skkn GIÁO DỤC Ý THỨC BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY CÁC GIÁ TRỊ VĂN HÓA ĐỊA PHƢƠNG THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA NHÀ TRƢỜNG VÀ TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN (thpt)

SỞ
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

Đề tài:

GIÁO DỤC Ý THỨC BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY
CÁC GIÁ TRỊ VĂN HĨA ĐỊA PHƢƠNG THƠNG QUA
HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHĨA NHÀ TRƢỜNG
VÀ TRONG DẠY HỌC MƠN GIÁO DỤC CƠNG DÂN

LĨNH VỰC: NGỒI GIỜ LÊN LỚP - GDCD

Điện thoại: 0978


SỞ
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN
TRƢỜNG THPT KỲ SƠN
_________________________________________________

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Đề tài:

GIÁO DỤC Ý THỨC BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY
CÁC GIÁ TRỊ VĂN HĨA ĐỊA PHƢƠNG THƠNG QUA
HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHĨA NHÀ TRƢỜNG
VÀ TRONG DẠY HỌC MƠN GIÁO DỤC CƠNG DÂN

LĨNH VỰC: NGỒI GIỜ LÊN LỚP - GDCD

Nhóm thực hiện:

Năm học:
SĐT:

LÊ VĂN TẢO - NGUYỄN THỊ TÝ
2019 - 2020
0975.614.567
0984.976.345


MỤC LỤC

ĐẶT VẤN ĐỀ ...................................................................................................... 1
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI ................................................................................. 1
II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU....................................................................... 3
III. PHẠM VI NGHIÊN CỨU ........................................................................ 3
IV. THỜI GIAN NGHIÊN CỨU .................................................................... 3
V. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............................................................. 3
GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ ...................................................................................... 4
I. CƠ SỞ LÍ LUẬN ......................................................................................... 4
1. Tổng quan chung về di sản văn hóa....................................................... 4
1.1. Tiềm năng giá trị văn hóa Việt Nam đƣợc sử dụng để giáo dục ý
thức bảo tồn và phát huy một số giá trị văn hóa địa phƣơng cho học
sinh THPT qua hoạt động ngoại khóa. ...................................................... 4
1.2. Một vài nét đặc trƣng văn hóa huyện Kỳ Sơn .................................... 7
2. Hoạt động ngoại khóa qua hình thức trải nghiệm di sản văn hóa địa
phƣơng ....................................................................................................... 8
3. Ý nghĩa của hoạt động ngoại khóa qua hình thức trải nghiệm di sản ... 9
4. Tổng quan về vấn đề giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy một số
giá trị văn hóa cho học sinh trung học phổ thơng qua hoạt động ngoại
khóa .......................................................................................................... 10

5. Những yêu cầu về việc giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy giá trị
văn hóa cho học sinh trung học phổ thơng qua hoạt động ngoại khóa.... 10
II. CƠ SỞ THỰC TIỄN................................................................................. 11
1. Thực trạng học tập của học sinh về việc giáo dục ý thức bảo tồn và
phát huy các giá trị văn hóa địa phƣơng trên địa bàn huyện Kỳ Sơn ...... 11
2. Thực trạng giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa
địa phƣơng của giáo viên ......................................................................... 13
3. Thực trạng tổ chức ngoại khóa ở trƣờng trung học phổ thơng nói
chung và trƣờng trung học phổ thơng Kỳ Sơn nói riêng ......................... 13
III. GIẢI PHÁP GIÁO DỤC Ý THỨC BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY CÁC
GIÁ TRỊ VĂN HÓA ĐỊA PHƢƠNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC
PHỔ THÔNG THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TẠI
TRƢỜNG THPT KỲ SƠN ........................................................................... 15
1. Nâng cao nhận thức của giáo viên trong việc giáo dục ý thức bảo
tồn và phát huy các giá trị văn hóa cho học sinh trung học phổ thơng ... 15
2. Xây dựng kế hoạch ngoại khóa trong nhà trƣờng nhằm giáo dục ý
thức bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa trên địa bàn huyện Kỳ
Sơn ........................................................................................................... 17


2.1. Căn cứ lựa chon nội dung chƣơng trình hoạt động ngoại khóa để
giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa cho học sinh
trung học phổ thông ................................................................................. 17
2.2. Kế hoạch hoạt động ngoại khóa để giáo dục ý thức bảo tồn và
phát huy các giá trị văn hóa địa phƣơng cho học sinh trung học phổ
thông ........................................................................................................ 18
2.3. Thiết kế hoạt động ngoại khóa trong nhà trƣờng về giáo dục ý thức
bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa địa phƣơng trên địa bàn huyện
Kỳ Sơn ...................................................................................................... 20
3. Giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa địa phƣơng

thơng qua hoạt động ngoại khóa trong mơn Giáo dục công dân cho
học sinh trung học phổ thông trên địa bàn huyện Kỳ Sơn, tỉnh Nghệ
An ............................................................................................................. 22
3.1. Giáo dục truyền thống yêu nƣớc thông qua trải nghiệm di sản văn
hóa Đền Pu Nhạ Thầu huyện Kỳ Sơn ...................................................... 22
3.2. Giáo dục “lịng tự hào dân tộc” thơng qua tìm hiểu về trang phục
truyền thống dân tộc trên địa bàn huyện .................................................. 26
3.3. Giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa địa
phƣơng thông qua hoạt động trải nghiệm làng nghề truyền thống trên
địa bàn huyện Kỳ Sơn .............................................................................. 35
Độc đáo nghề rèn của ngƣời Mông ở Nghệ An ....................................... 42
3.3 Kết quả trải nghiệm di sản làng nghề truyền thống ........................... 44
IV. HIỆU QUẢ CỦA ĐỀ TÀI ...................................................................... 46
1. Phạm vi ứng dụng ................................................................................ 46
2. Mức độ vận dụng ................................................................................. 46
3. Hiệu quả ............................................................................................... 47
3.1. Khảo sát ............................................................................................ 47
3.2. Phân tích kết quả khảo sát ................................................................ 47
KẾT LUẬN ........................................................................................................ 49
I. NHỮNG ĐÓNG GĨP CỦA ĐỀ TÀI ........................................................ 49
1. Tính mới của đề tài .............................................................................. 49
2. Tính khoa học ...................................................................................... 49
3. Tính hiệu quả ....................................................................................... 49
II. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ, ĐỀ XUẤT .......................................................... 50
1. Với các cấp quản lí giáo dục ................................................................ 50
2. Với giáo viên........................................................................................ 50
3. Với học sinh ......................................................................................... 50
PHỤ LỤC
TÀI LIỆU THAM KHẢO

