Tổ chức và hoạt động của ban tuyên huấn trung ương cục miền nam trong kháng chiến chống mỹ 1961 1975

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
--------------D›E---------------

ĐỖ VĂN BIÊN

TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA BAN TUYÊN HUẤN
TRUNG ƯƠNG CỤC MIỀN NAM TRONG KHÁNG CHIẾN
CHỐNG MỸ (1961-1975)

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ

Thành phố Hồ Chí Minh – 2016


ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
_____________

ĐỖ VĂN BIÊN

TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA BAN TUYÊN HUẤN
TRUNG ƯƠNG CỤC MIỀN NAM TRONG KHÁNG CHIẾN
CHỐNG MỸ (1961-1975)
LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ
Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam Cận đại và Hiện đại
Mã số: 62.22.54.05
Người hướng dẫn khoa học:
PGS.TS. Hà Minh Hồng
Phản biện:
1. PGS.TS. Hồ Sơn Đài

2. TS. Lê Hữu Phước
3. TS. Trần Thị Nhung
Phản biện độc lập:
1. PGS.TS. Trần Ngọc Long
2. PGS.TS. Nguyễn Đình Lê
Thành phố Hồ Chí Minh – 2016


LỜI CAM ĐOAN

Tơi cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu do tơi thực hiện. Các trích
dẫn, số liệu và kết quả nghiên cứu nêu trong luận án là trung thực, có nguồn
gốc rõ ràng. Các luận điểm khoa học, nhận định, đánh giá do cá nhân tôi
nghiên cứu trên cơ sở nguồn tư liệu xác thực và chưa từng được cơng bố trong
bất kỳ cơng trình nào khác./.

Tác giả

Đỗ Văn Biên


MỤC LỤC

i.

Lời cam đoan

ii. Mục lục
iii. Danh mục viết tắt
MỞ ĐẦU

1.

LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI VÀ MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU ------------------ 1

2.

ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU --------------------------------- 3

3.

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ----------------------------------------------- 4

4.

NGUỒN TÀI LIỆU ----------------------------------------------------------------- 6

5.

ĐÓNG GÓP KHOA HỌC CỦA LUẬN ÁN ----------------------------------- 6

6.

BỐ CỤC LUẬN ÁN ---------------------------------------------------------------- 8

Chương 1: TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN
QUAN ĐẾN BAN TUYÊN HUẤN TRUNG ƯƠNG CỤC MIỀN NAM ---------- 9
1.1.

Khái niệm tuyên huấn và công tác tuyên huấn ----------------------------- 9

1.2.

Tình hình nghiên cứu đề tài ---------------------------------------------------- 12
1.2.1. Nhóm các cơng trình nghiên cứu về kháng chiến chống Mỹ có đề
cập đến bối cảnh lịch sử và những hoạt động phát huy sức mạnh
ý chí - tinh thần trong chiến tranh --------------------------------------------- 12
1.2.2. Nhóm các cơng trình nghiên cứu về miền Nam, Nam Bộ trong
kháng chiến chống Mỹ có đề cập đến công tác tuyên huấn và Ban
Tuyên huấn Trung ương Cục miền Nam ------------------------------------------16
1.2.3. Nhóm các cơng trình nghiên cứu về tổ chức và một số hoạt động
cụ thể của công tác tuyên huấn và Ban Tuyên huấn Trung ương
Cục miền Nam trong kháng chiến chống Mỹ --------------------------------- 19

1.3.

Những vấn đề đặt ra cần được tiếp tục nghiên cứu ---------------------- 24

Tiểu kết chương 1 ------------------------------------------------------------------------- 25


Chương 2: BAN TUYÊN HUẤN TRUNG ƯƠNG CỤC MIỀN NAM
RA ĐỜI VÀ NHỮNG HOẠT ĐỘNG CHỦ YẾU TRONG THỜI KỲ
1961 – 1965 --------------------------------------------------------------------------------------- 26
2.1. Quá trình ra đời của Ban Tuyên huấn Trung ương Cục miền
Nam --------------------------------------------------------------------------------- 26
2.1.1.

Những cơ sở lịch sử ---------------------------------------------------------- 26

2.1.2. Bối cảnh lịch sử và sự hình thành Ban Tuyên huấn

Xứ ủy Nam Bộ --------------------------------------------------------------- 30
2.1.3. Cách mạng miền Nam chuyển thế chiến lược và sự thành lập
Trung ương Cục miền Nam -------------------------------------------------- 34
2.1.4. Ban Tuyên huấn Trung ương Cục miền Nam ra đời --------------------- 38
2.2. Chức năng, nhiệm vụ và buổi đầu hình thành bộ máy tổ chức
Ban Tuyên huấn Trung ương Cục miền Nam --------------------------------- 40
2.2.1. Chức năng, nhiệm vụ --------------------------------------------------------- 40
2.2.2. Bộ máy tổ chức ----------------------------------------------------------------- 43
2.3. Những hoạt động chủ yếu của Ban Tuyên huấn Trung ương
Cục miền Nam trong thời kỳ 1961 – 1965------------------------------------- 48
2.3.1. Hoạt động huấn học ---------------------------------------------------------- 48
2.3.2. Hoạt động tuyên truyền ------------------------------------------------------ 51
2.3.3. Hoạt động thông tấn - báo chí ---------------------------------------------- 55
2.3.4. Hoạt động giáo dục ----------------------------------------------------------- 59
2.3.5. Hoạt động văn hóa - văn nghệ ---------------------------------------------- 62
Tiểu kết chương 2 ------------------------------------------------------------------------ 66
Chương 3: BAN TUYÊN HUẤN TRUNG ƯƠNG CỤC MIỀN
NAM PHÁT TRIỂN VÀ NHỮNG HOẠT ĐỘNG CHỦ YẾU
TRONG THỜI KỲ 1965 – 1975 ------------------------------------------------- 67
3.1. Quá trình phát triển hệ thống tổ chức của Ban Tuyên
huấn Trung ương Cục miền Nam (1965 – 1975) ------------------------- 67


3.1.1.

