Đánh giá kiến thức kiểm soát huyết áp ở người bệnh tăng huyết áp đang điều trị ngoại trú tại khoa khám bệnh bệnh viện đa khoa tỉnh nam định

BỘYTẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐIỀU DƯỠNG NAM ĐỊNH

NGHIÊM THU THỦY

ĐÁNH GIÁ KIẾN THỨC KIỂM SOÁT HUYẾT ÁP Ở NGƯỜI
BỆNH TĂNG HUYẾT ÁP ĐANG ĐIỀU TRỊ NGOẠI TRÚ
TẠI BỆNH VIỆN ĐA KHOA TỈNH NAM ĐỊNH NĂM 2021

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

NAM ĐỊNH – 2021


BỘYTẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐIỀU DƯỠNG NAM ĐỊNH

NGHIÊM THU THỦY
ĐÁNH GIÁ KIẾN THỨC KIỂM SOÁT HUYẾT ÁP Ở NGƯỜI
BỆNH TĂNG HUYẾT ÁP ĐANG ĐIỀU TRỊ NGOẠI TRÚ
TẠI BỆNH VIỆN ĐA KHOA TỈNH NAM ĐỊNH NĂM 2021
Nghành

: Điều dưỡng

Mã số

: 7720301

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

NGƯỜI HƯỚNG DẪN: Ths. BÙI CHÍ ANH MINH

NAM ĐỊNH - 2021


i

LỜI CẢM ƠN
Trong suốt q trình học tập và hồn thành khóa luận, tơi đã nhận được
sự động viên, giúp đỡ nhiệt tình, tạo điều kiện thuận lợi của tồn thể quý thầy
cô Trường Đại học Điều dưỡng Nam Định đã giảng dạy, truyền đạt những kiến
thức quý báu cho tôi.
Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Ths.Bùi Chí Anh Minh đã
hướng dẫn tơi tận tình, chu đáo trong quá trình làm luận văn tốt nghiệp. Chân
thành cảm ơn các nhân viên y tế bệnh viện Đa khoa tỉnh Nam Định đã tạo điều
kiện để hỗ trợ tơi thu thập thơng tin làm khóa luận tốt nghiệp.
Trong quá trình thực hiện đề tài, do điều kiện về thời gian, trình độ của
bản thân cịn hạn chế nên khi thực hiện đề tài khó tránh khỏi những thiếu xót.
Vì vậy tơi mong muốn nhận được sự quan tâm, đóng góp ý kiến của các thầy
cơ và các bạn để bài luận văn này được hồn thiện hơn.
Tơi xin chân thành cảm ơn.
Nam Định, tháng 6 năm 2021.
Sinh viên


ii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BMI

(Body mass index) – Chỉ số khối cơ thể

CBYT

Cán bộ y tế

ĐTNC

Đối tượng nghiên cứu

ĐTĐ
HA

Đái tháo đường
Huyết áp

HAMT

Huyết áp mục tiêu

HATT

Huyết áp tâm thu

HATTr

Huyết áp tâm trương

NB

NMCT
TBMMN

Người bệnh
Nhồi máu cơ tim
Tai biến mạch máu não

THCS

Trung học cơ sở

THPT

Trung học phổ thông

THA

Tăng huyết áp

WHO

(World heath organization) - Tổ chức Y tế Thế giới


iii

MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN................................................................................................................................. i
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT........................................................................................... ii
MỤC LỤC..................................................................................................................................... iii

DANH MỤC CÁC BẢNG.......................................................................................................... v
DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ..................................................................................... vi
ĐẶT VẤN ĐỀ................................................................................................................................ 1
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN................................................................... 3
1.1. Cơ sở lý luận về tăng huyết áp....................................................................................... 3
1.1.1. Khái niệm..................................................................................................................... 3
1.1.2. Chẩn đoán.................................................................................................................... 3
1.1.3. Các yếu tố nguy cơ của THA.................................................................................. 4
1.1.4. Triệu chứng tăng huyết áp........................................................................................ 5
1.1.5. Biến chứng của tăng huyết áp................................................................................. 5
1.2. Điều trị và kiểm soát tăng huyết áp.............................................................................. 6
1.2.1. Lợi ích của điều trị và kiểm sốt được huyết áp................................................. 6
1.2.2. Các biện pháp điều trị kiểm soát huyết áp không dùng thuốc.........................6
1.2.3. Điều trị tăng huyết áp dùng thuốc.......................................................................... 7
1.3. Cơ sở thực tiễn về kiểm soát tăng huyết áp................................................................ 9
1.3.1. Ngoài nước.................................................................................................................. 9
1.3.2. Trong nước................................................................................................................... 9
Chương 2: LIÊN HỆ THỰC TIỄN......................................................................................... 11
2.1. Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu:......................................................................... 11
2.1.1. Tuổi, giới:.................................................................................................................. 11
2.1.2. Cân nặng.................................................................................................................... 11
2.1.3. BMI:........................................................................................................................... 11
2.1.4. Khu vực sống:.......................................................................................................... 12
2.1.5. Trình độ văn hóa:..................................................................................................... 12
1.2.6. Nghề nghiệp:............................................................................................................ 13
2.1.7. Thời gian bị THA:................................................................................................... 13
2.1.8. Bệnh kèm theo:........................................................................................................ 14


