(Luận văn thạc sĩ) phát triển nông nghiệp huyện phú giáo (tỉnh bình dương)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Dương Thị Thu Trinh

PHÁT TRIỂN NƠNG NGHIỆP
HUYỆN PHÚ GIÁO (TỈNH BÌNH DƯƠNG)

LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC

Thành phố Hồ Chí Minh - 2019


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Dương Thị Thu Trinh

PHÁT TRIỂN NƠNG NGHIỆP
HUYỆN PHÚ GIÁO (TỈNH BÌNH DƯƠNG)
Chun ngành : Địa lí học
Mã số

: 8310501

LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. PHẠM THỊ BÌNH

Thành phố Hồ Chí Minh - 2019

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan bản luận văn này là kết quả nghiên cứu của cá nhân tôi. Các
số liệu và tài liệu được trích dẫn trong luận văn là trung thực. Kết quả nghiên cứu
này không trùng với bất cứ cơng trình nghiên cứu nào đã được cơng bố trước đó.
Tơi chịu trách nhiệm với lời cam đoan của mình.
Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 9 năm 2019
Tác giả luận văn

Dương Thị Thu Trinh


LỜI CẢM ƠN
Để hồn thành luận văn, tơi đã nhận được rất nhiều sự trợ giúp từ các thầy cô
giáo, các cơ quan đồn thể và các cá nhân:
Tơi xin bày tỏ lịng kính trọng và biết ơn sâu sắc nhất đến TS. Phạm Thị
Bình, người đã tận tâm hướng dẫn cho tơi trong suốt q trình nghiên cứu và thực
hiện luận văn.
Tơi xin chân thành cảm ơn Phịng Sau Đại học, các thầy cơ giáo khoa Địa lí,
trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh và Đại học Sư phạm Hà Nội đã
nhiệt tình giảng dạy, giúp đỡ, tạo điều kiện và đóng góp nhiều ý kiến q báu cho tơi
trong q trình nghiên cứu luận văn.
Tơi xin trân trọng cảm ơn Sở Nông nghiệp và Phát triển nơng thơn tỉnh Bình
Dương, Cục Thống kê tỉnh Bình Dương, Ủy ban nhân dân huyện Phú Giáo, Chi cục
thống kê huyện Phú Giáo, Phòng kinh tế huyện Phú Giáo đã tận tình giúp đỡ tơi
trong q trình nghiên cứu luận văn.
Đồng thời, tơi xin bày tỏ lịng biết ơn đến tập thể Hội đồng Sư phạm trường
Trung học phổ thông Nguyễn Huệ đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để tơi được học tập
và hồn thành chương trình học.

Xin gửi lời cảm ơn chân thành tời gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn ủng
hộ, động viên và hỗ trợ tơi trong q trình học tập, nghiên cứu. Luận văn khơng tránh
khỏi những thiếu sót, tơi xin được tiếp thu những ý kiến đóng góp chân thành từ quý
thầy, cơ cùng bạn đọc để luận văn được hồn thiện hơn.
Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 9 năm 2019
Tác giả
Dương Thị Thu Trinh


MỤC LỤC
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
Mục lục
Danh mục các chữ viết tắt
Danh mục các bảng
Danh mục các biểu
Danh mục các bản đồ
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN NÔNG
NGHIỆP ..................................................................................................10
1.1. Cơ sở lý luận .........................................................................................................10
1.1.1. Khái niệm về nơng nghiệp ............................................................................10
1.1.2. Vai trị............................................................................................................13
1.1.3. Đặc điểm nông nghiệp ..................................................................................15
1.1.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển và phân bố nông nghiệp...................16
1.1.5. Các tiêu chí đánh giá phát triển nơng nghiệp vận dụng cho cấp huyện ........21
1.1.6. Một số hình thức tổ chức lãnh thổ nông nghiệp. ..........................................23
1.2. Cơ sở thực tiễn......................................................................................................26
1.2.1. Thực trạng phát triển nông nghiệp Việt Nam (2010 - 2017) ........................26
1.2.2. Tình hình phát triển nơng nghiệp vùng Đơng Nam Bộ ................................29

1.2.3. Thực trạng phát triển nơng nghiệp tỉnh Bình Dương ....................................26
Tiểu kết chương 1 ........................................................................................................35
Chương 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP HUYỆN
PHÚ GIÁO ........................................................................................36
2.1. Khái quát về huyện Phú Giáo (tỉnh Bình Dương) ................................................37
2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển nơng nghiệp huyện Phú Giáo
(tỉnh Bình Dương)...............................................................................................37
2.2.1. Vị trí địa lí .....................................................................................................37
2.2.2. Các yếu tố tự nhiên .......................................................................................38


2.2.3. Các yếu tố kinh tế - xã hội ............................................................................44
2.3. Thực trạng phát triển nông nghiệp huyện Phú Giáo ............................................51
2.3.1. Khái quát chung về ngành nông nghiệp huyện Phú Giáo
(tỉnh Bình Dương) ........................................................................................51
2.3.2. Thực trạng phát triển nơng nghiệp huyện Phú Giáo theo ngành ..................57
2.3.3. Một số hình thức tổ chức lãnh thổ nông nghiệp huyện Phú Giáo.................83
2.4. Đánh giá thực trạng phát triển nơng nghiệp huyện Phú Giáo
(tỉnh Bình Dương) ...........................................................................................90
2.4.1. Các nông sản đặc trưng .................................................................................92
2.4.2. Thành tựu ......................................................................................................92
2.4.2. Tồn tại và hạn chế .........................................................................................93
Tiểu kết chương 2 ........................................................................................................94
Chương 3. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP PHÚ GIÁO
(TỈNH BÌNH DƯƠNG) ĐẾN NĂM 2030 ............................................96
3.1. Cơ sở để xây dựng định hướng.............................................................................96
3.1.1. Định hướng chiến lược phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Bình Dương đến
năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030 ..............................................................96
3.1.2. Thực trạng phát triển nơng nghiệp huyện Phú Giáo .....................................97
3.1.3. Các dự báo về tác động đến sản xuất nông nghiệp .......................................98

