Luận văn lịch sử việt nam sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử việt nam lớp 10 ở trường trung học phổ thông thành phố thái nguyên​

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

LÊ KHÁNH LY

SỬ DỤNG TÀI LIỆU VĂN HỌC
TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 10
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

THÁI NGUYÊN, NĂM 2020


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

LÊ KHÁNH LY

SỬ DỤNG TÀI LIỆU VĂN HỌC
TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 10
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN
Ngành: LỊCH SỬ VIỆT NAM
Mã số: 8229013

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

Người hướng dân khoa học: TS. LÊ THỊ THU HƯƠNG

THÁI NGUYÊN, NĂM 2020


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu
và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực, không trùng lặp với các
đề tài khác và chưa từng được ai công bố ở bất cứ tài liệu nào.
Thái Nguyên, tháng 06 năm 2020
Học viên

Lê Khánh Ly

i


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình tìm hiểu, nghiên cứu và hồn thiện đề tài luận văn của mình, tơi
đã nhận được rất nhiều động viên, tạo điều kiện thuận lợi để hồn thành nhiệm vụ.
Trước tiên, tơi xin chân thành cảm ơn các thầy cô khoa Lịch sử - Trường Đại
học Sư phạm Thái Nguyên đã giúp đỡ tôi trong quá trinh học tập, rèn luyện. Đặc biệt,
tôi xin gửi lời chân thành cảm ơn đến cán bộ hướng dẫn nghiên cứu - TS. Lê Thị Thu
Hương đã tận tình hướng dẫn, chỉ dạy trong suốt quá trình thực hiện đề tài.
Sau cùng, tơi xin tỏ lịng biết ơn đến cha mẹ, người thân và đồng nghiệp đã luôn
bên cạnh ủng hộ, động viên tơi trong thời gian hồn thành luận văn thạc sĩ.
Vì thời gian và điều kiện bản thân chưa cho phép nên trong quá trình nghiên
cứu, thực nghiệm sư phạm chắc chắn khơng tránh khỏi sai sót. Tơi mong nhận được ý
kiến đóng góp chân thành từ các thầy cô giáo, các bạn đồng nghiệp để đề tài được hoàn
thiện hơn và sẽ rút ra những bài học kinh nghiệm cho việc đổi mới phương pháp nâng
cao chất lượng dạy học lịch sử trường trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Thái
Nguyên.

Thái Nguyên, tháng 6 năm 2020
Tác giả

Lê Khánh Ly

ii


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii
MỤC LỤC ................................................................................................................... iii
NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN ...................................................... v
DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG LUẬN VĂN...................................................... vi
DANH MỤC CÁC HÌNH TRONG LUẬN VĂN ...................................................... vii
MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................................................ 3
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ................................................................................ 6
4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................... 6
5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ............................................. 7
6. Giả thuyết khoa học và đóng góp của luận văn ........................................................ 7
7. Ý nghĩa của luận văn ................................................................................................ 8
8. Cấu trúc đề tài ........................................................................................................... 8
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG TÀI
LIỆU VĂN HỌC TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 10 Ở
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN .......... 9
1.1. Cơ sở lý luận .......................................................................................................... 9
1.1.1. Quan niệm về tài liệu văn học trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông ......... 9
1.1.2. Các loại tài liệu văn học trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông. ................ 11

1.1.3. Xuất phát điểm của vấn đề nghiên cứu ............................................................. 15
1.1.4. Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử ở
trường phổ thông ......................................................................................................... 19
1.2. Cơ sở thực tiễn ..................................................................................................... 23
1.2.1. Địa điểm, thời gian, đối tượng khảo sát............................................................ 23
1.2.2. Kế hoạch và nội dung tiến hành khảo sát ......................................................... 23
1.2.3. Kết quả điều tra, khảo sát. ................................................................................ 24
1.2.4. Nhận xét chung về thực trạng sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch
sử Việt Nam lớp 10 ở trường THPT thành phố Thái Nguyên .................................... 28
iii


Chương 2. CÁC BIỆN PHÁP SỬ DỤNG TÀI LIỆU VĂN HỌC TRONG
DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 10 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ
THÔNG THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN............................................................... 30
2.1. Khái quát mục tiêu, nội dung cơ bản của Lịch sử Việt Nam lớp 10 ở trường
phổ thông .................................................................................................................... 30
2.1.1. Mục tiêu ............................................................................................................ 30
2.1.2. Nội dung kiến thức lịch sử Việt Nam lớp 10 .................................................... 31
2.2. Các loại tài liệu văn học có thể sử dụng trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp
10 ở trường phổ thông ................................................................................................ 40
2.3. Những yêu cầu khi sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử Việt Nam
lớp 10 ở trường trung học phổ thông thành phố Thái Nguyên ................................... 42
2.3.1. Đảm bảo đạt được mục tiêu dạy học ................................................................ 42
2.3.2. Tạo được hứng thú học tập cho học sinh .......................................................... 43
2.3.3. Tài liệu văn học phải đảm bảo tính khoa học, tính tư tưởng ............................ 43
2.3.4. Phải phát triển năng lực học tập của học sinh. ................................................. 44
2.4. Các biện pháp sử dụng tài liệu văn học trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp
10 ở trường phổ thông ................................................................................................ 45
2.4.1. Sử dụng tài liệu văn học trong bài học nội khóa .............................................. 45

2.4.2. Sử dụng tài liệu văn học trong hoạt động ngoại khóa. ..................................... 53
2.5. Thực nghiệm sư phạm ......................................................................................... 61
2.5.1. Mục đích tiến hành thực nghiệm sư phạm. ....................................................... 61
2.5.2. Đối tượng, địa bàn và giáo viên thực nghiệm................................................... 61
2.5.3. Nội dung và phương pháp thực nghiệm ........................................................... 62
2.5.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm ........................................................... 63
2.5.5. Tổng hợp ý kiến GV thực nghiệm .................................................................... 67
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................................. 70
TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 73
PHỤ LỤC................................................................................................................... 76

iv


NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
VIẾT TẮT

VIẾT ĐẦY ĐỦ

DHLS

Dạy học lịch sử

ĐDTQ

Đồ dùng trực quan

ĐC

Đối chứng

GV

Giáo viên

HĐKD

Hoạt động khởi động

HS

Học sinh

LSVN

Lịch sử Việt Nam

NXB

Nhà xuất bản

PPDH

Phương pháp dạy học

PT

Phổ thông

SGK

Sách giáo khoa

THPT

Trung học phổ thông

TLVH

Tài liệu văn học

TNSP

Thực nghiệm sư phạm

TN

Thực nghiệm

TPVH

Tác phẩm văn học

v


DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG LUẬN VĂN
Bảng 2.1.

Thống kê những tác phẩm có thể sử dụng trong chương trình lịch sử 10 ......40

Bảng 2.2.