iv

2.2. Đánh giá kiến thức của bệnh nhân THA về kiểm soát HA................................... 15
2.2.1. HA mục tiêu:............................................................................................................. 15
15
2.2.2. Tổn thương cơ quan đích:...................................................................................... 16
2.2.3. Kiểm sốt THA bằng lối sống:............................................................................. 16
2.2.4. Dùng thuốc thường xuyên tại nhà....................................................................... 19
2.2.5. Cách dùng thuốc:..................................................................................................... 19
2.2.6. Kiểm tra HA thường xuyên:.................................................................................. 20
2.2.7. Nơi theo dõi huyết áp............................................................................................. 20
2.2.8. Thời gian khám định kỳ tại phòng khám THA................................................. 21
2.3. Các yếu tố liên quan đến kiến thức kiểm soát tăng huyết áp............................... 21
Chương 3: KẾT LUẬN............................................................................................................. 23
3.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu.............................................................. 23
3.2. Kiến thức một số kiểm soát huyết áp của người bệnh tăng.................................. 23
3.3. Các yếu tố liên quan đến kiến thức kiểm soát huyết áp của người bệnh...........24
Chương 4: KHUYẾN NGHỊ, ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP........................................... 25
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Phụ lục 1: BẢNG CÂU HỎI NGHIÊN CỨU


v

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Phân loại huyết áp ở người lớn theo WHO 2003................................................ 3
Bảng 1.2. Phân loại huyết á p ở người lớn ≥ 18 tuổi (JNC VII 2004).............................. 4
Bảng 1.3: Tỉ lệ ý thức, điều trị và Huyết áp được kiểm soát............................................... 9
Bảng 2.1: Đặc điểm tuổi,giới của đối tượng nghiên cứu................................................... 11
Bảng 2.2: Đặc điểm cân nặng của đối tượng nghiên cứu.................................................. 11
Bảng 2.3: Chỉ số BMI của các bệnh nhân............................................................................. 11
Bảng 2.4: Trình độ văn hóa của đối tượng nghiên cứu...................................................... 12

Bảng 2.5: Nghề nghiệp của đối tượng nghiên cứu.............................................................. 13
Bảng 2.6: Thời gian bị THA của các bệnh nhân trong nghiên cứu................................. 13
Bảng 2.7: Các bệnh kèm theo ở bệnh nhân bị THA........................................................... 14
Bảng 2.8: Hiểu biết của bệnh nhân về tình trạng tổn thương cơ quan đích trong bệnh
THA 16
Bảng 2.9: Kiến thức của bệnh nhân về kiểm soát lối sống trong bệnh THA................16
Bảng 2.10: Kiến thức của bênh nhân về các yếu tố nguy cơ............................................ 17
Bảng 2.11: Kiến thức của bệnh nhân về chỉ số khối cơ thể với bệnh THA..................17
Bảng 2.12: Kiến thức của bệnh nhân THA về thời gian hoạt động thể lực................... 18
Bảng 2.13: Kiến thức của bệnh nhân THA về mức độ rượu bia được khuyến cáo sử
dụng

18

Bảng 2.14: Cách dùng thuốc của đối tượng nghiên cứu.................................................... 19
Bảng 2.15: Nơi theo dõi huyết áp của đối tượng nghiên cứu........................................... 20
Bảng 2.16: Thời gian khám định kỳ của các đối tượng trong nghiên cứu.....................21
Bảng 2.17: Tuổi,giới liên quan đến kiến thức dùng thuốc................................................ 21
Bảng 2.18: Tuổi, giới liên quan đến kiến thức đo huyết áp.............................................. 22
Bảng 2.19: Tuổi,giới liên quan đến kiến thức dùng thuốclá/ thuốc lào.......................... 22


vi

DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 2.1: Khu vực sống của các bệnh nhân trong nghiên cứu.................................... 12
Biểu đồ 2.2: THA và bệnh kèm theo...................................................................................... 14
Biểu đồ 2.3: Tỉ lệ bệnh nhân hút thuốc lá............................................................................. 15
Biểu đồ 2.4: Kiến thức của bệnh nhân về huyết áp mục tiêu........................................... 15
Biểu đồ 2.5: Dùng thuốc thường xuyên tại nhà................................................................... 19

Biểu đồ 2.6: Kiểm tra HA thường xuyên............................................................................... 20


1

ĐẶT VẤN ĐỀ
THA là một bệnh mạn tính phổ biến nhất trên thế giới và trong bệnh lý tim
mạch. Năm 2000, tỷ lệ tăng huyết áp trên thế giới là 1 tỷ người và dự kiến năm 2025
khoảng 1,56 tỷ người và phần lớn gặp ở người có độ tuổi từ 50 trở lên [14]. Tăng
huyết áp là nguyên nhân chính dẫn đến các bệnh tim mạch, đột quỵ. Tỷ lệ người bệnh
THA trong cộng đồng ngày càng gia tăng và hiện đang mức rất cao đặc biệt các nước
đang phát triển. Tại Việt Nam, xu hướng THA cũng tăng dần theo thời gian: năm
1992, tỷ lệ THA trên toàn quốc là 12%, năm 2002 riêng miền Bắc đã là 16% [7]. Trên
thế giới theo ước tính của WHO, biến chứng của THA liên quan tới 9,4 triệu ca tử
vong mỗi năm, THA gây nên 45% ca tử vong do các bệnh tim mạch và ít nhất 51% số
ca tử vong do đột quỵ.
Các biến chứng của THA rất nặng nề như TBMMN, NMCT, suy tim, suy
thận…[1][9] Những biến chứng này có ảnh hưởng lớn đến người bệnh, gây tàn phế
và trở thành gánh nặng về tinh thần cũng như vật chất của gia đình bệnh nhân và xã
hội. Hàng năm chúng ta phải chi một khoản kinh phí rất lớn, tới cả ngàn tỷ đồng để
trực tiếp điều trị bệnh và phục vụ những người liệt, tàn phế, mất sức lao động do các
biến chứng trên gây ra. Có nhiều yếu tố nguy cơ dẫn đến THA trong cộng đồng như:
tuổi cao, hút thuốc lá, uống rượu bia, khẩu phần ăn không hợp lý (ăn mặn, ăn nhiều
chất béo..), ít hoạt động thể lực, béo phì, căng thẳng trong cuộc sống, đái tháo đường,
tiền sử gia đình có người THA [7][8][9]. Phần lớn các yếu tố nguy cơ này có thể kiểm
sốt được khi người dân hiểu biết đúng bệnh và biết cách phòng tránh. Đồng thời một
bệnh nhân khi đã được chẩn đoán THA nếu được kiểm soát tốt và điều trị đúng sẽ
tránh được các biến chứng nặng nề trên. Kết quả điều trị phụ thuộc rất nhiều vào khả
năng tuân thủ điều trị kiểm soát huyết áp của người bệnh, trong đó khả năng tuân thủ
chế độ điều trị của bệnh nhân trước hết phụ thuộc vào nhận thức, hiểu biết và ý thức

