SANG KIEN KINH NGHIEM DAT GIAI TINH

<span class='text_page_counter'>(1)</span>ĐỀ TÀI:. I/ ĐẶT VẤN ĐỀ Những năm qua, việc triển khai đổi mới và phương pháp dạy học ở trường THCS đang được thực hiện nhằm đáp ứng mục tiêu giáo dục yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Đối với môn Địa lý nói chung, môn Địa lý 7 nói riêng. Để phát huy tính tích cực học tập và nâng cao khả năng quan sát, phân tích, so sánh của học sinh, việc sử dụng và khai thác các thiết bị, đồ dùng dạy học là yêu cầu của việc giảng dạy, học tập môn Địa lý đạt kết quả cao, trong đó phương pháp trực quan là một trong những phương pháp không thể thiếu đối với môn Địa lý thông qua bản đồ, tranh ảnh, giúp cho học sinh hiểu biết hơn về đất nước, thiên nhiên, thêm yêu Tổ quốc quê hương. Nâng cao trách nhiệm bảo vệ thiên nhiên. Từ thực tế dạy học ở bộ môn Địa lý nhiều năm qua và kinh nghiệm của các đồng nghiệp, nhóm Địa Lý chúng tôi đưa ra một số phương pháp sử dụng đồ dùng dạy học có hiệu quả trong việc giảng dạy bộ môn Địa lý 7.. II/ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 1/ Thực trạng - Chương trình Địa lý 7 là chương trình về thiên nhiên, con người ở các châu lục trên thế giới. Vì thế việc sử dụng đồ dùng dạy học cho bộ môn này là không thể thiếu như bản đồ, sơ đồ, tranh ảnh…Do các đối tượng (sự vật, hiện tượng, môi trường địa lý…) được phân bố trong một không gian rộng lớn, học sinh không phải lúc nào cũng có thể tiếp xúc với chúng một cách dễ dàng mà đồ dùng trực quan, đặc biệt là bản đồ là phương tiện giúp học sinh có được tri thức về các đối tượng học tập, những tri thức địa lý được cụ thể hóa, hệ thống hóa, bồi dưỡng trí tưởng tượng và phát triển năng lực tư duy cho học sinh. - Ở trường THCS, lớp 6 các em mới làm quen dần với khái niệm “bản đồ” sang lớp 7 các em tiếp xúc với bản đồ nhiều hơn nên việc hình thành kĩ năng để các em biết khai thác được những tri thức địa lý trên bản đồ qua nội dung các bài học, Giáo viên cần phải làm cho học sinh hiểu bản đồ, đọc bản đồ, “thuộc” bản đồ, làm việc với bản đồ và biết ứng dụng vào thực tế cuộc sống. - Để học sinh hiểu bản đồ, trước hết phải cho học sinh biết “bản đồ là gì?”. Sau đó cho học sinh hiểu được tác dụng của bản đồ trong học tập địa lý là rất cần thiết. Như thế mới làm cho học sinh tự giác học tập, làm việc với bản đồ, các đồ dùng dạy học khác. - Để hình thành kĩ năng đọc bản đồ cho học sinh là kĩ năng tương đối khó và phức tạp đối với học sinh, tùy theo yêu cầu của bài học, từng bước Giáo viên hướng dẫn rèn luyện dần..