3.2. Định hướng ...........................................................................................................98
3.2.1. Định hướng chung .........................................................................................98
3.2.2. Định hướng cụ thể .........................................................................................99
3.3. Một số giải pháp .................................................................................................105
3.3.1. Thị trường và thương hiệu cho nơng sản. ...................................................106
3.3.2. Huy động và sử dụng có hiệu quả nguồn vốn. ............................................109
3.3.3. Triển khai ứng dụng công nghệ cao trong nông nghiệp .............................108
3.3.4. Đào tạo nguồn nhân lực. .............................................................................107
3.3.5. Củng cố và hoàn thiện cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất phục vụ nông
nghiệp. ........................................................................................................105
3.3.6. Khai thác và sử dụng hợp lý tài nguyên và bảo vệ môi trường ..................105


3.3.7. Phát triển nông nghiệp kết hợp với du lịch .................................................105
Tiểu kết chương 3 ......................................................................................................112
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................................113
TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................116
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
STT

Viết đầy đủ

Chữ viết tắt

1

UBND

Ủy ban Nhân dân

2

CN – CNH

Cơng nghiệp – Cơng nghiệp hóa

3

CSHT – KT

Cơ sở hạ tầng kỹ thuật

4

ĐNB

Đông Nam Bộ

5

ĐTH

Đô thị hóa

6

GDP

Tổng sản phẩm quốc nội

7

GTSX

Giá trị sản xuất

8

HĐH

Hiện đại hóa

10

KH – CN

Khoa học – cơng nghệ

11

KTTĐPN

Kinh tế trọng điểm phía Nam

12

NNƯDCNC

Nơng nghiệp ứng dụng cơng nghệ cao

13

NNHH

Nơng nghiệp hàng hóa

14

NN&PTNT

Nơng nghiệp và phát triển nông thôn

15

TCLTNN

Tổ chức lãnh thổ nông nghiệp

16

TP. HCM

Thành phố Hồ Chí Minh

17

GAP

Good Agriculture Practies: GAP


DANH MỤC BẢN ĐỒ
Bản đồ 2.1.

Bản đồ hành chính huyện Phú Giáo (tỉnh Bình Dương) ....................36

Bản đồ 2.2. Bản đồ các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển và phân bố nơng
nghiệp huyện Phú Giáo (tỉnh Bình Dương) .......................................43
Bản đồ 2.3.

Bản đồ hiện trạng phát triển nông nghiệp huyện Phú Giáo
(tỉnh Bình Dương) ..............................................................................95

Bản đồ 3.1.

Bản đồ định hướng phát triển nông nghiệp huyện Phú Giáo đến
năm 2030 ...........................................................................................113


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1.

Tốc độ tăng trưởng GDP và tốc độ tăng trưởng ngành nông nghiệp
giai đoạn 2010 – 2017 ..............................................................................27

Bảng 1.2.

Cơ cấu giá trị sản xuất ngành nông nghiệp giai đoạn 2010 - 2016 .........28

Bảng 1.3.

Giá trị sản phẩm thu được trên 1 ha đất trồng trọt và mặt nước nuôi
trồng thủy sản...........................................................................................29

Bảng 1.4.

Giá trị sản xuất nông nghiệp tỉnh Bình Dương giai đoạn 2010 - 2017....32

Bảng 1.5.

Cơ cấu GTSX ngành nơng nghiệp tỉnh Bình Dương giai đoạn 2010 2017..........................................................................................................34

Bảng 2.1.

Địa hình huyện Phú Giáo năm 2017 ........................................................39

Bảng 2.2.

Hiện trạng sử dụng đất huyện Phú Giáo năm 2017 .................................40

Bảng 2.3.

Quy mô và cơ cấu dân số theo thành thị và nông thôn huyện Phú
Giáo ..........................................................................................................44

Bảng 2.4.

Cơ cấu lao động huyện Phú Giáo ............................................................45

Bảng 2.5.

GTSX ngành nông nghiệp phân theo huyện – thị tỉnh Bình Dương
năm 2017 .................................................................................................51

Bảng 2.6.

GTSX và tốc độ tăng trưởng nông nghiệp huyện Phú Giáo 2010 2017..........................................................................................................53

Bảng 2.7.

Cơ cấu GTSX nông, lâm, ngư nghiệp huyện Phú Giáo giai đoạn
2010 – 2017..............................................................................................54

Bảng 2.8.

GTSX nông, lâm, thủy sản bình quân trên 1 ha đất canh tác của
huyện Phú Giáo giai đoạn 2010 – 2017 ...................................................54

Bảng 2.9.

Quỹ đất và hiện trạng sử dụng đất của huyện Phú Giáo 2010 - 2017 .....57

Bảng 2.10. GTSX và tốc độ tăng trưởng sản xuất nông nghiệp huyện Phú Giáo
giai đoạn 2010 – 2017 .............................................................................58
Bảng 2.11. Quỹ đất và hiện trạng sử dụng đất của huyện Phú Giáo giai đoạn
2010 – 2017..............................................................................................60
Bảng 2.12. Cơ cấu GTSX ngành trồng trọt của huyện Phú Giáo giai đoạn 2010

– 2017.......................................................................................................62
Bảng 2.13. Diện tích và sản lượng cây công nghiệp của huyện Phú Giáo giai
đoạn 2010 - 2017 .....................................................................................63


