PHUONG PHAP DAY THO DUONG VA THO TRUNG DAI VIET NAMLOP 7

<span class='text_page_counter'>(1)</span>“ Góp thêm một cách dạy thơ Đờng – và thơ trung đại Việt Nam lớp 7 để đạt hiệu quả cao ” A. Đặt vấn đề: Dạy văn trong nhà trờng thực chất là dạy học sinh đọc hiểu văn bản. Tức là hiểu biết về văn bản, thông cảm, đồng cảm với cuộc sống trong văn bản, giải thích biểu đạt đợc ý tởng, cái hay của văn bản. Nh thế có nhiều mức độ hiểu bằng cảm xúc, t×nh c¶m, trùc gi¸c, hiÓu b»ng lý trÝ, l« gÝch b»ng ph©n tÝch, gi¶i thÝch. §ång thêi c¸c em cßn ph¶i hiÓu c¸i hay, c¸i t×nh, c¸i tµi, c¸i tuyÖt vêi trong nghÖ thuËt, hiÓu dụng ý sâu xa của tác giả, và các em còn phải diễn đạt đợc điều mình hiểu ra một c¸ch chÝnh x¸c, cã thÓ gi¶ng cho ngêi kh¸c hiÓu ®iÒu m×nh hiÓu, lµm bµi tËp, bµi kiểm tra sau mỗi tiết học. Để đạt những điều đó đòi hỏi một quá trình dạy học không bao giờ kết thúc. Và đây cũng không phải là vấn đề đơn giản cho mỗi giáo viên chúng ta. Vì vậy bản thân ngời giáo viên phải tự mày mò, tiếp cận đối tợng học sinh, tìm hiểu kiến thức từ các tài liệu, sách tham khảo từ đó hình thành cho m×nh mét ch¬ng tr×nh, hÖ thèng kiÕn thøc thÝch hîp, chän ra ph¬ng ph¸p phï hîp với từng mảng kiến thức văn học. Để việc dạy văn đạt chất lợng cao thì bản thân ngời giáo viên phải tìm cho mình hớng đi thích hợp để rèn luyện cho học sinh kỹ năng đọc hiểu văn bản. Đó là 4 kỹ năng: Nghe, đọc, nói, viết để các em hiểu nội dung thông báo tức là hiểu ngôn từ và hình tợng. Hiểu ngôn từ đòi hỏi phải hiểu rõ tõ ng÷, h×nh ¶nh, ®iÓn cè, yÕu tè liªn v¨n b¶n. C¸c em ph¶i liªn tëng, tëng tîng, bæ sung cô thÓ ho¸ c¸c chi tiÕt, ph¸t hiÖn c¸c mèi liªn hÖ ngÇm gi÷a c¸c h×nh tîng vµ đồng thời còn cảm nhận cái hay qua nghệ thuật văn bản. Nh R.JakobSon nói là hay ë trong “ TÝnh v¨n häc ” cña t¸c phÈm. Kh«ng nh÷ng thÕ mµ cßn do yªu cÇu tÝch hîp cña ph¬ng ph¸p d¹y häc v¨n c¶i c¸ch, do ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa nªn trong số tác phẩm đợc chọn giảng dạy ở lớp 7 hiện nay, một số thể loại văn học đợc đa vµo ch¬ng tr×nh víi sè tiÕt kh¸. Trong số tác phẩm đợc chọn giảng dạy ở lớp 7 hiện nay, một số loại văn học đợc đa vào chơng trình với số tiết khá nhiều: 12 văn bản ( cả đọc và hớng dẫn ) với thêi lîng 10 tiÕt. Sè lîng Êy lµ kh¸ nhiÒu so víi cÊu tróc ch¬ng tr×nh. §ã chÝnh lµ mảng thơ Đờng ( gồm của Trung quốc – Việt nam: trung đại – hiện đại ) tất cả tạo nên một nét riêng, rất độc đáo của chơng trình Ngữ văn 7. Trong đó có cả Thất ngôn tứ tuyệt, ngữ ngôn tứ tuyệt, thất ngôn bát cú đờng luật, gồm cả chữ Hán và chữ Nôm. Trong phạm vi đề tài này chúng tôi không có tham vọng đa ra dạy cho tất cả các bài thơ Đờng luật thuộc văn học trung đại. Đối với học sinh chúng ta đây là loại bài khó, do đó mọi cái đều còn xa lạ đối với các em từ chữ ( Hán – Nôm – chữ tợng hình ) đến thi pháp, cảm hứng, thể thơ, tứ thơ, cảnh và ngời trong thơ.Đờng luật là thể phú đặt ra từ đời nhµ §êng, cã vÇn, cã lèi, cã theo luËt b»ng tr¾c, tøc lµ ph¶i theo mét phÐp t¾c chặt chẽ về số câu, số tiếng. Thơ Đờng một sản phẩm thuộc lĩnh vực văn học đã đạt đợc thành tựu rực rỡ. Ngày nay nó đã trở thành một di sản văn hoá vô cùng quí báu không chỉ cho riêng nhân dân Trung quốc mà cả toàn thế giới. Thơ đờng hiện cò lu giữ đợc 48.000 bài ( của hơn 2.300 nhà thơ ). Các bài thơ Đờng luật ca ngợi vẻ đẹp và tình yêu thiên nhiên, lòng yêu quê hơng sâu đậm, da diết và tình cảm nhân ái vị tha vì con ngời. Để giảng dạy đạt hiệu quả cao đối với đối tợng 12 –13 tuổi tôi đã tiến hành tìm tòi, nghiên cứu và mạnh dạn đa ra một vài định hớng cơ bản khi giảng dạy bộ môn văn học này..

<span class='text_page_counter'>(2)</span> M¶ng kiÕn thøc nµy rÊt quan träng trong ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n 7, song côm bài này lại có hiện tợng không thuần nhất về thời đại ( cách nhau hơn 12 thế kỷ ), hoàn cảnh ra đời, chữ viết…. Vì vậy sự nhìn nhận, đánh giá và cảm thụ cũng không hề đơn giản một chút nào. Mặt khác thực trạng học sinh miền núi kiÕn thøc n«ng, hêi hît, sù n¾m b¾t chËm, vÒ v¨n b¶n cha râ nÐt v× tuæi nhá, tÇm suy nghÜ nhËn thøc cßn h¹n chÕ. Lµm thÕ nµo trong thêi lîng cho phÐp chóng ta cã thÓ d¹y mét c¸ch cã hiÖu qu¶ cho häc sinh m¶ng kiÕn thøc nµy? ë ®©y chóng t«i kh«ng d¸m nãi r»ng sÏ ®a ra gi¶i ph¸p hoµn toµn míi mÎ mµ chØ đúc rút quá trình vận dụng dạy học theo chơng trình đổi mới vào hệ thống bài d¹y thiÕt thùc n©ng cao chÊt lîng, kü n¨ng cho häc sinh gãp phÇn x©y dùng những con ngời có tính năng động, sáng tạo để thích ứng hoà nhập với thế giới, với xã hội công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nớc. Từ ý tởng đó tôi mạnh dạn đi sâu nghiên cứu thực hiện những vấn đề sau: I: Dạy thơ đờng luật theo hớng đổi mới II: Dạy thơ đờng luật theo nguyên tắc tích hợp B: Néi dung I: Dạy thơ đờng luật theo hớng đổi mới 1, Quan niÖm cò, c¸ch d¹y cò: Từ trớc đến nay, hầu hết những tác phẩm này đều đợc cho là khó. Với tôi khi tiÕn hµnh d¹y thÓ lo¹i nµy trong ch¬ng tr×nh còng kh«ng mÊy høng thó bëi mét lÏ: D¹y th¬ §êng cho häc sinh võa kh« cøng, võa mÊt ®i c¶m gi¸c “ mÒm m¹i” cña mét giê v¨n. - Không bám vào nguyên tác bài thơ mà bám vào phần dịch nghĩa để dạy cho häc sinh dÔ hiÓu. - Tuyệt đối chú trọng khâu phân tích phải theo kết cấu của thơ Đờng với Thất ng«n tø tuyÖt lµ: Khai – Thõa – ChuyÓn – Hîp: víi ThÊt ng«n b¸t có lµ: §Ò – Thùc – LuyÖn – KÕt…. - Chñ yÕu ph©n tÝch ý ( v× lµ b¶n dÞch ) chø kh«ng chó ý ph©n tÝch tõ ng÷ trong c©u. Từ những quan niệm ấy, khi dạy đến các văn bản thơ Đờng luật hầu nh cả giáo viªn vµ häc sinh kh«ng mÊy høng thó, giê häc bçng trë nªn kh« cøng, tÎ nh¹t vµ mÊt ®i c¸i “ hån”, c¸i s¸ng t¹o cña chÝnh t¸c gi¶. Trong chơng trình Ngữ văn 7 các văn bản thơ Đờng luật đợc đa vào giảng dạy víi mét thêi lîng kh¸ lín. §èi tîng häc sinh cßn qu¸ nhá, tiÕp xóc víi th¬ §êng luật cả phần phiên âm, dịch nghĩa, dịch thơ là một vấn đề hoàn toàn mới và phải thõa nhËn r»ng kh«ng tr¸nh khái nh÷ng bì ngì ban ®Çu… Yªu cÇu ch¬ng tr×nh líp 7 l¹i ph¶i tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c riªng cña nã: Võa tÝch cùc, võa tÝch hîp. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu thùc tÕ cña ch¬ng tr×nh sau khi nghiªn cøu thÓ lo¹i nµy t«i m¹nh d¹n ®a ra quan niÖm míi vÒ v¨n häc..