Tổng hợp điểm kiểm tra .......................................................................... 65

Bảng 2.3.

Thống kê tần số lần điểm tại các giá trị điểm số của các lớp TN và ĐC
từ kết quả TNSP ...................................................................................... 65

Bảng 2.4.

Bảng tổng hợp điểm trung bình cộng và lệch chuẩn của nhóm TN và ĐC ........ 66

Bảng 2.5.

Giá trị t và tα của nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng ..................... 67

vi


DANH MỤC CÁC HÌNH TRONG LUẬN VĂN
Hình 2.1. Biểu đồ sánh tỉ lệ giữa lớp TN và lớp ĐC nhóm I......................................65
Hình 2.2. Biểu đồ sánh tỉ lệ giữa lớp TN và lớp ĐC nhóm II ....................................66

vii


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài

Trong xu thế toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ hiện nay, các nước trên thế
giới luôn ra sức nâng cao năng lực cạnh tranh để tồn tại, phát triển cũng như hợp tác
với nhau để cùng phát huy các thế mạnh thì giáo dục đã trở thành chiến lược quan trọng
của bất kì quốc gia nào trên thế giới. Nền giáo dục có phát triển thì đất nước mới thực
sự vững mạnh. Nắm được quy luật đó, Đảng và Nhà nước ta đã đặt giáo dục lên vị trí
ưu tiên hàng đầu, luôn trau dồi, học hỏi những kinh nghiệm trong nền giáo dục quốc
tế.
Trong những năm gần đây, cùng với sự phát triển tích cực của giáo dục thế giới,
giáo dục Việt Nam cũng đã đổi mới đồng bộ và toàn diện theo hướng “Đổi mới mạnh
mẽ phương pháp giáo dục và đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện
nếp tư duy sáng tạo người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và
phương tiện hiện đại vào dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên
cứu cho HS” [22; tr.43]. Đặc biệt gần đây, Nghị quyết Trung ương VIII khóa XI, Đảng
ta đã nhấn mạnh: “Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân
lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát
triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lí luận gắn liền
với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội”
[8; tr.13]. Đây chính là những cơ sở pháp lí cho việc đổi mới và nâng cao chất lượng
DHLS ở trường PT.
Trong chương trình giáo dục PT ở Việt Nam, Lịch sử là một bộ mơn có vai trị
quan trọng trong quá trình giáo dục, phát triển thế hệ trẻ hiện nay, “góp phần hình
thành ở HS thế giới quan khoa học, giáo dục lòng yêu quê hương, đất nước, truyền
thống dân tộc, cách mạng, bồi dưỡng các năng lực tư duy hoạt động, thái độ đúng đắn
trong cuộc sống” [4; tr.3]. Học tập Lịch sử, không những đem lại cho HS nhiều sự hiểu
biết hơn về quá khứ mà cịn giúp mở rộng tầm nhìn về hiện tại và tương lai.
Lý luận dạy học đã giúp chúng ta nhận thức được rằng phải đa dạng hóa các
nguồn thơng tin bằng nhiều phương tiện, PPDH, trong đó tài liệu tham khảo là nguồn
kiến thức không thể thiếu được trong quá trình dạy học.
1

TLVH là một nguồn tài liệu lịch sử không thể thiếu trong DHLS, đặc biệt là lịch
sử dân tộc. Với bản chất vốn có, lịch sử là những sự kiện, hiện tượng diễn ra trong quá
khứ, HS khó học, khó nhớ cho nên khi sử dụng TLVH vào quá trình DHLS khơng
những giúp HS hình dung đa dạng về q khứ, tạo được biểu tượng sinh động, chính
xác về các sự kiện, hiện tượng lịch sử mà còn giúp các em có thể dễ dàng lĩnh hội các
thuật ngữ, hình thành các khái niệm lịch sử, nắm được những kết luận khoa học mang
tính khái quát, dễ hiểu bài, dễ tiếp thu, tạo cho HS khơng khí thoải mái khi học tập,
hình thành sự hứng thú đối với mơn học. Bên cạnh đó, việc sử dụng TLVH trong DHLS
cịn nâng cao chất lượng giáo dục tư tưởng, tình cảm, đạo đức và hình thành nhân cách
cho HS. Có những TPVH gắn liền với tên địa danh, tên người cụ thể, gần gũi với cuộc
sống, qua đó mà gợi ở các em lịng biết ơn, tơn kính cha anh; góp phần bồi dưỡng tình
u q hương đất nước.
Có thể nói, lịch sử là một mơn khoa học có liên quan tới tất cả các lĩnh vực của
đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội …Chúng ta có thể tìm thấy lịch sử trong hầu
hết các môn khoa học. Nhưng gần gũi nhất với lịch sử chính là ngành khoa học Xã hội
- Nhân văn, trong đó nổi bật là bộ môn Văn học.
Thực tiễn DHLS ở các trường THPT trên địa bàn thành phố Thái Nguyên hiện
nay, mặc dù GV đã có cố gắng trong việc sử dụng TLVH trong DHLS, đưa môn Lịch
sử gần gũi hơn với HS nhưng vẫn tồn tại một số hạn chế nhất định: TLVH còn nghèo
nàn, nhiều GV vẫn chưa thực sự quan tâm đầu tư công sức và thời gian vào việc tìm
kiếm nguồn TLVH để phục vụ cơng tác dạy và học, việc sử dụng TLVH chỉ dừng lại
ở mức độ giới thiệu qua loa, chứ chưa coi đây cũng là một nguồn bổ sung kiến thức và
phát triển các phẩm chất và năng lực cần thiết của HS. Trong quá trình lên lớp, GV
cịn lúng túng, sử dụng TLVH cịn gượng gạo, chưa lựa chọn TLVH sao cho phù hợp
với từng bài học cụ thể.
Xuất phát từ những lí do trên, với cương vị là một GV đang trực tiếp giảng dạy
môn Lịch sử ở trường PT, tôi luôn trăn trở “làm thế nào để lựa chọn được một hệ thống
TLVH phù hợp cho mỗi bài học? Đồng thời, sử dụng các tài liệu ấy một cách nhuần
nhuyễn giúp HS hứng thú với học tập lịch sử, và TLVH thực sự là nguồn bổ sung kiến

thức bổ ích góp phần phát huy tính tích cưc học tập của HS. Vì vậy, chúng tôi chọn đề

