph àïí nưëi “cho nố liïìn”. “Cho nố liïìn” lâ mưåt u cêìu
râng båc cấc lẩi vúái nhau cho dïỵ hiïíu, nhûng rêët
nhiïìu khi, àùåc biïåt lâ trong thú, “cho nố liïìn” tẩo ra
nhûäng dêy mú rïỵ mấ vư đch, rûúâm râ àïën nưỵi cấi ph che
khët cẫ cấi chđnh. Cố nhûäng ngûúâi lâm thú cûá cố
“nhûäng cấi h tay vư bưí, nhûäng cấi àù’p thïm vư lưëi”,
NHÛÄNG TẤC PHÊÍM LỄ 317