<span class='text_page_counter'>(3)</span> 2, Quan niÖm míi – C¸ch d¹y míi: ViÖc d¹y th¬ §êng luËt cho häc sinh líp 7 THCS: - Giê d¹y häc th¬ §êng luËt ph¶i thùc sù nhÑ nhµng, tho¶i m¸i, kh«ng gß bã cøng nh¾c mµ vÉn chuyÓn t¶i hÕt néi dung c¬ b¶n cña v¨n b¶n. - Phải đảm bảo nguyên tắc vừa tích cực vừa tích hợp để cho học sinh chủ động, sáng tạo tìm thấy những cái hay, cái đẹp, cái sáng tạo của chính tác gi¶ qua c¸c thêi kú v¨n häc. - Dạy thơ Đờng luật trong mối quan hệ với các thể thơ trữ tình khác để thấy rõ: Tuy bị bó buộc, chi phối bởi niêm, luật, đối….. thơ Đờng luật vẫn không hÒ cøng nh¾c h¬n thÕ n÷a l¹ilµ mét chØnh thÓ v¨n häc trän vÑn vÒ néi dung, hoµn chØnh vÒ nghÖ thuËt. Từ những quan niệm ấy, tôi đã bắt tay thiết kế và dạy mẫu một số tiết thơ Đờng luật cho học sinh lớp 7. Để các đồng nghiệp tiện theo dõi, tôi sẽ giúp các đồng nghiệp hình dung rõ hệ thống chơng trình thơ Đờng luật trung đại đợc giảng dạy vµ híng dÉn häc thªm ë líp 7 nh sau: TiÕt 17: S«ng nói níc nam, Phß gi¸ vÒ kinh Tiết 21: Côn sơn ca, Hớng dẫn đọc thêm: buổi chiều đứng ở phủ Thiên Trờng tr«ng xa Tiết 25 +26: Bánh trôi nớc, hớng dẫn đọc thêm: Sau phút chia ly Tiết 29: Qua đèo ngang Tiết 30: Bạn đễn chơi nhà Tiết 34: Hớng dẫn đọc thêm: Xa lắm thác núi L. Phong Kiều dạ bạc. Tiết 37: Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh ( tĩnh dạ tứ ) TiÕt 38: NgÉu nhiªn viÕt nh©n buæi míi vÒ quª ( Håi h¬ng ngÉu th ) TiÕt 41: Bµi ca nhµ tranh bÞ giã thu ph¸ n¸t Th¬ §êng LuËt. Th¬ tø tuyÖt. S«ng nói níc nam. Thiªn trêng v·n väng. B¸nh tr«i níc. Th¬ ngò ng«n. Phß gi¸ vÒ kinh. ThÊt ng«n b¸t có. Qua đèo ngang. Bạn đến chơi nhµ. Song thÊt lôc b¸t. Sau phót chia ly. Cæ thÓ. Nhµ tranh bÞ giã thu ph¸.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> Xa ng¾m th¸c nói l. Håi h¬ng ngÉu th. Trong đề tài này, tôi không có tham vọng sẽ trình bày hết tất cả các văn bản đợc học. Chỉ xin phép bạn đọc đợc chọn các văn bản tiêu biểu cho các thể loại, các văn b¶n Êy lµ: - S«ng nói Níc Nam - Phß gi¸ vÒ kinh - Qua đèo ngang - Håi h¬ng ngÉu th a. Đối với thơ Thất ngôn tứ tuyệt đờng luật ( chữ hán ) Trong chơng trình Ngữ văn 7 thơ Thất ngôn tứ tuyệt và ngữ ngôn đờng luật cã hai bé phËn lµ ch÷ H¸n vµ ch÷ N«m cã c¶ v¨n häc trong níc vµ v¨n häc níc ngoµi. Gåm 4 t¸c phÈm b»ng ch÷ H¸n: Nam quèc s¬n hµ, Thiªn trêng v·n väng, Vâng l s¬n béc bè vµ håi h¬ng ngÉu th. §Ó gi¶ng d¹y thµnh c«ng bé phËn v¨n häc nµy tríc hÕt ngêi thÇy gi¸o cÇn cho học sinh tìm hiểu tác giả, hoàn cảnh ra đời của văn bản. Vì muốn hiểu rõ giá trị nội dung, nghệ thuật của văn bản cần hiểu rõ tác phẩm đó do ai sáng tác, ra đời trong thời kỳ lịch sử, xã hội và văn hoá nh thế nào. Đối với giáo viên chúng ta ai cũng biết các tác phẩm văn học thuộc thời kỳ trung đại đều do các bËc vua chóa, tíng lÜnh quan l¹i vµ c¸c trÝ thøc tµi hoa s¸ng t¹o nªn. §©y chÝnh lµ bíc nh¶y vät cña tiÕn tr×nh ph¸t tiÓn lÞch sö v¨n häc. Song mçi t¸c phÈm l¹i ra đời trong một hoàn cảnh lịch sử cụ thể. Hoàn cảnh ấy quyết định không nhỏ đến cảm xúc trữ tình và giá trị nội dung t tởng của tác phẩm văn học. Từ đó chúng tôi cho học sinh thảo luận để tìm hiểu về thể loại của tác phẩm về số tiếng, số câu, vần, nhịp thơ…. Cho học sinh đọc, rút ra cách đọc. Từ việc đọc v¨n b¶n vÒ phÇn phiªn ©m, dÞch nghÜa, dÞch th¬ chóng t«i cho häc sinh nhËn xÐt so sánh giữa nguyên tác với bản dịch thơ để giúp học sinh nhận thấy dịch thuật nói chung, dịch thơ nói riêng gian khổ đến nhờng nào. Quan trọng hơn là bồi dỡng ý thức văn học tối thiểu cho học sinh. Đặc biệt khi so sánh nh vậy ta đã lµm tèt mét viÖc lµ båi dìng thªm vÒ tõ H¸n viÖt cho häc sinh. §ång thêi gióp häc sinh kh¾c s©u nhng tõ ng÷ quan träng, khi so s¸nh cÇn lu ý nh÷ng tõ dÞch cha s¸t nghÜa. Trong phÇn hiÓu gi¸ trtÞ néi dung, nghÖ thuËt cña t¸c phÈm theo chóng t«i phải tuỳ thuộc vào dung lợng thời gian để hớng dẫn học sinh nắm bắt tác phẩm. Víi c¸c v¨n b¶n thuéc thÓ lo¹i nµy cã bè côc 4 phÇn ( Khai, thõa, chuyÓn, hîp ). Tuy vËy theo t«i kh«ng ph¶i t¸c phÈm nµo còng ph©n tÝch theo bè côc 4.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> phần đó mà tuỳ thuộc vào khả năng cảm nhận của học sinh và năng khiếu, sở thích của giáo viên để hớng dẫn học sinh. Khi phân tích thơ Đờng luật cần bám vµo c¸c tõ cã tÝnh chÊt ch×a kho¸ ( nh·n tù ) vµ c¸ch më bµi, kÕt bµi cña bµi th¬. Bên cạnh đó khi phân tích cần lu ý cho học sinh tìm hiểu để nắm đợc nghệ thuật đối ( Tiểu đối và bình đối ). Đặc biệt cần bám vào chữ nghĩa, âm thanh, nhÞp ®iÖu cña bµi th¬ qua phÇn ph©n ©m. VÝ dô: Khi d¹y bµi “ Nam quèc s¬n hµ ” ThÊt ng«n tø tuyÖt - §êng luËt – ch÷ H¸n. Tôi cho học thảo luận để tìm hiểu tác giả của bài thơ vì về tác giả hiện nay ®ang tån t¹i hai gi¶ thuyÕt. Thứ nhất: Bài thơ này do Lý Thờng Kiệt ( một danh tớng đời Lý Nhân Tông ) viết để động viên tớng sỹ trong cuộc kháng chiến chống Tống trên phßng tuyÕn nam s«ng cÇu ( Nh NguyÖt ) 1076 – 1077. Thø 2: Cha râ t¸c gi¶ ( theo Bïi Duy T©n – T¹p chÝ v¨n ho¸ d©n gian ). Tõ đó đi đến kết luận là cha rõ tác giả. Đối với bài thơ này hoàn cảnh ra đời ảnh hởng không nhỏ đến giá trị nội dung t tởng của bài thơ do đó ngời giáo viên cần cho học sinh khắc sâu, nắm vững hoàn cảnh ra đời của nó. Vµo kho¶ng 1076 – 1077 khi nhµ Tèng sang Qu¸ch Quú vµ TriÖu TiÕt phèi hîp víi qu©n Chiªm Thµnh x©m lîc níc ta lÇn thø 2 ( LÇn1: 1075 v× g©y hÊn víi §¹i viÖt qu©n Tèng bÞ thÊt b¹i nhôc nh·: gåm 10 v¹n qu©n bÞ tiªu diÖt vµ b¾t sống). Bài thơ ra đời khi đất nớc lâm nguy nhng lại có ý nghĩa nh một bản tuyên ngôn độc lập. Tên đầu bài thơ là do ngời đời sau đặt. Đây là văn bản đầu tiên học sinh đợc học về thể thơ Thất ngôn tứ tuyệt Đờng luật do đó cần cho học sinh tìm hiểu kỹ về đặc điểm thể thơ. Nam Quốc Sơn Hà đợc viết bằng chữ Hán, bài thơ gồm 4 câu, mỗi câu 7 tiếng, bài thơ gieo vần ch©n ( tiÕng thø 7 cña c¸c c©u 1 –2 – 4 ) cã thÓ vÇn b»ng, hoÆc vÇn tr¾c, hiÖp vÇn, nhÞp th¬ 4/3 hoÆc 2/2/3 víi giäng ®iÖu r¾n rái, m¹nh mÏ, døt kho¸t. Lµ v¨n b¶n b»ng ch÷ H¸n nªn gi¸o viªn cÇn so s¸nh gi÷a nguyªn t¸c víi b¶n dịch thơ để học sinh thấy bản dịch của Lê Thớc – Nam Trân đã dịch tơng đối thµnh c«ng c¶ vÒ ý, thÓ th¬. Tuy nhiªn mét sè tõ cha chÝnh x¸c vÒ nghÜa. Ví dụ: Chữ “ Đế ” có nghĩa là “ Vua” của một nớc lớn. Từ bao đời các vua Trung Hoa tù cho m×nh lµ quyÒn tèi thîng thèng trÞ thiªn h¹ - Thiªn tö – Hoàng đế là con trời. Hoàng đế có quyền phong Vơng( vua) cho các nớc ch hầu. Vua nớc Nam đợc phong An Quốc Nam Vơng, tác giả dùng chữ “ Đế ” thể hiện ý thức độc lập dân tộc không phụ thuộc nớc lớn, bình đẳng Quốc gia dân téc, Níc nam cã chñ, cã quèc chñ. Ch÷ “ C ” cã nghÜa lµ ë trong tiÕng H¸n cã nghÜa lµ trong coi, cai qu¶n, xö lý mäi viÖc, dÞch ë, th× cha hay, thiÕu ý nghÜa v× mọi ngời từ Vua chúa, quan lại đến dân lao động đều sống trên lãnh thổ nớc Nam. Trong phần phân tích chi tiết: Hiện nay nhiều đồng nghiệp của tôi vẫn hớng dẫn học sinh khai thác, tìm hiểu theo bố cục 4 phần, thì tôi đã hớng dẫn học sinh t×m hiÓu theo 2 ý lín..