Bảng 2.14. Diện tích gieo trồng cây cơng nghiệp lâu năm ở huyện Phú Giáo giai
đoạn 2010 - 2017 .....................................................................................65
Bảng 2.16. Diện tích, năng suất và sản lượng cây điều của huyện Phú Giáo giai
đoạn 2010 - 2017 .....................................................................................68
Bảng 2.17. Diện tích, năng suất và sản lượng cây hồ tiêu của huyện Phú Giáo
giai đoạn 2010 - 2017 ..............................................................................69
Bảng 2.18. Diện tích, năng suất và sản lượng mía của huyện Phú Giáo giai đoạn
2010 – 2017..............................................................................................71
Bảng 2.19. Diện tích, năng suất và sản lượng cây lạc của huyện Phú Giáo giai
đoạn 2010 – 2017 .....................................................................................71
Bảng 2.20. Diện tích và sản lượng cây ăn quả của huyện Phú Giáo giai đoạn
2010 – 2017..............................................................................................72
Bảng 2.21. Diện tích và sản lượng cây lương thực của huyện Phú Giáo giai
đoạn 2010 – 2017 .....................................................................................74
Bảng 2.22. Diện tích, năng suất và sản lượng rau của huyện Phú Giáo giai đoạn
2010 – 2017..............................................................................................75
Bảng 2.23. Diện tích một số cây trồng chính phân theo xã- thị trấn huyện Phú
Giáo năm 2017 (ha) .................................................................................76
Bảng 2.24. Qui mô và cơ cấu GTSX ngành chăn nuôi của huyện Phú Giáo giai
đoạn 2010 – 2017 .....................................................................................77
Bảng 2.25. Đàn vật nuôi và sản phẩm chăn nuôi của huyện Phú Giáo năm 2010 2017..........................................................................................................78
Bảng 2.26. Diện tích và sản lượng thủy sản ni trồng ở huyện Phú Giáo giai
đoạn 2010 - 2017 .....................................................................................81
Bảng 2.27. GTSX thủy sản nuôi trồng ở huyện Phú Giáo giai đoạn 2010 – 2017 ....81
Bảng 2.28. Số lượng đàn vật nuôi phân theo xã- thị trấn huyện Phú Giáo năm

2017..........................................................................................................82
Bảng 2.29. Số lượng trang trại phân theo xã năm 2017 .............................................84
Bảng 2.30. HTX nông nghiệp của huyện Phú Giáo năm 2017 ...................................86
Bảng 3.1.

Hiện trạng, dự kiến tốc độ tăng và tỷ trọng GTSX các lĩnh vực .............99


DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 1.1. Quy mô và tỉ trọng nông nghiệp trong cơ cấu giá trị tổng sản phẩm
trong nước (GDP) giai đoạn 2010 - 2017 ............................................27
Biểu đồ 1.2. Cơ cấu GTSX nơng nghiệp của Bình Dương theo phân ngành giai
đoạn 2010 – 2017 ................................................................................33
Biểu đồ 2.1. Cơ cấu kinh tế của huyện Phú Giáo giai đoạn 2010 – 2017 ...............52
Biểu đồ 2.2. Cơ cấu GTSX nông nghiệp của huyện Phú Giáo giai đoạn ................55
Biểu đồ 2.3. Cơ cấu GTSX nông nghiệp của huyện Phú Giáo giai đoạn ................59
Biểu đồ 2.4. Tổng sản lượng và giá trị tổng sản lượng trồng trọt huyện Phú Giáo
giai đoạn 2010 – 2017 (giá hiện hành) ................................................61
Biểu đồ 2.5. Diện tích và sản lượng cây công nghiệp lâu năm của huyện Phú
Giáo giai đoạn 2010 – 2017 ................................................................64
Biểu đồ 2.6. Diện tích và sản lượng cây cao su của huyện Phú Giáo giai đoạn
2010 – 2017 .........................................................................................66
Biểu đồ 2.7. Diện tích và sản lượng cây điều của huyện Phú Giáo giai đoạn
2010 – 2017 .........................................................................................68
Biểu đồ 2.8. Diện tích và sản lượng cây công nghiệp hàng năm của huyện Phú
Giáo giai đoạn 2010 – 2017 ................................................................70


1

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nông nghiệp là ngành sản xuất vật chất ra đời sớm nhất, với chức năng cung
cấp lương thực thực phẩm cho con người và nhiều vai trị quan trọng khác. Xã hội
lồi người dù phát triển thế nào thì nơng nghiệp vẫn là ngành kinh tế có vai trị quan
trọng khơng thể thay thế được trong đời sống kinh tế - xã hội của nhân loại.
Ở nước ta, cơ cấu kinh tế đang chuyển dịch theo hướng tăng tỉ trọng ngành
công nghiệp và dịch vụ, giảm tỉ trọng ngành nông nghiệp. Nhưng nông nghiệp,
nông dân và nông thôn vẫn luôn là mối quan tâm ưu tiên hàng đầu trong chiến lược
phát triển kinh tế - xã hội. Với nhiều điều kiện về tự nhiên và kinh tế - xã hội (KT XH) thuận lợi, sự quan tâm đầu tư của Đảng và Nhà nước, sản xuất nông nghiệp
nước ta trong những năm gần đây đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể. Sản xuất
không chỉ đáp ứng nhu cầu lương thực thực phẩm cho người dân, mà còn tạo ra
những mặt hàng xuất khẩu có giá trị, góp phần nâng cao đời sống cho người dân.
Bình Dương là một trong những địa phương có tốc độ phát triển kinh tế cao,
q trình cơng nghiệp hóa (CNH), hiện đại hóa (HĐH) trên địa bàn tỉnh diễn ra
nhanh chóng. Cho dù sự phát triển cơng nghiệp diễn ra hết sức mạnh mẽ, nhưng
nông nghiệp vẫn giữ vị thế nhất định. Tuy chiếm tỉ trọng nhỏ (chiếm 3,75% trong
cơ cấu kinh tế của tỉnh 2017), nhưng nông nghiệp Bình Dương tại một số huyện
khơng chỉ cung cấp nguyên liệu cho phát triển sản xuất công nghiệp mà còn tạo
nhiều việc làm cho người dân. Sự phát triển nơng nghiệp của tỉnh Bình Dương chịu
tác động sâu sắc của q trình CNH, HĐH, để chủ động thích nghi với quá trình
phát triển kinh tế trong thời kì hội nhập, UBND tỉnh Bình Dương đã xây dựng nhiều
đề án và giải pháp nhằm phát triển ngành nông nghiệp. Đồng thời xác định phát
triển nông nghiệp hiện đại, áp dụng khoa học cơng nghệ cao, đầu tư hồn thiện và
đồng bộ góp phần thực hiện CNH, HĐH ngành nơng nghiệp cũng như kinh tế của
tỉnh Bình Dương.
Phú Giáo là huyện nằm ở phía Đơng Bắc của tỉnh Bình Dương, nơng nghiệp
là ngành kinh tế truyền thống và có vị trí lớn trong cơ cấu kinh tế của huyện. Trong
những năm qua, đươc sự chỉ đạo tập trung của UBND tỉnh, UBND huyện, cùng với