Mở rộng hệ thống tổ chức trước yêu cầu và nhiệm vụ mới
trong giai đoạn chống chiến lược Chiến tranh Cục bộ (1965
- 1968) -------------------------------------------------------------------------- 67

3.1.2. Củng cố, sắp xếp hệ thống tổ chức trong điều kiện khó khăn

của thời kỳ chống chiến lược Việt Nam hóa chiến tranh
(1969 -1972) ------------------------------------------------------------------- 72
3.1.3. Phát triển hoàn thiện hệ thống tổ chức trong giai đoạn kết
thúc chiến tranh (1973 - 1975) ---------------------------------------------- 77
3.2. Những hoạt động chủ yếu của Ban Tuyên huấn Trung ương
Cục miền Nam (1965 - 1975)----------------------------------------------------- 81
3.2.1. Hoạt động huấn học ---------------------------------------------------------- 81
3.2.2. Hoạt động tuyên truyền ------------------------------------------------------ 87
3.2.3. Hoạt động thơng tấn - báo chí ---------------------------------------------- 94
3.2.4. Hoạt động văn hóa - văn nghệ -------------------------------------------- 101
3.2.5. Hoạt động giáo dục --------------------------------------------------------- 107
3.2.6. Hoạt động phối hợp các cơ quan trong và ngoài Ban Tuyên
huấn Trung ương Cục miền Nam ----------------------------------------- 112
3.2.7. Hoạt động trong những đợt trọng tâm, trọng điểm ------------ 118
Tiểu kết chương 3 ------------------------------------------------------------------- 123
Chương 4: ĐẶC ĐIỂM, VAI TRỊ, ĐĨNG GĨP VÀ HẠN CHẾ CỦA
BAN TUYÊN HUẤN TRUNG ƯƠNG CỤC MIỀN NAM TRONG
KHÁNG CHIẾN CHỐNG MỸ CỨU NƯỚC --------------------------------------- 125
4.1. Đặc điểm phát triển ------------------------------------------------------------- 125
4.1.1

Ban Tuyên huấn Trung ương Cục miền Nam hình thành và phát
triển trong thực tiễn chiến tranh cách mạng miền Nam và phục vụ
trực tiếp cho cuộc chiến tranh ấy ------------------------------------------------- 125

4.1.2

Ban Tuyên huấn Trung ương Cục miền Nam thực hiện
song song chức năng cơ quan chuyên môn của Trung ương

Cục miền Nam và đảm nhận nhiều nhiệm vụ chuyên trách
của cơ quan chính quyền cách mạng ---------------------------------------- 129
4.1.3

Tổ chức và hoạt động của Ban Tuyên huấn Trung ương
Cục miền Nam ngày càng hồn thiện và có nhiều sáng
tạo, linh hoạt trong kháng chiến ------------------------------------------ 132

4.2. Vai trò lịch sử --------------------------------------------------------------------- 136
4.2.1.

Ban Tuyên huấn Trung ương Cục miền Nam là cơ quan tham
mưu và chỉ đạo thực tiễn của Trung ương Cục miền Nam về
công tác tuyên huấn ở chiến trường------------------------------------------- 136

4.2.2.

Ban Tuyên huấn Trung ương Cục miền Nam là cơ quan tiền
phương của Tuyên huấn Trung ương Đảng ở chiến trường ----------------- 139

4.2.3.

Ban Tuyên huấn Trung ương Cục miền Nam là cơ quan xung kích
trên mặt trận văn hóa - tư tưởng trong chiến tranh cách mạng ở
miền Nam --------------------------------------------------------------------- 141

4.3. Đóng góp to lớn------------------------------------------------------------------- 145
4.3.1. Cơng tác tun huấn với nhiều hoạt động phong phú đã phục
vụ kịp thời yêu cầu của kháng chiến qua các thời kỳ ------------------ 145

4.3.2. Ban Tuyên huấn Trung ương Cục miền Nam đã không ngừng
đào tạo và rèn luyện đội ngũ làm cơng tác tun huấn trên
mặt trận văn hóa - tư tưởng trong kháng chiến ------------------------- 148
4.3.3. Ban Tuyên huấn Trung ương Cục miền Nam đã tổ chức
những hoạt động phong phú sáng tạo, có hiệu quả trên lĩnh
vực chính trị, văn hóa - tư tưởng, khơi dậy được sức mạnh
tổng hợp của chiến tranh nhân dân ------------------------------------ 151
4.4. Một số hạn chế-------------------------------------------------------------------- 155
Tiểu kết chương 4 ------------------------------------------------------------------- 159
KẾT LUẬN --------------------------------------------------------------------------------- 161
TÀI LIỆU THAM KHẢO --------------------------------------------------------------- 169
DANH MỤC CƠNG TRÌNH, BÀI BÁO ĐÃ CÔNG BỐ ------------------------- 194
PHỤ LỤC ----------------------------------------------------------------------------------- 196


DANH MỤC VIẾT TẮT

Ban Tuyên huấn Trung ương Cục miền Nam

BTHTWC

Ban Tuyên huấn Xứ ủy Nam Bộ

BTHXU

Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam

CPCMLT

Việt Nam

Đảng Cộng sản Việt Nam

ĐCSVN

Đảng Lao động Việt Nam

ĐLĐVN

Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam

MTDTGP

Trung ương Đảng

TWĐ

Trung ương Cục miền Nam

TWC


1

PHẦN MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI VÀ MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Lý do chọn đề tài
Lịch sử đấu tranh của dân tộc Việt Nam đã ghi nhận những hoạt động
trên lĩnh vực chính trị - tư tưởng nhằm phát huy tối đa sức mạnh ý chí - tinh
thần là một trong những yếu tố quan trọng làm nên thắng lợi của chiến tranh
nhân dân, làm thất bại mọi mưu đồ và tham vọng của các thế lực xâm lược.

Trong kháng chiến chống xâm lược (1945-1975), kế thừa và phát huy
truyền thống của cha ông, những hoạt động trên lĩnh vực chính trị - tư tưởng
được Đảng Lao động Việt Nam (ĐLĐVN) phát huy cao độ, trở thành một
sức mạnh quan trọng, góp phần làm nên thắng lợi của cuộc kháng chiến.
Trong chiến tranh ở cách mạng miền Nam từ năm 1961, để đáp ứng yêu
cầu, nhiệm vụ mới, Ban chấp hành Trung ương Đảng Lao động Việt Nam
quyết định tái lập Trung ương Cục miền Nam (TWC), từ đó, các tổ chức
trong hệ thống cơ quan lãnh đạo và chỉ đạo thực tiễn này được ra đời và hoạt
động, trong đó có Ban Tuyên huấn Trung ương Cục miền Nam (BTHTWC).
BTHTWC là cơ quan chuyên môn của TWC, làm cơng tác tham mưu
cho TWC về chính trị - tư tưởng, tổ chức thực hiện những hoạt động về
tuyên truyền, huấn học và một số lĩnh vực văn hóa, giáo dục trong chiến
tranh cách mạng trên địa bàn Nam Bộ và cực Nam Trung bộ.
Quá trình hình thành và phát triển trên chiến trường miền Nam từ năm
1961 đến năm 1975, BTHTWC đã thực hiện sáng tạo và hiệu quả chức năng
và nhiệm vụ của một cơ quan chuyên môn vừa tham mưu, vừa tổ chức thực
hiện, trở thành đơn vị chủ lực trên “trận địa” chính trị - tư tưởng của cuộc
chiến tranh nhân dân, góp phần quan trọng vào sự nghiệp đấu tranh giải
phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Quá trình tổ chức và hoạt động ấy,
BTHTWC đã đạt được nhiều kết quả và để lại bài học kinh nghiệm cho công


