Tổ chức học viên lĩnh hội kiến thức cơ bản trong dạy học lịch sử việt nam giai đoạn 1919 1945 (lớp 12) ở các trung tâm giáo dục thường xuyên thành phố hồ chí minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

LÊ VĂN CHƯƠNG

TỔ CHỨC HỌC VIÊN LĨNH HỘI
KIẾN THỨC CƠ BẢN TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ
VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1919 – 1945 (LỚP 12)
Ở CÁC TRUNG TÂM GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH.
Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

1


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

LÊ VĂN CHƯƠNG

TỔ CHỨC HỌC VIÊN LĨNH HỘI
KIẾN THỨC CƠ BẢN TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ
VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1919 – 1945 (LỚP 12)
Ở CÁC TRUNG TÂM GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH.
Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

Mã số: 60 14 10
LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS. NGUYỄN THỊ CÔI

NGHỆ AN – NĂM 2012

2


LỜI CAM ĐOAN

Tơi xin cam đoan: đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và
kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, được các đồng tác giả cho phép sử
dụng và đề tài này chưa từng được cơng bố trong bất cứ cơng trình nào khác.

Tác giả

Lê Văn Chương

3


LỜI CẢM ƠN
Để hồn thành luận văn này, tơi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến:
Ban Giám hiệu, Trưởng khoa đào tạo Sau Đại học, Trưởng Khoa Lịch sử, Chủ
nhiệm chuyên ngành Lý luận và Phương pháp Dạy học môn Lịch sử, cùng tập thể
giảng viên của Trường Đại học Vinh, Trường đại học Sư phạm Hà Nội, đã giúp đỡ
và tạo điều kiện cho tôi trong quá trình học tập và thực hiện đề tài này.
Ban Giám hiệu và Phòng Tổ chức cán bộ Trường Đại học Sài Gòn đã tạo điều
kiện về cơ sở vật chất tốt cho việc học tập.
Ban Giám đốc các Trung tâm Giáo dục thường xuyên quận 1, quận 2, quận 12,

quận Bình Thạnh và quận Thủ Đức đã tạo điều kiện thuận lợi để tơi tiến hành khảo
sát thực trạng tình hình học tập bộ mơn lịch sử, thực nghiệm sư phạm ở các lớp 12.
Ban Giám đốc, Lãnh đạo cùng các anh (chị) chuyên viên phòng Giáo dục
thường xuyên Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố Hồ Chí Minh đã động viên tinh
thần, tạo điều kiện về thời gian cho tơi học tập cũng như những đóng góp q báu
trong Luận văn này.
Đặc biệt, tơi bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc đến GS. TS Nguyễn Thị Côi, người đã
trực tiếp hướng dẫn, tận tình giúp đỡ để tơi có thể hồn thành luận văn này.
Những thiếu sót trong luận văn là điều khơng thể tránh khỏi, do đó, tơi rất mong
đón nhận những ý kiến đóng góp, phê bình của q thầy cơ và bạn bè đồng nghiệp.
Nghệ An, tháng 08 năm 2012
Tác giả

Lê Văn Chương

4


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
ĐC

: đối chứng

GDTX

: giáo dục thường xuyên

GS.TS

: giáo sư, tiến sĩ

HV

: học viên

KTKN

: kiến thức kỹ năng

NXB

: Nhà xuất bản

PGS.TS

: phó giáo sư, tiến sĩ

THPT

: trung học phổ thông

TL

: tự luận

TN

: trắc nghiệm

TR

: trang

VN

: Việt Nam

5


MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU...................................................................................................................1
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI ........................................................................................1
2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ......................................................................4
3. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU ............................................................................10
4. GIỚI HẠN VÀ PHẠM VI ĐỀ TÀI.....................................................................10
5. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU....................................................11
6. CƠ SỞ PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..........11
7. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC...............................................................................12
8. ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI.................................................................................12
9. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI..................................13
10. CẤU TRÚC LUẬN VĂN.................................................................................14
PHẦN NỘI DUNG
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC CHO
HỌC VIÊN LĨNH HỘI KIẾN THỨC CƠ BẢN TRONG DẠY HỌC LỊCH
SỬ Ở CÁC TRUNG TÂM GIÁO DỤC THƯỜNG XUYẾN……….