<span class='text_page_counter'>(2)</span> - Đọc bản đồ không phải là đọc những chỗ, những kí hiệu trên bản đồ một cách máy móc . Ví dụ như: Đây là ngọn núi gì? Con sông nào? Thành phố gì? Mà đọc bản đồ là thông qua các kí hiệu trên bản đồ. Học sinh phải biết vận dụng kết hợp cả những kiến thức về bản đồ cũng như những kiến thức về địa lý. - Đối với Giáo viên cần phải chuẩn bị trước, lựa chọn bản đồ, đồ dùng dạy học phù hợp với nội dung bài học. Muốn có được hiệu quả cao trong việc sử dụng bản đồ đòi hỏi người Giáo viên phải có kỹ thuật dùng bản đồ, trước hết phải nghiên cứu bản đồ dùng trong tiết học, phải nhớ kỹ vị trí những chỗ sẽ giảng đến, phối hợp việc giảng dạy với bản đồ như thế nào, nghiên cứu kỹ nội dung bài, xác định mục tiêu, yêu cầu của đồ dùng dạy học, sử dụng đúng lúc thì mới đạt hiệu quả cao. 2/ Phương pháp tiến hành Nhằm phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của học sinh phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tế, đem lại niềm vui hứng thú học tập cho học sinh, Giáo viên cần thông qua tổ chức hoạt động cho học sinh như sau: - Tổ chức cho học sinh thu thập, xử lý trình bày các thông tin khác nhau ở các loại đồ dùng dạy học như bản đồ hay tranh ảnh. Muốn cho học sinh chủ đông tích cực trong việc tìm kiếm thông tin kiến thức để nhận xét, phân tích, trình bày từ các phương tiện dạy học thì Giáo viên cũng cần chú ý: Đồ dùng dạy học trong môn Địa lý có nhiều loại, mỗi loại sẽ có cách sử dụng riêng, Giáo viên sẽ là người giúp học sinh biết cách sử dụng như đọc bản đồ, tranh ảnh, lược đồ…để tìm ra kiến thức chứa đựng trong đồ dùng dạy học đó thông qua hệ thống câu hỏi do Giáo viên đặt ra. - Để tiến hành các hoạt động có hiệu quả cần phối hợp chặt chẽ giữa Giáo viên và học sinh, sách giáo khoa Địa lý 7 đã cung cấp cho học sinh nhiều bản đồ, tranh ảnh Để từ đó học sinh có thể rút ra bài học kinh nghiệm cho mình trong quá trình tiếp thu kiến thức. - Kế hoạch tổ chức các hoạt động của thầy và trò công phu chặt chẽ bao nhiêu thì kết quả thu được càng vững chắc bấy nhiêu. 3/ Biện pháp cụ thể Chúng tôi xin giới thiệu một số biện pháp sử dụng bản đồ, tranh ảnh…cơ bản như sau: a/ Phương pháp hướng dẫn học sinh khai thác tri thức từ bản đồ: - Bản đồ là một phưng tiện trực quan,một nguồn tri thức địa lý quan trọng.Qua bản đồ ,học sinh có thể nhìn một cách bao quát các khu vực lãnh thổ rộng lớn ,những vùng lãnh thổ xa xôi trên bề mặt Trái Đất mà học sinh chưa bao giờ có điều kiện đi đến tận nơi để quan sát. - Về mặt nội dung, bản đồ có khả năng phản ảnh sự phân bố và những mối quan hệ của các đối tượng địa lý trên bề mặt Trái Đất một cách cụ thể,mà không có một phương tiện nào khác có thể làm được.Những kí hiệu, màu sắc,cách biểu hiện trên bản đồ là những nội dung địa lý đã được mã hóa,trở thành một ngôn ngữ đặc biệt ,ngôn ngữ bản đồ..