của bệnh nhân vào chính bệnh tật của mình. Nhưng thực tế lại cho thấy với tình trạng
THA ngày càng gia tăng, thì sự nhận thức, điều trị dự phịng và kiểm sốt của nhiều
người bệnh (NB) ở nhiều nước và Việt Nam cịn chưa đầy đủ điều đó dẫn đến biến
chứng của bệnh đang ngày càng gia tăng. Tại một số nước phát triển như Hoa Kỳ,
trong năm 2006, trong tổng số người bị THA có khoảng 77,6 % là đã được biết bị
THA. Trong tổng số bệnh nhân bị THA chỉ có 67,9%


2
được điều trị và chỉ có 44,1% là được khống chế tốt trong khi có tới 55,9% khơng
được khống chế tốt [17]. Điều dó cho thấy rằng nhận thức ảnh hưởng nhiều đến kết
quả điều trị, nhận thức cũng giúp thay đổi lối sống hiệu quả để đạt được kết quả điều
trị tốt khi kết hợp với sử dụng thuốc, mà điều chỉnh thay đổi lối sống để điều trị bệnh
THA là việc hồn tồn có thể thực hiện được tại gia đình, đồng thời cúng là phương
pháp khơng tốn kém và khả thi, giúp làm giảm tỷ lệ tăng huyết áp trong dân số, qua
đó giảm được các hậu quả bệnh tật gây lên do THA, giảm tỷ lệ tử vong và đồng thời
giúp cho người mới mắc duy trì và kiểm sốt tốt huyết áp giúp ngăn ngừa mắc các
biến chứng của THA [10]. Trong những năm qua, đã có rất nhiều đề tài nghiên cứu về
bệnh THA và các biến chứng của bệnh, tuy nhiên các đánh giá liên quan đến bệnh
nhân thực hiện tuân thủ kiểm soát huyết về các chế độ điều trị của thầy thuốc như thế
nào là một vấn đề cịn ít được nhắc đến trong các nghiên cứu. Vì vậy chúng tơi tiến
hành nghiên cứu đề tài: “Đánh giá kiến thức kiểm soát huyết áp ở người bệnh
tăng huyết áp đang điều trị ngoại trú tại khoa khám bệnh
Bệnh viện Đa Khoa tỉnh Nam Định” với 2 mục tiêu:
1. Mô tả đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu và kiến thức kiểm soát
huyết áp ở người bệnh tăng huyết áp điều trị ngoại trú bệnh viện đa khoa
tỉnh Nam Định năm 2021.
2. Tìm hiểu các yếu tố liên quan kiến thức kiểm soát huyết áp ở người bệnh
tăng huyết áp điều trị ngoại trú bệnh viện đa khoa tỉnh Nam Định.

3

Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1.1. Cơ sở lý luận về tăng huyết áp
1.1.1. Khái niệm
Định nghĩa tăng huyết áp (THA)
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) một người trưởng thành (≥ 18 tuổi) được
gọi là tăng huyết áp (THA) khi huyết áp tâm thu (HATT) ≥ 140 mmHg và/hoặc huyết
á p tâm trương (HATTr) ≥ 90 mmHg [1].
1.1.2. Chẩn đoán
Chẩn đoán xác định
Chẩn đoán xác định THA dựa vào trị số huyết áp đo được sau khi đo huyết áp
đúng quy trình. Ngưỡng chẩn đốn THA thay đổi tùy theo từng cách đo. Cán bộ y tế
(CBYT) đo đúng quy trình: huyết áp tâm thu (HATT) ≥ 140 mmHg và/hoặc huyết áp
tâm trương (HATTr) ≥ 90 mmHg; đo bằng máy đo huyết áp tự động 24 giờ : HATT ≥
130 mmHg và/hoặc HATTr ≥ 80 mmHg; tự đo tại nhà (đo nhiều lần) HATT ≥ 135
mmHg và/hoặc HATTr ≥ 85 mmHg được gọi là THA [1] [15].
Phân loại
Có nhiều cách phân loại tăng huyết áp.
Phân loại theo ngun nhân gồm có tăng huyết áp vơ căn hay nguyên phát
(chiếm khoảng 95%) THA thứ phát là THA có nguyên nhân (chiếm khoảng 5%);
(1) THA tâm trương hoặc tâm thu đơn độc;
(2) Phân theo mức độ THA: theo WHO 2003 hoặc JNC VII 2003 (Bảng
1.1; 1.2);
(3) Phân loại theo mức độ tổn thương cơ quan đích.
Bảng 1.1. Phân loại huyết áp ở người lớn theo WHO 2003 [15]
Phân độ
Huyết áp tối ưu

Huyết áp bình thường
Huyết áp bình thường cao
Độ I: THA nhẹ
Độ 2: THA vừa
Độ 3: THA nặng
THA tâm thu đơn độc