14

1.1. Cơ sở lý luận.....................................................................................................14
1.1.1. Quan niệm về kiến thức cơ bản trong dạy học lịch sử..................................14
1.1.2. Xuất phát điểm của vấn đề ...........................................................................20
1.1.3. Vai trò ý nghĩa của việc tổ chức cho học viên lĩnh hội kiến thức cơ bản trong
dạy học lịch sử ở các trung tâm giáo dục thường xuyên.........................................26
6


1.2. Cơ sở thực tiễn................................................................................................. 28
1.2.1. Thực trạng đội ngũ giáo viên ở các trung tâm giáo dục thường xuyên.........28
1.2.2. Thực trạng đối tượng học viên ở các trung tâm giáo dục thường xuyên.......34
1.2.3. Kinh nghiệm thực tiễn và những vấn đề cần giải quyết................................38
Chương 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC CHO HỌC VIÊN LĨNH HỘI
KIẾN THỨC CƠ BẢN TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM GIAI
ĐOẠN 1919 - 1945 (lớp 12) Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ………………………………………………………………......................40
2.1. Vị trí, mục tiêu của lịch sử Việt Nam giai đoạn 1919 – 1945……………....................40
2.2. Xác định nội dung kiến thức lịch sử VN giai đoạn 1919 – 1945……….....................42
2.2.1. Một số yêu cầu khi xác định kiến thức cơ bản ………………………………......................42
2.2.2. Nội dung kiến thức cơ bản Lịch sử VN giai đoạn 1919 – 1945………...................45
2.3. Một số biện pháp sư phạm……………………………………………………………………....................48
2.3.1. Yêu cầu khi lực chọn và sử dụng các biện pháp………………………………....................48
2.3.1.1. Biện pháp lựa chọn phải phù hợp với đặc trưng bộ môn …………….....................48
2.3.1.2. Biện pháp lựa chọn phải đáp ứng mục tiêu dạy học……………………......................49
2.3.1.3. Biện pháp lựa chọn phải phát huy tính tích cực của học viên …….....................50
2.3.1.4. Các biện pháp lựa chọn phải được sử dụng linh hoạt………………….......................51
2.3.2. Một số biện pháp sư phạm để tổ chức hướng dẫn học viên lĩnh hội kiến thức

cơ bản trong dạy học lịch sử ở các trung tâm giáo dục thường xuyên…….......................55
2.3.2.1. Vận dụng dạy học nêu vấn đề …………………………………………………….........................55
2.3.2.2. Tổ chức cho học viên khai thác đồ dùng trực quan……………………........................67
2.3.2.3. Tổ chức cho học viên làm việc với sách giáo khoa……………………........................75
2.3.2.4.Tổ chức cho học viên củng cố, ôn tâp kiến thức.........................................82

7


2.3.2.5. Tổ chức kiểm tra đánh giá và hướng dẫn cho học viên tự kiểm tra đánh giá
kết quả lĩnh hội kiến thức cơ bản.............................................................................86
2.4. Thực nghiệm sư phạm......................................................................................93
2.4.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ...................................................................93
2.4.2. Đối tượng thực nghiệm .................................................................................93
2.4.3. Nội dung thực nghiệm sư phạm ....................................................................94
2.4.4. Phương pháp tiến hành..................................................................................94
2.4.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm.......................................................................95
KẾT LUẬN...........................................................................................................101
TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................105

8


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài:
Theo Luật Giáo dục ban hành năm 2005 của Quốc hội nước Cộng hoà Xã
hội Chủ nghĩa Việt Nam thì Giáo dục thường xuyên nằm trong hệ thống giáo dục
quốc dân. Về tên gọi, từ năm 1945 – 1959, ngành học này gọi là Bình dân học vụ;
từ năm 1959 – 1990 gọi là Bổ túc văn hoá, từ 1990 – 1994 gọi là Giáo dục Bổ túc
và tại chức, từ năm 1994 đến nay được mang một cái tên mới là Giáo dục thường

xun hay cịn gọi là Giáo dục khơng chính quy. Dù ở bất cứ giai đoạn nào, tên gọi
nào thì Giáo dục thường xuyên cũng mang đặc thù chung của ngành học và ln có
những nét riêng biệt. Khác với nhà trường trong hệ thống Giáo dục chính quy,
phương thức hoạt động của Giáo dục thường xuyên là đa dạng, đa phương, linh
hoạt nhưng lại rất hiệu quả trong việc nâng cao dân trí cho người lao động, như
Luật Giáo dục 2005 (sửa đổi bổ sung năm 2009) đã chỉ rõ: “Giáo dục thường
xuyên giúp mọi người vừa làm vừa học, học liên tục, học suốt đời nhằm hoàn thiện
nhân cách, mở rộng hiểu biết, nâng cao trình độ học vấn, chun mơn nghiệp vụ
để cải thiện cuộc sống, tìm việc làm, tự tạo việc làm và thích nghi với đời sống xã
hội” [ 46 ,tr.20]
Cũng như các bộ môn khác ở trường trung học phổ thông, bộ môn lịch sử ở
các trung tâm giáo dục thường xuyên có nhiệm vụ trang bị cho học viên những
kiến thức cơ bản về lịch sử thế giới và lịch sử dân tộc, từng bước giáo dục truyền
thống yêu nước, lòng tự hào về truyền thống hào hùng bất khuất trong dựng nước
và giữ nước của cha ông ta và rèn luyện các kỹ năng học tập theo yêu cầu đặt ra.
Đối tượng học viên ở các trung tâm giáo dục thường xuyên không thuần
nhất như học sinh phổ thông. Đối tượng này khá chênh lệch về trình độ đầu vào,
lứa tuổi, tâm sinh lý cũng khác nhau, thời gian đến lớp không hoàn toàn giống
nhau, mục tiêu và động cơ học tập cũng rất khác nhau. Vì vậy, xác định và tổ chức
cho học viên ở các trung tâm giáo dục thường xuyên lĩnh hội kiến thức cơ bản
trong dạy học lịch sử là rất cần thiết và bổ ích.