<span class='text_page_counter'>(3)</span> - Về mặt phương pháp,bản đồ được coi là phương tiện trực quan,giúp học sinh khai khác ,củng cố tri thức và phát triển tư duy trong quá trình dạy học địa lý. - Để khai thác được những tri thức trên bản đồ,trước hết học sinh phải hiểu bản đồ,đọc được bản đồ,nghĩa là phải nắm được những kiến thức lý thuyết về bản đồ,trên cơ sở đố có được những kỹ năng làm việc với bản đồ. - Vì bản đồ không phải là một môn học riêng ở trường trung học cơ sở ,nên những kiến thức về bản đồ phải dạy lồng vào các kiến thức địa lý trong tất cả các giáo trình ở các lớp .Để hiểu được bản đồ địa lý,học sinh phải nắm được những kiến thức rải rác trong các bài ở nhiều lớp,còn để có kỹ năng thì chủ yếu phải thông qua việc thực hiện các bài thực hành.Trong các kỹ năng bản đồ,khó và phức tạp nhất đối với học sinh là kỹ năng đọc bản đồ. - Đọc bản đồ có 3 mức độ khác nhau : +Mức sơ đẳng nhất chỉ mới thể hiện ở chổ đọc được vị trí của các đối tương địa lý,có được biểu tượng về các đối tượng đố thông qua hệ thống các kí hiệu trong bảng chú giải. +Mức thứ hai cao hơn ,đòi hỏi học sinh phải biết dựa vào những hiểu biết về bản đồ,kết hợp với các kiến thức địa lý để tìm ra được những đặc điểm tương đối rõ ràng của những đối tượng địa lý biểu hiện trên bản đồ. + Mức thứ ba đòi hỏi khi đọc bản đồ,học sinh còn phải biết kết hợp những kiến thức bản đồ với những kiến thức địa lý sâu hơn để so sánh,phân tích,tìm ra được các mối liên hệ giữa các đối tượng đố. - Đối với giáo viên ,hướng dẫn học sinh khai thác tri thức trên bản đồ , chủ yếu là hướng dẫn học sinh đọc được bản đồ ở các mức độ trên,quan trọng nhất là hai mức độ sau. - Giáo viên hướng dẫn học sinh cách chỉ bản đồ, một địa danh, một khu vực, một con sông.. GV hướng dẫn chậm để các em theo kịp. - Muốn hiểu và đọc được bản đồ học sinh cần phải xem bảng chú giải để biết được các kí hiệu thể hiện trên bản đồ.. Ví dụ 1: Dạy bài Thiên nhiên Bắc Mĩ phần 1 “Các khu vực địa hình Bắc Mĩ”.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> Các em cần phải xác định rõ các khu vực địa hình, cấu trúc của từng khu vực dựa trên các kí hiệu bản đồ, thang màu để thấy rõ đặc điểm của từng khu vực địa hình, phân biệt sự khác biệt giữa các khu vực thông qua câu hỏi hướng dẫn của Giáo viên. Trong khi sử dụng bản đồ, đòi hỏi học sinh không chỉ đọc được các kí hiệu trên bản đồ mà học sinh phải biết kết hợp những kiến thức bản đồ, kiến thức sâu hơn để so sánh, phân tích tìm ra được mối liên hệ giữa các đối tượng trên bản đồ và rút ra được kết luận địa lý trên bản đồ Ví dụ 2: Dạy phần Dân cư và các đô thị ở Trung và Nam Mĩ.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> Lược đồ: Các đô thị Châu Mỹ Khi các em được quan sát trên bản đồ treo tường và kết hợp lược đồ SGK thông qua các hiện tượng địa lý được thể hiện các em sẽ biết được sự phân bố dân cư rất không đồng đều, thông qua bản đồ tự nhiên học sinh sẽ giải thích ngay được vì sao có sự phân bố đó. Như vậy dựa vào các kiến thức địa lý thông qua bản đồ học sinh có thể phân tích, giải thích được các mối quan hệ giữa các đối tượng địa lý rồi rút ra kết luận..