DANH MỤC VIẾT TẮT
BGD-ĐT :

Bộ Giáo dục - Đào tạo

THPT

:

Trung học phổ thơng

VH

:

Văn hóa dân tộc

GDCD

:

Giáo dục cơng dân

GDTX

:

Giáo dục thƣờng xuyên

UBND

:

Ủy ban nhân dân

THCS

:

Trung học cơ sở

KNS

:

Kỹ năng sống

HĐNK

:

Hoạt động ngoại khóa

DL

:

Dƣơng lịch

ĐẶT VẤN ĐỀ
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Tồn cầu hóa đã và đang tạo nên xu thế hội nhập quốc tế ngày càng sâu
rộng trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Hội nhập quốc tế tạo ra nhiều cơ hội
phát triển nhƣng cũng chứa đựng nhiều thách thức. Một trong những vấn đề cấp
thiết đƣợc Nhà nƣớc quan tâm chỉ đạo đó là: chú trọng giáo dục ý thức bảo tồn và
phát huy một số giá trị văn hóa cho thế hệ trẻ - chủ nhân tƣơng lai của đất nƣớc.
Vậy, làm thế nào để giáo dục học sinh ý thức bảo tồn và phát huy các giá trị văn
hóa dân tộc trong q trình phát triển kinh tế thời kì hội nhập quốc tế? Đây là vấn
đề cần đƣợc nghiên cứu để có những định hƣớng đúng đắn cho con đƣờng phát
triển của dân tộc, mà trách nhiệm trƣớc hết là của ngƣời làm giáo dục.
Nhằm góp phần giáo dục toàn diện cho học sinh về tất cả các mặt nhƣ
đức, trí, thể, mỹ đồng thời gìn giữ và phát huy giá trị của di sản văn hoá và
truyền thống tốt đẹp dân tộc Việt Nam, ngày 26 tháng 8 năm 2016 Bộ Giáo dục
và Đào tạo đã ban hành Chỉ thị Số: 3031/QĐ-BGDĐT về nhiệm vụ chủ yếu năm
học 2016 - 2017 trong đó chỉ thị nêu rõ “Giáo dục phổ thông chú trọng giáo dục
đạo đức, lối sống, kỹ năng sống, ý thức, trách nhiệm của công dân đối với xã
hội, cộng đồng”. Đồng thời Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Văn hóa, Thể thao và
Du lịch đã có kế hoạch hƣớng dẫn đƣa Giáo dục Di sản vào nội dung dạy học ở
trƣờng phổ thơng, từ đó thúc đẩy việc đổi mới phƣơng pháp dạy học, thực hiện
đa dạng hóa các hình thức dạy học, khuyến khích học sinh tham gia trải nghiệm
sáng tạo “Sử dụng di sản văn hóa trong dạy học ở trường phổ thơng, trung tâm
GDTX nhằm hình thành và nâng cao ý thức tơn trọng, giữ gìn, phát huy những
giá trị của di sản văn hóa; rèn luyện tính chủ động, tích cực, sáng tạo trong đổi
mới phương pháp học tập và rèn luyện; góp phần nâng cao chất lượng và hiệu
quả giáo dục, phát hiện, bồi dưỡng năng khiếu, tài năng của học sinh”(Trích
hướng dẫn sử dung dạy học di dản trong trường Phổ thông 2013).
Nhận thức vai trò và tầm quan trọng của chủ trƣơng này, trong những năm

gần đây Sở giáo dục và đào tạo Nghệ an đã chỉ đạo các trƣờng THPT trên địa
bàn tỉnh đa dạng hóa hình thức dạy học tăng cƣờng hoạt động trải nghiệm, tổ
chức dạy học gắn liền với di sản văn hóa:“Khuyến khích các tổ chức hoạt động
trải nghiệm phù hợp với chương trình giáo dục và đặc điểm tâm lý học sinh,
giúp học sinh hứng thú học tập rèn luyện kỹ năng sống, ý thức chấp hành pháp
luật; bổ sung các hiểu biết về giá trị truyền thống văn hóa dân tộc và trên tồn
thế giới”.(Trích hướng dẫn nhiệm vụ năm học 2017 -2018).
Nhiều trƣờng THPT trên toàn tỉnh nói riêng và trong cả nƣớc nói chung
đã tổ chức các hoạt động ngoại khóa giúp học sinh phát triển tƣ duy, khả năng
quan sát, xử lí thơng tin, trau dồi kỹ năng sống để hoàn thiện nhân cách, đáp ứng
đƣợc yêu cầu về phát triển nguồn nhân lực trong thời kỳ đổi mới và hội nhập.
Đặc biệt là khuyến khích giáo dục trải nghiệm di sản, tiếp thu những giá trị văn
hóa lịch sử thực tế, từ đó các em bổ sung vào hành trang tri thức của mình.
Giáo dục ý thức bảo vệ di sản cho học sinh đặc biệt là di sản văn hoá cũng
là một trong 5 nội dung của phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện,
1


học sinh tích cực” do Bộ Giáo dục và Đào tạo phát động. Phong trào “Xây dựng
trường học thân thiện, học sinh tích cực” mặc dù có những kết quả khả quan
nhƣng bên cạnh đó có lúc, có nơi cịn mang tính hình thức, chƣa thực sự đi vào
đời sống giáo dục một cách sâu sát. Việc sử dụng các hình thức dạy học, tổ chức
các hoạt động giáo dục với di sản còn đơn điệu, thiếu sự linh hoạt và sáng tạo nên
hiệu quả chƣa cao, các hoạt động ngoại khóa chƣa đƣợc chú trọng về chiều sâu.
Trải nghiệm di sản văn hóa là hoạt động ngoại khóa thực tế hấp dẫn đối
với học sinh nói chung và học sinh THPT nói riêng. Mục đích của hoạt động trải
nghiệm di sản văn hóa là các em đƣợc tìm hiểu các di tích lịch sử cách mạng,
bảo tàng lịch sử, địa chỉ đỏ phong trào cách mạng, làng nghề truyền thống, di
tích danh nhân, trang phục dân tộc... từ đó các em áp dụng những điều đƣợc trải
nghiệm vào chính cuộc sống của mình. Đây đƣợc coi là chìa khóa thực hiện học