2

sự đồng lịng của người dân, sản xuất nơng nghiệp của huyện đã đạt được những kết
quả nhất định, đời sống nhân dân đang từng bước được cải thiện, tỉ lệ đói nghèo có
xu hướng giảm. Việc phát triển nơng nghiệp hiệu quả sẽ góp phần nâng cao chất
lượng cuộc sống dân cư đồng thời thúc đẩy quá trình phát triển kinh tế - xã hội của
huyện. Với những lý do trên, tác giả lựa chọn đề tài “Phát triển nơng nghiệp huyện
Phú Giáo (tỉnh Bình Dương)” nhằm đánh giá các nhân tố ảnh hưởng cũng như
thực trạng phát triển nơng nghiệp huyện Phú Giáo, từ đó đề xuất các giải pháp phù
hợp, đồng bộ, góp phần thúc đẩy tăng trưởng sản xuất nơng nghiệp nói riêng và
phát triển kinh tế của huyện nói chung.
2. Mục tiêu, nhiệm vụ, phạm vi nghiên cứu đề tài
2.1. Mục tiêu
Trên cơ sở tổng quan những cơng trình nghiên cứu liên quan đến đề tài, mục
tiêu chính của luận văn là phân tích thực trạng sản xuất ngành nơng nghiệp huyện
Phú Giáo, từ đó đưa ra một số giải pháp nhằm thúc đẩy nông nghiệp của huyện phát
triển có hiệu quả.
2.2. Nhiệm vụ
 Đúc kết những vấn đề lí luận và thực tiễn về địa lí ngành nơng nghiệp, làm
cơ sở vận dụng vào địa bàn huyện Phú Giáo.
 Đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển và phân bố nông nghiệp
huyện Phú Giáo.
 Nghiên cứu thực trạng phát triển nông nghiệp huyện Phú Giáo giai đoạn
2010 – 2017.
 Đề xuất một số giải pháp nhằm thúc đẩy nông nghiệp của huyện Phú Giáo.
2.3. Giới hạn nghiên cứu
-

Về thời gian

Đề tài tập trung nghiên cứu nông nghiệp huyện Phú Giáo từ năm 2010 2017. Đây là khoảng thời gian quá trình CNH - HĐH diễn ra nhanh chóng và tác
động mạnh mẽ đến sản xuất NN trên địa bàn huyện.
Đề tài sử dụng số liệu từ năm 2010 đến năm 2017 và đề xuất định hướng
phát triển của ngành tới năm 2030.


3

-

Về không gian

Phạm vi nghiên cứu tập trung tại các xã và thị trấn trên địa bàn huyện Phú
Giáo bao gồm: An Linh, An Thái, Tân Hiệp, Phước Sang, Tam Lập, An Bình, An
Long, Tân Long, Vĩnh Hịa, Phước Hịa thị trấn Phước Vĩnh và một số mối liên hệ
giữa Phú Giáo với các địa phương khác trong tỉnh Bình Dương và các địa bàn lân
cận của Đông Nam Bộ.
-

Về nội dung

Ngành nông nghiệp trong đề tài được hiểu theo nghĩa rộng, bao gồm các
ngành nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản. Tuy nhiên, mức độ nghiên cứu của
luận văn có sự khác nhau, trong đó chủ yếu tập trung vào ngành nông nghiệp (theo
nghĩa hẹp) bao gồm trồng trọt và chăn ni. Dịch vụ nơng nghiệp có tỉ trọng GTXS
thấp trong ngành nông nghiệp nên tác giả không tách riêng mà lồng ghép vào trong
phân tích hai ngành trên. Trong lâm nghiệp, tác giả tập trung vào phân tích tình hình
phát triển rừng sản xuất tại địa bàn. Trong ngành thủy sản, tác giả tập trung vào
phân tích sự phát triển và phân bố của nghề nuôi cá.

Đối với hình thức tổ chức khơng gian nơng nghiệp: tác giả tập trung làm rõ
hình thức nơng hộ, trang trại và hợp tác xã là những hình thức đang có mặt và mang
lại hiệu quả kinh tế cao tại lãnh thổ nghiên cứu. Đề tài không đề cập đến phát triển
nông nghiệp theo thành phần kinh tế.
3. Lịch sử nghiên cứu
3.1. Các nghiên cứu ở Việt Nam
Nghiên cứu về phát triển nơng nghiệp địa phương có nhiều đề tài luận văn,
luận án như đề tài luận án Phát triển nông – lâm – thủy sản ở Thành phố Hà Nội,
của tác giả Lê Mỹ Dung (2017) đã nghiên cứu sự phát triển nơng, lâm, thủy sản ở
TP Hà Nội dưới góc độ địa lí học, trong đó tập trung vào việc đánh giá các nhân tố
ảnh hưởng, phân tích thực trạng sản xuất nông, lâm, thủy sản theo ngành và theo
lãnh thổ, từ đó đề xuất định hướng cũng như các giải pháp góp phần phát triển
nơng, lâm, thủy sản ở TP Hà Nội theo hướng hiện đại, hiệu quả và bền vững.
Tác giả Lâm Quang Huyên (2002) với tác phẩm “Nông nghiệp, nông thôn
Nam Bộ hướng tới thế kỷ 21” đã nghiên cứu sự phát triển nông nghiệp ở Đồng