2

tác tuyên huấn, phục vụ cho công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt
Nam xã hội chủ nghĩa, nhất là trong đấu tranh bảo vệ chủ quyền quốc gia ở
biên giới và biển đảo ngày nay.
Sau nhiều thập kỷ kết thúc chiến tranh, kể từ ngày TWC, BTHTWC
hoàn thành nhiệm vụ lịch sử của mình mặc dù đã có rất nhiều cơng trình đi
sâu nghiên cứu, tìm hiểu về cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, về tổ

chức và hoạt động của TWC, song cho đến nay vẫn chưa có một cơng trình
chun khảo nào nghiên cứu một cách có hệ thống về các tổ chức chun
mơn của Đảng trên chiến trường Nam Bộ và cực Nam Trung bộ với tư cách
là đối tượng nghiên cứu độc lập, trong đó có BTHTWC. Như vậy, nghiên
cứu về tổ chức và hoạt động của BTHTWC với tư cách là đối tượng nghiên
cứu độc lập khơng chỉ có giá trị khoa học mà cịn có ý nghĩa thực tiễn sâu
sắc. Đó là những lý do tôi quyết định chọn đề tài: “Tổ chức và hoạt động
của Ban Tuyên huấn Trung ương Cục miền Nam trong kháng chiến
chống Mỹ (1961-1975)” làm Luận án Tiến sĩ chuyên ngành Lịch sử Việt
Nam Cận đại và Hiện đại.
Mục đích nghiên cứu đề tài là:
Phục dựng quá trình hình thành, các bước phát triển của BTHTWC từ
năm 1961 đến năm 1975, từ đó, khái quát thành một số đặc điểm về tổ chức
và hoạt động của BTHTWC trong chiến tranh, đưa ra một số nhận xét, đánh
giá về vai trị, vị trí và những đóng góp, cũng như những hạn chế của
BTHTWC trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước.
Rút ra những bài học kinh nghiệm của công tác tuyên huấn trong kháng
chiến chống Mỹ ở miền Nam, làm cơ sở vận dụng vào sự nghiệp xây dựng
và bảo vệ Tổ quốc hiện nay.
Nhằm giáo dục truyền thống cách mạng cho các thế hệ sau về cuộc đấu
tranh trường kì, gian khổ của dân tộc trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu
nước thế kỷ XX. Đồng thời, góp phần đáp ứng tâm tư, nguyện vọng của cán


3

bộ, công nhân viên và chiến sĩ các cơ quan BTHTWC - những người từng
tham gia các hoạt động tuyên huấn trong thời kỳ chiến tranh, nay đang sinh
sống trên mọi miền Tổ quốc luôn nhớ về thời chiến đấu và tri ân những
người đã ngã xuống vì sự nghiệp tuyên huấn.

Từ đó, luận án tập trung giải quyết một số nhiệm vụ cơ bản sau đây:
-

Xây dựng khái niệm và nội hàm tun huấn và cơng tác tun huấn,

hình thành cơ sở lý luận về tuyên huấn và công tác tuyên huấn.
-

Nghiên cứu cơ sở hình thành BTHTWC, qua đó cung cấp cứ liệu cơ

bản về lịch sử hình thành của một tổ chức đặc thù của ĐLĐVN, TWC trong
cách mạng Việt Nam.
-

Làm sáng tỏ hoàn cảnh lịch sử, những nhân tố tác động đến công

tác tổ chức và hoạt động của BTHTWC.
-

Nghiên cứu những bước phát triển cụ thể về mặt tổ chức và những

hoạt động chủ yếu, chức năng và nhiệm vụ của BTHTWC từ khi thành lập
đến khi chấm dứt nhiệm vụ lịch sử.
-

Đánh giá vai trị, vị trí, tầm quan trọng và những đóng góp của

BTHTWC trong kháng chiến từ năm 1961 đến năm 1975.
-

Đánh giá những thành công, hạn chế và bài học kinh nghiệm trong

thực tiễn hoạt động của BTHTWC.
-

Bổ sung và hệ thống hóa nguồn tư liệu, các sơ đồ tổ chức bộ máy và

hoạt động của BTHTWC.
2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là quá trình hình thành, phát triển hệ
thống tổ chức, chức năng, nhiệm vụ và những hoạt động chủ yếu của hệ
thống tổ chức BTHTWC qua các giai đoạn kháng chiến. Cụ thể là:
-

Hệ thống bộ máy tổ chức của BTHTWC gồm ban lãnh đạo, các cơ

quan trực thuộc như: Văn phịng, Thơng tấn xã Giải phóng, Đài phát thanh
Giải phóng, Tiểu ban Tuyên truyền, Tiểu ban Văn nghệ, Tiểu ban Giáo dục,


4

Tiểu ban Tuyên truyền Đối ngoại, Tiểu ban Báo chí - Xuất bản, Đồn Văn
cơng Giải phóng, Báo Giải phóng, Tạp chí, Xưởng phim Giải phóng, Phịng
Hội họa, Trường Nguyễn Ái Quốc, Trường Giáo dục Tháng Tám, Trường Ca
múa nhạc Lam Giang, Nhà in Trần Phú,...
-

Các hoạt động chủ yếu và xuyên suốt: huấn học, tuyên truyền, giáo

dục, văn hóa - văn nghệ, thơng tấn - báo chí, trong những đợt trọng tâm,
trọng điểm của cách mạng miền Nam, sự phối hợp giữa các cơ quan, đơn vị
trong BTHTWC và giữa BTHTWC với các cơ quan của TWC, ban ngành
khác là cơ quan chính quyền thuộc Mặt trận dân tộc Giải phóng miền Nam
(MTDTGP), Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam
(CPCMLT) trong hoạt động kháng chiến ở chiến trường Nam Bộ.
Phạm vi nghiên cứu: về thời gian, từ năm 1961- là năm BTHTWC
thành lập, bắt đầu thực hiện chức năng nhiệm vụ trên chiến trường miền
Nam đến năm 1975 kết thúc thắng lợi cuộc kháng chiến, hoàn thành nhiệm
vụ lịch sử. Quá trình 15 năm ấy, tổ chức và hoạt động của BTHTWC được
phân kỳ thành 4 giai đoạn: 1961-1965, 1965-1968, 1969-1972, 1973-1975 tương ứng với các giai đoạn chống các chiến lược chiến tranh thực dân mới
của đế quốc Mỹ.
Phạm vi nghiên cứu: về không gian, là chiến trường miền Nam thuộc
phạm vi chỉ đạo của Trung ương Cục miền Nam gồm các tỉnh thành từ Cực
Nam Trung bộ đến miền Đông và miền Tây Nam bộ (từ Bình Tuy trở vào
Rạch Giá). Đó là phạm vi tương ứng với Quân khu III, Quân khu IV và Biệt
khu Thủ đơ của chính quyền Sài Gịn và các Khu 6, 7, 8, 9, 10, Khu Sài Gòn
- Gia Định của cách mạng miền Nam.
3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đề tài nghiên cứu được thực hiện dựa trên hai phương pháp cơ bản của
nghiên cứu lịch sử là phương pháp lịch sử và phương pháp logic.