2


tài: “Sử dụng tài liệu văn học trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 10 ở trường trung
học phổ thông thành phố Thái Nguyên” làm đề tài nghiên cứu luận văn thạc sĩ khoa
học giáo dục, chuyên ngành Lịch sử Việt Nam.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
2.1. Các cơng trình nghiên cứu ở nước ngồi
Tác giả B.P.Êxipốp trong cuốn “Những cơ sở của lí luận dạy học” (NXB Giáo
dục, Hà Nội, 1971) đã khẳng định: “Điều kiện cơ bản để đạt hiệu trong dạy học là tính
tích cực của HS trong q trình đó. Điều này phụ thuộc trước hết vào sự kích thích
hoạt động nhận thức và thực hành của HS do GV tạo nên” [14; tr.135]. Tác giả đã chỉ
ra vai trò của người GV đối với việc định hướng hoạt động học tập của HS. Rõ ràng,
người GV khơng đóng vai trị trung tâm nhưng có vị trí quan trọng trong q trình lựa
chọn phương pháp và tổ chức dạy học để nâng cao chất lượng dạy học của bộ môn.
Tùy theo năng lực của mình, GV sẽ sử dụng PPDH phù hợp nhất mà trong đó việc sử
dụng TLVH trong DHLS là một trong những lựa chọn tối ưu cho việc kích thích sự
hứng thú học tập của HS.
Hay theo tác giả I.F.Khalamốp trong cuốn“Phát huy tính tích cực học tập của
HS như thế nào?” đã cho rằng: “Vấn đề sử dụng SGK và tài liệu học tập... có lịch sử
của nó mà theo chúng tơi có những điều bổ ích đáng học hỏi...” bởi lẽ “... trong quá
trình làm việc với SGK và tài liệu học tập, học sinh nắm vững và củng cố được kiến
thức, đồng thời các em tiếp thu được kỹ năng, kĩ xảo” [25; tr.37]. Bên cạnh đó, tác giả
cịn khẳng định: “Tài liệu học tập tự nó đã chứa đựng nhiều yếu tố kích thích động viên
tính ham hiểu biết và tính tích cực tư duy của HS” [25; tr.88]. Theo ông, tài liệu học
tập rất quan trọng trong việc dạy học, nó là loại tài liệu thực sự cần thiết bởi chính trong
bản thân mỗi loại tài liệu đã chứa những yếu tố kích thích tính tự giác, tính sáng tạo, tư
duy độc lập hay sự hứng thú cho quá trình dạy học tùy thuộc vào từng PPDH của GV.

A.A.Vaghin trong cuốn “Phương pháp giảng dạy Lịch sử ở trường phổ thông
trung học”, đã khẳng định: “Tài liệu kiến thức lịch sử chiếm một vị trí quan trọng trong
khố trình lịch sử ở trường PT. Việc lĩnh hội tài liệu ấy là điều kiện cần thiết để làm
cho học sinh có quan niệm Mác xit -Lênin nít về lịch sử” [46, tr. 19].

3


Hay khi tác giả N.G.Đai ri trong cuốn “Chuẩn bị giờ học Lịch sử như thế nào”
đề cập đến những yêu cầu đối với giờ học Lịch sử, ông đã đưa khẳng định về vai trò và
tầm quan trọng của nguồn tài liệu tham khảo. Ơng cho rằng: để có một giờ học lịch sử
thực sự hiệu quả thì yêu cầu GV bên cạnh việc nắm rõ những thành tựu của khoa học
lịch sử, khoa học giáo dục, những vấn đề mà khoa học đang giải quyết và hiểu biết tất
cả những hiện tượng quan trọng nhất của đời sống chính trị, xã hội, văn hố ...thì “phải
sử dụng khơng ngừng và có hệ thống tất cả mọi nguồn tư liệu mn hình mn vẻ: tác
phẩm kinh điển, văn kiện của Đảng và Nhà nước, sách chuyên khảo, SGK, sách báo
tạp chí, tác phẩm hội hoạ, những cuộc tham quan” [20, tr.10]. Bởi lẽ, bất kì tài liệu
nào cũng có vai trò nâng cao sự hiểu biết của HS về quá khứ lên một trình độ mới. Do
vậy, bên cạnh việc khẳng định vai trò và tầm quan trọng của các nguồn tài liệu trong
DHLS, tác giả đã khái quát thành sơ đồ, định hướng cho GV biết cách khai thác nội
dung trong SGK kết hợp với phần tài liệu tham khảo để đưa vào trong những giờ DHLS
của mình sao cho chính xác, phù hợp nhất như quan điểm của ông đã nhấn mạnh: Phải
“lựa chọn tài liệu khéo léo, nhằm mục đích làm cho giờ học đem lại sự phong phú về
mặt kiến thức, tình cảm, tư duy, ý nghĩa của chúng đối với sự hình thành khái niệm,
đối với việc phát triển tư duy và giáo dục đạo đức cho HS đưa vào bài học tất cả những
yếu tố cần thiết cho việc xây dựng nhận thức lịch sử hoàn chỉnh” [20, tr.25]
Trên đây là một số cơng trình nghiên cứu của các tác giả nước ngồi, tất cả đều
nhấn mạnh sự cần thiết của việc sử dụng tài liệu dạy học ở trường phổ thông bởi nó
góp phần nâng cao kiến thức, bồi dưỡng tư tưởng tình cảm và phát huy được các năng
lực nhận trong học tập của HS. Bên cạnh đó, các tác giả đã đưa ra những cơ sở lý luận,

cung cấp thêm những kinh nghiệm thực tiễn quý giá cho việc sử dụng tài liệu học tập
sao cho phù hợp đặc trưng của từng vùng miền, từng đối tượng, từng cấp học ... Đây
chính là cơ sở quan trọng đầu tiên định hướng cho chúng tơi trong q trình thực hiện
đề tài của mình.
2.2. Các cơng trình nghiên cứu ở trong nước
Trong cuốn “Đổi mới phương pháp DHLS ở trường phổ thông” do GS.TS. Phan
Ngọc Liên chủ biên (NXB Đại học sư phạm Hà Nội, 2005), GS.TS Phan Ngọc Liên đã
chỉ ra sự cần thiết trong việc cải tiến PPDHLS truyền thống là cần thiết. Bởi lẽ, trong
PPDH truyền thống “nguồn kiến thức thu nhận của HS rất hạn hẹp, thường giới hạn ở