4

Bằng sông Cửu Long và Đông Nam Bộ một cách tồn diện, từ đó tác giả nêu ra các
chính sách cần thiết để phát triển nông nghiệp, nông thôn cũng như các định hướng
để phát triển nông nghiệp nông thôn nước ta.
Luận văn thạc sĩ “Thực trạng phát triển nông nghiệp huyện Cần Giờ (Thành
phố Hồ Chí Minh) giai đoạn 2005 – 2015 của tác giả Nguyễn Huy Thạch (2017).
Trong đề tài này tác giả đã phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển và
phân bố nông nghiệp huyện Cần Giờ, nhận xét thực trạng sản xuất nông nghiệp, ngư
nghiệp theo ngành và theo lãnh thổ để từ đó xây dựng một số định hướng phát triển
nơng nghiệp huyện Cần Giờ.
Tác giả Bùi Huyền Trang (2013) với đề tài luận văn thạc sĩ “Nông nghiệp
tỉnh Lâm Đồng: Thực trạng và giải pháp phát triển” đã nghiên cứu thực trạng phát

triển ngành nông nghiệp tỉnh Lâm Đồng, từ đó đưa ra một số giải pháp nhằm thúc
đẩy nơng nghiệp của Lâm Đồng phát triển.
“Phát triển nông nghiệp tỉnh Tây Ninh giai đoạn 2006 – 2016” của tác giả
Trần Thị Mỹ Kiều (2018). Trong đề tài luận văn này tác giả đã nghiên cứu hiện
trạng sản xuất nông nghiệp của tỉnh Tây Ninh, từ đó đề xuất những định hướng phát
triển nông nghiệp trên địa bàn theo hướng hiện đại, coi trọng chất lượng, gia tăng
giá trị bền vững.
Bên cạnh đó, cịn có rất nhiều các tài liệu khác, các bài báo, tạp chí, luận văn
nghiên cứu các vấn đề phát triển nông nghiệp. Những tài liệu là cơ sở để tác giả
tham khảo, kế thừa, vận dụng vào nghiên cứu vấn đề phát triển nông nghiệp huyện
Phú Giáo.
3.2. Tại lãnh thổ nghiên cứu
Phú Giáo là huyện được tái lập từ năm 1999, với xuất phát điểm nền kinh tế
chủ yếu dựa vào nông nghiệp, đời sống nhân dân cịn gặp nhiều khó khăn. Cùng với
sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong thời kì CNH, HĐH, khai thác thế mạnh địa
phương trong đó có nơng nghiệp được chú trọng quan tâm, ngành nơng nghiệp Phú
Giáo đã có nhiều bước tiến. Nhưng các nghiên cứu, đánh giá về nông nghiệp huyện
Phú Giáo cịn hạn chế. Chỉ có một số bài viết, tham luận của một số cơ quan như
sau:


5

Các bài viết về “Định hướng, quy hoạch phát triển Nông, Lâm, Ngư nghiệp
huyện Phú Giáo đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030” và “Chương trình phát
triển nơng nghiệp và xây dựng nông thôn mới gắn với phát triển du lịch sinh thái
giai đoạn 2016 - 2020” của phòng kinh tế huyện Phú Giáo là những đánh giá chung
về tiềm năng phát triển nông nghiệp của huyện và định hướng phát triển nông
nghiệp địa phương nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển nơng nghiệp nói riêng và kinh
tế - xã hội của huyện Phú Giáo nói chung.

Các bài báo như “Phú Giáo: Nông nghiệp công nghệ cao phát huy hiệu quả”
hay “Phú Giáo: Đẩy mạnh khoa học và công nghệ vào sản xuất nông nghiệp”…
của Sở Khoa học và Cơng nghệ Tỉnh Bình Dương là những đánh giá chung về việc
phát triển các mơ hình nơng nghiệp cơng nghệ cao của huyện Phú Giáo.
Các tham luận và bài báo trên chủ yếu được trình bày giản lược và khái qt
về một khía cạnh của ngành nơng nghiệp ở huyện Phú Giáo. Hầu như chưa có
nghiên cứu sâu nào để đánh giá tồn diện tiềm năng, hiện trạng nơng nghiệp của
huyện Phú Giáo dưới góc độ Địa lí học.
Nghiên cứu dưới góc độ địa lí học, tác giả dựa trên cơ sở lý luận và thực tiễn
đánh giá các nhân tố ảnh hưởng, phân tích thực trạng phát triển của ngành nơng
nghiệp huyện Phú Giáo. Từ đó, tác giả dự báo xu hướng phát triển và đưa ra giải
pháp phát triển.
4. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu
4.1. Quan điểm nghiên cứu
4.1.1. Quan điểm hệ thống
- Huyện Phú Giáo là một đơn vị tự nhiên – dân cư – xã hội – hành chính của
tỉnh Bình Dương, có quan hệ với các huyện khác trong tỉnh Bình Dương cũng như
các tỉnh khác lân cận.
- Việc nghiên cứu KT – XH của huyện Phú Giáo nói chung và ngành nơng
nghiệp nói riêng được đặt hoàn toàn trong bối cảnh chung của sự phát triển KT –
XH chung của tỉnh Bình Dương và của cả nước.
- Theo quan điểm này, trong hệ thống KT – XH huyện Phú Giáo có các phân
hệ nhỏ hơn: hệ thống các ngành kinh tế, hệ thống dân cư, xã hội…chúng ln có


6

mối quan hệ với nhau chỉ cần một thay đổi nhỏ của một phân hệ cũng có thể dẫn
đến sự thay đổi của cả hệ thống. Vì vậy khi nghiên cứu đề tài cần lưu ý đến tính hệ
thống của đối tượng.