<span class='text_page_counter'>(6)</span> * Một loại bản đồ khác được sử dụng trong học tập địa lý cũng góp phần rèn luyện kĩ năng và củng cố kiến thức cho học sinh, nhấn mạnh thêm những hiện tượng, sự vật địa lý được Giáo viên sử dụng thêm đó là bản đồ trống. Loại này được sử dụng trong những tiết ôn tập, thực hành… Trong quá trình học tập môn Địa lý việc sử dụng bản đồ để rèn các kĩ năng cho học sinh thì Giáo viên phải cần có kế hoạch từng bước, liên tục bồi dưỡng cho học sinh những tri thức về bản đồ, học tập kết hợp bản đồ dần dần hình thành thói quen nhớ lâu hiểu sâu, khi không trực tiếp sử dụng bản đồ thì các em vẫn hình dung được. Giáo viên cũng cần chú ý kết hợp đối tượng trên bản đồ với thực tế địa phương (nếu có). b/ Phương pháp hướng dẫn học sinh khai thác tri thức từ những tranh ảnh về địa lý: - Tranh ảnh là một phần của đồ dùng dạy học trong quá trình dạy học, không chỉ là nguồn kiến thức cung cấp cho học sinh mà còn phát triển tư duy cho học sinh, có sức thu hút học sinh bởi vì Địa lý 7 đa số các tranh ảnh chỉ được nêu ra trong lý thuyết mà thực tế các em chưa được thấy thực tế. - Trong giảng dạy địa lý,việc quan sát các sự vật,hiện tượng quá trình địa lý xảy ra trong các không gian lãnh thổ khác nhau không phải lúc nào cũng làm được,vì vậy trong việc hình thành các biểu tượng và khái niệm cụ thể cũng rất hạn chế. - Để bổ khuyết cho nhược điểm này ,trong quá trình dạy học địa lý,giáo viên thường bắt buộc phải hình thành cho học sinh những biểu tượng và khái niệm tưởng tượng dựa vào một số phương tiện dạy học như:tranh ảnh,mẫu vật,mô hình … - Cần xác định và đánh giá được những đặc điểm và thuộc tính của đối tượng mà chúng biểu hiện.Trong các đặc điểm và thuộc tính đó,học sinh có thể khai thác được những gì cần thiết cho việc hình thành biểu tượng và khái niệm. - Xác định những đặc điểm và thuộc tính cần phải bổ sung bằng các nguồn tri thức khác như:bản đồ,tài liệu giáo khoa,tài liệu tham khảo… - Dự kiến cách hướng dẫn học sinh khai thác những tri thức cần thiết phục vụ cho mục đích dạy học. Ví dụ 1: Khi học về các môi trường địa lý, các cảnh quan tự nhiên như rừng rậm nhiệt đới, rừng Amadôn hay một ngọn núi, cảnh quan hoang mạc. Khi quan sát tranh ảnh minh họa các em sẽ tiếp thu kiến thức nhanh hơn, nhớ lâu hơn, rèn kĩ năng phân tích giải thích mối quan hệ giữa các đối tượng địa lý. Ngoài tranh ảnh minh họa về cảnh quan tự nhiên thực vật còn có tranh ảnh đông vật..

<span class='text_page_counter'>(7)</span> Ảnh : Rừng rậm nhiệt đới. Ảnh : Rừng nhiệt đới vào mùa khô.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> Ảnh : Rừng nhiệt đới. Ảnh : Sông Amadon.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> Ảnh : Môi trường Hoang Mạc. Ả nh : Con Voi.

<span class='text_page_counter'>(10)</span> Ảnh : Đàn Ngựa vằn. Ảnh : Gấu Bắc Cực.

<span class='text_page_counter'>(11)</span> Ảnh : Hai con Đười ươi. Ảnh : Cá Mập dưới đại dương.

<span class='text_page_counter'>(12)</span> Ảnh : Chim Cánh Cụt. Ảnh : Con Hổ.

<span class='text_page_counter'>(13)</span> Ảnh : Con Lạc Đà. Ảnh : Rừng nhiệt đới.

<span class='text_page_counter'>(14)</span> Ảnh : Rừng rậm nhiệt đới Ví dụ 2: Khi học về Châu Đại Dương Giáo viên sử dụng tranh ảnh động vật tiêu biểu nhất ở nơi này có mà những châu lục khác không có như thú có túi, cáo mỏ vịt, khi quan sát tranh ảnh kết hợp với câu hỏi gợi ý của Giáo viên học sinh sẽ phát huy được khả năng tư duy của mình để so sánh, giải thích được sự tồn tại của các loại động vật quý hiếm này.. Ảnh : Căng-gu-gu.