9


Dù nằm trong hệ thống giáo dục quốc dân, nhưng Giáo dục thường xuyên
vẫn chưa được xã hội nhìn nhận và đánh giá đúng về đặc thù, chức năng của các
trung tâm giáo dục thường xuyên, do đối tượng học khá phức tạp với đủ mọi thành
phần nên khơng ít người thường gắn những gì thiếu thiện cảm, khơng đầu tư
nghiên cứu nhiều cho loại hình đào tạo này. Đối với bộ môn lịch sử thường được

xem là môn phụ, chỉ học thuộc lòng là đủ nên việc tổ chức dạy học cịn mang tính
qua loa chiếu lệ đối phó với chương trình và thi cử là chính…
Trong q trình dạy học nói chung, dạy học bộ mơn Lịch sử nói riêng, việc
xác định kiến thức cơ bản cho học viên là vấn đề rất quan trọng vì nó sẽ giúp học
viên nắm vững những kiến thức cơ bản nhất của bộ môn trên cơ sở hiểu rõ các sự
kiện, hiện tượng lịch sử, nhân vật lịch sử…, từ đó bồi dưỡng cho họ lòng yêu
nước, niềm tự hào dân tộc, ý thức xây dựng và bảo vệ tổ quốc trong tình hình mới.
Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1919 – 1945 giúp chúng ta nhận thức được một
giai đoạn hào hùng của Lịch sử dân tộc: đó là sự lựa chọn đúng đắn con đường giải
phóng dân tộc, giai đoạn đánh dấu sự ra đời và trưởng thành của giai cấp công
nhân Việt Nam thông qua đội tiên phong là Đảng Cộng sản Việt Nam, giai đoạn
khẳng định sự đúng đắn và sáng tạo của Đảng ta trong việc vận dụng Học thuyết
của Chủ nghĩa Mác – Lênin về Lý luận cách mạng vơ sản vào hồn cảnh cụ thể của
nước ta, đưa nước ta từ một nước nửa thuộc địa nửa phong kiến trở thành một
nước độc lập, đưa dân ta từ thân phận nô lệ trở thành người làm chủ đất nước.
Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi chọn vấn đề: “Tổ chức cho học viên
lĩnh hội kiến thức cơ bản trong dạy học Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1919 – 1945
(Lớp 12) ở các trung tâm giáo dục thường xuyên thành phố Hồ Chí Minh” làm đề
tài nghiên cứu của mình.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề:
2.1. Ở nước ngồi: thơng qua một số nguồn tài liệu dịch, chúng tôi tiếp cận
được các cơng trình nghiên cứu sau:
N.G. Đai – Ri với cơng trình “Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào”, NXB
Giáo dục – Hà Nội năm 1973. Tác giả đã nêu lên các phương thức giải quyết giờ
10


học lịch sử theo hướng mới của lý luận dạy học Xô Viết thời bấy giờ; chuẩn bị giờ
học với sự phát huy tính tích cực trong hoạt động nhận thức của học sinh. Đặc biệt
tác giả đã đưa ra một sơ đồ đơn giản nhằm giải quyết mối quan hệ giữa nội dung