5

Việc sử dụng phương pháp lịch sử giúp ghi lại những sự kiện chính về
q trình hình thành, xây dựng và phát triển hệ thống tổ chức và hoạt động
chủ yếu của BTHTWC trong chiến tranh cách mạng. Phương pháp logic xâu
chuỗi, hệ thống lại những sử liệu, kết nối các sự kiện nổi bật có tính xun
suốt của tổ chức này. Từ đó, đúc kết thành những luận điểm chính có tính hệ

thống về tổ chức và hoạt động của BTHTWC trong kháng chiến.
Sự kết hợp hai phương pháp lịch sử và logic là yêu cầu cơ bản đối với
việc nghiên cứu đề tài, vừa làm cho đề tài mang tính định lượng cụ thể, vừa
mang tính định tính để làm nổi bật những nội dung hoạt động của công tác
tuyên huấn. Trên cơ sở phương pháp luận Mác - xít, các sự kiện, các vấn đề
được trình bày nằm trong mối quan hệ biện chứng của cuộc chiến tranh cách
mạng của nhân dân miền Nam từ năm 1961 đến năm 1975.
Bên cạnh đó, đề tài cịn tiếp cận phương pháp Oral History (Lịch sử qua
lời kể), phỏng vấn sâu với các nhân chứng nguyên là cán bộ lãnh đạo ban,
tiểu ban của BTHTWC, cùng với nguồn tài liệu thành văn, tư liệu lời kể của
các nhân chứng, giúp tái hiện một cách sinh động hệ thống tổ chức và những
hoạt động chủ yếu của BTHTWC; đánh giá về vai trò và tầm quan trọng của
tổ chức này qua lời kể nhân chứng; bổ sung những tư liệu, hiện vật do các
nhân chứng cung cấp.
Ngoài ra, nhằm cung cấp thêm tư liệu thực tế sinh động về quá trình
hình thành, xây dựng và phát triển của BTHTWC tại các căn cứ trú đóng của
BTHXU, BTHTWC trong thời kỳ chiến tranh, chúng tơi đã đi thực địa để
tìm hiểu nơi trú đóng của Ban Tuyên huấn Xứ ủy (BTHXU) trong khoảng
thời gian (1955 - 1956) ở đơ thành Sài Gịn, ngày nay là số nhà: 51/10/14,
đường Cao Thắng, phường 3, quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh; căn cứ của
BTHTWC tại Lò Gò, Bắc Tây Ninh, ngày nay là khu vực Vườn Quốc gia Lò
Gò - Xa Mát, xã Tân Bình, huyện Tân Biên, tỉnh Tây Ninh.


6

4. NGUỒN TÀI LIỆU
Đề tài tiếp cận và sử dụng tài liệu từ các nguồn sau:
Thứ nhất: văn kiện Đại hội của Đảng Lao động Việt Nam (ĐLĐVN);
các nghị quyết, chỉ thị, văn bản chỉ đạo cách mạng của ĐLĐVN và TWC.

Thứ hai: tài liệu lưu trữ tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia II, Phòng Khoa
học quân sự Quân khu 7, Phòng đọc hạn chế Thư viện Tổng hợp Thành phố
Hồ Chí Minh về cơng tác tun huấn và tổ chức hoạt động của BTHTWC.
Thứ ba: tài liệu của BTHTWC xuất bản trong kháng chiến lưu tại Công
ty in Trần Phú, Thành phố Hồ Chí Minh, gồm: Tạp chí Tiền phong, Tạp chí
Hướng dẫn tuyên truyền, Tạp chí Thời sự phổ thơng, Tạp chí Thời sự nhân
dân, Tạp chí Sinh hoạt văn nghệ, Tập sách Miền Nam anh dũng, Tủ sách
Nghiệp vụ tuyên truyền,…
Thứ tư: sách, luận văn, luận án, luận văn tốt nghiệp, đề tài nghiên cứu
khoa học liên quan đến lịch sử Việt Nam hiện đại, liên quan đến cuộc kháng
chiến chống Mỹ cứu nước.
Thứ năm: sách, tài liệu, hồi ký của tác giả là người nước ngoài.
Thứ sáu: tài liệu phỏng vấn các nhân chứng nguyên là cán bộ
BTHTWC các thời kỳ. Thơng qua chương trình nghiên cứu Lịch sử qua lời
kể, đề tài bổ sung thêm các tư liệu bằng văn bản tường thuật qua lời kể của
các nhân chứng - nguyên là cán bộ lãnh đạo, cán bộ các tiểu ban và nhân
viên BTHTWC; hồi ký của cơ quan, tổ chức và các cá nhân thuộc BTHTWC
miền Nam như: Đài phát thanh Giải phóng, Thơng tấn xã Giải phóng, Nhà in
Trần Phú, Trường ca, múa, nhạc Lam Giang.
5. ĐÓNG GÓP KHOA HỌC CỦA LUẬN ÁN
Luận án nghiên cứu làm rõ một số luận điểm khoa học sau:
-

Khẳng định tính tất yếu của sự ra đời và quá trình phát triển về mặt

tổ chức của BTHTWC trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Đó là


7

quá trình đáp ứng nhu cầu ngày càng cao về tuyên huấn trong chiến tranh
cách mạng.
-

Khẳng định những hoạt động chủ yếu của BTHTWC trong kháng

chiến chống Mỹ cứu nước, gồm một số lĩnh vực quan trọng như: hoạt động
huấn học, hoạt động tuyên truyền, hoạt động thông tấn - báo chí, hoạt động
giáo dục, hoạt động văn hóa - văn nghệ, hoạt động phối hợp, hoạt động trong
những đợt trọng tâm, trọng điểm là không thể thiếu trong kháng chiến cứu
nước, trong chiến tranh nhân dân. Đó là những hoạt động đồng bộ, xuyên
suốt, phối hợp nhau, đan xen nhau, tạo hiệu quả tương hỗ lẫn nhau, hình
thành thế trận nhiều tầng, nhiều lớp trên lĩnh vực văn hóa - tư tưởng của
cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước ở miền Nam.
-