đi đôi với hành, giải quyết các vấn đề thực tiễn của cuộc sống. Thông qua hoạt
động trải nghiệm, các em suy nghĩ về những gì trải nghiệm, phát triển kỹ năng
phân tích, khái qt hố các kinh nghiệm có đƣợc, tạo cơ hội cho học sinh có kỹ
năng giải quyết vấn đề và ra quyết định dựa trên những tri thức và ý tƣởng mới
thu đƣợc từ trải nghiệm. Có thể nói hoạt động ngoại khóa trải nghiệm di sản còn
là chiếc cầu nối giúp học sinh thẩm thấu một cách cặn kẽ, hiệu quả văn hóa, lịch
sử của địa phƣơng mình.
Nội dung hoạt động ngoại khóa rất phong phú và đa dạng nhƣ: giáo dục
pháp luật, kỹ năng sống, giáo dục đạo đức…Bằng các hình thức khác nhau: sân
khấu hóa, câu lạc bộ, hỏi đáp, tham quan trải nghiệm… Nhờ đó các kiến thức
tiếp thu trên lớp có cơ hội đƣợc áp dụng, mở rộng thêm trên thực tế, đồng thời
có tác dụng nâng cao hứng thú học tập nội khóa.
Trong nhiều hình thức hoạt động ngoại khóa nói trên, bản thân chúng tơi
nhận thấy việc chọn di sản văn hóa để học sinh tham quan trải nghiệm nhằm
giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa địa phƣơng cho các em
là một việc làm thiết thực. Qua đây, nhằm giáo dục lịng tự hào dân tộc, tình u
q hƣơng đất nƣớc, cùng ra sức tuyên truyền để chung tay bảo vệ các di sản
văn hóa nhƣ bảo vệ linh hồn của dân tộc.
Là một cán bộ quản lý lâu năm kết hợp cùng một giáo viên bộ môn
GDCD đồng thời là giáo viên chủ nhiệm qua nhiều năm công tác bản thân có
nhiều kinh nghiệm trong cơng tác giảng dạy cũng nhƣ tổ chức hoạt động ngoại
khóa và từ năm 2017 đến 2019 chúng tôi đã phối hợp với các tổ chức trong nhà
trƣờng tổ chức các đợt hoạt động ngoại khóa tham quan trải nghiệm di sản văn
hóa địa phƣơng. Những hoạt động ngoại này đã đƣợc sự đồng thuận và tạo điều
kiện của BGH nhà trƣờng, sự phối hợp hỗ trợ nhiệt tình của các tổ chức đồn
thể, các đồng nghiệp và đặc biệt là sự quan tâm ủng hộ của hội cha mẹ học sinh.
Nhờ thế, các hoạt động ngoại khóa thực sự có hiệu quả cao và đƣợc các trƣờng
bạn chia sẻ học hỏi.
Trong quá trình thực hiện hoạt động ngoại khóa nhằm giáo dục ý thức bảo
tồn và phát huy các giá trị văn hóa địa phƣơng tơi nhận thấy học sinh tham gia

tích cực, chủ động, sáng tạo và rất hứng thú. Để góp phần vào việc nâng cao
2


hiệu quả giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa cho học sinh ở
trƣờng THPT nói chung và trƣờng THPT Kỳ Sơn nói riêng, chúng tôi đã mạnh
dạn xây dựng sáng kiến kinh nghiệm hoạt động ngoại khóa với đề tài:“Giáo dục
ý thức bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa địa phương thơng qua hoạt
động ngoại khóa nhà trường và trong dạy học môn GDCD”. Đây là một số
kinh nghiệm của 2 chúng tơi và bƣớc đầu thực hiện vì vậy khơng tránh khỏi
những sai sót, kính mong sự giúp đỡ đóng góp của đồng nghiệp.
II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

Thơng qua các hình thức tổ chức dạy học trên lớp, ngoại khóa giáo dục ý
thức bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa địa phƣơng nhằm mục đích:
- Rèn luyện cho học sinh tập dƣợt nghiên cứu, quan sát trực tiếp “sinh
động” cuộc sống xung quanh các em.
- Cung cấp tri thức, kỹ năng, bồi dƣỡng thái độ, hình thành, phát triển
năng lực, phẩm chất đạo đức, thẩm mỹ cho học sinh.
- Giáo dục truyền thống tự hào dân tộc, tình yêu và trách nhiệm đối với
quê hƣơng, Tổ quốc; Giáo dục những phẩm chất tốt đẹp của ngƣời Việt Nam
trong giai đoạn mới. Giáo dục ý thức bảo vệ, quảng bá những di sản của huyện
nhà nói riêng và của đất nƣớc nói chung cho cộng đồng trong nƣớc và quốc tế.
III. PHẠM VI NGHIÊN CỨU

Các giá trị văn hóa về quê hƣơng huyện Kỳ Sơn, Nghệ An:
- Di tích lịch sử cấp Tỉnh Đền Pu Nhạ Thầu, (bản Na Lƣợng, xã Hữu
Kiệm, huyện Kỳ Sơn, tỉnh Nghệ An).
- Làng nghề dệt thổ cẩm ngƣời dân tộc Thái (Xã Hữu Lập, huyện Kỳ Sơn,
tỉnh nghệ An).

- Làng nghề đan lát mây tre ngƣời dân tộc Khơ Mú (bản Đỉnh Sơn I, Xã
Hữu Kiệm, huyện Kỳ Sơn, tỉnh nghệ An).
- Làng nghề rèn dao của ngƣời dân tộc H’mông (Xã Nậm Cắn, huyện Kỳ
Sơn, tỉnh nghệ An).
- Trang phục truyền thống của các dân tộc trên địa bàn Huyện
IV. THỜI GIAN NGHIÊN CỨU

Nghiên cứu trong thời gian 3 năm: Năm học 2017-2020
V. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

- Nghiên cứu lý luận.
- Nghiên cứu thực tiễn.
- Thu thập thơng tin, tìm hiểu thực tế
- Xử lý, tổng hợp thông tin, khái quát, rút ra kết luận và đề ra giải pháp
phù hợp.
- Thể nghiệm đề tài vào thực tiễn và tiếp tục bổ sung hoàn thiện.