<span class='text_page_counter'>(6)</span> ý 1 : C©u 1 – 2: Tôi cho học sinh thảo luận để rút ra đợc với nghệ thuật điệp từ, ngắt nhịp 4/3 để khẳng định chủ quyền, lãnh thổ của dân tộc ta đặt trong mối quan hệ với Trung quốc, tác giả đứng trên lập trờng quan điểm t tởng tự hào, tự tôn dân tộc và ranh giíi, l·nh thæ ViÖt nam sù thËt hiÓn nhiªn trong thùc tÕ nhng cµng v÷ng vµng h¬n, chắc chắn hơn khi đã đợc ghi chép ở sách trời. Vậy mà các hoàng đế Trung hoa luôn tự xng mình là Thiên tử – các con trời phải hiểu hơn ai hết lẽ trời. Tác giả đã đa ra ý này nhằm mục đích ràng buộc kẻ thù đừng cố ý làm trái lẽ tự nhiên thể hiÖn niÒm tù hµo, tù t«n d©n téc s©u s¾c qua c¸c ch×a kho¸: Nam, §Õ, C, TiÖt nhiªn, Thiªn th. ý 2: 2 c©u 3 – 4: Tôi đã cho học sinh thảo luận để rút ra đợc thái độ của tác giả, lời cảnh báo, sự thật đối với kẻ thù qua các từ chìa khoá: Nh hà, Nghịch lỗ, Thủ bại để chất vấn kẻ thï, lò giÆc nghÞch tÆc t¹i sao l¹i lµm tr¸i lÏ tù nhiªn. Mµ cè t×nh lµm tr¸i lÏ tù nhiên thì nhất định sẽ chuốc lấy thất bại đó là điều chắc chắn. Hai câu thơ có sức m¹nh cæ vò chiÕn th¾ng. Từ đó giúp học sinh nhận thức đợc bài thơ là sự kết hợp chặt chẽ giữa hiểu ý và biểu đạt không khô khan mà hấp dẫn bởi tình cảm, cảm xúc là sự thăng hoa của c¶m xóc vµ m¹nh mÏ cña ý chÝ. b. §èi víi c¸c bµi th¬ ngò ng«n: (ch÷ H¸n ) Tông gi¸ hoµn kinh sù: Theo tôi ngoài các phần tìm hiểu tác giả, hoàn cảnh ra đời của bài thơ, văn tự, thể thơ vẫn theo thứ tự nh một bài thơ Thất ngôn tứ tuyệt đờng luật. Phần tìm hiểu néi dung v¨n b¶n chóng t«i cho häc sinh th¶o luËn theo hai m¹ch c¶m xóc cña t¸c giả để thấy đợc sự khác nhau về âm hởng hào sảng ca khúc khải hoàn. Để làm đợc điều đó chúng tôi vẫn tiếp tục bám vào các từ chìa khó nh: Đoạt, Sáo Chơng Dơng, Cầm, Hồ, Hàm trổ để thấy đợc nghệ thuật đối lập liệt kê cùng các động từ mạnh phï hîp víi nhÞp ®iÖu cña c¸c c©u th¬ lµm næi bËt chݪn th¾ng dån dËp cña qu©n ta. Các chiến thắng diễn ra sống động, mới mẻ, tơi nguyên đó là sự hả hê, sung sớng, tự hào của ngời vừa làm nên chiến thắng. Mạch cảm xúc thứ hai của tác giả là sự khát vọng đất nớc hoà bình thịnh trị và niềm tin sắt đá đất nớc vững bền mãi m·i víi c¸c tõ “ nh·n tù ”, tu trÝ lùc, v¹n cæ thö. §èi víi giäng ®iÖu trÇm l¾ng, thiÕt tha kết hợp hài hoà âm sắc, âm bằng đã làm cho bài thơ trở nên mềm mại, bài thơ kÕt hîp hµi hoµ niÒm tin vµ sù th¨ng hoa cña c¶m xóc, hµi hoµ gi÷a søc m¹nh cña mét vâ trêng víi mét thi nh©n. TrÇn Quang Kh¶i ( 1241 – 1294 ) lµ con trai thø 3 cña TrÇn Th¸i T«ng, TrÇn C¶nh, lµ thîng tíng, võa lµ nhµ ngo¹i giao, lµ nhµ th¬. ¤ng kh«ng chØ lËp c«ng lín trong c«ng cuéc kh¸ng chiÕn chèng M«ng – Nguyªn mà còn để lại tập thơ “ Lạc đạo” nhng thất truyền, hiện chỉ còn một số bài, mà bài “ Phò giá về kinh” đợc mọi ngời yêu mến nhớ thuộc. Bµi th¬ phß gi¸ vÒ kinh thuéc lo¹i th¬ tøc sù, nh©n cã viÖc mµ lµm ra sù viÖc đây là phò giá hai vua ( Tức là vua Trần Thái Tông, Trần Cảnh ) tuy đã nhờng ngôi cho con lµ TrÇn Ho¶ng vµo n¨m 1258, nhng vÉn trong coi chÝnh sù nªn gäi lµ hai.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> vua, về kinh đô. Đầu tháng 6 năm ất dậu, 1258 quân ta giải phóng Thăng long. Ngày 10 tháng 6 Thoát Hoan phải chui vào ống đồng để chạy lên phía bắc, toa đô tõ Thanh ho¸ ra thiªn trêng bÞ qu©n ta v©y b¾t vµ chÐm ®Çu. Ngµy 09 th¸ng 7 n¨m ấy cả triều đình và quân đội về lại Thăng Long, trở về sau khi chiến thắng, ngời xa gäi lµ kh¶i hoµn. Bµi Phß gi¸ vÒ kinh cã thÓ nãi lµ mét bµi ca kh¶i hoµn cña thîng tíng TrÇn Quang Kh¶i. ¢m vang chiÕn c«ng oanh liÖt cßn n¸o nøc trong lßng, 2 c©u ®Çu nhµ th¬ nh¾c l¹i hai trËn th¾ng: Ch¬ng d¬ng cíp gi¸o giÆc Hµm tö b¾t qu©n Hå. Hai địa danh lịch sử nổi tiếng, qua bao thế kỷ, sử sách ghi chung nhng tên gọi th× thËt vang déi “ Cíp gi¸o” lµ h×nh ¶nh ho¸n dô chØ viÖc tríc vò khÝ giÆc, v« hiÖu ho¸ chóng, cßn “ b¾t qu©n Hå”- chØ viÖc b¾t qu©n M«ng – Nguyªn, Hå lµ tªn mà ngời Trung quốc xa dùng để chỉ chung cho các dân tộc ở phía bắc trung quốc. Quân Mông – Nguyên chính là quân Hồ chỉ hai địa danh đó đủ nói lên khí phách anh hïng cña d©n téc ta. Hai câu sau đột ngột mở ra một viiễn cảnh mới Th¸i b×nh nªn r¾ng søc Non níc Êy ngh×n thu. Thái bình đối với Trung quốc không phải là lúc ăn ngon, ngủ yên để hởng thụ mà là lúc cần phải dốc sức để tăng cờng sức mạnh của nhân dân và quân đội, tiềm lực quốc phòng, thì đất nớc mới vững bền lâu dài. Sổ sách cho biết đến trháng 7 âm lịch năm ất dậu, tức tháng 8 năm 1258, khu mật viên Triều Nguyên lại bày mu kế chuẩn bị xâm lớc đại việt một lần nữa. Do viªn tíngthèng lÜnh ¸ LÝ H¶i Nha bÞ èm chÕt vµo th¸ng 6 n¨m BÝnh tuÊt ( tríc th¸ng 7 n¨m 1286 ) th× Hèt TÊt LiÖt míi ho·n binh vµ sang n¨m §inh hîi ( 1287 ) lại sang xâm lợc lần thứ 3, để tháng 4 năm 1288 lại bị đại bại thêm một lần nữa. Lời thơ Trần Quang Khải không đã thể hiện niềm tự hào dân tộc, lòng yêu nớc thiÕt tha, mµ chñ yÕu thÓ hiÖn tÇm nh×n chiÕn lîc xa réng, niÒm tin vµo søc m¹nh của nhân dân mình, đất nớc mình. Bài thơ thể hiện một ý thức cảnh giác kín đáo, bëi lÏ qu©n x©m lîc tuy thua nhng kh«ng tõ bá d· t©m x©m lîc, nÕu ta sa sót th× chúng sẽ thừa cơ lấn sang. Bài thơ ngắn, hào hùng mà ý tứ thật sâu xa đáng để muôn đời con cháu suy ngẫm. c. Đối với thơ Thất ngôn bát cú đờng luật – Chữ nôm Qua đèo ngang: Trớc hết phải thừa nhận rằng: “ Qua đèo ngang” là một kiệt tác. văn bản không nh÷ng cã gi¸ trÞ vÒ mÆt néi dung mµ h¬n thÕ n÷a nã lµ mét bµi th¬ §êng hoµn mü về cấu trúc, về niên luật, về đối…. Trong số 6 bài thơ còn lại của bà Huyện nói riªng vµ th¬ §êng luËt giai ®o¹n nµy nãi chung..