4


các bài giảng của giáo viên, sách giáo khoa” [31; tr.55], do vậy, nếu sử dụng PPDH
mới trong đó việc tăng cường sử dụng các loại tài liệu tham khảo cần thiết thì chất
lượng bài giảng sẽ có sự cải thiện đáng kể so với PPDH truyền thống.
Cũng trong cuốn: “Đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử ở trường phổ thông”
do GS.TS. Phan Ngọc Liên chủ biên (NXB Đại học Sư phạm, Hà Nội, 2005), TS.
Nguyễn Anh Dũng đã chỉ ra quan hệ giữa các môn khoa học xã hội ở trường PT “xuất
phát từ mối quan hệ chặt chẽ giữa các khoa học Lịch sử, Văn học, Địa lý, Giáo dục cơng
dân. Các khoa học này tuy có đối tượng nghiên cứu khác nhau để tồn tại và phát triển
(khơng có đối tượng sẽ khơng có khoa học), song trên một mặt nào đó lại cùng chung
một khách thể - xã hội và đời sống con người. Vì vậy, khi nghiên cứu và học tập, kiến
thức của những môn này hỗ trợ cho nhau, giúp HS nhận thức sâu sắc về xã hội và đời
sống của con người” [31; tr.99] Cho nên “Việc tích hợp kiến thức các môn học, chủ yếu
về khoa học xã hội, đem lại nhiều kết quả: tiết kiệm thời gian dạy học, củng cố và phát
triển kiến thức lịch sử, phát huy tính tích cực, năng động của HS và gây hứng thú học
tập. Do đó, chất lượng dạy học bộ mơn được nâng lên”[31, tr.102].
Tác giả Trịnh Đình Tùng trong cuốn “Phương pháp dạy học lịch sử” (NXB Đại
học Sư phạm, Hà Nội, 2010) , đã khẳng định: “Do đặc trưng của việc học tập lịch sử,

các loại tài liệu tham khảo, học tập khác (ngồi sách giáo khoa) góp phần nhất định
vào việc khơi phục, tái hiện hình ảnh q khứ. Các loại tài liệu này là căn cứ khoa học,
bằng chứng về tính chính xác, tính cụ thể, phong phú của sự kiện lịch sử mà HS cần
thu nhận; nó giúp các em khắc phục việc “hiện đại hoá” lịch sử, hoặc “hư cấu” sai sự
thực” [33, tr.66].
Cũng tác giả Trịnh Đình Tùng, trong cuốn: “Hệ thống các phương pháp dạy học
lịch sử ở trường trung học cơ sở”(NXB Đại học Sư phạm, Hà Nội, 2006) ông cho
rằng: “Các tác phẩm văn học có vị trí, vai trị to lớn trong việc dạy học lịch sử... các
tác phẩm văn học bằng hình tượng cụ thể, có tác động mạnh mẽ đến tư tưởng, tình cảm
người đọc, trình bày những nét đặc trưng, điển hình của đời sống xã hội. Giữa văn học
và các khoa học nói chung, Sử học nói riêng có mối quan hệ khăng khít... Sử dụng các
TPCH sẽ có tác dụng làm cho bài giảng lịch sử thêm sinh động, hấp dẫn, nâng cao
hứng thú học tập của HS” [45, tr. 123]

5


Như vậy, các cơng trình nghiên cứu đã chỉ rõ những cơ sở lý luận về việc sử
dụng tài liệu tham khảo nói chung và TLVH nói riêng trong quá trình DHLS. Các tác
giả đã khẳng định vai trị, ý nghĩa của việc sử dụng tài liệu tham khảo, đồng thời chỉ ra
các cách sử dụng tài liệu để đạt hiệu quả cao nhất. Từ những kết quả nghiên cứu có giá
trị nêu trên, chúng tơi xin tiếp thu, chọn lọc và nghiên cứu sâu hơn việc sử dụng TLVH
sao cho phù hợp với đặc trưng của địa bàn thành phố Thái Nguyên, nhằm tạo hứng thú
học tập cho HS trong việc DHLS dân tộc, đồng thời tìm ra những biện pháp để giúp
GV đỡ lúng túng hơn, đạt hiệu quả cao hơn khi sử dụng loại tài liệu này.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là quá trình sử dụng TLVH trong DHLS
Việt Nam lớp 10 ở trường phổ thông, các biện pháp sử dụng TLVH trong DHLS Việt
Nam lớp 10 ở trường THPT thành phố Thái Nguyên.

3.2. Phạm vi nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu những vấn đề lí luận về việc sử dụng TLVH nói chung và
việc sử dụng TLVH trong q trình DHLS ở trường PT nói riêng.
Luận văn nghiên cứu những biện pháp sử dụng TLVH có thể thực hiện trong
DHLS Việt Nam lớp 10 ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên.
Trong quá trình thực hiện đề tài, chúng tôi đã tiến hành điều tra thực tế tại các trường
THPT thành phố Thái Nguyên để tiến hành TNSP các biện pháp mà luận văn đề xuất.
4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
4.1. Mục đích
Trên cơ sở khẳng định tầm quan trọng của việc sử dụng TLVH trong DHLS, đề tài
đi sâu vào việc đề xuất những biện pháp sử dụng TLVH trong DHLS Việt Nam lớp 10 ở
trường THPT thành phố Thái Nguyên trong các bài nội khóa và hoạt động ngoại khóa.
4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên, luận văn đã giải quyết các nhiệm vụ cụ thể sau:
- Tìm hiểu những tài liệu tâm lí học, giáo dục học và giáo dục lịch sử để làm rõ
cơ sở lí luận về việc sử dụng tài liệu tham khảo nói chung và TLVH nói riêng trong
DHLS ở trường THPT.
- Điều tra thực trạng sử dụng TLVH trong DHLS Việt Nam ở các trường THPT
thành phố Thái Nguyên

6


- Tìm hiểu chương trình, SGK lịch sử lớp 10 (chương trình chuẩn, nội dung lịch
sử Việt Nam) để xác định các loại TLVL có thể sử dụng và các hình thức sử dụng
TLVH trong DHLS Việt Nam.
- Đề xuất một số biện pháp sử dụng TLVH trong DHLS Việt Nam lớp 10 nhằm
nâng cao chất lượng DHLS.
- Tiến hành TNSP để rút ra những kết luận về tính khả thi của các biện pháp sư
phạm mà luận văn đề xuất.

5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở phương pháp luận
Cơ sơ phương pháp luận của luận văn dựa trên những quan điểm của chủ nghĩa
Mác - Lênin về nhận thức và giáo dục; quan điểm đường lối của Đảng, tư tưởng Hồ Chí
Minh về cơng tác giáo dục đào tạo nói chung và giáo dục lịch sử nói riêng.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài, chúng tôi chủ yếu sử dụng các phương pháp nghiên cứu
khoa giáo dục cụ thể sau:
- Tìm hiểu, nghiên cứu các tài liệu về giáo dục học và tâm lí học, giáo dục lịch
sử, các PHDH của bộ mơn. Nghiên cứu chương trình, nội dung SGK lớp 10 - phần lịch
sử Việt Nam, xác định mục tiêu về kiến thức, kĩ năng, thái độ để đề xuất các phương
pháp và các biện pháp sư phạm nhằm nâng cao chất lượng DHLS Việt Nam.
- Nghiên cứu thực tiễn việc sử dụng TLVH ở trường THPT thông qua dự giờ,
quan sát, điều tra xã hội học, phỏng vấn GV, HS, các cán bộ quản lí giáo dục. Ngồi ra
cịn lắng nghe những chia sẻ từ đồng nghiệp dựa trên cơ sở công tác thực tế của họ.
- Soạn bài TNSP theo những biện pháp đã đề xuất trong luận văn và tiến hành TNSP.
- Sử dụng phương pháp thống kê tốn học, tập hợp và xử lí số liệu đã thu được
để tiến hành phân tích, nhận xét, rút ra kết luận và nêu kiến nghị.
6. Giả thuyết khoa học và đóng góp của luận văn
6.1. Giả thuyết khoa học
Trong quá trình DHLS Việt Nam lớp 10, nếu GV sử dụng các biện pháp sư phạm
mà luận văn đề xuất, phù hợp với đối tượng HS và các điều kiện cụ thể của nhà trường sẽ
góp phần nâng cao chất lượng DHLS Việt Nam ở trường THPT thành phố Thái Nguyên.