sách giáo khoa với bài giảng của giáo viên, giữa bài giảng của giáo viên với việc tự
học của học sinh. Tác giả cũng cho rằng: nhiệm vụ đầu tiên trong chuẩn bị giờ học
là xác định xem nội dung nào của Sách giáo khoa sẽ đưa vào hay không đưa vào
bài giảng, nội dung nào cần bổ sung và vì sao phải bổ sung; làm sao cho những
biến cố và quá trình lịch sử được miêu tả và giải thích một cách rõ ràng nhất. Với
cách xử lý như thế, giáo viên mới đạt được mục đích mở rộng thơng tin và truyền
đạt một cách trọn vẹn những nội dung quan trọng, cơ bản của một giai đoạn lịch sử
nhất định.
T.A.Ilina, Giáo dục học, Tập I, NXB Giáo dục, 1978 (người dịch Nguyễn
Hữu Chương). Ở công trình này, tác giả đã chỉ rõ những nguyên lý chung của giáo
dục học và lý luận dạy học, tác giả đã lên án lý luận dạy học và tâm lý học tư sản
cho rằng: “di truyền và những năng lực trí tuệ, tưởng chừng như chúng quyết định
trước đường đời và những khả năng học vấn của con người”(tr.39). Theo quan
điểm của tâm lý học và sinh học của các nhà giáo dục học Xô viết thời bấy giờ cho
rằng: “Tất cả những phẩm chất tâm lý cá nhân là những phẩm chất tự tạo tức là
được hình thành và phát triển suốt đời trong quá trình cơ thể tác động qua lại với
mơi trường bên ngồi, trước hết là với môi trường xã hội” (tr.40). Như vậy theo
quan điểm mácxít, vẫn khơng phủ nhận yếu tố di truyền và cho rằng ảnh hưởng của
môi trường xã hội là quan trọng nhất và có tác dụng quyết định.
I.F. Kharlamốp với cơng trình “Phát huy tính tích cực học tập của học sinh
như thế nào”, Nhà xuất bản Giáo dục, năm 1978. Ở cơng trình này tác giả đã phân
tích rõ bản chất của quá trình dạy học và đề cập đến nhiều nguyên tắc, biện pháp
sư phạm nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học để đạt mục đích
cao nhất, trong đó, tác giả cũng nhấn mạnh tầm quan trọng và sự cần thiết tạo sự
hưng phấn trong học tập cho học sinh.

11


GS.TS.Êxipơp với cơng trình “Những cơ sở của lý luận dạy học” (tập I),

người dịch Nguyễn Ngọc Quang, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội năm 1971. Ở
cơng trình này tác giả đã tổng kết đầy đủ nhất về lý luận trí dục và dạy học. Ở đây,
tác giả đã xem xét những cơ sở của nội dung trí dục, phương pháp và những hình
thức tổ chức việc dạy học ở trường phổ thông, làm sáng tỏ những cơ sở của
phương pháp luận, tâm lý học và lý luận dạy học.
2.2. Ở trong nước
Giáo trình “Phương pháp dạy học lịch sử” (1976), tập I, NXB Giáo dục, tác
giả Phan Ngọc Liên, Trần Văn Trị đã trình bày vấn đề tạo biểu tượng và hình thành
khái niệm, nêu quy luật, bài học lịch sử trong chương VII. Qua đó, các tác giả đã
chỉ rõ những yếu tố của kiến thức cơ bản và quá trình hình thành tri thức lịch sử
cho học sinh phổ thơng.
Cơng trình “Phương pháp dạy học lịch sử” do GS.TS Phan Ngọc Liên (chủ
biên), GS.TS Nguyễn Thị Cơi, PGS.TS Trịnh Đình Tùng (2 tập), Nhà xuất bản Đại
học Sư phạm, năm 2002, tái bản, có sửa chữa bổ sung năm 2009. Ở hai cơng trình
này, các tác giả đã xác định đối tượng, chức năng, nhiệm vụ của phương pháp dạy
học lịch sử, từ đó xác định mục tiêu bộ mơn, ngun tắc xây dựng chương trình và
biên soạn sách giáo khoa trường trung học phổ thông. Từ lý luận và thực tiễn dạy
học lịch sử, các tác giả đã xây dựng được các con đường, biện pháp sư phạm để
thực hiện hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông.
GS. Phan Ngọc Liên (chủ biên), Nguyễn Thị Cơi, Trịnh Đình Tùng, Lại Đức
Thụ, Nguyễn Văn Phong với cơng trình “Thiết kế bài giảng Lịch sử ở trường trung
học phổ thông”, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội năm 1999. Ở công trình
này, các tác giả đã nêu rõ phần lý luận cơ bản về những loại bài học thường được
tiến hành ở trường trung học phổ thông, nhằm giúp giáo viên nâng cao trình độ
nhận thức để làm cơ sở cho việc giảng dạy có hiệu quả. Đồng thời, cơng trình cũng
đề xuất cách thiết kế một số bài giảng cụ thể thuộc các loại khác nhau như: bài về
chính trị, kinh tế, văn hóa, qn sự, bài tổng kết ơn tập, làm bài thi, cách sử dụng
tài liệu tham khảo…ở các lớp 10, 11, 12. Đây không phải là giáo án soạn sẵn, cũng