<span class='text_page_counter'>(8)</span> Từ trớc đến nay, khi giảng bài thơ này, để làm rõ giá trị chính thể của một bài thơ Đờng toàn bích tôi đã giảng theo kết câu: Đề – Thực – Luận – Kết của thơ Đờng luật. Không thể phủ nhận đợc những kết quả khả thi mà cách dạy này mang lại: Học sinh dễ hiểu, phát hiện tốt các nghệ thuật qua phép đổi, đảo ngữ, vần ®iÖu…. cña bµi th¬. Lần này khi “ Qua đèo ngang” đợc trở về với chơng trình lớp 7, quả thực cũng không phải dễ dàng chuyển tải hết những kiến thức cơ bản. Bởi vậy tôi đã mạnh d¹n ®a ra mét c¸ch d¹y míi nh sau: - Bài thơ có kết cấu rất chuẩn nhng chủ yếu vẫn là 2 vấn đề nổi cộm trong bài, đó là: Cảnh sắc đèo ngang T©m tr¹ng t¸c gi¶ Nhng đọc kỹ bài thơ trong hai câu luận, nó vừa là tả cảnh sắc đèo ngang buồn vắng ảm đạm qua tiếng chim kêu ( quốc quốc, gia gia ) nhng đó cũng chính là tiÕng lßng, lµ nçi niÒm nhí níc, th¬ng nhµ cña t¸c gi¶. Bëi vËy nÕu c¾t ngang bµi th¬ theo hai phÇn ( 4 c©u ®Çu – 4 c©u cuèi ) th× ch¾c ch¾n c¸ch d¹y nµy kh«ng tránh sự trùng lặp. Xuất phát từ thực tế ấy, chúng tôi quyết định dạy bài thơ này theo mạch cảm xúc: Bổ dọc bài thơ để làm rõ nội dung nói trên để làm rõ thêm giá trÞ cña v¨n b¶n. - Trong phÇn t¸c gi¶, ph¶i lu ý nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n næi bËt cña bµ HuyÖn Thanh Quan: Sèng ë thÕ kû cuèi XVIII ®Çu XIX, næi tiÕng v¨n hay ch÷ tèt, phong c¸ch th¬ trang nh·, ®iªu luyÖn mang nÆng nçi niÒm hoµi cæ….Bµi th¬ ® îc bµ s¸ng t¸c trên đờng từ Thăng Long vào Phú Xuân để nhận chức “ Cung trung giáo tập”. Điều ấy đã ảnh hởng lớn đến giá trị nội dung của bài thơ. - Khi phân tích bài thơ, tôi đã tiến hành bổ dọc theo mạch cảm xúc nhng vẫn gi÷ nguyªn kÕt cÊu cña th¬ §êng luËt qua hai néi dung c¬ b¶n cña bµi th¬ nh sau: - Phần 1: Cảnh sắc đèo ngang T«i híng dÉn cho häc sinh qua c¸c c©u hái mang tÝnh gîi t×m, s¸ng t¹o tËp trung vào những vấn đề sau: Nhà thơ đến đèo ngang vào lúc “ Bóng xế tà”, với kh«ng gian hoang vu, réng lín “ §Ìo ngang” víi mµu s¾c hoµng h«n “ Bãng xÕ tµ”…thêi ®iÓm Êy lµm cho l÷ kh¸ch dÔ nao lßng h¬n bao giê hÕt. Tr íc mÆt nhµ th¬ lµ mét bøc tranh réng më: Cỏ cây chen đá, là chen hoa… CÇn cho häc sinh khai th¸c gi¸ trÞ nghÖ thuËt: §iÖp tõ “ chen” t¹o nªn sù um tùm, rậm rạp, phép đối: Cỏ cây…./ là chen hoa, cùng với điệp vần: Tà - đá - lá hoa… đã tạo nên một thiên nhiên hoang dã, ngút ngàn… Nh vậy có thể nhận ra rằng ở hai câu đề: Chủ thể trữ tình, một phụ nữ Miền bắc đã đứng tuổi, lần đầu tiên xa quê, xa nhà, gặp cảnh bát ngát, mênh mông trên con đèo chạy xô ra biển lúc buổi chiều tà nắng vàng đang nhạt dần với cảnh vật hoang d·, ban s¬ lµm cho lßng ngêi ngì ngµng, mªnh m«ng, v¾ng lÆng, gîi buån….