<span class='text_page_counter'>(15)</span> Ảnh : Căng-gu-gu Ví dụ 3: Đối với bài Ô nhiễm môi trường ở đới ôn hòa Khi quan sát 2 hình ở sách giáo khoa gợi cho em những suy nghĩ gì về vấn đề ô nhiễm không khí ở đới này?. Ảnh” Thủy triều đen” trên Đại Tây Dương do tai nạn của tàu chở dầu.

<span class='text_page_counter'>(16)</span> Ảnh : Khói bụi tạo thành lớp sương mù bao phủ bầu trời .. Ảnh:Phương tiện giao thông làm Ô nhiễm không khí.

<span class='text_page_counter'>(17)</span> Ảnh: Rác thải gây ô nhiễm. Ảnh : Nước thải từ nhà máy đổ vào sông ngòi ở Pari ( Pháp).

<span class='text_page_counter'>(18)</span> Ảnh : Nước và rác thải từ nhà máy đổ vào sông ngòi. Ảnh:Khai thác rừng quá mức..

<span class='text_page_counter'>(19)</span> Qua câu hỏi trên học sinh sẽ được luyện tập kĩ năng phân tích ảnh địa lý đồng thời Giáo viên kết hợp giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh. * Như vậy việc sử dụng đồ dùng dạy học có hiệu quả trong giờ dạy bộ môn Địa lý 7 đặc biệt là thông qua bản đồ, tranh ảnh…nhằm phát huy tính tích cực của học sinh là một khâu rất quan trọng trong quá trình dạy học bộ môn Địa lý nói chung và môn Địa lý 7 nói riêng. Giáo viên phải biết kết hợp chặt chẽ giữa việc sử dụng đồ dùng dạy học với nhiều phương pháp dạy học khác. Các phương tiện sẽ giúp cho học sinh hiểu sâu, nhớ lâu, tiếp thu nhanh nội dung bài học, nhưng khi sử dụng phải chú ý phát triển tư duy, rèn luyện các kĩ năng cho học sinh một cách thành thạo bằng cách đặt câu hỏi nêu vấn đề, quan sát….Giáo viên hướng dẫn học sinh xác định các hiện tượng địa lý được phản ảnh trên bản đồ từ đó rút ra những kết luận về kiến thức theo mục tiêu bài học đã đặt ra. 4/ Kết quả và bài học kinh nghiệm: a/ Kết quả năm học 2006-2007: KHỐI/LOẠI GIỎI KHỐI7TS: 33 168 TỈ LỆ 19.6% b/ Kết quả năm học 2009-2010:. KHÁ 72. TB 53. YẾU 10. 42.9%. 31.5%. 10.0%. KHỐI/LOẠI GIỎI KHÁ TB YẾU KHỐI7TS:120 71 35 13 01 TỈ LỆ 59.2% 29.2% 10.8% 0.8% c/Kết quả sau 3 năm học thực hiện các quy tắc trên thì học sinh giỏi,khá tăng còn học sinh trung bình,yếu giảm (đặc biệt là ta tăng sự thích thú học tập và tư duy của các em qua tranh ảnh, bản đồ địa lý.) KHỐI/LOẠI GIỎI TB YẾU KẾT QUẢ Tăng Giảm Giảm TỈ LỆ 39.6% 20.7% 9.2% d/ Bài học kinh nghiệm: Để nâng cao hiệu quả khi sử dụng bản đồ và tranh ảnh trong dạy học Địa lý, Giáo viên cần chú ý: - Sử dụng bản đồ và tranh ảnh thường xuyên trong mỗi tiết học. Ngay từ những bài đầu tiên chúng ta rèn luyện cho học sinh kĩ năng sử dụng bản đồ theo từng bước, từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp. - Sử dụng bản đồ tranh ảnh trong các kiểu bài lên lớp như bài mới, bài ôn tập, thực hành..