12

không phải là bài hướng dẫn của sách giáo viên mà ở đây chỉ cung cấp cho giáo
viên những nhận thức về quan điểm tư tưởng chính trị, nội dung khoa học và định
hướng về phương pháp giảng dạy, trên cơ sở đó, giáo viên sáng tạo trong hoạt
động giáo dục của mình.
Ở cuốn giáo trình: “Hình thành tri thức lịch sử cho học sinh trung học phổ
thông”, Trung tâm đào tạo từ xa – Đại học Huế ban hành năm 2001 do GS. Phan
Ngọc Liên chủ biên, cũng đã đề cập và phân tích khá cụ thể quan niệm về chuẩn
kiến thức, chuẩn kỹ năng, về tính cơ bản, kiến thức cơ bản, những căn cứ, nguyên
tắc để xác định trình độ chuẩn kiến thức lịch sử, nội dung các kiến thức cơ bản,
chuẩn trong chương trình và Sách giáo khoa.
GS.TS. Nguyễn Thị Cơi với cơng trình “Các con đường, biện pháp nâng
cao hiệu quả dạy học lịch sử ở trường phổ thông”, Nhà xuất bản Đại học Sư phạm
năm 2006. Tiếp tục bổ sung và nhấn mạnh đến hiệu quả bài học lịch sử thể hiện
trên cả ba mặt: kiến thức, giáo dục và phát triển. Cơng trình dành phần lớn nội
dung để đi sâu làm rõ những con đường, biện pháp sư phạm nhằm nâng cao hiệu
quả dạy học lịch sử nói chung, nâng cao hiệu quả bài học lịch sử nói riêng.
Các giáo trình “Bài học lịch sử ở trường trung học phổ thông” (Nguyễn Thị
Côi, Trần Vĩnh Tường, Trung tâm Đào tạo từ xa, Huế, 1996), “Bài học lịch sử và
việc kiểm tra đánh giá kết quả học tập lịch sử ở trường trung học phổ thơng”
(Nguyễn Thị Cơi, Nguyễn Hữu Chí), đều đã khẳng định nội dung bài học vừa sức,
trong đó yếu tố lựa chọn kiến thức cơ bản là một biện pháp quan trọng, góp phần
nâng cao hiệu quả bài học lịch sử ở trường phổ thông.
PGS. TS. Nguyễn Thị Côi: “Làm thế nào để học sinh nắm vững kiến thức
trong dạy học lịch sử ở trường phổ thơng”, Tạp chí Giáo dục số 172 (kỳ 2 –
9/2007), ở cơng trình này, một lần nữa tác giả đã khẳng định vị trí vai trị của bộ
mơn lịch sử trong trường phổ thơng trong việc góp phần phát triển con người tồn
diện vừa có tri thức khoa học, vừa có tư tưởng đạo đức đúng đắn, từ đó, tác giả đã
đưa ra một số ý kiến quan trọng và đề xuất một số biện pháp chủ yếu giúp học sinh

nắm vững kiến thức trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông.

13


GS. TS. Nguyễn Thị Côi: “Một số phương hướng, biện pháp nâng cao chất
lượng dạy học Lịch sử Việt Nam ở trường phổ thơng”, Tạp chí Giáo dục số 202 (kỳ
2 – 11/2008), từ thực tiễn việc dạy và học môn lịch sử ở trường phổ thông, tác giả
đã đưa ra một số định hướng cũng như các biện pháp để nâng cao chất lượng dạy
và học bộ môn. Đồng thời, tác giả cũng đưa ra một số kiến nghị thiết thực đối với
các cấp quản lý giáo dục phải đặt mơn lịch sử vào đúng vị trí của nó, thông qua
những quy định cụ thể về thời lượng dạy học, quy chế chuyên môn, kiểm tra đánh
giá…
GS.TS. Nguyễn Thị Côi: “Thiết kế kế hoạch bài học Lịch sử ở trường phổ
thơng theo tinh thần đổi mới”, Tạp chí Giáo dục số 221 (kỳ I – 9/2009) đã nói rõ
bản chất của việc thiết kế kế hoạch bài học theo tinh thần đổi mới đó là: chúng ta
chuyển từ mơ hình dạy học lấy động lực bên ngồi là giáo viên để phát triển học
sinh, sang mơ hình dạy học lấy động lực bên trong là học sinh làm trung tâm, nhằm
phát huy tính tích cực, độc lập nhận thức của người học, trong đó chủ yếu là tư duy
một cách tốt nhất dưới sự điều khiển và hướng dẫn của giáo viên.
Lại Thị Thu Thúy với chuyên đề: Thực trạng và giải pháp đổi mới phương
pháp dạy học lịch sử ở Trung tâm Giáo dục thường xuyên, trích trong kỷ yếu Hội
thảo khoa học Quốc gia về dạy học lịch sử ở trường phổ thông Việt Nam, NXB
Giáo dục VN, mã số 81812 H2, ở cơng trình này, tác giả đã phân tích sâu sắc thực
trạng việc dạy và học môn lịch sử, thực trạng đối tượng học viên cũng như đội ngũ
giáo viên ở các trung tâm giáo dục thường xuyên, từ đó, tác giả đã mạnh dạn đưa
ra một số biện pháp sư phạm để tổ chức việc dạy và học môn lịch sử đạt được hiệu
quả cao. Tuy nhiên, cơng trình chỉ đưa ra những biện pháp sư phạm còn sơ lược,
chưa đi vào cụ thể vấn đề.
Liên quan đến vấn đề nghiên cứu, các Luận án Tiến sĩ, Luận văn Thạc sĩ,

các tài liệu hướng dẫn của Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đề cập như:
Tưởng Phi Ngọ: “Tổ chức học sinh lĩnh hội kiến thức cơ bản trong dạy học
lịch sử thế giới hiện đại, giai đoạn 1917 – 1945, lớp 11 THPT” – Luận án Tiến sĩ –
Đại học Sư phạm Hà Nội, năm 2011, tác giả đã đưa ra những biện pháp tổ chức