3


GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. CƠ SỞ LÍ LUẬN
1. Tổng quan chung về di sản văn hóa
Theo bách khoa tồn thƣ mở Wikipedia: Di sản văn hóa là di sản của các
hiện vật vật lý và các thuộc tính phi vật thể của một nhóm hay xã hội đƣợc kế
thừa từ các thế hệ trƣớc, đã duy trì đến hiện nay và dành cho các thế hệ mai
sau. Di sản văn hóa bao gồm tài sản văn hóa (nhƣ các tịa nhà, cảnh quan, di
tích, sách, tác phẩm nghệ thuật, và các hiện vật), văn hóa phi vật thể (nhƣ văn
hóa dân gian, truyền thống, ngôn ngữ và kiến thức) và di sản tự nhiên (bao gồm
cảnh quan có tính văn hóa quan trọng và đa dạng sinh học).

Luật Di sản văn hóa của Việt Nam đã xác định:“Di sản văn hóa Việt Nam
là tài sản quý giá của cộng đồng các dân tộc Việt Nam và là một bộ phận của di
sản văn hóa nhân loại có vai trị to lớn trong sự nghiệp dựng nƣớc và giữ nƣớc
của nhân dân ta”.
Di sản văn hóa đƣợc hiểu nhƣ là tài sản, là báu vật của thế hệ trƣớc để lại
cho thế hệ sau, gồm các tác phẩm nghệ thuật dân gian, cơng trình kiến trúc, tác
phẩm điêu khắc, tác phẩm văn học “Di sản văn hóa bao gồm di sản văn hóa phi
vật thể và di sản văn hóa vật thể, là sản phẩm tinh thần, vật chất có giá trị lịch
sử, văn hóa, khoa học, được lưu truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác ở nước
Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam”(Trích Luật Di sản văn hóa).
Văn hóa vật thể là các giá trị văn hóa tồn tại một cách hữu linh, con ngƣời
có thể nhận biết một cách cảm tính, trực tiếp qua các giác quan (cung điện, chùa
tháp, hiện vật trƣng bày trong bảo tàng, thắng cảnh thiên nhiên…) có giá trị văn
hóa, lịch sữ, khoa học đƣợc cộng đồng dân tộc, nhân loại thừa nhận.
Văn hóa phi vật thể là các sản phẩm tinh thần có giá trị lịch sữ, văn hóa,
khoa học đƣợc lƣu giữu bằng trí nhớ, chữ viết và đƣợc lƣu truyền bằng miệng,
truyền nghề, trình diễn và các hình thức lƣu giữ, lƣu truyền khác. Bao gồm tiếng
nói, chữ viết, tác phẩm văn hóa nghệ thuật, khoa học, ngữ văn, truyền miệng
diễn xƣớng, dân gian lối sống, nếp sống, lễ hội, bí quyết về nghề thủ cơng, tri
thức về y, dƣợc học cổ truyền, văn hóa ẩm thực, về trang phục truyền thống dân
tộc và những trí thức dân gian khác.(Theo luật di sản văn hóa).
1.1. Tiềm năng giá trị văn hóa Việt Nam được sử dụng để giáo dục ý thức
bảo tồn và phát huy một số giá trị văn hóa địa phương cho học sinh THPT
qua hoạt động ngoại khóa.
Lịch sử dựng nƣớc và giữ nƣớc của dân tộc ta đã để lại cho chúng ta
ngày nay kho tàng văn hoá (phi vật thể và vật thể) cực kỳ phong phú và quý
giá. Căn cứ nguồn tài liệu lƣu trữ của Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch
(VHTTDL), cả nƣớc ta hiện có 40.000 di tích lịch sử - văn hố. Trong số đó,
Bộ VHTTDL đã xếp hạng 3152 di tích có giá trị quốc gia, gồm: 1468 di tích
4

lịch sử - văn hố; 1478 di tích kiến trúc - nghệ thuật; 77 di tích khảo cổ; 129
danh lam - thắng cảnh(1).
Căn cứ Điểm 3, Điều 29, Chƣơng IV - Bảo vệ và phát huy giá trị di sản
văn hố vật thể (Luật Di sản văn hóa). Mục 1: Di tích lịch sử - văn hố, danh
lam thắng cảnh, theo đề nghị của Bộ VHTTDL và văn bản thẩm định của Hội
Di sản Văn hoá Quốc gia, Thủ tƣớng Chính phủ ra Quyết định xếp hạng 23 di
tích có giá trị quốc gia đặc biệt; đồng thời cũng đã đề nghị Tổ chức Giáo dục,
Khoa học và Văn hoá của Liên hiệp quốc (UNESCO) xem xét, đƣa di tích tiêu
biểu của Việt Nam vào Danh mục di sản thiên nhiên, di sản văn hoá vật thể tiêu
biểu của nhân loại. Vịnh Hạ Long thuộc tỉnh Quảng Ninh đƣợc UNESCO ghi
danh lần thứ nhất với giá trị cảnh quan ngoại hạng (năm 1994), lần thứ hai với
giá trị địa mạo - địa chất (năm 2000); Vƣờn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng
thuộc tỉnh Quảng Bình đƣợc UNESCO ghi danh vào danh mục Di sản thiên
nhiên thế giới năm 2003; Quần thể di sản thế giới Tràng An; 05 di sản văn
hoá vật thể của Việt Nam đƣợc UNESCO ghi danh vào danh mục di sản văn
hoá của nhân loại là: Quần thể các cơng trình kiến trúc cố đơ Huế thuộc tỉnh
Thừa Thiên - Huế (năm 1993); Khu phố cổ Hội An thuộc tỉnh Quảng Nam;
Khu di tích tháp Chàm - Mỹ Sơn thuộc tỉnh Quảng Nam; Khu trung tâm
Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội (năm 2010); Thành nhà Hồ thuộc tỉnh
Thanh Hoá (năm 2012)(2).
Về văn hoá phi vật thể: Cả nƣớc có 3355 làng nghề và làng có nghề;
trong số đó có trên 1000 làng đƣợc cơng nhận là làng nghề. Trên 400 làng
đƣợc công nhận là làng nghề truyền thống, 145 ngƣời đƣợc công nhận là nghệ
nhân. Theo đề nghị của Bộ VHTTDL, Thủ tƣớng đã quyết định công nhận 55
làng nghề truyền thống tiêu biểu của quốc gia; công nhận đợt I: 1 nghệ nhân
nhân dân, 20 nghệ nhân ƣu tú (3).
- Lễ hội: Lễ hội là một hình thức sinh hoạt tín ngƣỡng - văn hố cộng
đồng của nhân dân ở nơng thơn, cũng nhƣ ở đơ thị. Trong các lễ hội đó, nhân