4.1.2. Quan điểm tổng hợp lãnh thổ
Đây là quan điểm có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong nghiên cứu địa lí nói
chung và địa lí nơng nghiệp nói riêng. Quan điểm này được vận dụng trong quá
trình nghiên cứu để phân tích cơ cấu nơng nghiệp và nghiên cứu mối quan hệ hữu
cơ giữa chúng. Bên cạnh đó, quan điểm này còn được sử dụng nghiên cứu sự phân
hóa lãnh thổ nơng nghiệp nhằm phát hiện các mối quan hệ đa chiều giữa các bộ
phận kinh tế nông nghiệp với nhau và giữa chúng với điều kiện sinh thái. Các đơn
vị tự nhiên, kinh tế, xã hội có tác động lẫn nhau trên cùng một lãnh thổ nhất định
tạo nên những tính chất đặc thù riêng của huyện Phú Giáo.
4.1.3. Quan điểm lịch sử viễn cảnh
Trong các công trình nghiên cứu khoa học địa lí thì việc nắm vững các quan
hệ lịch sử viễn cảnh là cần thiết. Bởi vì tất cả các đối tượng địa lí (tự nhiên - kinh tế
- xã hội) đều có một lịch sử tạo thành, hiện tại và tương lai. Vận dụng quan điểm
này nghiên cứu q trình phát triển nơng nghiệp huyện Phú Giáo sẽ có cái nhìn tổng
quan về lịch sử phát triển nông nghiệp của huyện trong khoảng thời gian nhất định
để có những nhận định, phân tích về tình hình phát triển và phân bố sản xuất nơng
nghiệp hiện tại, dự báo và đưa ra một số giải pháp cho tương lai.
4.1.4. Quan điểm phát triển bền vững
Hiện nay, phát triển bền vững là xu hướng chung cho tất cả ngành kinh tế và
ngành nông nghiệp lại càng trở thành vấn đề mấu chốt. Nông nghiệp trên địa bàn
huyện Phú Giáo cần quán triệt quan điểm phát triển bền vững. Trong luận văn, quan
điểm phát triển bền vững được tác giả tiếp cận ở việc đánh giá các nhân tố ảnh
hưởng và phân tích thực trạng phát triển cũng như đưa ra xu hướng phát triển ngành
nông nghiệp huyện Phú Giáo.


7

4.2. Phương pháp nghiên cứu
4.2.1. Phương pháp thu thập tài liệu

Đây là phương pháp truyền thống, được sử dụng trong các nghiên cứu nói
chung và nghiên cứu KT – XH nói riêng. Các nguồn tài liệu được thu thập có liên
quan đến nội dung nghiên cứu của đề tài, gồm các tài liệu được xuất bản, tài liệu
của các cơ quan lưu trữ, các tài liệu trên thực địa. Tác giả dựa trên cơ sở dữ liệu thu
thập được từ các nguồn tài liệu, các số liệu thống kê sau đó phân tích các ảnh hưởng
của các nhân tố tự nhiên cũng như nhân tố kinh tế - xã hội, tổng hợp nhằm tìm ra
thực trạng phát triển nơng nghiệp của địa phương.
4.2.2. Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh
Sau khi thu thập tài liệu, tác giả sẽ tiến hành xử lí nguồn tài liệu thu thập cho
phù hợp với mục tiêu nghiên cứu bằng phương pháp phân tích, tổng hợp, thống kê,
so sánh,…từ đó thấy rõ được sự thay đổi trong sản xuất nông nghiệp huyện Phú
Giáo: sự thay đổi diện tích gieo trồng, cơ cấu cây trồng, vật nuôi, cơ cấu giá trị sản
xuất của ngành nông nghiệp trong sự phát triển kinh tế chung của huyện.
4.2.3. Phương pháp bản đồ, Hệ thơng tin địa lí
Bản đồ là ngơn ngữ thứ hai của địa lí. Bản đồ biểu hiện những đặc điểm
khơng gian về địa lí, giúp chúng ta khái quát hóa và cụ thể hóa đối tượng nghiên
cứu và phản ánh kết quả nghiên cứu. Trên cơ sở các số liệu, tài liệu thu thập được
tác giả thiết lập bản đồ các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển nông nghiệp, bản đồ
hiện trạng phát triển và phân bố nông nghiệp, bản đồ định hướng phát triển huyện
Phú Giáo. Tác giả sử dụng sử dụng phần mền Mapinfo để chồng xếp các bản đồ
chuyên đề nhằm thể hiện trực quan kết quả nghiên cứu. Bên cạnh đó, tác giả dùng
biểu đồ để minh họa động thái phát triển của các đối tượng địa lí.
4.2.4. Phương pháp nghiên cứu thực địa
Đây là phương pháp quan trọng và khơng thể thiếu khi nghiên cứu địa lí tự
nhiên hay KT – XH địa phương. Trong quá trình thực hiện đề tài, tác giả đã đến các
cơ quan ban ngành để xin các tài liệu có liên quan, khảo sát một số địa điểm, lấy
hình ảnh. Từ đó, làm cơ sở để đánh giá đúng các nhân tố ảnh hưởng và hiện trạng


8

phân bố sản xuất nông nghiệp cũng như thẩm định lại những đánh giá và dự báo của
nghiên cứu.