HATT (mmHg)
<120
<130
130-139
140-159
160-179
≥ 180
≥ 140

HATTr (mmHg)
<80
<85
85-89
90-99
100-109
≥ 110
90


4
Bảng 1.2. Phân loại huyết á p ở người lớn ≥ 18 tuổi (JNC VII 2004) [15]
Phân độ
Huyết áp bình thường

HATT(mmHg)
<130

HATTr(mmHg)
<85

Tiền THA

130-139

85-89

THA độ 1

140-159

90-99

THA độ 2

≥ 160

≥ 100

1.1.3. Các yếu tố nguy cơ của THA [3]
Tuổi
Tuổi càng cao thì tỉ lệ THA càng nhiều, do thành động mạch bị não hóa và xơ
vữa làm giảm tính đàn hồi và trở nên cứng hơn vì thế làm cho huyết áp tâm thu tăng
cao hơn còn gọi là THA tâm thu đơn thuần.

Yếu tố di truyền và tiền sử gia đình
Theo thống kê của nhiều tác giả cho thấy bệnh THA có yếu tố di truyền. Trong
gia đình nếu ơng, bà, cha, mẹ bị bệnh THA thì con cái có nguy cơ mắc bệnh này
nhiều hơn.
Hút thuốc lá: nicotin trong khói thuốc l gây co mạch ngoại biên tăng nồng độ
serotonin cathecholamin ở não tuyến thượng thận. Hút thuốc lá là một yếu tố nguy
cơ quan trọng của bệnh.
Uống nhiều rượu/bia: Rượu có mối liên quan chặt chẽ với THA.
Ăn mặn: lượng muối ăn hàng ngày quá cao là một nguyên nhân gây ra THA.
Hạn chế muối trong khẩu phần ăn hàng ngày là một trong những biện pháp phòng
ngừa THA và là cách điều trị khơng dùng thuốc tốt nhất.
Ít vận động, sang chấn tâm lý, béo phì, đái tháo đường, rối loạn lipid máu
là những yếu tố nguy cơ thói quen lối sống gây ảnh hưởng đến huyết áp và bệnh lý
tim mạch.
Hội chứng chuyển hóa: THA là một trong những biểu hiện của hội chứng
chuyển hóa. Hội chứng chuyển hóa bao gồm béo phì rối loạn chuyển hóa glucose rối
loạn chuyển hóa lipid và THA.


5
1.1.4. Triệu chứng tăng huyết áp [11]
Phần lớn bệnh nhân THA khơng có triệu chứng cơ năng phát hiện bệnh có thể
do đo huyết áp thường quy hoặc khi đã có biến chứng.
-

Tuy nhiên có một số biểu hiện do chính mức huyết cao gây ra như là: đau

đầu xây xẩm hồi hộp dễ mệt và bất lực (ở nam giới). Đau đầu thường chỉ xảy ra khi
có THA nặng thông thường ở vùng chẩm sau gáy và thường vào buổi sáng.
-

Chảy máu mũi tiểu ra máu, mờ mắt cơn yếu hay chóng mặt do thiếu máu

não thống q cơn đau thắt ngực khó thở do suy tim …
-

Có thể có các biểu hiện do bệnh căn gây ra gồm: uống nhiều tiểu nhiều

yếu cơ do hạ kali máu ở bệnh nhân cường aldosteron tiên phát; hoặc tăng cân dễ xúc
động ở bệnh nhân bị hội chứng Cushing. Ở bệnh nhân u tủy thượng thân thường bị
nhức đầu hồi hộp tốt mồ hơi xây xẩm tư thế, …
1.1.5. Biến chứng của tăng huyết áp
THA thường khơng có triệu chứng khơng gây khó chịu cho người bệnh nên ít
người biết để đề phịng hoặc biết mà vẫn chủ quan. Khi có triệu chứng thì cũng là
lúc có biến chứng rồi và THA đã ở giai đoạn muộn. Một số biến chứng xảy ra những
cơ quan chịu ảnh hưởng nhiều nhất của THA là:
Biến chứng não
Tăng huyết áp có thể gây tai biến mạch não như xuất huyết não, nhồi máu
não…[1].
Biến chứng tim
Dày cơ tâm thất trái thiếu máu cơ tim cục bộ nhồi máu cơ tim loạn nhịp suy
tim, nhồi máu cơ tim liên quan nhiều đến tình trạng THA [1].
Biến chứng mắt
Một nghiên cứu cho thấy rằng gần 10% người trưởng thành tăng huyết áp bị
bệnh lý về võng mạc. Tăng huyết áp có ảnh hưởng sâu rộng trên trên các bộ phận của
mắt như là tổn thương của võng mạc, điển hình là bệnh lý xuất huyết võng mạc, nặng
hơn có thể gây mù. Kiểm sốt huyết áp là một biện pháp ngăn ngừa bệnh lý võng
mạc.
Biến chứng thận
Thận là cơ quan bị ảnh hưởng muộn nhất. THA có thể dẫn đến tổn