dân tự đứng ra tổ chức, chi phí, sáng tạo và tái hiện các sinh hoạt văn hoá
cộng đồng và hƣởng thụ các giá trị văn hoá và tâm linh. Do vậy, lễ hội bao
giờ cũng thấm đƣợm tinh thần dân chủ và nhân dân sâu sắc.
Cả nƣớc có: 7966 lễ hội, trong số đó có 7039 lễ hội dân gian/truyền
thống (chiếm 88,36%); 332 lễ hội lịch sử - cách mạng (chiếm 4,17%); 544 lễ
hội tôn giáo (chiếm 6,29%); 10 lễ hội du nhập từ nƣớc ngồi (chiếm 0,13%);
cịn lại 41 lễ hội khác, có thể gọi là lễ hội văn hoá du lịch (chiếm 0,51%). Lễ
hội dân gian / truyền thống, lễ hội lịch sử, tơn giáo có lịch sử lâu đời và ẩn
chứa các giá trị: giá trị cố kết và biểu dƣơng sức mạnh cộng đồng; giá trị
hƣớng về cội nguồn; giá trị cân bằng đời sống tâm linh; giá trị sáng tạo và
(1) Nguồn : Cục Di sản văn hóa, Bộ VHTTDL.
(2) Nguồn: Cục Di sản văn hóa, Bộ VHTTDL.
(3) Nguồn: Lƣu Duy Dần, Phó Chủ tịch, Tổng Thƣ ký Hội làng nghề, tổ nghề.

5


hƣởng thụ văn hoá(4).
- Những huyền thoại về các vị thánh, thần nhƣ Sơn Tinh, Thủy Tinh, Phù
Đổng Thiên Vƣơng… về các nhân vật lịch sử, anh hùng dân tộc, danh nhân
văn hoá nhƣ Bà Trƣng, Bà Triệu, Đinh Tiên Hồng, Lý Cơng Uẩn, Lý
Thƣờng Kiệt, Trần Hƣng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung - Nguyễn Huệ… Những
truyện cổ tích, truyện dân gian, ca dao, tục ngữ… cũng đã đƣợc nghiên cứu,
sƣu tầm, xuất bản. Chữ Hán, chữ Nôm, chữ Latinh (quốc ngữ) chúng ta cũng
đã đƣợc biết, nay còn biết cả chữ Chăm cổ, chữ Thái cổ…
Giá trị văn hoá phi vật thể của nhân dân ta cũng đã đƣợc UNESCO thừa
nhận. Những năm qua, UNESCO đã ghi danh các di sản văn hoá phi vật thể
sau đây của Việt Nam vào danh mục Di sản phi vật thể tiêu biểu của nhân
loại: Nhã nhạc Cung đình Việt Nam - Nhã nhạc (Triều Nguyễn) - Kiệt tác di
sản phi vật thể và truyền khẩu của nhân loại, tỉnh Thừa Thiên Huế (cơng nhận

năm 2003); Khơng gian văn hố cồng chiêng Tây Nguyên - Kiệt tác truyền
khẩu và di sản phi vật thể của nhân loại (công nhận năm 2005); Hát quan họ
(dân ca quan họ Bắc Ninh) - Di sản văn hố phi vật thể đại diện của nhân loại
(cơng nhận năm 2009); Hát ca trù - Di sản văn hoá phi vật thể cần đƣợc bảo vệ
khẩn cấp của nhân loại (2009); Lễ hội Thánh Gióng ở đền Phù Đổng (Gia
Lâm) và đền Sóc (Sóc Sơn) thành phố Hà Nội - Di sản đại diện của nhân loại
(năm 2010); Hát Xoan, tỉnh Phú Thọ - Di sản văn hoá phi vật thể cần đƣợc bảo
vệ khẩn cấp của nhân loại (2011); Tín ngƣỡng thờ cúng Hùng Vƣơng là di sản
văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại (2012). Văn bia Quốc Tử Giám - Hà
Nội, Châu bản Vƣơng triều Nguyễn cũng đã đƣợc ghi nhận là di sản ký ức
của khu vực và của nhân loại. Đờn ca tài tử Nam Bộ - Di sản văn hoá đại diện
của nhân loại (2013); Dân ca ví giặm Nghệ Tĩnh - Di sản văn hóa phi vật thể
cấp Quốc gia đƣợc cơng nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện cho nhân
loại (2014).
Bên cạnh khối lƣợng, chất lƣợng các di sản nói trên, nƣớc ta cịn có 217
bảo tàng và các bảo tàng đó đang bảo quản, trƣng bày trên 3 triệu tài liệu hiện
vật. Gần đây, Bộ VHTTDL đã trình Thủ tƣớng Chính phủ cơng nhận 30 bảo
vật quốc gia trong số các hiện vật nói trên. Giá trị văn hố Việt Nam là nguồn
tài nguyên vô tận để dạy và học suốt đời. Kho tàng tri thức chứa đựng trong hệ
thống di tích, đền chùa, bảo tàng, trong con ngƣời và trong môi trƣờng sống
xung quanh chúng ta vô cùng phong phú. Mọi di sản văn hố đều có tiềm năng
và điều kiện để sử dụng trong dạy học, giáo dục ở trƣờng phổ thông. Từ di sản
thế giới, di sản quốc gia đến di sản của địa phƣơng, của cộng đồng; từ di sản văn
hoá đến di sản thiên nhiên; từ di sản vật thể đến di sản phi vật thể, di sản thơng
tin tƣ liệu… mọi di sản đều có khả năng sử dụng để dạy học, giáo dục trong
(4) GS.TS. Ngô Đức Thịnh, Mấy nhận thức về lễ hội cổ truyền (Tham luận tại Hội thảo khoa học : Lễ hội - nhận
thức, giá trị và giải pháp quản lý, do Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia và Bộ VHTTDL phối hợp tổ chức tháng
5/2012 tại Hà Nội),Tài liệu lƣu tại HĐDSVHQG.