<span class='text_page_counter'>(20)</span> - Phải khéo léo khi sử dụng, chọn những đồ dùng thích hợp nhất,đánh giá đồ dùng trước khi sử dụngđể khỏi lãng phí thời gian và làm loãng trọng tâm giờ học,không nên sử dụng quá nhiều đồ dùng trong một tiết dạy. - Cách đặt câu hỏi phải phù hợp với mỗi đồ dùng mà học sinh được xem. - Bài giảng phải chuẩn bị thật chu đáo và thống nhất với các loại đồ dùng dạy học. Việc chuẩn bị bài giảng không chỉ là soạn nội dung bài học mà phải soạn giảng cả nội dung của cả bản đồ, tranh ảnh…đó là một công việc mà người giáo viên Địa lý không thể bỏ qua. - Những nội dung nào mà bản đồ thể hiện nhưng học sinh chưa đủ kiến thức để nhận biết phân tích đánh giá thì giáo viên sẽ là người hướng dẫn gợi mở thông qua lời giảng để làm sáng tỏ vấn đề.. III/ KẾT THÚC VẤN ĐỀ Việc sử dụng phương tiện dạy học vừa phải dựa trên chức năng, tác dụng của mỗi loại, đồng thời phải sử dụng phù hợp với từng đối tượng học sinh đặc biệt là học sinh lớp 7. Đây là việc đòi hỏi người giáo viên phải phát huy cao độ vai trò của mình trong giảng dạy, phát huy được tính tích cực chủ động sáng tạo của các em trong quá trình học tập. Vì vậy, trong phương pháp sử dụng có hiệu quả các loại đồ dùng dạy học là việc làm khó đòi hỏi sự nỗ lực rất nhiều từ cả hai phía: Thầy và trò đề đem lại kết quả tốt nhằm nâng cao chất lượng bộ môn Địa lý. Bài viết trên chắc chắn sẽ còn nhiều thiếu sót và hạn chế. Rất mong sự đóng góp ý kiến từ Ban giám hiệu,hội đồng khoa học và quý thầy cô để chất lượng giáo dục của nhà trường ngày một tốt hơn. Cái Dầu, ngày 11 tháng 11 năm 2011. Người thực hiện.. BÙI NGỌC TUẤN.

<span class='text_page_counter'>(21)</span> TÀI LIỆU THAM KHẢO 1.Sách giáo khoa Địa lí 7,Bộ giáo dục và đào tạo tháng 10/2010 2.Tranh ảnh trên mạng In-ter-net . 3.PGS.TS.Nguyễn Đức Vũ,giáo trình phương pháp nghiên cứu khoa học giáo dục trong địa lý nhà trường,NXB Giao dục,Hà Nội 2005 . 4. PGS.TS.Nguyễn Đức Vũ,giáo trình phương phápgiảng dạy địa lý ở trường phổ thong,NXB Thuận Hóa,Huế 2006 5.PGS.TS.Nguyễn Đức Vũ – Nguyễn Dược,giáo trình lí luận dạy học địa lý,NXB Đà Nẵng-2006,từ trang 48-55 6. PGS.TS.Nguyễn Đức Vũ – Nguyễn Dược,giáo trình lí luận dạy học địa lý,NXB Đà Nẵng-2006,từ trang79-80 7.PGS.TS.Nguyễn Đức Vũ – Nguyễn Dược,giáo trình lí luận dạy học địa lý,NXB Đà Nẵng-2006,từ trang85-86 8.Tranh ảnh và bản đồ của Bộ Giáo Dục & Đào Tạo ..

<span class='text_page_counter'>(22)</span> MỤC LỤC I.Đặt vấn đề …………………………………..…………………….trang 1. II.Giải quyết vấn đề…………………………..……………..trang 1 1.Thực trạng…………………..…………..…………………trang 1 2.Phương pháp tiến hành………..…….…………………….trang 2 3.Biện pháp cụ thể. ……………..…….…………………….trang 2 4.Kết quả và bài học kinh nghiệm.………………………….trang 19 III.Kết thúc vấn đề. ……………..………….……………….trang 20.

<span class='text_page_counter'>(23)</span>