<span class='text_page_counter'>(9)</span> Nếu hai câu thơ đầu tả khái quát về đèo Ngang thì bốn câu thơ sau thực luận: Lom khom díi nói tiÒu vµi chó Lác đác bên sông chợ mấy nhà Nhí níc ®au lßng con cuèc cuèc Th¬ng nhµ mái miÖng c¸i gia gia. C¶nh vËt nhµ th¬ thÊy ë hai vÞ trÝ: Díi nói, bªn s«ng – Sö dông tõ l¸y ©m “ lom khom”, “ lác đác” gợi nên sự xuất hiện xa vời, nhở lại, ít ỏi…cùng với đảo ngữ “ Lom khom díi nói TiÒu vµi chó Lác đác bên sông chợ mấy nhà” Và phép đối chuẩn: Lom khom dới núi/ Lác đác bên sông…. TiÒu vµi chó/ Chî mÊy nhµ….. §· gîi lªn sî hoang v¾ng, sù xuÊt hiÖn cña con ngêi ë ®©y kh«ng lµm v¬i ®i sù hoang v¾ng cña mét miÒn s¬n cíc lóc bãng ng¶ chiÒu tµ….Nhµ th¬ cßn c¶m thÊy đèo Ngang qua việc nghe thấy âm thanh của tiếng chim cuốc cuốc, chim gia gia… tiếng chim ấy đợc vọng đến trong buổi chiều tà gợi nên một sự khắc khoải, hắt hiu, buồn vắng, mênh mông trong bóng chiều ảm đảm… Dễ nhận thấy bức tranh đèo Ngang lúc này đẹp, hoang vắng nhng gợi buồn. Đó còng chÝnh lµ nh÷ng ngo¹i c¶nh gãp phÇn béc lé t©m tr¹ng cña nhµ th¬. - ë phÇn 2: T©m tr¹ng cña t¸c gi¶: T«i chó ý kh¾c ho¹ t©m tr¹ng nhí níc th¬ng nhµ qua hai c©u luËn: Nhí níc ®au lßng con cuèc cuèc Th¬ng nhµ mái miÖng c¸i gia gia - Cần cho học sinh cách chơi chữ đồng âm: “ Cuốc cuốc, gia gia…” Việc đổi ý rất chuẩn ở hai câu luận: Nhớ nớc/ thơng nhà §au lßng/ mái miÖng… Con cuèc cuèc/ c¸i gia gia Cïng víi nghÖ thuËt nh©n ho¸, bót ph¸p t¶ c¶nh ngô t×nh… sù céng h ëng Êy lµm cho nçi niÒm nhí níc th¬ng nhµ ®au buån cña ngêi mîn tiÕng chim kªu cµng da diết. Âm thanh mà nhà thơ nghe đợc là buồn, khắc khoải , triền miên, không døt. Nhng ë ®©y cã thùc lµ tiÕng chim hay sù tëng tîng cña t¸c gi¶, sù tëng tîng cña mét t©m hån nghÖ sü ®ang nÆng lßng hoµi cæ nhí tiÕc TriÒu Lª nh mét tiÕng thë dµi? Nhng tại sao đang sống trong độc lập, hoà bình mà tác giả lại “ nhớ nớc” “ đau lßng” víi mét t©m tr¹ng kh¾c kho¶i, ®au th¬ng nh thÕ? Trong t©m tr¹ng cña Bµ lóc này “ Thơng nhà” là tình cảm tha thiết của đứa con đang tha hơng lữ thứ bởi bà đang từ Thăng long vào Phú xuân để dạy học. Nhng còn “ Nhớ nớc” chắc không phải là nhớ tiếc triều Lê, một triều đại đã mất trớc khi bà ra đời. Trong tâm thế ở đây là hoài niệm chung về một thời dĩ vãng, là sự phủ định nớc của chính quyền.

<span class='text_page_counter'>(10)</span> triều Nguyễn lúc bấy giờ, một triều đại mà đối với Bà cũng nh nhiều sỹ phu Bắc Hµ vÉn cßn xa l¹. Cần cho học sinh nhìn thấy: Hai câu kết đã khéo khéo thể hiện tâm trạng của nhµ th¬ lóc nµy: Dừng chân đứng lại trời, non, nớc Mét m¶nh t×nh riªng ta víi ta Nhµ th¬ tõ híng ngo¹i ( ng¾m c¶nh ) chuyÓn vÒ híng néi ( víi lßng m×nh ). Hành động “ Dừng chân đứng lại” cuối bài nh thể hiện một động tác chào từ biệt, nh một sự tĩnh tâm sau chặng đờng dài và nh nhìn lại định hớng về cuộc đời mình. Nhà thơ nh đang đối mặt trong thể vĩ mô khái quát: Có trời, có núi, có sông …tâm trạng của nhà thơ cô đơn đến vô cùng: “ Một mảnh tình riêng ta với ta”. Tất cả mỗi chữ gợi nên một nỗi niềm đơn chiếc. Nhà thơ cô đơn, hiu quạnh, một mình đối diÖn víi chÝnh m×nh, nh t×m vÒ thÕ giíi néi t©m… Nh vậy “ Qua đèo ngang” không chỉ là giản đơn vợt qua một địa danh, địa giới mà có thể là sự vợt qua một triều đại, vợt qua chính mình. Cái tên đèo Ngang của Bà Huyện Thanh Quan còn có một ý vị ngang trái nào đó: Đạo đức phong kiến không thể thừa nhận một thần dân có thể thờ hai vua, hai triều đại nhng nó vẫn cần sự cộng tác của thần dân triều đại cũ. Qua đèo Ngang thời ấy là bỏ đất cũ vào đất míi, chóa míi nhng ®iÒu lµm cho bµ kh«ng hæ thÑn lµ vÉn kh«ng th«i th¬ng tiÕc cựu triều. Qua đèo là thuận theo thời thế còn tình riêng thì trời cao, biển rộng, sông nói biÕt cho ta… d. §èi víi th¬ thÊt ng«n tø tuyÖt (Ch÷ H¸n) Håi h¬ng ngÉu th §Õn víi tiÕt 38: NgÉu nhiªn viÕt nh©n buæi míi vÒ quª ( Håi h¬ng ngÉu th ) t«i tËp trung khai th¸c t×nh huèng chiªm nghiÖm vµ cÊu tróc ng«n tõ cña bµi th¬. RÊt nhiều thi phẩm kiệt xuất của đời Đờng đợc nảy sinh từ những tình huống chiêm nghiÖm.Håi h¬ng ngÉu th cña H¹ Tri Ch¬ng (659-744) lµ mét trêng hîp kh¸ ®iÓn h×nh. Trớc hết tôi hớng dẫn cho học sinh tìm hiểu chú thích * sách giáo khoa,để các em biÕt vÒ t¸c gi¶ H¹ Tri Ch¬ng(659-744) ngêi ë tØnh ChiÕt Giang (Trung Quèc), rời quê từ bé, lên sống và làm quan hơn nửa đời ngời trong sự trọng trọng vọng hết mực của vua quan và bè bạn ở kinh đô Tràng An. Mãi tới lúc hơn 80 tuổi, ông mới vÒ l¹i quª nhµ. Hãy bắt đầu từ nhan đề của tác phẩm: Hồi hơng ngẫu th-Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê.Thì đúng là ban đầu nhà thơ đâu có ý định làm thơ! Hứng bút đột nhiên đến, theo diễn biến bất ngờ của sự việc. B»ng mét lèi c¶m nhËn hån nhiªn, dÔ thÊy c©u th¬ thø nhÊt cã tÝnh chÊt cña mét c©u kÓ viÖc: Thiếu tiểu li gia, lão đại hồi (Rêi nhµ tõ lóc cßn trÎ, giµ míi quay vÒ).