6

trƣờng phổ thơng.
1.2. Một vài nét đặc trưng văn hóa huyện Kỳ Sơn
Huyện Kỳ Sơn hiện có 5 dân tộc anh em cùng chung sống, bao gồm:
H’Mông, Khơ mú, Thái, Kinh và Hoa. Mỗi dân tộc có một phong tục tập quán,
truyền thống sản xuất khác nhau, tạo nên sự đa dạng, phong phú về màu sắc văn
hóa. Xác định văn hóa là nền tảng của sự phát triển kinh tế, nhiều năm qua, các
cấp ủy chính quyền đã quan tâm, chú trọng nâng cao chất lƣợng đời sống tinh
thần cho ngƣời dân. Trong đó, phải kể đến việc khơi phục Lễ hội Đền Pu Nhạ
Thầu đƣợc tổ chức vào dịp đầu xuân theo đúng phong phục tập quán, văn minh,
trật tự, mang đậm bản sắc, đáp ứng nhu cầu tâm linh của bà con các dân tộc.
Năm 2009, đền Pu Nhạ Thầu đƣợc UBND tỉnh Nghệ An công nhận là di tích
lịch sử - văn hóa và Lễ hội Đền Pu Nhạ Thầu trở thành nét văn hóa đặc trƣng
của các đồng bào dân tộc huyện Kỳ Sơn.
Bên cạnh Lễ hội Đền Pu Nhạ Thầu, mấy năm gần đây, huyện Kỳ Sơn còn
tổ chức Lễ hội Đền Cây đa bản Cánh ở xã Cà Tạ phục vụ đời sống tâm linh cho
nhân dân. Hiện nay, đền đã đƣợc tôn tạo lại với quy mô khá uy nghi với hơn 400
triệu đồng từ nguồn vốn xã hội hóa.
Thời gian qua, UBND huyện đã phối hợp với Sở Văn hóa - Thể thao và
Du lịch tiến hành khảo sát, kiểm kê hệ thống di sản văn hóa phi vật thể trong các
bản làng trên địa bàn; nghiên cứu, phục dựng đám cƣới cổ của ngƣời Khơ mú ở
bản Huồi Thợ (Hữu Kiệm), duy trì hội chọi trâu bị và lễ hội văn hóa dân tộc
Mơng tại các xã Na Ngoi, Đoọc Mạy, Mƣờng Lống, Huồi Tụ...
Ngƣời dân ở Na Cáng (xã Na Ngoi) đã hồ hởi kéo nhau đi xem hội chọi
bị. Đây là thú chơi dân gian truyền thống khơng thể thiếu trong đời sống văn
hóa của ngƣời H’Mơng ở Kỳ Sơn, thể hiện khát vọng ấm no, đủ đầy của những
ngƣời dân nơi miền sơn cƣớc. Cùng với hội chọi bị, bà con nơi đây cịn gìn giữ
đƣợc những nét văn hóa đặc trƣng của ngƣời Mơng nhƣ tiếng nói, chữ viết,
trang phục, tập quán sinh hoạt, kiến trúc nhà ở…

Chúng tôi đến bản Huồi Thợ, xã Hữu Kiệm, nơi cƣ trú của đồng bào Khơ
mú vào một ngày đầu xuân, tiếng khèn, tiếng nhạc rộn ràng khắp bản mƣờng.
Già trẻ, gái trai đều tập trung về nhà văn hóa cộng đồng để vui chơi, múa hát.
Bên vị rƣợu cần nồng ấm, họ say sƣa trong điệu hát tơm rộn ràng.. Những vị
khách từ xa ghé thăm đều hòa mình vào bầu khơng gian rộn ràng để cảm nhận
sâu sắc nét văn hóa đặc trƣng của đồng bào dân tộc Khơ mú nơi đây.
Chia tay bản Huồi Thợ khi tiếng cồng chiêng cịn chƣa dứt hẳn, chúng tơi
lại hịa mình vào các trị chơi dân gian của bà con dân tộc Thái ở bản Na, xã
Hữu Lập nhƣ ném cịn, đẩy gậy, bắn nỏ… Những cơ gái Thái dịu dàng, duyên
dáng trong điệu xòe và giọng hát mƣợt mà, sâu lắng qua điệu khắp, điệu
nhuôn…Những bàn tay mềm mại, uyển chuyển trong từng nhịp điệu này cũng là
những bàn tay ngày đêm đƣa thoi, dệt vải. Nghề dệt thổ cẩm đã trở thành một
nét văn hóa ăn sâu vào máu thịt đƣợc truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Phụ
7


nữ của bản Na đã thành lập hợp tác xã dệt thổ cẩm gồm hơn 60 thành viên tham
gia. Với nghề dệt thổ cẩm, nhiều gia đình nơi đây đã thốt nghèo, đồng thời góp
phần gìn giữ nét văn hóa truyền thống của dân tộc mình.
Tổ chức khơi phục Lễ hội Xăng Khan ở bản Na, xã Hữu Lập; đồng thời
phối hợp với Viện Âm nhạc tổ chức 2 lớp truyền dạy âm nhạc, múa dân gian và
nghệ thuật biểu diễn nhạc cụ dân tộc cho 30 học viên ngƣời Khơ mú, 30 học
viên ngƣời Mông; nghiên cứu và phục dựng một số đặc trƣng văn hóa dân tộc
Khơ mú ở bản Huồi Thợ, xã Hữu Kiệm và dân tộc H'Mông ở bản Sơn Hà, xã Cà
Tạ; tổ chức các lớp truyền dạy nghề truyền thống nhƣ dệt thổ cẩm, đan lát, chế
tác dụng cụ âm nhạc, đúc rèn…
Ngồi cơng tác bảo tồn giá trị văn hóa, huyện Kỳ Sơn cịn hƣớng đến
mục tiêu phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc, tạo động lực cho quá trình phát
triển kinh tế- xã hội. Huyện tiếp tục thực hiện kế hoạch trùng tu, tơn tạo và quản
lí tốt các di tích lịch sử, danh thắng để gắn phát triển văn hóa với du lịch, góp