6
thương thận và là nguyên nhân của bệnh thận mạn tính. Tuy nhiên rất khó phân biệt
suy thận do THA hay THA là do bệnh thận mạn tính gây nên.
Phình tách động mạch chủ, xơ vữa động mạch
THA là thủ phạm gây ra 67% nhồi máu cơ tim 77% đột quỵ 74% suy tim và
26% suy thận mạn tính. Nguyên nhân chính là xơ vữa động mạch ở bệnh nhân THA.
THA làm thay đổi cấu trúc mạch xơ hóa và xơ vữa hẹp lịng mạch rồi dẫn tới phình
tách mạch.
1.2. Điều trị và kiểm sốt tăng huyết áp.
1.2.1. Lợi ích của điều trị và kiểm soát được huyết áp.
Các nghiên cứu lâm sàng đã cho thấy điều trị hạ huyết áp sẽ giảm trung bình
35% đến 40% đột quỵ giảm 20-25% nhồi máu cơ tim và giảm trên 50% suy tim.
Trên bệnh nhân THA có kèm theo đái tháo đường điều trị tích cực THA khơng
những giảm các biến cố tim mạch mà còn giảm biến chứng suy thận mạn tính của
bệnh đái tháo đường [16].
1.2.2. Các biện pháp điều trị kiểm sốt huyết áp khơng dùng thuốc.
Điều trị khơng dùng thuốc:
Điều trị không dùng thuốc là phương pháp điều trị kết hợp dù có kèm theo
dùng thuốc hay khơng để ngăn ngừa tiến triển của bệnh giảm được huyết áp và giảm
số thuốc cần dùng bao gồm [1]:
Chế độ ăn giảm muối natri, hạn chế thức ăn có nhiều cholesterol và
acid béo bão hòa:
Tuy nhiên hạn chế tuyệt đối muối natri trong thức ăn là điều không thể thực
hiện được. Do đó nên hạn chế vừa phải bằng cách tránh thức ăn chế biến sẵn tránh
thêm muối nước mắm khi nấu món ăn khơng ăn mỡ động vật…Lợi ích của chế độ
ăn giảm muối vừa phải bao gồm: gia tăng hiệu quả của thuốc hạ huyết áp giảm mất
kali do thuốc lợi tiểu giảm phì đại thất trái giảm protein niệu giảm nguy cơ đột quỵ
giảm huyết áp. Theo nghiên cứu DASH khi hiện chế độ ăn giảm muối và chế độ ăn

DASH (nhiều rau và trái cây ít chất béo bão hòa, sữa giảm béo) đều giảm được
huyết áp [12].
Hạn chế uống rượu/bia:
Nếu dùng quá nhiều rượu/bia có thể làm tăng nguy cơ tai biến mạch máu
não ở bệnh nhân THA làm tăng trở kháng với thuốc điều trị THA. Do đó lượng
rượu dùng cần hạn chế dưới 3 cốc chuẩn/ngày với nam, dưới 2 cốc


7
chuẩn/ngày với nữ và tổng cộng dưới 14 cốc chuẩn/tuần với nam và dưới 9 cốc
chuẩn/tuần với nữ. Một cốc chuẩn cho 10g ethanol tương đương 330 ml bia
120 ml rượu vang hoặc 30 ml rượu mạnh [1].
Ngừng hút thuốc lá/thuốc lào:
Ngừng hút thuốc lá/thuốc lào là một trong các biện pháp hiệu quả nhất
để giảm các yếu tố nguy cơ tim mạch. Hút thuốc hoặc khói thuốc do người khác hút
làm tăng huyết áp. Ngừng hút thuốc không những làm giảm huyết áp mà còn giảm
cả bệnh động mạch vành và đột quỵ. Tất cả bệnh nhân THA cần phải bỏ thuốc. Lợi
ích cho tim mạch đạt được ngay trong năm đầu tiên ngừng hút thuốc [11].
Tăng cường vận động ở mức độ vừa phải, đều đặn khoảng 30 -60 phút
mỗi ngày:
Hoạt động thể lực giúp hạ huyết áp đồng thời giảm các bệnh tim mạch hoặc
nội khoa khác. Tham gia vào các hoạt động thể chất thường xuyên như đi bộ nhanh
ít nhất 30 phút mỗi ngày, nếu tham gia các hoạt động vừa phải vào hầu hết các ngày
trong tuần thì thời gian hợp lý là hơn 10 phút sẽ giúp làm giam huyết áp từ từ 4 đến
9 mmHg. [15]
1.2.3. Điều trị tăng huyết áp dùng thuốc [1]
- Điều trị thuốc ằng một trong các nhóm thuốc:
+ Thuốc lợi tiểu: nhóm Thiazide, nhóm lợi tiểu quai.
+ Thuốc tác dụng lên hệ giao cảm: thuốc chẹn β giao cảm, thuốc chẹn α giao
cảm, thuốc chẹn cả α và β, các thuốc tác dụng lên hệ giao cảm trung ương

+ Thuốc chẹn kênh Canxi: nhóm Dihydropyridine, nhóm benzothizepine,
nhóm Diphenylalkylamine.
+ Các thuốc tác động lên hệ renin – angiotensin: Thuốc ức chế men chuyển,
các thuốc kháng thụ thể Angiotensin.
+ Các thuốc giãn mạch trực tiếp
+ Các thuốc hạ áp dùng theo đường tĩnh mạch
+ Các thuốc hạ áp dùng đường dưới lưỡi.
- Điều trị phối hợp các thuốc.
+ Phối hợp thuóc lợi tiểu với ức chế men chuyển hoặc chẹn β giao cảm.