Khẳng định vị trí, vai trị và đóng góp của BTHTWC, đó là q

trình đóng góp trực tiếp của một cơ quan chuyên môn đa dạng, đồng thời là
cơ quan tham mưu, tư vấn về chính trị - tư tưởng cho lãnh đạo Đảng, chính
quyền, quân đội trong kháng chiến ở chiến trường miền Nam, Nam Bộ và
Cực Nam Trung bộ. Q trình đó đã để lại những bài học quý giá, có giá trị
lâu dài đến tận ngày nay.
-

Cung cấp tư liệu nhằm bổ sung, làm rõ một số khía cạnh của cuộc

kháng chiến chống Mỹ trên mặt trận chính trị - tư tưởng để có thể lý giải
thêm về nguyên nhân thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ. Bổ khuyết
thêm cứ liệu và nhận định, đánh giá về những hoạt động đặc thù trong lịch

sử chiến tranh và lịch sử các tổ chức chuyên môn của Đảng.
-

Phục vụ cho công tác tham khảo, nghiên cứu liên quan đến luận án

và góp phần giáo dục truyền thống yêu nước, ý chí ngoan cường của nhân
dân Việt Nam trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất
nước cho thế hệ trẻ.


8

6. BỐ CỤC LUẬN ÁN
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, danh mục cơng trình
nghiên cứu và phụ lục, phần nội dung chính của luận án được xây dựng
thành 4 chương, 12 tiết, 33 tiểu tiết:
Chương 1: Tổng quan về tình hình nghiên cứu liên quan đến Ban
Tuyên huấn Trung ương Cục miền Nam.
Chương 2: Ban Tuyên huấn Trung ương Cục miền Nam ra đời và
những hoạt động chủ yếu trong thời kỳ 1961 – 1965.
Chương 3: Ban Tuyên huấn Trung ương Cục miền Nam phát triển và
những hoạt động chủ yếu trong thời kỳ 1965 – 1975.
Chương 4: Đặc điểm, vai trị, đóng góp và hạn chế của Ban Tuyên
huấn Trung ương Cục miền Nam trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước.


9

Chương 1
TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN BAN

TUYÊN HUẤN TRUNG ƯƠNG CỤC MIỀN NAM
1.1.

Khái niệm tuyên huấn và công tác tuyên huấn

“Tuyên huấn” trong tiếng Việt là cách nói tắt được dùng để chỉ hoạt động
tuyên truyền và huấn luyện. Từ điển từ và ngữ Việt Nam của Nguyễn Lân giải
thích: “tun huấn” là nói cơng tác tuyên truyền và huấn luyện về mặt chính trị.
Tuyên truyền (theo nghĩa Hán Việt, truyền là chuyển đi, giao cho) là phổ biến
một chủ trương hoặc một học thuyết cho đông đảo quần chúng biết và động viên
mọi người ra sức thực hiện. Huấn luyện: rèn luyện cho người ta nắm vững chủ
trương, đường lối để làm tốt công tác [65: tr.883].
Đại Từ điển tiếng Việt của Trung tâm Ngơn ngữ và Văn hóa giải thích từ
“huấn” trong thuật ngữ “huấn luyện”: Huấn là huấn đạo, dạy bảo, huấn chính,
huấn dụ, huấn luyện. “Huấn học”: cơng tác huấn luyện và học tập, nói tắt là
cơng tác huấn học. “Huấn luyện” là giảng dạy và hướng dẫn một số kĩ năng,
chuyên mục nhất định” [93: tr.850].
Từ điển Hán - Việt của học giả Đào Duy Anh giải nghĩa “tuyên truyền” là
lấy lời nói và văn tự mà truyền ra một đạo lý hoặc chủ nghĩa gì cho rộng” [1:
tr.414]. Hoặc “tuyên truyền” là giải thích rộng rãi để mọi người tán thành, ủng
hộ, làm theo” [94: tr.931].
Trong tiếng La tinh, từ để chỉ thuật ngữ “tuyên huấn” là “propaganda”
với nghĩa là truyền bá, truyền đạt một quan điểm nào đó. Thuật ngữ “tuyên
huấn” trong tiếng Anh là “propaganda and instruction, propagandainstruction; propaganda and training với nghĩa tuyên truyền và huấn luyện.
Để đạt được mục đích tun truyền thì phải tổ chức đào tạo, huấn luyện, tập
dượt, dạy dỗ” [84: Tr.931].


10

Thuật ngữ “propaganda” xuất hiện từ rất sớm trong nền văn minh Hy
Lạp. Thời bấy giờ, để đảm bảo quyền lợi và nghĩa vụ cho cơng dân, nhà
nước có nhiệm vụ thông tin, tuyên truyền những vấn đề quan trọng của
thành bang đến cơng dân, từ đó hình thành những cơng dân có ý thức về
quyền lợi và nghĩa vụ của họ.
Đến thế kỷ XVII, thuật ngữ "tuyên truyền" được đưa vào “sử dụng phổ
biến ở châu Âu gắn với các hoạt động truyền giáo của Giáo hội Công giáo”
[279]. Năm 1622, Đức Giáo Hoàng Gregory XV thành lập Thánh bộ Truyền bá
đức tin. Đây là một ủy ban của các Hồng Y có nhiệm vụ truyền bá đức tin của
Giáo hội ở các vùng đất ngoại đạo. Thời bấy giờ, mọi hoạt động tuyên truyền
đều phục vụ cho các hoạt động tôn giáo của Giáo hội Công giáo.
Đến đầu thế kỷ XX, hoạt động tuyên truyền trở thành hệ thống và gắn liền
với hoạt động chính trị có chủ đích của một chính phủ hoặc nhà nước. Lý giải
nguồn gốc hiện đại của thuật ngữ tuyên truyền, Hiệp hội Lịch sử của Mỹ cho
rằng: “Các cuộc chiến tranh là nguyên nhân trực tiếp “sản sinh” các chiến dịch
tuyên truyền mạnh mẽ khiến nhiều người cho rằng tuyên truyền là một cái gì đó
mới và hiện đại. Sự khác biệt về các vấn đề tơn giáo và chính trị của các quốc
gia, dân tộc đã dẫn đến công tác tuyên truyền” [279].
Sau chiến tranh thế giới lần thứ hai năm 1945, công tác tuyên truyền đã
khẳng định sức mạnh ghê gớm mà nó tạo ra: “Một đài phát thanh cũng có
thể bình định xong một đất nước”. “Một đơ la chi cho tun truyền có tác
dụng ngang với năm đơ la chi cho quốc phòng” [11: tr.28]. Bởi thế, trong
các cuộc chiến tranh xâm lược, can thiệp, bạo loạn lật đổ ở một số quốc gia
những năm cuối thế kỷ XX và thập niên đầu của thế kỷ XXI đều có sự tham
gia của bộ máy tuyên truyền khổng lồ.
Từ những kiến giải trên có thể hiểu “tuyên huấn” là một hoạt động có mục
đích chính trị của một chủ thể (chính phủ, đảng phái hoặc nhà nước, các tổ chức
xã hội, tơn giáo…) nhằm tuyền bá thơng tin có tính chất định hướng đến khách