14


cho học sinh lĩnh hội kiến thức cơ bản như: định hướng kiến thức cơ bản cho học
sinh, hướng dẫn học sinh giải bài tập nhận thức, sử dụng tài liệu tham khảo ngoài
sách giáo khoa để làm sáng tỏ kiến thức cơ bản, tổ chức hướng dẫn học sinh củng
cố kiến thức cơ bản, tổ chức kiểm tra đánh giá và hướng dẫn học sinh tự kiểm tra
đánh giá kết quả lĩnh hội kiến thức cơ bản…nhưng đối tượng để tổ chức hướng dẫn
là học sinh lớp 11 trung học phổ thông.
Chu Thị Hưng: “Tổ chức cho học sinh lĩnh hội chuẩn kiến thức trong dạy
học Lịch sử Việt Nam lớp 10 trường trung học phổ thông – chương trình chuẩn”
Luận văn Thạc sĩ – Đại học Huế - Đại học Sư phạm, năm 2010, đã đưa ra một số
biện pháp tổ chức dạy học như: chia nhóm, khai thác đồ dùng trực quan, sử dụng
hệ thống câu hỏi gợi mở…và đối tượng để tổ chức, hướng dẫn là học sinh lớp 10
trung học phổ thơng.
“Chương trình giáo dục phổ thông môn lịch sử” do Bộ Giáo dục và Đào tạo
ban hành, NXB Giáo dục, 2006, đã làm rõ những vấn đề như mục tiêu, nội dung
dạy học bộ mơn theo từng lớp; mức độ chương trình, phương pháp dạy học, kiểm
tra đánh giá, việc vận dụng chương trình theo vùng, miền và các đối tượng học
sinh. Cơng trình trên đã nhấn mạnh “Cần đảm bảo để mọi học sinh đều đạt được
chuẩn kiến thức và kỹ năng bộ mơn. Những học sinh có năng khiếu về Lịch sử
hoặc có nhu cầu học Lịch sử sâu hơn, được khuyến khích và được tạo điều kiện để
phát triển năng khiếu”. Phần lớn nội dung của cơng trình là xác định chuẩn kiến
thức, kỹ năng mà học sinh cần đạt qua các khóa trình lịch sử từ lớp 4 đến lớp 12.
Đây cũng là tài liệu rất quan trọng, đặt cơ sở cho việc xác định kiến thức cơ bản

trong dạy học lịch sử của đề tài Luận văn.
Mới đây nhất, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành bộ tài liệu “Hướng dẫn
thực hiện chuẩn kiến thức, kỹ năng môn Lịch sử”, Nhà xuất bản Giáo dục Việt
Nam năm 2009. Đây là bộ tài liệu trình bày khá đầy đủ về chuẩn kiến thức, kỹ
năng, giới thiệu chung về Chuẩn, trong đó làm rõ khái niệm về chuẩn kiến thức, kỹ
năng và các mức độ kiến thức cần đạt ở học sinh. Chuẩn kiến thức, kỹ năng vừa là

15


căn cứ, vừa là mục tiêu của việc giảng dạy và tổ chức kiểm tra đánh giá theo tinh
thần đổi mới trong trường phổ thơng hiện nay.
Nhìn chung, các cơng trình nghiên cứu và các bài viết ở nhiều góc độ nghiên
cứu khác nhau đã đề cập việc lựa chọn kiến thức cơ bản môn lịch sử cho học sinh ở
nhiều mức độ, cấp học khác nhau và việc tổ chức dạy học theo hướng phát huy
tính tích cực cho học sinh. Tuy nhiên, chưa có một cơng trình, chun đề hay
chuyên khảo nào nghiên cứu về việc “ Tổ chức học viên lĩnh hội kiến thức cơ bản
trong dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1919 – 1945 (lớp 12) ở các Trung tâm
Giáo dục thường xuyên thành phố Hồ Chí Minh”, đây là lý do chúng tơi chọn đề
tài và giải quyết trong luận văn này.
3. Đối tượng nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là: Quá trình dạy học lịch sử ở Trung tâm
Giáo dục thường xun ở thành phố Hồ Chí Minh nói chung, việc tổ chức cho học
viên lĩnh hội kiến thức cơ bản môn lịch sử lớp 12 phần Lịch sử Việt Nam giai đoạn
1919 – 1945 nói riêng.
4. Giới hạn phạm vi đề tài:
Từ việc phân tích cơ sở lý luận, thực tiễn của vấn đề nghiên cứu và trong
khuôn khổ của Luận văn Thạc sĩ, đề tài tập trung vào xác định nội dung kiến thức
cơ bản của Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1919 – 1945, từ đó đề xuất một số biện
pháp cụ thể, chủ yếu và thiết thực tổ chức cho học viên lĩnh hội kiến thức cơ bản