7


6.2. Đóng góp của luận văn
Kết quả nghiên cứu của luận văn sẽ góp phần:
- Tiếp tục khẳng định vai trị, ý nghĩa của TLVH trong DHLS nói chung và

DHLS Việt Nam lớp 10 nói riêng.
- Đánh giá đúng thực trạng việc sử dụng TLVH trong DHLS Việt Nam ở trường
THPT thành phố Thái Nguyên hiện nay.
- Đề xuất những biện pháp sư phạm trong việc sử dụng TLVH nhằm nâng cao
chất lượng DHLS Việt Nam lớp 10 ở trường THPT thành phố Thái Nguyên.
7. Ý nghĩa của luận văn
7.1. Về mặt khoa học
Luận văn góp phần làm phong phú, đa dạng thêm lí luận và PPDH của bộ mơn
về vấn đề sử dụng TLVH nhằm nâng cao chất lượng DHLS Việt Nam lớp 10 ở trường
THPT hiện nay.
7.2. Ý nghĩa thực tiễn
Luận văn là nguồn tài liệu giúp GV lịch sử ở trường THPT thành phố Thái
Nguyên sử dụng vào quá trình dạy học nhằm nâng cao chất lượng DHLS hiện nay.
8. Cấu trúc đề tài
Ngoài mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của luận văn
được cấu trúc thành hai chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng tài liệu văn học trong dạy
học Lịch sử Việt Nam lớp 10 ở trường trung học phổ thông thành phố Thái Nguyên.
Chương 2: Các biện pháp sử dụng tài liệu văn học trong dạy học Lịch sử Việt
Nam lớp 10 ở trường trung học phổ thông thành phố Thái Nguyên.

8


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG TÀI LIỆU
VĂN HỌC TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 10 Ở
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Quan niệm về tài liệu văn học trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông

1.1.1.1. Quan niệm về tài liệu văn học
Từ xa xưa, TLVH đã có sự gắn kết chặt chẽ với lịch sử, thậm chí người ta cịn
coi “văn sử bất phân”. Nó như một tấm gương trong suốt phản chiếu đời sống con
người tại thời điểm đó, là sợi dây khăng khít giữa quá khứ và hiện tại. Theo từ
điển“150 thuật ngữ văn học” của các tác Lại Nguyên Ân cho rằng các TPVH là “Cơng
trình nghệ thuật ngơn từ; kết quả hoạt động sáng tác (lao động nghệ thuật) của cá
nhân nhà văn, hoặc kết quả nỗ lực sáng tác của tập thể; đơn vị độc lập cơ bản của văn
học”[1; tr.359], do vậy các cơng trình nghệ thuật đều phản ánh rõ ràng các mối quan
hệ, sự kiện, hiện tượng, các cung bậc cảm xúc, tâm lí của con người tại thời điểm đó.
Chính vì con người là lồi động vật cấp cao có tri giác, đa số thiên về cảm xúc
cho nên các TPVH với các hình tượng cụ thể, xúc cảm chân thực ln có tác động
mạnh mẽ đến tâm lí người đọc. Trong các TLVH phản ánh hiện thực xã hội ở mỗi thời
kì, chắc chắn rằng các tác giả trước khi viết đã phải rất am hiểu bản chất vấn đề, phải
nhìn nhận, phải đánh giá rất khách quan sự kiện muốn viết. Có rất nhiều tác phẩm văn
học thực chất như một tư liệu lịch sử chân thực như “Nam Quốc Sơn Hà” của Lý
Thường Kiệt, “Bình Ngơ Đại cáo” của Nguyễn Trãi, “Hịch tướng sĩ” của Trần Hưng
Đạo, bản “Tuyên ngôn độc lập” của chủ tịch Hồ Chí Minh hay các tác phẩm phản ánh
hiện thực xã hội như “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố, “Những người khốn khổ” của Victor
Huygo, “Chiến tranh và hịa bình” của L.Tonxtoi, “Chí phèo” của Nam Cao, “Số đỏ”
của Vũ Trọng Phụng… tất cả các TPVH này đều thể hiện chi tiết thực trạng xã hội
đương thời, nó có mối liên kết khơng nhỏ với các sự kiện lịch sử chúng ta cần tìm hiểu.
Như vậy, TLVH có vai trị quan trọng trong q trình DHLS. Việc sử dụng
TLVH không những minh họa cụ thể hơn cho những nội dung lịch sử được đề cập mà

9


nó cịn có vai trị khắc sâu kiến thức, giúp HS dễ dàng ghi nhớ các vấn đề lịch sử và
kích thích hứng thú học tập ở các em.
1.1.1.2. Mối quan hệ giữa kiến thức văn học với kiến thức lịch sử