8
+ Phối hợp thuốc chẹn kênh Canxi với ức chế men chuyển hoặc chẹn
β giao cảm.
+ Phối hợp thuốc chẹn β giao cảm với chẹn α giao cảm.
- Phác đồ điều trị THA :

Hình 1: Phác đồ điều trị THA theo JNC VII


9

1.3. Cơ sở thực tiễn về kiểm soát tăng huyết áp.
1.3.1. Ngồi nước
Theo một nghiên và WHO 2003 thì tỷ lệ kiểm sốt huyết áp cịn thấp hơn nữa, chỉ
đạt có 34% số người bệnh được điều trị có thể kiểm soát được huyết áp [15].
Bảng 1.3: Tỉ lệ ý thức, điều trị và Huyết áp được kiểm soát [15]
Tỷ lệ ý thức, điều trị và huyết áp được kiểm soát ở người lớn tuổi từ 18 đến
74 ( NHANES)
Tỉ lệ phần trăm

1976-1980

1988-1991

1991-1994

1999-2000

Ý thức

51%

73%

68.4%

70%

Có điều trị

31%

55%

53.6%

59%

Kiểm sốt được

10%

29%

27.4%

34%

Ngồi ra có một vài nghiên cứu dẫn ra được tỷ lệ tuân thủ với điều trị khơng
dùng thuốc để kiểm sốt huyết áp của bệnh nhân THA. Điển hình nhất là nghiên cứu
của Uzun S. và cộng sự (2009) thực hiện trên bệnh nhân khám và điều trị THA ngoại
trú với 44 câu hỏi thì cho thấy việc tn thủ kiểm sốt huyết áp bằng chế độ ăn là
65% khi thực hiện chế độ ăn ít chất béo và ít muối; kiểm soát huyết áp liên quan với
tập thể dục là tỷ lệ là 31% theo chế độ tập 30-60 phút/ngày ít nhất là 3 lần mỗi tuần;
không hút thuốc lá/thuốc lào có tỷ lệ là 83%; 63% đối tượng nghiên cứu có theo dõi
huyết áp bằng cách đo và ghi lại số đo huyết áp ít nhất một lần một ngày. [13]
1.3.2. Trong nước
Tại Việt Nam tỷ lệ THA ở người trưởng thành ngày càng gia tăng. Theo số liệu
mới nhất của Viện Tim mạch quốc gia Việt Nam điều tra trên 8 tỉnh ở cả ba miền Bắc
Trung Nam (từ năm 2001- 2008) tỷ lệ THA đã lên đến 25,1% nghĩa là cứ 4 người
trưởng thành ở nước ta thì có một người bị THA [4][5]. Với dân số của Việt Nam
hiện nay là khoảng 90 triệu dân thì ước tính sẽ có khoảng hơn 22 triệu người bị THA.


10
Nghiên cứu năm 2005, Đàm Viết Cương và cộng sự tiến hành nghiên cứu đánh
giá tình hình chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi ở Việt Nam cho thấy có 45%
NCT khơng biết gì về cách phịng chống bệnh THA [2]. Nghiên cứu của Nguyễn
Minh Phương (2011) trên 250 bệnh nhân THA tuổi từ 25-60 ở 4 phường được triển
khai Dự án phòng chống THA của thành phố Hà Nội là Thụy Khê, Cầu Diễn, Phố

Huế, Trung Tự cho thấy tỷ lệ tuân thủ điều trị chung là 44,8% bao gồm tuân thủ thực
hiện chế độ ăn, tập thể dục uống thuốc, đo huyết áp. Với tỷ lệ từng loại là: Tuân thủ
uống thuốc dừng lại ở uống thuốc đầy đủ là 45,6%, chế độ ăn đạt yêu cầu 36% gồm 5
yếu tố là ăn nhạt ăn nhiều rau ăn ít chất béo hạn chế rượu/bia khơng hút thuốc và
đánh giá đạt yêu cầu khi đạt trên 3 lựa chọn. 66,4% ĐTNC hạn chế uống rượu bia
nhưng đây là nhóm đối tượng khơng uống rượu/bia như vậy là nghiên cứu này đã đưa
ra tỷ lệ hạn chế rượu/bia thấp hơn thực tế (bao gồm tất cả những đối tượng có uống)
và chưa đầy đủ (chưa đánh giá ngày uống nhiều nhất và tổng số cốc/tuần) vì theo
khuyến cáo mới nhất mà Bộ y tế đưa ra thì chỉ cần hạn chế lượng rượu/bia dưới mứ c
quy định là dưới 3 cốc chuẩn/ngày đối với nam dưới 2 cốc chuẩn/ngày đối với nữ và
tổng cộng dưới 14 cốc chuẩn/tuần với nam dưới 9 cốc chuẩn/tuần với nữ mà không
cần phải ngừng hẳn. 34% đối tượng đo huyết áp thường xuyên nhưng chưa có thơng
tin về ghi lại số đo để theo dõi. Về tn thủ khơng hút thuốc có 72%. Tuân thủ tập thể
dục 62,8% là tập thể dục thường xuyên và cũng chưa quan tâm đến 2 khía cạnh quan
trọng khác của tập thể dục là thời gian tập theo khuyến cáo là từ 30 – 60 phút và
cường độ tập ở mức độ vừa phải (tương đương đi bộ nhanh). Nếu có tập thường
xuyên nhưng thời gian tập quá ngắn hoặc quá dài hoặc tập mức độ nhẹ hoặc quá nặng
đều được coi là không tuân thủ điều trị và ít có hiệu quả kiểm sốt huyết áp. Nghiên
cứu cũng chỉ ra được 2 yếu tố có liên quan đến tuân thủ điều trị sau khi loại trừ yếu tố
nhiễu bằng phân tích hồi quy logistic là giới tính (đối tượng là nữ tuân thủ cao hơn)
và kiến thức về THA (đối tượng có kiến thức đạt tuân thủ cao hơn) [6].