trong hoạt động nội khoá ở các trung tâm giáo dục thường xuyên. Để nắm bắt được
thực trạng của vấn đề, đề tài tiến hành điều tra thực trạng và nhận thức về việc
giảng dạy bộ môn lịch sử của 30 giáo viên hiện đang giảng dạy ở các trung tâm
giáo dục thường xuyên và các phân hiệu bổ túc văn hoá trên địa bàn thành phố.
Đồng thời, đề tài cũng tiến hành thực nghiệm sư phạm ở Trung tâm giáo dục
thường xuyên quận 1, 2, 12, Bình Thạnh, và Thủ Đức để khẳng định tính khả thi về
những biện pháp mà đề tài đã đưa ra.
5. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu:

16


5.1. Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở khẳng định tầm quan trọng của việc
xác định và tổ chức cho học viên giáo dục thường xuyên lĩnh hội kiến thức cơ bản,
đề tài đi sâu nghiên cứu xác định nội dung kiến thức cơ bản và đề xuất những biện
pháp sư phạm chủ yếu để tổ chức cho học viên ở các trung tâm giáo dục thường
xuyên lĩnh hội kiến thức cơ bản trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ năm 1919 –
1945 (Lớp 12).
5.2. Để đạt được mục đích trên, đề tài cần thực hiện các nhiệm vụ cụ thể sau:
- Tìm hiểu (Lý luận Giáo dục học, Tâm lý học, Lý luận và phương pháp dạy
học lịch sử, để xây dựng cơ sở lý thuyết cho đề tài.
- Tiến hành điều tra, khảo sát tình hình dạy học lịch sử ở các Trung tâm Giáo
dục thường xuyên trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh nhằm làm rõ thực trạng của
việc tổ chức cho học viên lĩnh hội kiến thức cơ bản mơn lịch sử, phân tích kết quả
điều tra, rút ra kết luận khái quát.
- Nghiên cứu Sách Giáo khoa lịch sử lớp 12 để xác định kiến thức cơ bản
trong dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1919 – 1945.
- Đề xuất các biện pháp sư phạm tổ chức cho học viên giáo dục thường
xuyên lĩnh hội kiến thức cơ bản trong dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1919 –
1945 (lớp 12) và tiến hành thực nghiệm sư phạm để khẳng định tính khả thi của

những biện pháp đã đề xuất.
6. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu:
6.1. Cơ sở phương pháp luận của đề tài là lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin
về nhận thức và tư tưởng Hồ Chí Minh; đường lối, quan điểm của Đảng, chính
sách pháp luật của Nhà nước về giáo dục và đào tạo nói chung, về dạy học lịch sử
nói riêng.
6.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu: để thực hiện những nhiệm vụ mà đề tài
đặt ra, chúng tôi sử dụng các nhóm phương pháp nghiên cứu chủ yếu sau đây:
6.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Sưu tầm và phân tích tổng
hợp một số tác phẩm kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin, của Hồ Chí Minh về
17


giáo dục, các Văn kiện của Đảng và Nhà nước ta về giáo dục, đọc các cơng trình
khoa học về giáo dục học, tâm lý học, giáo dục lịch sử, các tài liệu lịch sử liên
quan.
Nghiên cứu chương trình, Sách Giáo khoa lịch sử lớp 12 để xác định kiến
thức cơ bản cần tổ chức cho học viên lĩnh hội và đề xuất các biện pháp tổ chức lĩnh
hội kiến thức
6.2.2. Nhóm nghiên cứu thực tiễn: thơng qua quan sát, thăm dò, phỏng vấn
giáo viên, học viên; lập phiếu test để đánh giá thực trạng việc dạy và học bộ mơn
lịch sử hiện nay nói chung, vấn đề tổ chức cho học viên giáo dục thường xuyên
lĩnh hội kiến thức cơ bản trong dạy học lịch sử nói riêng. Soạn bài và tiến hành
thực nghiệm sư phạm ở một số trung tâm giáo dục thường xuyên để khẳng định
tính khả thi của đề tài.
6.2.3. Sử dụng phương pháp toán học thống kê để xử lý kết quả thực nghiệm
sư phạm và rút ra kết luận.
7. Giả thuyết khoa học:
Nếu giáo viên ở các trung tâm giáo dục thường xuyên áp dụng các biện
pháp sư phạm theo những yêu cầu mà đề tài đưa ra sẽ góp phần nâng cao chất