<span class='text_page_counter'>(11)</span> Khi ®i trÎ, lóc vÒ giµ Có thể hiểu đơn giản rằng nhà thơ muốn kể chuyện mình đằng đẵng xa quê từ thuở nhỏ, khi về lại thì đã già lắm rồi. Xúc động làm sao cái tâm sự toát lên từ đó: thoáng hồi tởng xa xăm lẫn vào ánh nhìn gần gặn về tình trạng già lão đáng phiền muộn của bản thân, chút nuối tiếc hoà trộn với mặc cảm có lỗi… nh ng do đợc ngắt thành hai vế đối nhau về lời về ý ( Dù không cân nhau về số chữ ), câu thơ bỗng có thể tồn tại độc lập, không thuần tuý mang chở một nội dung mà là một nhận thức khái quát về đời sống bật lên từ đây. Tuổi trẻ hăng hái “ kiếm tìm”, hăng hái lập c«ng danh, xem chuyÖn ph¶i ly h¬ng lµ tÊt yÕu vµ ch¼ng cã g× ph¶i bËn lßng, cßn tuæi giµ th× quay ®Çu “ vÒ nói”. ChÝnh v× thÕ mµ khiÕn cho c©u th¬ hµm chøa mét đờng hớng phát triển riêng, vợt ra khỏi quĩ đạo của những bài thơ kể việc ( để bày tá t×nh c¶m ) th«ng thêng. NgÉm nghÜ kü vÒ c©u th¬ thø hai Thiếu tiểu li gia, lão đại hồi, H¬ng ©m v« c¶i, mÊn mao tåi. Rêi nhµ tõ lóc cßn trÎ, giµ míi quay vÒ, Giọng quê không đổi, nhng tóc mai đã rụng. Câu thơ chứa đựng hình thức đối ngẫu, từ đó ta cảm nhận đợc sự bồi hồi rất thật, một thái độ đinh ninh quyết giữ lấy cái gì là của mình giữa bao nhiêu biến dịch : giọng quê vẫn không đổi dù tóc mai xơ xác. ý nghĩa câu thơ này liên kết với ý nghÜa kh¸i qu¸t cña c©u th¬ ®Çu chñ yÕu lµ theo l« gÝc cña sù chiªm nghiÖm, biÓu hiện một thái độ tự tôn, tự tại rất đờng thi. Không phải ngẫu nhiên mà vế trớc của câu thơ “ Hơng âm vô cải ”, vế sau của câu thơ “ Mấn mao tồi” để dẫn đến một t×nh huèng trí trªu rÊt thËt Nhi đồng tơng kiến, bất tơng thức TiÕu vÊn: Kh¸ch tßng hµ xø lai TrÎ con gÆp mÆt kh«ng quen biÕt Hái r»ng: Kh¸ch ë chèn nµo l¹i ch¬i Ngời con của quê hơng đã trở thành khách lạ trên chính quê hơng! Câu hỏi của lũ trẻ thật hồn hậu, tự nhiên, hợp tình thuận lý và khiến ngời đợc hỏi phải sững l¹i, ngì ngµng, bµng hoµng, råi n÷a lµ xãt xa. Bài thơ đợc học giả Trần Trọng Kim nhận định: “Cả bài, lời nói tự nhiên, kh«ng cã ®iªu tr¸c”. Bµi th¬ biÓu hiÖn mét c¸ch ch©n thùc mµ s©u s¾c, hãm hØnh mµ ngËm ngïi t×nh yªu quª h¬ng th¾m thiÕt cña mét ngêi sèng xa quª l©u ngµy, trong khoảnh khắc vừa mới đặt chân trơ về quê cũ. Bài tập: Khoanh tròn vào chữ cái đầu câu trả lời đúng trong bốn kết quả sau: Bài tập 1: Trong những nhận xét sau nhận xét nào đúng cho cả hai bài thơ Nam Quèc H¬n Hµ vµ Tông gi¸ hoµn kinh sö. A. Khẳng định chủ quyền bất khả xâm phạp của đất nớc B. ThÓ hiÖn lßng tù hµo tríc nh÷ng chiÕn c«ng lÉy lõng cña d©n téc.

<span class='text_page_counter'>(12)</span> C. Thể hiện bản lĩnh khí phách của dân tộc trong cuộc đấu tranh chống ngoại x©m D. ThÓ hiÖn kh¸t väng hoµ b×nh. Bµi tËp 2: NghÖ thuËt næi bËt trong c¶ hai bµi th¬ lµ g×? A. Sö dông vÒ biÖn ph¸p tu tõ vµ ng«n ng÷ biÓu c¶m B. Sö dông nhiÒu yÕu tè trïng ®iÖp C. Ngôn ngữ sáng tỏ, cô đúc, hoà trộn ý tởng và cảm xúc D. NhiÒu h×nh ¶nh Èn dô, tëng tîng Bµi tËp 3: T©m tr¹ng cña t¸c gi¶ thÓ hiÖn qua bµi th¬ lµ t©m tr¹ng nµo? A. Yêu say đắm trớc vẻ đẹp của thiên nhiên đất nớc B. Đau lòng ngậm ngùi trớc sự thay đổi của quê hơng C. Buồn thơng da diết khi phải sống trong cảnh ngộ cô đơn D. Cô đơn trớc thực tại, da diết nhớ về quá khứ của đất nớc. Bµi tËp 4: H·y chØ ra t×nh quª tha thiÕt cña t¸c gi¶ H¹ Tri Ch¬ng qua bµi th¬ : NgÉu nhiªn viÕt nh©n buæi míi vÒ quª. Híng dÉn gi¶i bµi tËp: Bài tập 1: Nhận xét chung nhất cho cả hai bài thơ là: Cả hai bài thơ đều thể hiện bản lĩnh, khí phách của dân tộc ta trong các cuộc đấu tranh chống ngoại xâm, nên kết quả C là đúng. Bài tập 2: Nghệ thuật nổi bật đợc sử dụng ở hai bài thơ “ Nam quốc sơn hà” và “ Tụng giá hoàn kinh s ” là: Ngôn ngữ sáng rõ, cô đúc, hoà trộn ý tởng và cảm xúc do đó kết quả C là đúng. Bài tập 3: Tâm trạng của Bà Huyện Thanh Quan đợc thể hiện trong bài thơ “Qua đèo Ngang” là nỗi buồn, nỗi cô đơn trớc thực tại, da diết nhớ về quá khứ của đất nớc, do đó kết quả D là đúng. Bài tập 4: Tác giả đã rất có ý thức giữ gìn giọng quê( Hơng âm). Bao năm xa c¸ch lµng quª, tõ mét ngêi trÎ thµnh mét nêi giµ, tõ mét nêi nhá thµnh mét ngêi cao lớn, từ một học trò, thành một ông quan to. Tóc mai đã rụng. Tất cả đều thay đổi, riêng giọng quê, nhờ ý thức về quê mà không đổi. Thế nhng, ngời có ý thức rất s©u s¾c vÒ quª Ngêi cã ý thøc rÊt s©u s¾c vÒ quª Êy, ngêi «m mèi t×nh quª tha thiÕt Êy, khi vÒ quª l¹i gÆp toµn trÎ con. Chóng kh«ng biÕt «ng lµ ai. Chóng coi «ng nh là khách đến chơi . Câu hỏi của trẻ con nh một gáo nớc lạnh dội vào tâm trạng nhà th¬. T¸c gi¶ kh«ng viÕt g× thªm sau phót s÷ng sê bÞ coi nh kh¸ch l¹. Nhng chÝnh điều đó lại càng thể hiện tình quê thắm thiết của ông. Bọn trẻ con coi ông nh khách lạ cũng là một nhắc nhở để nói rằng chỉ yêu quê hơng trong lòng thôi không đủ, cần phải thể hiện tình yêu ấy bằng hoạt động cụ thể cho quê hơng, với quê hơng. II- Dạy thơ đờng luật trên nguyên tắc tích hợp:.