11

Chương 2
LIÊN HỆ THỰC TIỄN
Do thời gian làm khóa luận ngắn nên em lấy số liệu tối thiểu để đánh giá là 30
người bệnh.
2.1. Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu:

2.1.1. Tuổi, giới:
Bảng 2.1: Đặc điểm tuổi,giới của đối tượng nghiên cứu
Biến

Số NB
(n=30)

Tỷ lệ (%)

Giới
Nam
Nữ
Tuổi (min: 37, max: 81, mean: 55,03 ± 10,88)
<60 tuổi
>= 60 tuổi

16
14

53,3
46,7

22
8

73,3
26,7

Quan sát bảng 2.1 ta thấy tỷ lệ bị bệnh giữa nam và nữ có sự tương đồng với
khảo sát trên 30 người bệnh, nam là 53,3%, nữ là 46,7%. Người mắc bệnh có độ tuổi

thấp nhất là 37 tuổi,người cao nhất là 81 tuổi, độ tuổi trung bình là 55 tuổi, điều nay
cho thấy trong khảo sát độ tuổi mắc bệnh có xu hướng trẻ, tuổi từ trên 60 chỉ có
26,7%.
2.1.2. Cân nặng
Bảng 2.2: Đặc điểm cân nặng của đối tượng nghiên cứu
n
30

55,37

SD
7,721

Min
44

Max
75

Quan sát bảng 2.2 về cân nặng người bệnh cho thấy cân nặng thấp nhất là 44 kg,
cao nhất là 75kg, cân nặng trung bình khoảng 55 kg.
2.1.3. BMI:
Bảng 2.3: Chỉ số BMI của các bệnh nhân
BMI (chiều cao/ cân nặng 2)

n

%

Bình thường (18 – 24,9)

26

86,7

Thừa cân (>25)

4

13,3

Tổng số

30

100

Bảng 2.3 về chỉ số BMI cho thấy với việc khảo sát trên 30 người bệnh thì có
đến 86,7% đạt chỉ số ở mức bình thường với mức BMI từ 18,5 – 24,99, tuy nhiên


12
vẫn cịn một số bệnh nhân có xu hướng thừa cân với tỷ lệ 13,3%. Vì vây, chúng ta
cần khuyến khích các bệnh nhân điều chỉnh lại chế độ ăn uống cho phù hợp, tập
luyện thể dục thể thao để tăng cường sức khỏe, giúp cho chỉ số BMI về mức bình
thường để giảm nguy cơ đối với bệnh tăng huyết áp.
2.1.4. Khu vực sống:

Khu vực sinh sống
33,3

66,7

Nông thôn
Thành thị

Biểu đồ 2.1: Khu vực sống của các bệnh nhân trong nghiên cứu
Quan sát biểu đồ 2.1 cho thấy tỷ lệ người sinh sống ở thành thị chiếm phần lớn
với tỷ lệ 66,7%, còn lại là người sinh sống tại khu vực nông thôn với tỷ lệ là 33,3%.
Khảo sát trên 30 người bệnh lại là khu vực thành phố nên điều này không đại diện
cho quần thể liên quan đến bệnh tăng huyết áp là tỷ lệ khu vực nào cao hơn.
2.1.5. Trình độ văn hóa:
Bảng 2.4: Trình độ văn hóa của đối tượng nghiên cứu
Trình độ văn hóa

n

%

Tiểu học

4

13,3

THCS

14

46,7

THPT

12

40

Đại học

0

0

Sau đại học

0

0

Tổng

30

100

Bảng 2.4 về trình độ học vấn khảo sát 30 người bệnh cho ta thấy tỷ lệ cao nhất
là người bệnh học hết trung học cơ sở với 46,7%, sau đó đến học hết THPT với 40%,
cịn một số ít người bệnh học hết tiểu học chiếm 13,3%, khơng có ai học đại học hoặc
sau đại học cũng như khơng có ai mù chữ.

13
1.2.6. Nghề nghiệp:
Bảng 2.5: Nghề nghiệp của đối tượng nghiên cứu
Nghề nghiệp

n

%

Nơng dân

5

16,7

Cơng nhân

9

30

Viên chức

5

16,7

Tự do

9

30

Hưu trí

2

6,7

Tổng

30

100

Bảng 2.5 cho thấy sự phân bố nghề nghiệp của đối tượng được khảo sát có sự
đồng đều ở tất cả các nghề khơng có sự chênh lệch nhau nhiều về phân bố nghề
nghiệp, cao nhất là công nhân và nghề tự do chiếm 30%, thấp nhất là hưu trí 6,7%,
viên chức và nơng dân đều chiếm 16,7%.
2.1.7. Thời gian bị THA:
Bảng 2.6: Thời gian bị THA của các bệnh nhân trong nghiên cứu
Thời gian bị THA

N

%

< 1 năm

2

6,7

1 – 5 năm

5

16,7

5 – 10 năm

12

40

> 10 năm

11

36,7

Tổng

30

100

Quan sát bảng 2.6 ta thấy tỷ lệ người mắc bệnh tăng huyết áp có thời gian từ 5
- 10 năm là cao nhất với 40%, trên 10 năm cũng cho tỷ lệ phần lớn số người tăng
huyết áp là 36,7%, thấp nhất là người mới bị tăng huyết áp, thời gian dưới 1 năm

chiếm 6,7%.


14
2.1.8. Bệnh kèm theo:

Có bệnh kèm theo hay khơng
13,3%
86,7%

Có bệnh kèm theo
Khơng có bệnh kèm theo

Biểu đồ 2.2: THA và bệnh kèm theo
Nhìn vào biểu đồ 2.2 ta thấy người mắc tăng huyết áp có bệnh kèm theo có tỷ lệ
rất cao 86,7%, chứng tỏ theo khảo sát này cho thấy tỷ lệ chỉ mắc đơn thuần bệnh tăng
huyết áp thấp 13,3%, trong đó có thể các bệnh kèm theo là nguyên nhân hay hậu quả
của THA gây lên. Điều này cũng chứng tỏ hậu quả của tăng huyết áp gây lên có tỷ lệ
rất cao.
Bảng 2.7: Các bệnh kèm theo ở bệnh nhân bị THA
STT

Bệnh kèm theo

n

%

1

ĐTĐ

3

10

2

Rối loạn lipid máu

1

3,3

3

Suy tim

14

46,7

4

Suy thận

9

30

Bảng 2.7 cho thấy một số bệnh kèm theo khi tăng huyết áp được phân chia với
các tỷ lệ khác nhau, các bệnh này có thể là nguyên nhân hay hậu quả của tăng huyết
áp. Cụ thể người mắc kèm bệnh suy tim có tỷ lệ cao nhất chiếm 46,7%, sau đó đến
bệnh suy thận chiếm 30%, thấp nhất là người bệnh có kèm theo các rối loạn lipid
máu chỉ có 3,3%.