11

thể (cán bộ, đảng viên, quần chúng, nhân dân, chiến sĩ, cơng nhân viên, hội viên,
tín đồ…) để khách thể hiểu rõ mục đích chính trị, từ đó họ tin tưởng và quyết
tâm hành động theo. Khi thực hiện hoạt động tuyên huấn, chủ thể phải sử dụng
tổng hợp các yếu tố như: ngơn ngữ nói, viết, hình ảnh, âm thanh, ánh sáng,…và
các phương tiện hỗ trợ khác. Đồng thời, phải đào tạo, tổ chức và huấn luyện đội
ngũ làm công tác tuyên huấn một cách chuyên nghiệp, khoa học để hoạt động
tuyên huấn đạt được hiệu quả.
Trong thực tế, hoạt động tuyên huấn là hoạt động mang tính tổng hợp,
được tạo thành từ nhiều hoạt động như: tuyên truyền, huấn học, giáo dục,
báo chí, thơng tấn, phát thanh, văn hóa, văn nghệ,… Những hoạt động này
thường được phân thành hoạt động văn hóa và hoạt động tư tưởng. Vì thế,
khi đề cập đến hoạt động tuyên huấn cũng chính là đề cập đến hoạt động
văn hóa - tư tưởng.
Ở Việt Nam, thuật ngữ “tuyên huấn” gắn liền với công tác tuyên huấn
của Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN). Ban Tuyên huấn có nhiệm vụ tham
mưu giúp các cấp ủy Đảng triển khai các hoạt động tuyên truyền, phổ biến
đường lối, chủ trương, chiến lược của Đảng về đấu tranh giành chính quyền,
giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước; tổ chức huấn luyện, giáo dục, định
hướng, nâng cao tinh thần đấu tranh cách mạng cho cán bộ và nhân dân.
Đồng thời, theo dõi tổng kết đánh giá công tác này, kịp thời tham mưu giúp
các cấp ủy Đảng trong thực tiễn.
Ngay từ những năm 20 của thế kỷ XX, bằng nhiều hình thức khác nhau,
lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và lực lượng yêu nước đã truyền bá Chủ nghĩa Mác Lênin, các tư tưởng tiến bộ về Việt Nam. Hoạt động này đã đặt nền móng cho
cơng tác tun huấn cách mạng sau này. Trong tiến trình cách mạng Việt Nam,
cơng tác tun huấn đã góp phần thúc đẩy sự ra đời chính đảng của giai cấp vơ
sản. Hoạt động tuyên huấn tham gia trực tiếp vào quá trình hình thành cương
lĩnh, đường lối chính trị của Đảng, truyền bá chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ

12

Chí Minh, chủ trương đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của nhà nước
đến quần chúng nhân dân. Đồng thời,“biến chủ trương, đường lối, chính sách
đó thành hành động cách mạng một cách tự giác của hàng triệu quần chúng,
tạo thành cao trào cách mạng, đưa cách mạng Việt Nam đi từ thắng lợi này
đến thắng lợi khác” [12: tr.5].
Công tác tuyên huấn gồm nhiều bộ phận cấu thành như: tuyên truyền và
huấn học, văn hóa, văn nghệ, giáo dục, báo đài và hệ thống trường đào tạo
chuyên môn, v.v... Mỗi một giai đoạn lịch sử, tên gọi của cơng tác này cũng có
sự cụ thể hóa như: Cổ động và Tuyên truyền, Tuyên - Văn - Giáo, Tuyên huấn,
Tư tưởng - Văn hóa, Khoa giáo Trung ương, Tuyên giáo Trung ương. Mặc dù
mang tên gọi khác nhau, nhưng về cơ bản chức năng, nhiệm vụ là giống nhau vì
đều xuất phát từ cơng tác tham mưu về cơng tác tư tưởng, văn hóa và khoa giáo
các cấp ủy Đảng. Trong đó, tên gọi Tuyên huấn vẫn là tên gọi phổ biến trong
chiến tranh cách mạng Việt Nam (1945-1975).
1.2. Tình hình nghiên cứu đề tài
1.2.1. Nhóm các cơng trình nghiên cứu về kháng chiến chống Mỹ có
đề cập đến bối cảnh lịch sử và những hoạt động phát huy sức mạnh ý chí tinh thần trong chiến tranh
Ngay từ đầu và khi cuộc chiến còn đang diễn ra, đã có nhiều bài viết, cơng
trình khoa học nghiên cứu về kháng chiến chống Mỹ cứu nước, về nhân tố sức
mạnh tinh thần đó là các cơng trình như: Nguyễn Khắc Viện (1963), Miền Nam
Việt Nam từ sau Điện Biên Phủ (Diệu Bình dịch); Cao Văn Lượng, Nhìn lại sự
thất bại thảm hại của đế quốc Hoa Kỳ trong chính sách sử dụng chính quyền tay
sai ở miền Nam Việt Nam; Bản chất giai cấp của chính quyền Ngơ Đình Diệm,
Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử số 6, số 8; Giáo sư Trần Văn Giàu (1964), Miền
Nam giữ vững thành đồng - Lược sử đồng bào miền Nam đấu tranh chống Mỹ
và tay sai, tập 1, Nxb Khoa học xã hội; Nhà xuất bản Quân đội Nhân dân
(1969), Một năm tổng tiến công và nổi dậy đồng loạt của quân và dân miền

13

Nam; Lê Duẩn (1970), Dưới lá cờ vẻ vang của Đảng vì độc lập tự do vì chủ
nghĩa xã hội tiến lên giành những thắng lợi mới, Nxb Tiền Phong; Hoàng Thanh
Hoài (1973), Chiến tranh Việt Nam, Linh Mục Cao Văn Luận viết lời tựa, Nxb
Sài Gòn; Viện Sử học (1974), Một số vấn đề về Việt Nam hóa chiến tranh, Nxb
Khoa học xã hội; Võ Nguyên Giáp (1975), Chiến tranh giải phóng và chiến
tranh giữ nước, Nxb Quân đội Nhân dân;…
Các cơng trình trên đưa ra những luận điểm và các kiến giải về cuộc kháng
chiến chống Mỹ của nhân dân Việt Nam đang tiến hành dưới nhiều góc độ khác
nhau, trong đó tập trung vào phân tích và làm rõ các nội dung về:
-