<span class='text_page_counter'>(13)</span> Trớc đây chúng ta tách rời 3 phân môn độc lập đã tạo cho gi¸o viªn vµ häc sinh d¹y vµ häc nh÷ng ph©n m«n trªn mét c¸ch cøng nh¾c. Khi d¹y ph©n m«n ng÷ v¨n (v¨n b¶n) nhiÒu khi r¬i vµo t×nh tr¹ng ph©n tÝch kiÓu x· hội. Vì vậy khi dạy các bài văn bản thơ Đờng luật giáo viên rất ít quan tâm đến từ ngữ, cảm xúc, yếu tố vần, nhịp trong thơ. Chơng trình sách giáo khoa mới đã khẳng định lấy quan điểm tích hợp làm nguyên tắc chỉ đạo tổ chức nội dung chơng tr×nh biªn so¹n s¸ch gi¸o khoa vµ lùa chän ph¬ng ph¸p d¹y häc. Song tÝch hîp nh thế nào? đây là vấn đề khó nhất khi dạy ngữ văn theo hớng tích hợp. Khi d¹y th¬ §êng luËt kh«ng nªn tÝch hîp mét c¸ch cøng nh¾c v× sÏ lµm mÊt ®i tÝnh chÝnh thÓ thèng nhÊt cña mét v¨n b¶n nghÖ thuËt. Ngêi thÇy gi¸o ph¶i tìm ra yếu tố đồng quy giữa 3 phân môn để góp phần hình thành và rèn luyện tri thøc vµ kü n¨ng cña ph©n m«n TËp lµm v¨n vµ TiÕng viÖt. Khi d¹y c¸c v¨n b¶n th¬ §êng luËt viÕt b»ng ch÷ H¸n t«i so s¸nh nguyªn t¸c vµ b¶n dÞch th¬, rÊt tù nhiªn chúng tôi đã làm tốt việc tích hợp với từ Hán Việt và các yếu tố để cấu tạo nên từ H¸n ViÖt: VÝ dô:Khi d¹y v¨n b¶n “ Nam quèc s¬n hµ” vµ “ Tông gi¸ hoµn kinh s ” chóng t«i cho häc sinh gi¶i nghÜa mét sè tõ nh: §Õ, s¬n hµ, thiªn th, ®o¹t, cÇm, hồ….từ đó định hớng cho học sinh về từ Hàn Việt, đơn vị cấu tạo, từ phép và cách sö dông tõ H¸n ViÖt. ViÖc d¹y th¬ §êng luËt thùc ra lµ d¹y c¸c thÓ lo¹i v¨n b¶n biểu cảm. Việc định hớng về nhu cầu biểu cảm là hết sức cần thiết. Từ việc dạy văn bản làm cho học sinh thấy đợc vẻ đẹp về tình cảm, cảm xúc của các nhà thơ về thiên nhiên, đất nớc, con ngời thông qua các yếu tố nghệ thuật. Ngôn ngữ trong thơ Đờng luật là ngôn ngữ bác học đợc gọt dũa công phu với bố cục chặt chẽ, cân đối. Phải từ các văn bản để thấy đợc tính hoàn chỉnh về hình thức và trọn vẹn về nội dung của mỗi văn bản dù đó là văn bản ngắn hay dài, mỗi văn bản đợc viết về một đề tài nhất định, vì văn bản nào cũng chứa đựng những phần cơ bản của văn biểu c¶m. - §èi tîng biÓu c¶m - Néi dung biÓu c¶m - C¸ch biÓu c¶m T«i thiÕt nghÜ tõ viÖc d¹y v¨n b¶n theo yªu cÇu míi lµ tÝch hîp, hÐ më nh÷ng vấn đề liên quan về Tiếng việt và làm văn là hết sức cần thiết. Tuy nhiên dạy tích hîp còng kh«ng cã g× míi l¹ song cã ch¨ng chØ lµ ngêi gi¸o viªn nªn biÕt c¸ch tÝch hợp nh thế nào tích hợp nh thế nào, vào thời điểm nào, tích hợp cái gì để đạt hiệu quả cao của một giờ đọc hiểu văn bản để đọng lại những kiến thức những hiểu biết mét c¸ch hÖ thèng mét c¸ch quan träng. Trong bµi Nam Quèc S¬n Hµ: T¸c gi¶ sö dông c¸ch biÓu c¶m trùc tiÕp víi c¸c từ ngữ: nh hà, nghịch lỗ, nhữ đẳng hành khan, thủ bại, để chất vấn kẻ thù và thể hiện thái độ ngạc nhiên, căm giận lũ giặc nghịch tặc tại sao lại làm trái lẽ tự nhiên với thái độ khinh miệt kẻ thù từ đó đa ra lời cảnh báo bọn chúng đã từng trải qua cuộc chiến với Đại Việt và nhất định sẽ tiếp tục thua trận với thái độ dứt khoát. Tơng tự nh vậy trong bài Tụng giá hoàn kinh s Trần Quang Khải đã trực tiếp bộc lộ.

<span class='text_page_counter'>(14)</span> tÝnh chÊt, c¶m xóc cña m×nh qua c¸c tõ ng÷: ®o¹t, s¸o, Ch¬ng D¬ng, cÇm, Hå, Hµm tö, th¸i b×nh, tu tri lôc… nh»m næi bËt nh÷ng chiÕn th¾ng dån dËp cña qu©n ta diễn ra sống động, mới mẻ, tơi nguyên. Thể hiện sự hả hê sung sớng tự hào của ngời vừa làm nên chiến thắng và khát vọng xây dựng đất nớc hoà bình, thịnh trị đồng thời là niềm tin về đất nớc vững bền mãi mãi. Nh vậy qua hai văn bản: Sông núi nớc Nam và Phò giá về kinh sẽ nắm đợc phơng thức biểu đạt chủ yếu là sự kết hợp chặt chẽ giữa biểu ý và biểu đạt, không khô khan mà hấp dẫn bởi tình cảm, c¶m xóc. C¶m xóc m¹nh mÏ mît mµ kÕt hîp hµi hoµ søc m¹nh cña ý chÝ. Ngîc l¹i qua bài đèo Ngang Bà Huyện Thanh Quan lại gián tiếp bộc lộ tình cảm, cảm xúc cña m×nh qua mét sè h×nh ¶nh thÓ hiÖn t×nh c¶m, nçi lßng th¬ng nhí göi vµo ©m thanh: cuốc cuốc, gia gia làm cho ngời đọc thấu hiểu tâm trạng buồn, cô đơn thấm vào cảnh chiều tà giữa trời, non nớc mênh mông của đèo ngang. Bµi tËp: Khoanh tròn vào chữ cái đầu câu trả lời đúng trong 4 phơng án sau: Bài tập 1: Dòng nào sau đây nói đúng về văn biểu cảm A. ChØ thÓ hÖn c¶m xóc, kh«ng cã yÕu tè miªu t¶ vµ tù sù B. Kh«ng cã lý lÏ lËp luËn C. C¶m xóc chØ thÓ hiÖn trùc tiÕp D. C¶m xóc cã thÓ béc lé trùc tiÕp hoÆc gi¸n ttiÕp Bài tập 2: Từ nào sau đây có yếu tố “ gia” cùng nghĩa với “ gia” trong gia đình A. Gia vÞ B. Gia t¨ng C. Gia s¶n D. Tham gia Bµi tËp 3: ThÕ nµo lµ mét v¨n b¶n biÓu c¶m A. Kể lại một câu chuyện cảm động B. Bµn luËn vÒ mét hiÖn tîng trong cuéc sèng C. Là những văn bản đợc viết bằng thơ D. Lµ nh÷ng v¨n b¶n béc lé t×nh c¶m, c¶m xóc cña con ngêi tríc nh÷ng sù vËt hiện tợng trong đời sống. Híng dÉn gi¶i bµi tËp: Bµi tËp 1: Con ngêi cã thÓ trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp béc lé t×nh c¶m, c¶m xóc cña mình, trớc một hiện tợng của đời sống…. Do đó kết quả đúng là D. Bài tập 2: “ Gia” trong gia đình là nhà nên từ gia sản là tài sản của gia đình do đó yếu tố “ gia” trong gia sản cùng nghĩa với “ gia” trong gia đình: kết quả C là đúng. Vì gia vị, gia tăng là thêm vào, còn tham gia là dự vào..