Điểm khảo sát

Hình 1.1. Lược đồ các điểm, tuyến khảo sát thực địa
5. Những đóng góp của luận văn
- Kế thừa và làm sáng tỏ cơ sở lí luận và thực tiễn về phát triển nông nghiệp
và vận dụng chúng vào nghiên cứu tại Phú Giáo.
- Đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển và phân bố nông nghiệp
huyện Phú Giáo.
- Phân tích thực trạng phát triển nơng nghiệp huyện Phú giáo trong giai đoạn
2010 – 2017.
- Đề xuất một số giải pháp có cơ sở khoa học nhằm phát triển ngành nông
nghiệp của Phú Giáo hiệu quả và bền vững.
6. Cấu trúc của đề tài
Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung đề tài nghiên cứu gồm 3 chương:


9

Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển nông nghiệp
Chương 2: Thực trạng phát triển nông nghiệp huyện Phú Giáo (tỉnh Bình
Dương)
Chương 3: Định hướng và giải pháp phát triển nông nghiệp huyện Phú Giáo
đến năm 2030


10

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
VỀ PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Khái niệm về nông nghiệp
Theo từ điển Bách khoa Việt Nam (tập 3 – 2003): “Nông nghiệp là ngành
sản xuất vật chất cơ bản của xã hội, sử dụng đất đai để trồng trọt và chăn nuôi, khai
thác cây trồng và vật nuôi làm tư liệu và nguyên liệu lao động chủ yếu để tạo ra
lương thực, thực phẩm và một số nguyên liệu cho công nghiệp. Nông nghiệp là
ngành sản xuất lớn bao gồm nhiều chuyên ngành trồng trọt, chăn nuôi, sơ chế nông
sản; theo nghĩa rộng bao gồm cả lâm nghiệp và thủy sản” (Hội đồng quốc gia chỉ
đạo biên soạn Từ điển Bách khoa Việt Nam, 1995).
“Lâm nghiệp là ngành kinh tế quốc dân có nhiệm vụ xây dựng, bảo vệ và sử
dụng rừng để phát huy lợi ích kinh tế, cơng ích xã hội và tác dụng bảo vệ môi
trường trên cơ sở những phương thức sản xuất nhất định” (Bộ Nông nghiệp và phát
triển nông thôn, 2008).
Ngư nghiệp là một trong các lĩnh vực của nông nghiệp, “là ngành kinh tế có
chức năng và nhiệm vụ ni trồng và khai thác các loài thủy hải sản, chủ yếu là cá ở
các ao hồ, đầm ruộng nước, sơng ngịi trong nội địa và ở biển” (Bộ Nông nghiệp và
phát triển nông thôn, 2008).
Hiện nay, nông nghiệp được bổ sung những nét mới và thực tế hơn. Nông
nghiệp là một hoạt động kinh tế, cơ sở cho sự phát triển công nghiệp và CNH, ĐTH
(cung cấp lương thực, thực phẩm, nguyên liệu, đất, lao động, thị trường, tiền vốn
cho công nghiệp…), đảm bảo an ninh lương thực, là một sinh kế có vai trị quan
trọng trong việc giảm nghèo, là nơi nuôi dưỡng và cung cấp các nguồn tài nguyên
và dịch vụ môi trường (Lê Mỹ Dung, 2017).
Trong nền kinh tế ngày càng hiện đại và yêu cầu của xã hội với nơng nghiệp
ngày càng cao thì chức năng, nhiệm vụ của ngành nông nghiệp ngày càng phức tạp
hơn. Do vậy, theo quan điểm của tác giả: Nông nghiệp là một trong hai ngành sản
xuất vật chất cơ bản của xã hội, gồm tổ hợp các ngành gắn liền với q trình sinh

học gồm nơng nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp.


11

Nông nghiệp là một trong những ngành kinh tế quan trọng, vì vậy phát triển
nơng nghiệp là một bộ phận của phát triển kinh tế.
Phát triển kinh tế là quá trình tăng tiến về mọi mặt của nền kinh tế, phát triển
kinh tế được xem như là quá trình biến đổi cả về lượng và chất, nó là sự kết hợp
một cách chặt chẽ q trình hồn thiện của hai vấn đề kinh tế và xã hội của mỗi
quốc gia (Vũ Thị Ngọc Phùng, 2005).
Nội dung của phát triển kinh tế gồm 3 khía cạnh, một là tăng trưởng kinh tế,
hai là chuyển dịch cơ cấu kinh tế (CCKT), ba là các yếu tố xã hội.
Phát triển nơng nghiệp có thể hiểu là sự thay đổi về quy mô giá trị sản xuất
(tăng), sự hoàn thiện về cơ cấu và sự nâng cao về hiệu quả KT - XH của sản xuất
nông nghiệp.
Cơ cấu nông nghiệp (CCNN) là “tổng thể các mối quan hệ kinh tế trong sản
xuất nông nghiệp, có quan hệ hữu cơ gắn bó với nhau theo những tỉ lệ nhất định về
mặt lượng và liên quan về mặt chất. Các bộ phận kinh tế tác động qua lại lẫn nhau
trong không gian và thời gian nhất định, phù hợp với những điều kiện KT – XH
nhất định nhằm đạt hiệu quả kinh tế cao” (Nguyễn Đình Giao, 1994).
Cơ cấu nông nghiệp bao gồm 3 bộ phận chủ yếu: CCNN theo ngành, CCNN
theo lãnh thổ, CCNN theo thành phần kinh tế.
- CCNN theo ngành phản ánh số lượng, vị trí, tỉ trọng các bộ phận cấu thành
nên nông nghiệp theo nghĩa rộng, bao gồm nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản và
theo nghĩa hẹp bao gồm nông nghiệp (trồng trọt, chăn nuôi, dịch vụ nông nghiệp);
lâm nghiệp (khai thác, trồng rừng và dịch vụ lâm nghiệp); thủy sản (khai thác, nuôi
trồng và dịch vụ thủy sản).
- CCNN theo lãnh thổ là sự sắp xếp và phối hợp các đối tượng nông nghiệp
trong mối quan hệ liên ngành, liên vùng, kết hợp với nhu cầu thị trường trên một

lãnh thổ cụ thể nhằm sử dụng hợp lí nhất các tiềm năng tự nhiên, lao động, vị trí địa
lí, cơ sở vật chất kĩ thuật.
- CCNN theo thành phần kinh tế phản ánh mối quan hệ về số lượng, vị trí, tỉ
trọng của các thành phần kinh tế tạo nên kinh tế nơng nghiệp. CCNN được hình
thành dựa trên cơ sở là chế độ tư hữu tư liệu sản xuất, bao gồm kinh tế nhà nước,