15
2.1.1. Hút thuốc lá:

Người bệnh hút thuốc lá/ thuốc lào khơng
23,3%
Có

76,7%

Khơng

Biểu đồ 2.3: Tỉ lệ bệnh nhân hút thuốc lá
Biểu đồ 2.3 về việc có hút thuốc lá thuốc nào hay khơng cho thấy người bệnh
tăng huyết áp cịn đang sử dụng thuốc lá/thuốc lào vẫn còn cao với tỷ lệ 23,3% đây là
con số không hề nhỏ với người bệnh tăng huyết áp,vì theo khuyến cáo bộ y tế thì
người tăng huyết áp khơng được sử dụng thuốc lá/thuốc nlào mới là tuân thủ điều trị.
2.2. Đánh giá kiến thức của bệnh nhân THA về kiểm soát HA
2.2.1. HA mục tiêu:

Trả lới đúng về huyết áp mục tiêu

36,7
Biết

67,3
Không biết hoặc trả lời sai

Biểu đồ 2.4: Kiến thức của bệnh nhân về huyết áp mục tiêu
Quan sát biểu đồ 2.4 về kiến thức liên quan đến đạt huyết áp mục tiêu trong
điều trị thì có đến 67,7% người bệnh được khảo sát trả lời sai hoặc khơng biết, chỉ có
36,7% người bệnh biết về việc cần đạt huyết áp mục tiêu trong điều trị, điều này có
khả năng sẽ ảnh hưởng rất lớn đến việc tuân thủ dùng thuốc và các biện pháp khác
trong việc điều trị tăng huyết áp.


16
2.2.2. Tổn thương cơ quan đích:
Bảng 2.8: Hiểu biết của bệnh nhân về tình trạng tổn thương cơ quan đích
trong bệnh THA
Có

Biến

Khơng

n

%

n

%

Tim mạch

14

46,7

16

53,3

Hơ hấp

2

6,7

28

93,3

Thần kinh

1

3,3

29

96,7

Thận

9

30

21

70

Mắt

4

13,3

26

86,7

Bảng 2.8 cho thấy kiến thức của người bệnh về các tổn thương liên quan đến cơ
quan đích có tỷ lệ khơng biết rất cao. Cụ thể về thần kinh người bệnh khơng biết sẽ
có tổn thương do tăng huyết áp là rất cao 96,7%, không biết có tổn thương hơ hấp là
93,3%, khơng biết có tổn thương mắt là 86,7%, chỉ có duy nhất hiểu biết về tim mạch
có tỷ lệ đạt cao nhất là 46,7%.
2.2.3. Kiểm soát THA bằng lối sống:
Bảng 2.9: Kiến thức của bệnh nhân về kiểm soát lối sống trong bệnh THA
Kiểm sốt THA bằng lối sống

n

%

Có

27

90,0

Khơng

3

10,0

Tổng

30

100

Bảng 2.9 cho thấy kiến thức về kiểm soát tăng huyết áp bằng lối sống thì hầu
hết người bệnh đều hiểu cần phải thay đổi lối sống để kiểm soát huyết áp với tỷ lệ
90%, chỉ cịn lại tỷ lệ nhỏ người bệnh nghĩ khơng cần thay đổi lối sống trong kiểm
soát huyết áp chiếm 10%.


17
Bảng 2.10: Kiến thức của bênh nhân về các yếu tố nguy cơ
Có

Khơng

Biến
n

%

n

%

Ăn nhạt

25

83,3

5

16,7

Khơng uống rượu bia

28

93,3

2

6,7

Bổ sung Kali trong thức ăn

26

86,7

4

13,3

Ăn ít chất béo

25

83,3

5

16,7

Cai thuốc lá

25

83,3

5

16,7

Thư giãn và kiểm soát stress

21

70,0

9

30,0

Bảng 2.10 cho thấy kiến thức về các yếu tố nguy cơ đối với tăng huyết áp của
người bệnh đều cho tỷ lệ hiểu biết cao, phần lớn người bệnh đều biét các yếu tố nguy
cơ nay sẽ làm ảnh hưởng đến tăng huyết áp.Cụ thể tỷ lệ hiểu biết cao nhất là không
uống rượu bia đạt 93,3%, sau đó lần lượt là thực hiện ăn nhạt, cai thuốc lá, ăn ít chất
béo cũng cho tỷ lệ cao 83,3%, chỉ có duy nhất việc thư giãn và kiểm sốt stress có tỷ
lệ hiểu biết thấp nhất 70%.
Bảng 2.11: Kiến thức của bệnh nhân về chỉ số khối cơ thể với bệnh THA
BMI khuyến cáo

n

%

Trả lới đúng (18.5 – 24.5)

26

86,7

Trả lời sai hoặc không biết

4

13,3

Tổng

30

100

Bảng 2.11 cho thấy sự hiểu biết của người bệnh về việc cần kiểm soát trọng
lượng trả lời đúng chiếm tới 86,7%, chỉ có 13,3% người bệnh không biết. Điều này
cho thấy người bệnh đều ý thức được cân nặng ảnh hưởng đến tăng huyết áp và cần
kiểm soát.