Bối cảnh tình hình thế giới, trong đó nhấn mạnh đến sự ra đời phát triển

của hệ thống xã hội chủ nghĩa, phong trào giải phóng dân tộc, miền Nam Việt
Nam trong các chiến lược tồn cầu của Mỹ.
-

Bối cảnh tình hình, ngun nhân, đặc điểm, cách thức tổ chức, các lực

lượng tham gia kháng chiến và các hình thái chiến tranh như: hoạt động chiến
tranh của Mỹ và chính quyền Việt Nam Cộng hịa; phong trào đấu tranh vũ
trang, đấu tranh chính trị ở miền Nam và Nam Bộ; quá trình vận dụng kinh
nghiệm “hai chân” (quân sự - chính trị), “ba mũi” (quân sự - chính trị - binh
vận) của quân và dân miền Nam trong chiến tranh nhân dân; tình hình chính trị kinh tế - xã hội ở miền Nam; các chiến lược chiến tranh của Mỹ đã tiến hành ở
Việt Nam, v.v…
-

Q trình xây dựng và vai trị của miền Bắc xã hội chủ nghĩa đối với sự

nghiệp cách mạng của cả nước; tinh thần quyết chiến, quyết thắng giặc Mỹ xâm
lược đã được ĐLĐVN tổ chức, động viên, cổ vũ đến toàn Đảng, toàn quân, toàn
dân nhằm phát huy tố đa sức mạnh ý chí - tinh thần vì mục tiêu giải phóng miền
Nam, thống nhất đất nước.
Điểm chung của các cơng trình này là mặc dù đề cập đến nhiều vấn đề,
kiến giải dưới nhiều góc độ khác nhau, nhưng đều đi đến nhận định chung về


14

thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của nhân dân Việt Nam, sự
thất bại của đế quốc Mỹ và chính quyền Sài Gịn là tất yếu.
Sau năm 1975, hàng ngàn cơng trình nghiên cứu về cuộc kháng chiến
chống Mỹ lần lược được công bố. Với nhiều thể loại phong phú và đa dạng như:
sách chuyên khảo, đề tài nghiên cứu khoa học, hội thảo khoa học quốc tế, quốc
gia, vùng, các trường, các viện, các tạp chí nghiên cứu chuyên ngành và chuyên
đề, v.v... Trên cơ sở tư liệu phong phú được khai thác từ kho lưu trữ tư liệu trong
chiến tranh và kinh nghiệm thực tiễn, nhiều vấn đề của cuộc kháng chiến chống
Mỹ, cứu nước được tổng kết và nâng lên thành lý luận. Đồng thời, gợi mở thêm
các vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu về sau như: nghệ thuật quân sự, nghệ thuật
chỉ đạo cuộc chiến tranh nhân dân; một số trận đánh cấp chiến lược, chiến dịch;
vai trò của hậu phương chiến lược miền Bắc trong chiến tranh và mối quan hệ
giữa hậu phương và tiền tuyến. Những vấn đề này được đề cập trong các cơng
trình như: Hồng Minh (1975), Thất bại của một sức mạnh phi nghĩa, Nxb Quân
đội Nhân dân; Bộ Quốc phòng, Viện Lịch sử Quân sự (1991), Cuộc chiến tranh
xâm lược thực dân mới của đế quốc Mỹ ở Việt Nam, Nxb Hà Nội; Giáo sư Trần
Nhâm (1995), Nghệ thuật biết thắng từng bước, Nxb Chính trị Quốc gia; Bộ

Ngoại giao (2002), Ngoại giao Việt Nam 1945-2000, Nxb Chính trị Quốc gia;
Ban Chỉ đạo Tổng kết cuộc chiến tranh trực thuộc Bộ Chính trị (1996), Tổng kết
cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước - Thắng lợi và bài học, Nxb Chính trị
Quốc gia; Thượng tướng Trần Văn Trà (2005), Kết thúc cuộc chiến 30 năm, Nxb
Quân đội Nhân dân; Bộ Quốc phòng, Viện Lịch sử Quân sự (2013), Lịch sử
Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước 1954-1975, Nxb Chính trị Quốc gia,
v.v… Nhiều vấn đề trong chiến tranh mà trước đó chưa có điều kiện để nghiên
cứu, đối sánh một cách toàn diện trên các lĩnh vực về quân sự - chính trị - ngoại
giao, kinh tế - xã hội, văn hóa - tư tưởng như: Việt Nam trong chiến lược toàn
cầu của đế quốc Mỹ; nguyên nhân chiến tranh, sự phá sản của nghệ thuật quân
sự Mỹ trong chiến tranh thực dân mới ở Việt Nam; quy luật phát triển của cách


15

mạng Việt Nam trong kháng chiến chống Mỹ; mối quan hệ giữa hậu phương
miền Bắc với tiền tuyến lớn miền Nam; ba vùng chiến lược, ba mũi giáp công
trong chiến tranh nhân dân, đấu tranh ngoại giao, ngoại giao nhân dân; công tác
tuyên truyền, cổ vũ, động viên nhân dân trong chiến tranh; v.v… đến nay cũng
được nghiên cứu một cách tồn diện hơn.
Bên cạnh các cơng trình nghiên cứu trong nước, cuộc chiến tranh của
Mỹ ở Việt Nam cũng thu hút sự quan tâm đặc biệt của các nhà nghiên cứu
nước ngồi với hàng loạt các cơng trình đã được cơng bố. Một số cơng trình
như: Daniel Ellsberg, Hồ sơ Lầu Năm Góc; Peter A.Poole (1973), The United
States and Indochina from FDR to Nixon, George Washington University
Washington, D.C, The Dryden Press; Trường Đại học Báo chí Kentucky, Viet
Nam as history (Việt Nam thiên lịch sử); John A.Amter (1985), Lời phán
quyết về Việt Nam, Nxb Quân đội Nhân dân; Gabriel Kolko (1985), Amatony
of War (Giải phẫu cuộc chiến tranh), Nxb New York; Robert S.McNaMaRa,
Nhìn lại quá khứ tấn thảm kịch và những bài học về Việt Nam, Nxb Chính trị