lượng dạy và học mơn lịch sử nói chung, phần Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1919 –
1945 (lớp 12) nói riêng.
8. Đóng góp của đề tài:
- Tiếp tục khẳng định tầm quan trọng của vấn đề xác định và tổ chức cho
học viên giáo dục thường xuyên lĩnh hội kiến thức cơ bản trong dạy học lịch sử.
- Làm rõ hơn thực trạng việc tổ chức cho học viên lĩnh hội kiến thức cơ bản
trong dạy học lịch sử ở các Trung tâm Giáo dục thường xuyên thành phố Hồ Chí
Minh.
- Xác định đúng kiến thức cơ bản trong dạy học phần Lịch sử Việt Nam giai
đoạn 1919 – 1945 phù hợp với đặc điểm đối tượng học viên.

18


- Đề xuất được các biện pháp sư phạm nhằm tổ chức cho học viên lĩnh hội
kiến thức cơ bản phần Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1919 – 1945.
9. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài:
9.1. Ý nghĩa khoa học: đề tài góp phần làm phong phú thêm lý luận dạy học
bộ môn về vấn đề xác định và tổ chức cho học viên các trung tâm giáo dục thường
xuyên lĩnh hội kiến thức cơ bản.
9.2. Ý nghĩa thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần bồi dưỡng
năng lực dạy học cho bản thân và đồng nghiệp để nâng cao chất lượng dạy học bộ
môn, từ kết quả nghiên cứu này, giáo viên tham gia giảng dạy lịch sử ở các trung
tâm giáo dục thường xuyên có thể vận dụng được vào thực tiễn dạy học của mình.
10. Cấu trúc luận văn:
Ngồi Mở đầu, Kết luận, tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung luận văn
được cấu trúc thành 2 chương:
- Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc tổ chức cho học viên lĩnh hội kiến
thức cơ bản trong dạy học lịch sử ở các trung tâm giáo dục thường xuyên
- Chương 2: Một số biện pháp tổ chức cho học viên lĩnh hội kiến thức cơ bản trong

dạy học Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1919 – 1945 (lớp 12).Thực nghiệm sư phạm

Chương 1
Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc tổ chức cho học viên lĩnh hội kiến
thức cơ bản trong dạy học lịch sử ở các trung tâm giáo dục thường xuyên

19


Trong học tập bộ môn lịch sử ở các trung tâm giáo dục thường xuyên, học
viên tiếp nhận những kiến thức cơ sở của khoa học lịch sử, đó là những kiến thức
cơ bản nhất, tương đối ổn định trong nghiên cứu, phù hợp với chương trình và
khơng thuộc những vấn đề còn đang tranh luận trong giới khoa học hoặc những
vấn đề cịn mới chưa được kiểm nghiệm. Vì vậy, nhiều vấn đề về mặt sư phạm
được đặt ra và giải quyết khi lựa chọn các thành tựu, kết quả nghiên cứu để đưa
vào chương trình giảng dạy trong trường phổ thơng nói chung, ở các trung tâm
giáo dục thường xuyên nói riêng, đó là những quan niệm về kiến thức cơ bản môn
lịch sử, mục tiêu của bộ mơn lịch sử trong nhà trường nói chung với việc xác định
những kiến thức cơ bản, những yêu cầu đối với việc tiếp nhận kiến thức của học
viên. Với cơ sở lý luận này, chúng tôi đã điều tra, khảo sát thực tiễn tình hình dạy
học lịch sử ở các trung tâm giáo dục thường xuyên, từ đó có thể đề xuất những
phương hướng để giải quyết vấn đề và các biện pháp sư phạm mà Luận văn đưa ra
để áp dụng chung cho việc dạy và học bộ môn lịch sử ở các trung tâm giáo dục
thường xuyên thành phố Hồ Chí Minh.
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1.Quan niệm về kiến thức cơ bản trong dạy học lịch sử ở trung tâm
giáo dục thường xuyên
Nội hàm khái niệm “kiến thức” nói chung được hiểu tuỳ thuộc nhiều vào vị
trí của con người trong trong một thời đại và một giai cấp nhất định, như vậy khái
niệm “kiến thức” và “tri thức” ở một mức độ nào đó khơng hồn tồn đồng nhất

với nhau.
Vậy “tri thức” là sự tái hiện trong tư tưởng của con người đối tượng được
nhận thức về các vấn đề của đối tượng ấy như những hình dạng thuộc tính, những
mối quan hệ, những quy luật vận động và phát triển của đối tượng. Tri thức được
thể hiện ra bên ngồi qua hệ thống ngơn ngữ hoặc bằng những ký hiệu khác. Tri
thức được hình thành như vậy cịn mang tính cảm tính tự nhiên và chưa đi sâu vào
bản chất của đối tượng, nhưng nó đã đánh dấu bước phát triển nhảy vọt, đưa con
người thoát khỏi thế giới động vật để đến với thế giới loài người.

20