Như trên đã khẳng định, văn học và sử học có mối liên kết mật thiết với nhau.
Đối tượng khai thác của văn học và sử học đều xoay quanh con người, xoay quanh xã
hội loại người. Nếu như văn học ca ngợi vẻ đẹp quê hương đất nước, ca ngợi phẩm
chất con người hay lên án những thói hư tật xấu trong xã hội thì lịch sử cũng ca ngợi
những công lao to lớn của nhân vật lịch sử cụ thể, ca ngợi thiên nhiên hùng vĩ hay phán
xét cơng bằng đối với những người có cơng - có tội với đất nước. Thực tế chỉ ra rằng,
có khơng ít người vừa làm nhà văn, nhà thơ, vừa làm một nhà sử học. Tiêu biểu là Ngô
Sĩ Thời, Ngô Thời Nhậm, Nguyễn Nhiếm, Trịnh Sâm, Ngô Thế Lân, Cao Bá Quát…với
những tập thơ nổi tiếng như “Toàn Việt thi tập”, “Hồng Việt văn hải” của Lê Q
Đơn, “Lịch triều thi sao” của Bùi Huy Ích…
Như chúng ta đã biết, lịch sử là tất cả những gì đã xảy ra trong q khứ. Chính
vì vậy trong khoa học lịch sử đều dựa vào những sự kiện có thật, nhân vật thật ở từng
giai đoạn lịch sử nhất định để khắc họa lại bức tranh quá khứ một cách khách quan
nhất, chính xác nhất.
Trong lĩnh vực văn học cũng vậy. Mặc dù có những tác phẩm xây dựng hình
ảnh nhân vật, sự kiện, hiện tượng khơng có thật, mang nhiều yếu tố hư cấu, hoang
đường hay có tác phẩm xây dựng hình tượng nhân vật dựa trên nhân vật lịch sử có
thật, sự kiện thật thì tựu chung để hồn thiện một tác phẩm, các tác giả đều phải
nghiên cứu hoàn cảnh lịch sử, đặc điểm xã hội con người thời đó mới có cơ sở để
viết nên, bởi mỗi thời điểm khác nhau thì hồn cảnh lịch sử, đặc điểm xã hội cũng
khác nhau.
Nội dung của bất kì TPVH nào cũng phán ánh hiện thực xã hội qua con mắt
nhìn chủ quan của tác giả. Dù các TPVH có phản ánh đúng hay sai thì chúng ta cũng
khơng thể phủ nhận được vai trò của thực xã hội trong việc tác động vào nhận thức của
con người. Bên cạnh đó, chúng ta cũng biết rằng văn học là một hình thái ý thức thuộc
thượng tầng kiến thức. Mỗi nền văn học đều sinh ra ở một hình thái xã hội nhất định,
một giai cấp nhất định. Văn học không tách biệt với bất kì hiện thực xã hội nào, từ mặt

10

chính trị, kinh tế cho đến xã hội. Khi muốn nghiên cứu về một tác giả, tác phẩm hay
một trào lưu văn học nào đó thì chắc chắn trước tiên phải nghiên cứu hồn cảnh xã hội
đương thời hay chính là lịch sử ở thời điểm đó. Chính vì vậy, TLVH có vai trị quan
trọng trong việc nghiên cứu lịch sử nói chung và việc sử dụng TLVH vào dạy học lịch
sử nói riêng.
Tóm lại, lịch sử và văn học có mối quan hệ mật thiết với nhau. Nó khẳng định
giá trị của nhau ở nhiều góc độ và trong DHLS hay nghiên cứu lịch sử, không thể nào
bỏ qua nguồn tư liệu lịch sử trong văn học. Ngược lại, khi nghiên cứu hay giảng dạy
văn học, nếu bỏ qua q trình tìm hiểu hồn cảnh lịch sử gắn với tác phẩm đó thì giá
trị nội dung và ý nghĩa truyền đạt cũng mất dần đi.
1.1.2. Các loại tài liệu văn học trong dạy học lịch sử ở trường phổ thơng.
TLVH có nhiều thể loại khác nhau, mỗi loại TLVH mang trong mình một đặc
điểm riêng. Chính vì vậy, khi sử dụng TLVH, người GV cần phải xác định độ tin cậy,
chính xác, mức độ phản ánh hiện thực khách quan để bài học đạt hiệu quả cao nhất.
Trong quá trình DHLS ở trường THPT, GV có thể sử dụng một số loại TLVH sau
đây:
Thứ nhất, các tác phẩm văn học dân gian.
Văn học dân gian là các tác phẩm nghệ thuật ngôn từ được nhân dân sáng tạo
ra và lưu truyền bằng miệng qua các thế hệ, các thời kì lịch sử từ thời cơng xã ngun
thủy cho tới ngày nay. Văn học dân gian là loại hình văn học phong phú, bao gồm
nhiều thể loại. Mỗi thể loại có những đặc trưng riêng biệt của nó. Ví dụ: Chuyện cổ
tích, chuyện ngụ ngơn, sử thi, truyền thuyết… Đây là loại tài liệu có giá trị cao vì nó
phản ảnh nhiều mặt hiện thực xã hội thời điểm đó mà đơi khi lịch sử khơng kịp ghi
chép lại.
Khi nói về văn học dân gian, chúng ta sẽ nhớ đến ngay đặc trưng riêng biệt của
loại hình văn học này. Đây là loại hình văn học mang tính truyền miệng, truyền từ đời
này sang đời khác, truyền từ người này sang người khác, từ địa phương này sang địa
phương khác nên rất nhiều tác phẩm văn học dân gian xuất hiện nhiều dị bản. Bên cạnh
đó, với tính chất ra đời từ sáng tác tập thể tức là có một người khởi xướng đầu tiên, tác

phẩm hình thành và sau đó được tập thể tiếp nhận. Qua q trình lưu truyền, các tác

11


phẩm văn học dân gian được người tiếp nhận sáng tác lại làm cho tác phẩm biến đổi
dần, hoàn thiện, phong phú thêm về nội dung cũng như hình thức nghệ thuật.
Văn học dân gian là tài sản chung của một tập thể nên mỗi cá nhân đều có thể
sửa chữa, bổ sung tác phẩm văn học dân gian theo quan điểm và khả năng nghệ thuật
của bản thân. Nếu nắm rõ các đặc điểm này, người GV khi sử dụng văn học dân gian
biết loại bỏ các yếu tố hư cấu, thần bí, hoang đường thì sẽ phát hiện những yếu tố lịch
sử trong các tác phẩm văn học dân gian. Những câu chuyện cổ tích, truyền thuyết, sử
thi sẽ là nguồn tài liệu bổ ích làm sinh động, chân thực những bài học lịch sử cụ thể.
Ví dụ: khi HS đọc tác phẩm văn học dân gian truyền thuyết “Thánh Gióng” nếu
loại bỏ các yếu tố hoang đường thì HS sẽ nhận thấy rõ hoạt động đời sống sinh hoạt,
lao động, đấu tranh chống giặc ngoại xâm của dân tộc ta thời Văn Lang thông qua các
sự kiện được thể hiện khá chân thực trong tác phẩm. Từ đó, HS hiểu được yêu cầu cấp
thiết chống giặc ngoại xâm thời bấy giờ như thế nào. Bên cạnh đó, cịn giúp người đọc
nhận thấy vai trị của cơng cụ bằng sắt trong sản xuất và chiến đấu. Các tác phẩm
văn học dân gian không chỉ minh họa sinh động sự kiện lịch sử cần học mà nó cịn có
vai trò làm cho bài giảng trở nên hấp dẫn hơn, tạo khơng khí học lịch sử gần gũi, dễ
hiểu hơn.
Việc sử dụng TLVH vào DHLS khơng chỉ góp phần làm nâng cao chất lượng
giáo dục mà còn bồi đắp cho các em tình yêu quê hương, đất nước. Trau dồi vốn văn
hóa truyền thống, ít nhiều có tác dụng giáo dục về mặt đạo đức của HS.
Thứ hai, kí sự, hồi kí, nhật kí của các nhân vật lịch sử.
Những tác phẩm này mang màu sắc quan điểm cá nhân vì họ chính là người
trong cuộc, trải nghiệm những sự kiện lịch sử đã qua, ghi chép lại, miêu tả, tường thuật
lại một cách chi tiết, tỉ mỉ bằng chính con mắt, chính xúc cảm của mình. Qua cách kể
truyện của ngôi thứ nhất, khi sử dụng thể loại TLVH này vào DHLS ở mỗi tiết học,