Quốc gia; H.Y Schandler, Nguyễn Mạnh Hà dịch, Sự nghiệp của một tổng
thống bị đổ vỡ L Johnson và Việt Nam, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh; James
G.Zumwalt, Chân trần chí thép, Nxb Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh,
v.v… Với sự thuận lợi trong việc tiếp cận kho tư liệu từ các cơ quan lưu trữ
của Chính phủ Mỹ, các cơng trình này đưa ra nhiều kiến giải về cuộc chiến
trên nhiều bình diện và nhiều góc độ tiếp cận. Từ đó lý giải những chính sách
lớn, sự can thiệp, dính díu của Mỹ đối khu vực Đơng Nam Á và ở Việt Nam.
Mỹ chỉ đạo và tiến hành chiến tranh Việt Nam 1954-1975 như thế nào? Miền
Bắc Việt Nam và miền Nam Việt Nam chỉ đạo và tiến hành cuộc chiến tranh
này ra sao? Truyền thống đấu tranh chống xâm lược, nguồn cuội sức mạnh
tinh thần của dân tộc Việt Nam bước đầu cũng đã được nhắc đến, v.v...
Đặc biệt, cơng trình “Nhìn lại q khứ tấn thảm kịch và những bài học về
Việt Nam” của Bộ trưởng Bộ Quốc phịng Mỹ Robert S.Mc Namara có sự đánh


16

giá, nhìn nhận một cách tồn diện về chiến tranh Việt Nam một cách “khách
quan”. Robert S.Mc Namara đã nhìn thẳng vào sự thật, rút ra những bài học về
Việt Nam với những suy nghĩ hết sức tích cực: “Qua nhận thức muộn mằn,
phải chăng nước Mỹ đã khôn ngoan khi can thiệp quân sự vào Việt Nam?
Chúng ta đã phạm những sai lầm gì? Có thể rút ra những bài học gì? Có thể
vận dụng bài học đó như thế nào cho hiện tại và tương lai?” [89: tr.48, 49].
Tác giả lý giải nguyên nhân thất bại của người Mỹ như:
“Đây là câu chuyện cho ta hiểu một khu vực hoàn toàn xa lạ với hầu
hết người Mỹ đã trở thành thí nghiệm cho một chiến lược ln được
điều chỉnh (…) Nó cũng là câu chuyện cho thấy cuộc chiến tranh hạn
chế đã phát triển thành một cuộc chiến tranh mất lòng người và gây
chia rẽ nhất trong một thế kỷ của lịch sử nước Mỹ ra sao” [86: tr.7].
Các cơng trình nghiên cứu của các tác giả nước ngồi cung cấp thêm góc

nhìn đối sánh, hai chiều về chiến tranh từ phía bên kia. Dù vậy, vẫn cịn khơng
ít ý kiến trái ngược. Điều này, xuất phát từ quan điểm xem xét và động cơ khác
nhau đề cập đến cuộc chiến tranh ở Việt Nam.
1.2.2. Nhóm các cơng trình nghiên cứu về miền Nam, Nam Bộ trong
kháng chiến chống Mỹ có đề cập đến cơng tác tun huấn và Ban Tuyên
huấn Trung ương Cục miền Nam
Miền Nam nói chung và Nam Bộ nói riêng là chiến trường trực tiếp và
xuyên suốt trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Vì thế sau ngày kết thúc chiến
tranh, nhiều cơng trình nghiên cứu lịch sử về cuộc kháng chiến chống Mỹ trên
địa bàn này được cơng bố với những nội dung chính như:
-

Bước phát triển có tính quy luật của chiến tranh nhân dân ở miền

Nam; những sự kiện chính yếu, mốc thời gian đánh dấu bước chuyển của các
giai đoạn cách mạng; phong trào đấu tranh ở những địa bàn có tính chiến lược
như Sài Gịn - Gia Định, Đơng Nam bộ, Tây Nam bộ, Cực Nam Trung bộ
được đề cập trong các cơng trình như: Ban Chỉ đạo và Ban biên tập truyền


17

thống Tây Nam bộ (2000), Tây Nam bộ 30 năm kháng chiến 1945-1975, lưu
hành nội bộ; Ban Biên soạn lịch sử Tây Nam bộ kháng chiến (2010), Lịch sử
Tây Nam bộ kháng chiến, Nxb Chính trị Quốc gia; Đảng ủy, Bộ Tư lệnh Quân
khu 7 (2007), Lịch sử miền Đông Nam bộ và Cực Nam Trung bộ kháng chiến
1945-1975, Nxb Chính trị Quốc gia; Hội đồng Chỉ đạo biên soạn Lịch sử
Nam Bộ kháng chiến (2010), Những vấn đề chính yếu trong Lịch sử Nam Bộ
kháng chiến 1945-1975, Biên niên Lịch sử Nam Bộ kháng chiến 1945-1975,
Nxb Chính trị Quốc gia; Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí

Minh (2002), Lịch sử biên niên Xứ ủy Nam Bộ và Trung ương Cục miền Nam
(1954-1975), Nxb Chính trị Quốc gia. Các cơng trình này dành dung lượng
lớn nội dung đề cập đến các chiến lược của cuộc chiến tranh xâm lược thực
dân mới của Mỹ đã tiến hành trên chiến trường B2- một chiến trường mà đối
với Việt Nam và Mỹ đều là chiến trường chủ yếu; đồng thời, rút ra một số
vấn đề có tính chất quy luật về hoạt động quân sự của Mỹ. Những vấn đề này
góp phần tổng kết kinh nghiệm chiến tranh cách mạng ở miền Nam, tạo tiền
đề cho các cơng trình nghiên cứu tiếp theo về cuộc kháng chiến ở các địa
phương cũng như trên toàn chiến trường Nam Bộ.
-

Cuộc chiến tranh xâm lược của đế quốc Mỹ và quy luật hoạt động của Mỹ

trên chiến trường Nam Bộ, chủ trương, biện pháp và thủ đoạn của cuộc chiến tranh
xâm lược thực dân mới của Mỹ tiến hành trên chiến trường miền Nam; cuộc đấu tranh
anh dũng của quân dân trên chiến trường chính Nam Bộ trong cuộc đối đầu với đế
quốc Mỹ trong các cơng trình: Phịng Tổng kết địch, Ban Tổng kết chiến tranh B2 (Dự
thảo) (1984), Quá trình cuộc chiến tranh xâm lược của đế quốc Mỹ và quy luật hoạt
động của Mỹ - Ngụy trên chiến trường B2, Nxb Quân đội Nhân dân; Hội đồng Chỉ đạo
biên soạn Lịch sử Nam Bộ kháng chiến (2010), Lịch sử Nam Bộ kháng chiến, tập I
1945-1954, tập II 1954-1975 , Nxb Chính trị Quốc gia; Hà Minh Hồng (2008), Nam
Bộ 1945-1975 - Những góc nhìn từ lịch sử chiến tranh cách mạng, Nxb Đại học Quốc
gia TP.HCM. Các cơng trình này đề cập đến cuộc chiến đấu gay go, quyết liệt