phần tăng thu nhập, xóa đói giảm nghèo.
2. Hoạt động ngoại khóa qua hình thức trải nghiệm di sản văn hóa địa
phƣơng
Trong giáo dục học nói chung cũng nhƣ trong lí luận dạy học các mơn học
nói riêng, hoạt động ngoại khóa ln ln đƣợc coi là một hoạt động hết sức
quan trọng. Ngoại khóa là một hoạt động có mối quan hệ gắn bó khăng khít với
chính khóa, bổ sung và nâng cao chất lƣợng của chính khóa lên một bƣớc.
Hoạt động ngoại khóa là những hoạt động đƣợc thực hiện ngoài giờ học,
tuỳ thuộc vào hứng thú, sở thích, nguyện vọng của mỗi học sinh trong khuôn
khổ khả năng và điều kiện tổ chức có đƣợc của nhà trƣờng.
Hoạt động ngoại khóa có thể đƣợc tổ chức dƣới nhiều dạng: dạng tập thể,
dạng nhóm theo năng khiếu, dạng thƣờng kì hay đột xuất nhân những dịp kỉ
niệm hay lễ hội.
Ví dụ: cắm trại chào mừng ngày thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, thành
lập Đồn TNCS HCM...; học nhảy cuối tuần; nữ cơng...Và có thể đƣợc tổ chức
theo những hình thức nhƣ: câu lạc bộ mơn học; diễn đàn; hội thi; trị chơi v.v...
Nhƣ vậy, hoạt động ngoại khóa là một thuật ngữ dùng để chỉ các hình thức
hoạt động nằm ngồi chƣơng trình học chính khóa, kết hợp dạy học với vui chơi,
nhằm mục đích gắn việc giảng dạy, học tập trong nhà trƣờng với thực tế xã hội.
Ngoại khóa trải nghiệm di sản là một trong những hình thức tổ chức hoạt
động trải nghiệm sáng tạo trong nhà trƣờng phổ thông.
Tham quan ngoại khố, trải nghiệm di sản có một vị trí quan trọng trong
dạy học ở trƣờng phổ thông. Những dấu vết, hiện vật tại di sản khơng chỉ có tác
dụng cụ thể hố kiến thức mơn học, mà cịn để lại một ấn tƣợng mạnh mẽ, nâng
cao hứng thú học tập và rèn luyện kỹ năng quan sát, tƣ duy của học sinh. Mục
đích của tham quan trải nghiệm di sản là các em đƣợc tìm hiểu, học hỏi kiến
8


thức, tiếp xúc với di tích lịch sử, làng nghề giúp các em có kinh nghiệm thực tế

từ đó áp dụng những điều học hỏi vào cuộc sống của chính mình.
Nội dung tham quan trải nghiệm di sản có tính giáo dục tổng hợp đối với
học sinh: Giáo dục lòng tự hào dân tộc, truyền thống uống nƣớc nhớ nguồn, tình
u q hƣơng, giáo dục đức tính cần cù, chịu khó u nƣớc, nhân ái, kiên trì,
giản dị, tinh thần tự học.
Tổ chức tham quan ngoại khoá, trải nghiệm di sản cho học sinh là hình
thức phổ biến, có hiệu quả trong các hoạt động giáo dục ở trƣờng phổ thơng.
Hình thức này có thể áp dụng cho học sinh các khối ở cả cấp Tiểu học, THCS và
THPT. Song việc tổ chức học sinh tham quan ngoại khoá, trải nghiệm di sản địi
hỏi phải bỏ nhiều cơng sức để chuẩn bị và tiến hành. Về thời điểm tổ chức, có
thể tiến hành vào đầu năm học hoặc nhân dịp kỉ niệm các ngày lễ lớn trong năm
nhƣ ngày thành lập quân đội nhân dân Việt Nam (22/12), ngày thành lập Đảng
(03/02), kỉ niệm ngày sinh chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5)… ngày truyền thống
của quê hƣơng.
Nhƣ vậy, ngoại khóa tham quan trải nghiệm di tích lịch sử, văn hóa làng
nghề truyền thống là hình thức thực tế hấp dẫn đối với học sinh, là hoạt động rất
bổ ích, khơng thể thiếu trong chƣơng trình giáo dục của các trƣờng. Đây cũng là
dịp để các em giao lƣu, chia sẻ tình cảm với bạn bè và thầy cơ giáo, giúp các em
tiếp thu những giá trị văn hóa lịch sử từ thực tế, từ đó các em bổ sung vào hành
trang tri thức của mình.
3. Ý nghĩa của hoạt động ngoại khóa qua hình thức trải nghiệm di sản
Giúp học sinh phát triển kỹ năng học tập, tự chiếm lĩnh kiến thức: Di sản
văn hóa là phƣơng tiện quan trọng giúp học sinh rèn một số kỹ năng học tập nhƣ
kỹ năng quan sát, thu thập, xử lý thông tin, thảo luận nhóm, qua đó tự chiếm lĩnh
kiến thức cần thiết thu đƣợc trong quá trình tiếp cận với di sản; kỹ năng vận
dụng kiến thức đã học để giải thích những hiện tƣợng, sự vật có trong các di sản
văn hóa.
Kích thích hứng thú nhận thức của học sinh: Trong q trình tiếp cận với
di sản văn hóa theo sự hƣớng dẫn của giáo viên, các hiện tƣợng sự vật, các giá
trị ẩn chứa trong di sản sẽ đƣợc các em tìm hiểu, khám phá và trải nghiệm.

Những điều tƣởng nhƣ quen thuộc sẽ trở nên hấp dẫn hơn, sống động hơn và
học sinh sẽ có hứng thú với chúng, từ đó các em có đƣợc động cơ học tập đúng
đắn, trở nên tích cực và phấn đấu tiếp nhận kiến thức mới cũng nhƣ có thái độ
và hành vi thân thiện, bảo vệ di sản tốt hơn.
Phát triển trí tuệ của học sinh: Trong q trình học tập, trí tuệ của học
sinh đƣợc phát triển nhờ sự tích cực hóa các mặt khác nhau của hoạt động tƣ
duy, nhờ việc tạo ra những điều kiện thuận lợi cho sự phát triển khác nhau của
hoạt động tâm lí: tri giác, biểu tƣợng, trí nhớ.
Góp phần phát triển một số kỹ năng sống ở học sinh: Dạy học với di sản
9


tạo điều kiện phát triển một số kỹ năng sống nhƣ: Kỹ năng giao tiếp, kỹ năng
lắng nghe tích cực, kĩ năng trình bày suy nghĩ ý tƣởng, kỹ năng hợp tác, kỹ năng
tƣ duy phê phán, kỹ năng đảm nhận trách nhiệm, kỹ năng đặt mục tiêu, kỹ
năng quản lý thời gian, kỹ năng tìm kiếm và xử lí thông tin…
Giáo dục nhân cách học sinh: Di sản văn hóa là một trong những phƣơng
tiện dạy học đa dạng sống động nhất. Ẩn chứa trong di sản là những giá trị lịch
sử, văn hóa, khoa học, đƣợc lƣu truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác nên nó có
khả năng tác động mạnh mẽ đến học sinh.
4. Tổng quan về vấn đề giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy một số giá
trị văn hóa cho học sinh trung học phổ thơng qua hoạt động ngoại khóa
Theo triết học Mác - Lênin: Ý thức là một phạm trù song song với phạm
trù vật chất, theo đó ý thức là sự phản ánh thế giới vật chất khách quan vào bộ
óc con ngƣời và có sự cải biến và sáng tạo. Theo tâm lí học, ý thức là hình thức
phản ánh tâm lí cao nhất chỉ có ở ngƣời, đƣợc phản ánh bằng ngôn ngữ, là khả
năng con ngƣời hiểu đƣợc các tri thức, các hiểu biết mà con ngƣời đã tiếp thu
đƣợc trong quá trình quan hệ qua lại với thế giới khách quan. Còn theo từ điển
tiếng Việt: ý thức là khả năng của con ngƣời phản ánh và tái hiện hiện thực vào
trong tƣ duy; là sự nhận thức đúng đắn, biểu hiện bằng hành động, thái độ cần