HS sẽ được trải nghiệm giống như hồ mình làm chính tác giả, như bản thân trực tiếp
chứng kiến và hồi tưởng lại một cách chân thực nhất. Từ đó, khơi gợi những cảm xúc
mãnh liệt ở các em. Khi các em đã có những xúc cảm yêu cầu thì nội dung bài học đi
vào trong tâm trí các em rất thoải mái nhẹ nhàng, đơn giản mà khắc nhớ rất sâu. Cùng
với đó nó cịn phát triển thái độ và đạo đức của HS. Các em sẽ cảm thấy yêu ghét rõ

12


ràng hơn, cảm thấy biết ơn hơn, ngưỡng mộ hay mến phục hơn. Khi học về các sự kiện,
các chiến dịch trong những năm tháng kháng chiến chống giặc ngoại xâm của dân tộc
ta, GV có thể liên hệ một số những tấm gương tiêu biểu của thế hệ trẻ sẵn sàng hi sinh,
sẵn đánh đổi tuổi thanh xuân vì độc lập, tự do của Tổ Quốc, từ đó sẽ là bài học giáo
dục cho thế hệ trẻ ngày nay.
Ví dụ: khi dạy về phần lịch sử Việt Nam thời phong kiến (SGK Lịch sử 10), GV
có thể sử dụng các tác phẩm như “Thượng thư kí sự” của Lê Hữu Trác, “Hồng Lê nhất
thống chí” của Ngơ gia văn phái, “Vũ trung tùy bút”, “Tang thương ngẫu lục” của Phạm
Đình Hổ để lấy tư liệu minh họa cho bài giảng.
Thứ ba, thơ, truyện, tiểu thuyết, kịch lịch sử
Đây là thể loại văn học lấy một giai đoạn lịch sử khung cảnh và đưa vào đó
những hồn cảnh xã hội chân thực qua con mắt của cá nhân trung thành với lịch sử (tuy
nhiên không thể phủ nhận một số tác phẩm sự trung thành đi sai hướng). Các TPVH
đó đề cập tới nhân vật lịch sử có thật hoặc có sự hịa trộn giữa nhân vật lịch sử thật và
nhân vật hư cấu.
Trong thể loại văn học này, lịch sử chính là chất liệu để sáng tác. Mặc dù giá trị
của TPVH khơng chỉ nằm ở khía cạnh chân lí mà cịn nằm ở khía cạnh nghệ thuật
nhưng nghệ thuật phải chịu sự ràng buộc chặt chẽ từ chân lí lịch sự. Nếu khơng có
chân lí lịch sử, nghệ thuật sẽ khơng có đất để phát triển. Chính vì thế, khi dạy lịch sử
Việt Nam lớp 10, người GV có thể khai thác một số tác phẩm sau: “Hồng Lê nhất
thống chí” của Ngơ Gia văn phái, “Trạng Quỳnh”, “Chinh phụ ngâm” của Đặng Trần

Cơn, “Cung ốn ngâm khúc” của Nguyễn Gia Thiều hay hàng loạt TPVH có giá trị
khác. Nếu người GV biết sử dụng những loại TLVH này vào dạy học, nó sẽ đem lại
màu sắc và hơi thở mới cho các tiết học lịch sử ở trường THPT hiện nay.
Thứ tư, các TPVH ra đời từ những sự kiện cụ thể của lịch sử và phản ánh bằng
hình tượng văn học.
Để tạo ra những TPVH này, các nhà văn đã lấy chất liệu sáng tác ngay trong chính
cuộc sống của mình, tức là những tác phẩm này giống như những bức tranh ngôn từ miêu
tả, phán ánh chân thực xã hội ở một giai đoạn, một thời điểm lịch sử nhất định.
Nhìn chung, các TPVH là tấm gương lớn phán ảnh hiện thực xã hội một cách
sống động. Nó có vai trị lớn trong việc nâng cao tầm hiểu biết của GV và HS về xã
13


hội, về con người ở một thời điểm lịch sử nhất định. Khi dạy học phần lịch sử Việt
Nam, bên cạnh việc sử dụng tài liệu lịch sử thì người GV có thể lấy một số TPVH phù
hợp để làm tư liệu cho bài học, tránh việc chỉ tập trung khai thác ở các tài liệu lịch sử
làm cho HS dễ nhàm chán và nản chí.
Ví dụ: Khi dạy bài 19: “Những cuộc kháng chiến chống ngoại xâm ở các thế kỉ
X-XV”, mục II “Các cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Mông - Nguyên ở thế kỉ
XIII” (SGK Lịch Sử 10), GV có thể sử dụng tác phẩm “Hịch tướng sĩ” của Trần Hưng
Đạo để khắc sâu cho sự kiện đó. Đây là TPVH viết theo thể loại hịch - thể văn nghị
luận thời xưa, được viết theo thể văn biền ngẫu (từng cặp câu cân xứng với nhau)
thường được các vua chúa, tướng lĩnh viết ra dùng để cổ động, thuyết phục hoặc kêu
gọi đấu tranh chống thù trong giặc ngoài. “Hịch tướng sĩ” miêu tả chân thực những tâm
tư, trăn trở của vị tướng lỗi lạc nhà Trần - Trần Hưng Đạo trước sự nhăm nhe xâm lược
đất nước của quân Mông Nguyên “Ta thường tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối, ruột
đau như cắt, nước mắt đầm đìa; chỉ giận chưa thể lột da, ăn gan, uống máu quân thù;
dẫu cho trăm thân này ta phơi ngồi nội cỏ, nghìn thây ta bọc trong da ngựa cũng cam
lịng [11; tr.57]. Hay để khích lệ tinh thần đấu tranh chống giặc ngoại của binh lính
Đại Việt thời đó “Nay ta bảo rõ các ngươi: cái chuyện dấm lửa đống củi phải lo, mà