<span class='text_page_counter'>(15)</span> Bµi tËp 3: V¨n b¶n biÓu c¶m lµ béc lé t×nh c¶m, c¶m xóc cña con ngêi tríc những sự vật, hiện tợng trong đời sống, do đó kết quả D là đúng. KÕt qu¶ kiÓm nghiÖm cho thÊy:. N¨m. Tæng HS TB trë sè lªn. Sè HS giái. Sè HS kh¸. Sè HS yÕu. 2006- 2007. 82. 28/ 34,1%. 3. 3,8%. 27. 32,9%. 16. 19,5%. 2007- 2008. 81. 31/38,27%. 5. 6,17%. 35. 43,2%. 10. 12,3%. Những kinh nghiệm khi giảng dạy cụm bài thơ đờng luật chơng trình ngữ văn 7: Sau những tiết dạy mà tôi đã mạnh dạn dày công nghiên cứu và rút ra một số kinh nghiệm để dạy tốt phần thơ đờng trung đại cho học sinh lớp 7 nh sau: - Phải đặt bài thơ trong hoàn cảnh sáng tác để thấy rõ giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm, thấy đợc ý tứ sâu xa từ ngôn ngữ của tác phẩm( ví dụ: ở bài thơ “ Qua đèo ngang” khi tác giả trên đờng từ Thăng Long vào Phú Xuân nhậm chức mới thấy hết tâm trạng cô đơn của một ngời lữ khách tha hơng, mới cảm nhận đợc hết cái cô đơn lẻ loi và tâm trạng hoài cổ khi rời đất nớc Chúa cũ hoặc qua bài thơ “ Nam quốc sơn hà” đặt vào hoàn cảnh khi nhà Tống Qu¸ch Quú vµ TriÖu TiÕt phèi hîp víi qu©n Chiªm Thµnh x©m lîc níc ta lÇn thø hai mới thấy đợc lập trờng quan điểm tự hào, tự tôn dân tộc và ranh giới lãnh thổ Việt nam từ đó thấy đợc ý chí và quyết tâm chiến đấu chống kẻ thù xâm lợc giữ v÷ng chñ quyÒn, l·nh thæ cña d©n téc. - Phải cảm nhận hết giọng điệu của bài thơ để lột tả nội dung của bài. Có thể nhận thấy “ Phò giá về kinh” là cảm hứng lãng mạn cùng với hào khí đông A. Một thời đã làm cho bài thơ nhẹ nhàng, dễ đi vào lòng ngời. Có thể thấy “ Sông núi nớc nam” lµ giäng ®iÖu phÊn chÊn tù hµo, r¾n rái m¹nh mÏ, døt kho¸t khi tæ quèc l©m nguy…Tất cả đã làm nên nhỡng nét riêng của những bài thơ Đờng luật vốn trang nghiªm trë nªn gÇn gòi. - Gi¶ng th¬ §êng luËt cho häc sinh líp 7 kh«ng nªn qu¸ c©u nÖ lÖ thuéc vµo kÕt cÊu cña bµi th¬, tuú theo tùng t¸c phÈm cã thÓ cã c¸ch d¹y riªng, kh«ng nhÊt thiÕt ®i theo bè côc ( §Ò – thùc – luËn – kÕt ) víi B¸t có đờng luật, hay( Khai – thừa – chuyển – hợp) với thất ngôn tứ tuyệt đờng luật…. Giáo viên phải thực sự nhìn thấy nội dung cảm xúc trong bài để đa ra cách dạy tối thiÓu. Cã thÓ gi¶ng c¸ch ngang, cã thÓ bæ däc, cã thÓ võa c¾t ngang võa bæ däc… theo chúng tôi nếu giảng theo mạch cảm xúc nh đã trình bày ở trên,bài giảng sẽ nhÑ nhµng h¬n nhiÒu Khi phân tích bài thơ chữ Hán nên dùng bản phiên âm để giảng bởi nếu dùng bản dịch thơ sẽ có những từ ngữ dịch không sát làm ảnh hởng đến vẻ đẹp bích của tác phẩm, đến nội dung của bài thơ ( Ví dụ: Từ “ Sinh, quái..” trong “Vọng l sơn bộc bố ”. Trong bản dịch tác giả đã bỏ mất hai từ này đã làm thay đổi hẳn ý nghĩa của câu thơ hoặc từ “ đế, c ”… trong “ Nam quốc sơn hà”. Kh«ng ph©n tÝch ý th¬ trµn lan, nªn tËp trung ph©n tÝch b×nh nh÷ng tõ ng÷.

<span class='text_page_counter'>(16)</span> “ nh·n tù ” cña bµi th¬, lµm næi bËt râ “ c¸i thÇn” trong bµi. H×nh ¶nh, lo¹i ® îc dùng, vần nhịp, phép đối, niêm, luật…. Có thể giúp cho học sinh thấy rõ hơn tính hoµn chØnh cña th¬ §êng luËt. Gi¸o viªn cÇn chän mét sè võa ph¶i lêi b×nh hay, kh«ng l¹m dông qu¸ nhiÒu, sÏ mang l¹i hiÖu qu¶ cao trong giê d¹y. Häc th¬ nghe bình tả là điều thiệt thòi, nhng đối với thơ Đờng luật và đối với học sinh lớp 7 lời bình hay, gọn thực sự tác động đến học sinh bằng tâm hồn tình cảm. C. KÕt luËn: Dạy kiến thức chìa khoá, từ những kiến thức mang tính chìa khoá đó các có thể mở bất cứ cánh cửa nào để vào sâu bên trong lâu dài kiến thức mà sáng tạo theo ý tëng c¸ nh©n. Sau khi cung cÊp kiÕn thøc ch×a kho¸ gi¸o viªn híng dÉn häc sinh ®i vµo những tác phẩm cụ thể, có thể bắt đầu từ một chi tiết, một vấn đề nâng lên các…..đề mang tính toàn diện của tác phẩm, thể loại nhằm giúp các em có cái nhìn tæng qu¸t. Tìm ra mối quan hệ giữa các tác phẩm có cùng thể loại để có những nguyên đề khái quát. Để học sinh có thể từ đó mà độc lập, tìm hiểu, khám phá khi bắt gặp mét t¸c phÈm t¬ng tù. Tất cả những việc làm của tôi đều nhằm một mục đích đó là đào tạo những công dân cho tơng lai biết năng động sáng tạo, độc lập, suy nghĩ, đó là phơng châm lớn của đổi mới giáo dục. Tuy nhiên những vấn đề chúng tôi đa ra còn có nhiều ý kiến trao đổi , bởi đây là vấn đề khó, tôi mong đồng chí, đồng nghiệp góp ý x©y dùng..

<span class='text_page_counter'>(17)</span> Sở giáo dục và đào tạo ĐẮK LẮK Phòng giáo dục và đào tạo CƯMGAR. §Ò tµi s¸ng kiÕn. “ Phường pháp d¹y th¬ Đêng vµ thơ trung đại Việt Nam lớp 7để đạt hiệu quả cao ”. Th¸ng 10 n¨m 2012.

<span class='text_page_counter'>(18)</span>

<span class='text_page_counter'>(19)</span>