12

kinh tế ngồi nhà nước và khu vực có vốn đầu tư nước ngồi (Nguyễn Đình Giao,
1994).
Chuyển dịch cơ cấu nơng nghiệp: “Q trình chuyển dịch CCNN là q trình
thay đổi (tăng hoặc giảm) về quy mô, giá trị của các chuyên ngành sản xuất thuộc
ngành nông nghiệp theo hướng thích ứng nhiều hơn với nhu cầu thị trường, đồng
thời phát huy được lợi thế so sánh của từng chuyên ngành, tạo ra cơ cấu ngành nơng
nghiệp mang tính ổn định cao hơn và phát triển bền vững hơn trong kinh tế thị
trường và hội nhập” (Trung tâm Thông tin - Tư liệu, Viện Nghiên cứu quản lý kinh
tế TƯ, 2014).
Tái cơ cấu nơng nghiệp là q trình tiếp tục phát triển nơng nghiệp gắn với
bố trí, sắp xếp lại các chuyên ngành sản xuất theo nguyên tắc sử dụng tối đa lợi thế
so sánh và sử dụng tối ưu các nguồn lực đầu vào để tạo ra hiệu quả kinh tế. Tái cơ
cấu nơng nghiệp góp phần làm cho ngành nơng nghiệp có năng lực cạnh tranh cao
hơn, bền vững hơn. Quá trình phát triển gắn với thay đổi quy mô sản xuất của các
chuyên ngành nhằm tạo ra các nơng sản có chất lượng và giá trị cao, phù hợp với
nhu cầu của thị trường, sử dụng hiệu quả các nguồn lực trong nước, nâng cao thu
nhập cho nơng dân và đảm bảo tính bền vững (Trung tâm Thông tin - Tư liệu, Viện
Nghiên cứu quản lý kinh tế TƯ, 2014).
Sản xuất nơng nghiệp hàng hóa (SXNNHH) là một bộ phận của kinh tế hàng
hóa, là kiểu tổ chức KT-XH sản xuất ra nông sản không phải để tự mình tiêu dùng
mà để trao đổi, mua bán trên thị trường, vừa thỏa mãn nhu cầu tiêu dùng xã hội, vừa

có lợi nhuận cho người sản xuất ra nó để tái sản xuất mở rộng và hiện đại hóa nền
nơng nghiệp (Trần Xn Châu, 2003).
Tùy vào hình thức tổ chức, mục đích sản xuất của người nơng dân có thể
phân SXNNHH thành 2 loại:
SXNNHH giản đơn: đây là hình thức sản xuất ở trình độ thấp, được thể hiện
trước hết ở mục đích sản xuất của người sản xuất chủ yếu là để tiêu dùng, việc tạo
ra sản phẩm nơng nghiệp được gọi là nơng sản hàng hóa trong hình thức này chỉ là
ngẫu nhiên khơng phải mục đích của người sản xuất. Các nơng sản hàng hóa có
được là phận thừa ra ngoài nhu cầu tiêu dùng cho bản thân người sản xuất. Ngoài ra


13

trong SSNNHH giản đơn trình độ của lực lượng sản xuất xã hội cịn lạc hậu, phân
cơng lao động xã hội chưa phát triển. SXNNHH giản đơn được tiến hành bởi những
nông dân sản xuất nhỏ dựa trên chế độ sở hữu nhỏ về tư liệu sản xuất và chủ yếu
dựa vào sức lao động của bản thân nông dân là chính.
SSNNHH lớn: điều khác biệt cơ bản giữa SSNNHH giản đơn và SXNNHH
lớn trước hết thể hiện ở mục đích của người sản xuất. Trong SXNNHH lớn, ngay từ
trước khi tiến hành sản xuất, mục đích tạo ra nơng sản để bán được khẳng định, đó
là q trình tất nhiên, không phải là sự kiện ngẫu nhiên. Sự khác nhau giữa hai hình
thức sản xuất cịn được thể hiện ở trình độ phân cơng lao động và trình độ kỹ thuật
cao trong SXNNHH lớn.
1.1.2. Vai trị
- Nơng nghiệp cung cấp lương thực, thực phẩm đảm bảo an ninh lương
thực cho dân cư
Vấn đề an ninh lương thực là vấn đề cấp thiết ở một số quốc gia, đặc biệt là
các quốc gia thuộc các nước kém phát triển. Nông nghiệp có vai trị đặc biệt quan
trọng trong việc nâng cao mức sống dân cư, đảm bảo an ninh lương thực quốc gia
cũng như sự ổn định chính trị - xã hội của đất nước. Vấn đề lương thực có ý nghĩa

vô cùng to lớn trong chiến lược phát triển nông nghiệp và phân công lại lao động xã
hội. Trong bối cảnh dân số thế giới ngày càng tăng, diện tích đất ngày càng thu hẹp,
dẫn đến thiếu lương thực, thực phẩm, vấn đề an ninh lương thực trở thành thách
thức chung của toàn nhân loại. Nhu cầu sử dụng lương thực, thực phẩm liên tục
tăng lên đòi hỏi quá trình sản xuất phải khơng ngừng phát triển. Chính vì vậy, phát
triển nông nghiệp nhằm tạo ra nguồn lương thực, thực phẩm cho người dân, góp
phần to lớn vào việc đáp ứng nhu cầu của người dân.
- Nông nghiệp cung cấp nguyên liệu cho ngành công nghiệp là cơ sở cho
việc phát triển các ngành kinh tế khác
Nông nghiệp là nguồn cung cấp nguyên liệu quan trọng cho ngành công
nghiệp đặc biệt là các ngành công nghiệp chế biến. Tại các nước đang phát triển,
nguyên liệu từ nông nghiệp để phát triển công nghiệp chế biến và nhiều ngành công
nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng có vai trị quan trọng trong nền kinh tế. Thông qua