câu sợ canh thổi rau nên nhớ. Các ngươi hãy nên huấn luyện quân sĩ, rèn tập cung tên,
khiến cho người người giỏi như Bàng Mông, nhà nhà đều là Hậu Nghệ, bêu đầu Tất
Liệt dưới cửa khuyết, ướp thịt Thoát Hoan trong trại rơm. Như thế chẳng những là thá
ấp của ta mãi mãi là của gia truyền, mà bổng lộc các ngươi cũng được suốt đời hưởng
thụ; chẳng những gia quyến của ta được yên giường nệm, mà vợ con các ngươi cũng
được sum họp đến già; chẳng những là tông miếu ta sẽ được muôn đời tế lễ, mà tổ tông
các ngươi cũng được thờ cúng quanh năm; chẳng những thân ta kiếp này đắc chí, mà
đến các người dưới trăm đời nữa tiếng thơm vẫn lưu truyền; chẳng những tên tuổi ta
không bị mai một, mà đến tên họ các người cũng để tiêng thơm trong sử xanh. Khi ấy
các ngươi không muốn vui chơi, được chăng?” [11; tr.57].
Trong quá trình dạy học, GV kết hợp tài liệu lịch sử với ĐDTQ và TLVH, chắc
chắn rằng bài học sẽ để lại ấn tượng sâu sắc với HS. Các em sẽ hiểu hơn hồn cảnh lịch
sử thời điểm đó, sự cấp bách trong việc chống giặc ngoại xâm, tinh thần đấu tranh quật
14


cường của quân và dân Đại Việt trước kẻ thù hung bạo Mơng Ngun. Từ đó, khiến
các em cảm thấy rằng: Học lịch sử không nhàm chán ngược lại rất thú vị, chân thực và
cần thiết cho bản thân.
Như vậy, việc sử dụng các TPVH ra đời từ những sự kiện cụ thể của lịch sử có
vai trị như một chất xúc tác minh chứng rõ nét hơn những nội dung cần học trong
chương trình lịch sử Việt Nam ở trường THPT.
1.1.3. Xuất phát điểm của vấn đề nghiên cứu
1.1.3.1. Xuất phát từ mục tiêu bộ môn lịch sử ở trường phổ thông
Môn Lịch sử ở trường THPT được xây dựng trên cơ sở mục tiêu giáo dục, mục
tiêu từng cấp học, dựa trên cơ sở các quan điểm, đường lối của Đảng và Nhà nước về
sử học và giáo dục. Mục tiêu bộ môn lịch sử căn cứ vào nội dung, đặc trưng của hiện
thực lịch sử, nhận thực lịch sử, yêu cầu và nhiệm vụ tình hình hiện nay. DHLS phải
dựa vào mục tiêu chung của Đảng đề ra thơng qua Luật Giáo dục được nước Cộng hịa
Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam khóa X thơng qua ngày 25/12/2001: “Mục tiêu của giáo

dục là đào tạo con người Việt Nam phát triển tồn diện, có đạo đức, tri thức, sức khỏe,
thẩm mĩ và nghề nghiệp, trung thành với lí tưởng dân tộc và chủ nghĩa xã hội, hình
thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu
của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”[35; tr.8] và mới nhất là Luật giáo dục 2019
đã khẳng định: “Mục tiêu giáo dục nhằm phát triển toàn diện con người Việt Nam có
đạo đức, tri thức, văn hóa, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp; có phẩm chất, năng lực
và ý thức cơng dân; có lịng u nước, tinh thần dân tộc, trung thành với lý tưởng độc
lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; phát huy tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá
nhân; nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, đáp ứng yêu
cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và hội nhập quốc tế”[36], trên cơ sở đó
quán triệt mục tiêu cụ thể môn học: “Mục tiêu của môn Lịch sử ở trường phổ thơng
nhằm giúp cho học sinh có được những kiến thức cơ bản, cần thiết về lịch sử dân tộc
và lịch sử thế giới; góp phần hình thành ở HS thế giới quan khoa học, giáo dục lòng
yêu quê hương, đất nước, truyền thống dân tộc, cách mạng; bồi dưỡng năng lực tư duy,
hành động, thái độ ứng xử đúng đắn trong đời sống xã hội”[4; tr.3]. Vì vậy, mục tiêu
của bộ mơn Lịch sử được xác định trên ca ba mặt: kiến thức, kỹ năng, thái độ.
15


- Về kiến thức, bộ môn lịch sử trang bị cho HS những kiến thức cơ bản của lịch
sử Việt Nam và Lịch sử thế giới, hợp thành một hệ thống kiến thức lịch sử từ thời
nguyên thủy cho đến nay, bao gồm: sự kiện lịch sử cơ bản, nhân vật tiêu biểu, không
gian, thời gian, các thuật ngữ, khái niệm lịch sử… Bên cạnh đó, bộ mơn lịch sử còn
giúp HS hiểu được những ảnh hưởng, những tác động của thế giới tới sự phát triển của
Việt Nam trên nhiều khía cạnh, hiểu được quy luật vận động của lịch sử, vai trò của
quần chúng nhân dân trong lao động, sản xuất, trong các hoạt động đấu tranh bảo vệ
Tổ quốc…Từ đó giúp HS hiểu được những đặc điểm riêng biệt của đất nước, con người
Việt Nam.
- Về kĩ năng, bộ mơn lịch sử có vai trị quan trọng giúp người học hình thành và
phát triển các năng lực tư duy như khái quát, phân tích, tổng hợp, đánh giá các sự kiện,

hiện tượng lịch sử, kĩ năng nói và viết; kĩ năng làm việc với SGK, các nguồn tài liệu
tham khảo; kĩ năng tự học, tự giải quyết vấn đề. Bên cạnh đó, bộ mơn Lịch sử cịn giúp
HS có những cái nhìn đúng đắn khi xem xét sự kiện và nhân vật, biết vận dụng linh
hoạt những kiến thức đã học vào cuộc sống thực tế.
- Về thái độ, bộ mơn Lịch sử có vai trị giáo dục tư tưởng, tình cảm, bồi dưỡng ở
HS tình yêu quê hương, đất nước, lòng tự hào dân tộc, biết trân quý những công lao của
thế hệ cha anh đi trước. Từ bài học thực tế, bộ môn Lịch sử giáo dục cho HS tình đồn kết
quốc tế, u chuộng hịa bình, sống nhân văn, biết cách ứng xử phù hợp với chuẩn mực
đạo đức. Đồng thời, môn Lịch sử còn củng cố cho HS niềm tin vào sự phát triển hợp quy
luật của xã hội loại người và dân tộc, bồi dưỡng ý thức, nghĩa vụ của công dân. Trên cơ sở
đó góp phần chung tay cùng gia đình giáo dục các em trở thành những con người vẹn đức,
vẹn tài và tham gia vào công cuộc xây dựng, bảo về Tổ quốc.
Như vậy, để thực hiện được mục tiêu của môn Lịch sử ở trường THPT đáp ứng
yêu cầu giáo dục, đòi hỏi chúng ta cần quan tâm hơn nữa cho việc làm thế nào để
nâng cao chất lượng DHLS ở trường THPT. Người GV phải thực sự yêu nghề, đầu
tư công sức, thời gian, tâm huyết để xây dựng nên những bài giảng cuốn hút HS học
tập. Để thực hiện mục tiêu bộ môn Lịch sử ở trường THPT thì việc dạy học phải đạt
chất lượng.
1.1.3.2. Xuất phát từ yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.

16