phải (ý thức đƣợc việc làm của mình).
Nhƣ vậy, ta có thể hiểu, ý thức bảo tồn và phát huy di sản văn hóa là tổng
hịa tri thức, tình cảm và ý chí bảo tồn và phát triển giá trị của di sản văn hóa
thơng qua các hoạt động của con ngƣời, nhằm hiểu biết về lịch sử hình thành, ý
nghĩa của di sản văn hóa, đảm bảo sự an toàn, phát triển của di sản văn hóa và
khi cần đến phải đảm bảo bằng việc giới thiệu, trƣng bày, khôi phục và tôn tạo
lại để khai thác khả năng phục vụ cho hoạt động tiến bộ của xã hội.
5. Những yêu cầu về việc giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy giá trị văn
hóa cho học sinh trung học phổ thông qua hoạt động ngoại khóa
Việc giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy một số giá trị văn hóa dân tộc qua
hoạt động ngoại khóa ở trƣờng phổ thơng phải đảm bảo những yêu cầu sau đây:
Thứ nhất: Đảm bảo mục tiêu của chƣơng trình giáo dục phổ thơng của
mơn học và mục tiêu giáo dục văn hóa:
- Đảm bảo chƣơng trình giáo dục phổ thông môn học theo quy định của Bộ
Giáo dục và Đào tạo (không thêm, bớt thời lƣợng làm thay đổi chƣơng trình).
- Đảm bảo mục tiêu giáo dục phổ thông gắn với mục tiêu giáo dục văn hóa.
Thứ hai: Phải phù hợp với tình hình địa phƣơng, điều kiện của nhà trƣờng
và nhu cầu tâm sinh lí lứa tuổi học sinh.
Thứ ba: Xác định nội dung và thực hiện các bƣớc chuẩn bị chu đáo
Dù tiến hành giáo dục tại địa điểm nào, giáo viên cần chuẩn bị kỹ nội
10


dung và các điều kiện thực hiện.
- Về nội dung liên quan đến một số giá trị văn hóa, giáo viên cần cân nhắc
những yêu cầu đã đƣợc xác định, ví dụ u cầu học sinh tìm hiểu nguồn gốc của
một số giá trị văn hóa, nguyên nhân tạo thành cấu trúc của văn hóa, sự phát triển
của văn hóa qua thời gian, ý nghĩa của giá trị văn hóa, cảm nhận của học sinh
với giá trị văn hóa đo, học sinh có thể làm gì để bảo vệ, tơn tạo giá trị văn hóa
đó…

- Hoạt động làm việc với một số giá trị văn hóa địa phƣơng cần tiến hành
theo những bƣớc đi cụ thể. Sau khi xác định đƣợc địa điểm, loại giá trị văn hóa
đƣợc lựa chọn phục vụ cho việc giáo dục, mục tiêu và các yêu cầu về nội dung
giáo dục, giáo viên cần lập kế hoạch chi tiết các công việc cụ thể, từ chuẩn bị
tiến hành giáo dục, tiến trình giáo dục với giá trị văn hóa và tổng kết, đánh giá
hoạt động giáo dục văn hóa.
Thứ tƣ: Kết hợp đa dạng các hình thức tổ chức thực hiện hoạt động ngoại
khóa để việc giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy một số giá trị văn hóa ln hấp
dẫn, thu hút đƣợc đông đảo học sinh và các lực lƣợng giáo dục khác tham gia.
Thứ năm: Phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh, tạo điều kiện cho
học sinh trải nghiệm . Phải ln đề cao vai trị hoạt động chủ động, tích cực,
sáng tạo của học sinh, tránh tác động một chiều. Giáo viên luôn tạo điều kiện tối
đa để học sinh đƣợc tham gia vào các hoạt động với văn hóa, từ các hoạt động
trong khâu chuẩn bị nhƣ lập kế hoạch, phân công ngƣời thực hiện việc cụ thể,…
tới hoạt động với di sản nhƣ quan sát, làm việc trực tiếp với các hiện tƣợng sự
vật chứa đựng trong một số giá trị văn hóa để các em tìm tịi, khám phá, liên hệ
kiến thức đã có để giải thích các hiện tƣợng sự vật đó. Giáo viên giao nhiệm vụ
rõ ràng, hƣớng dẫn cụ thể chi tiết để học sinh biết cách làm việc với các giá trị
văn hóa đó. Đƣợc tự chủ trong cơng việc, tự hồn thành báo cáo tìm hiểu văn
hóa, có sản phẩm do cá nhân hoặc nhóm tạo ra các em sẽ phấn khởi càng cố
gắng hoàn thành nhiệm vụ.
II. CƠ SỞ THỰC TIỄN

1. Thực trạng học tập của học sinh về việc giáo dục ý thức bảo tồn và phát
huy các giá trị văn hóa địa phƣơng trên địa bàn huyện Kỳ Sơn
Để có kết luận xác đáng về ý thức bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa
trên địa bàn huyện, chúng tơi đã tiến hành khảo sát tìm hiểu thực trạng học tập
của học sinh. Cụ thể, chúng tôi đã phát phiếu điều tra cho học sinh của các
trƣờng trên địa bàn để các em phát biểu những cảm nhận và nêu ý kiến, nguyện
vọng của mình về việc giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy một số giá trị văn

hóa qua hoạt động ngoại khóa ở trƣờng THPT.
11


Khảo sát học sinh:
Câu hỏi
Đáp án
Câu 1: Theo em thế nào là bảo A. Bảo vệ và giữ gìn
tồn văn hóa địa phƣơng?
B. Giữ nguyên
A. Lễ hội Pu Nhạ Thầu
Câu 2: Theo em lễ hội đặc sắc
B. Lễ hội Đền Vạn
của địa phƣơng em là?
C. Lễ hội đền Cuông
A. Thái
Câu 3: Trang phục dân tộc của
B. H Mông
địa phƣơng em ?
C. Dao
Câu 5: Theo em có cần thiết A. Có
phải bảo tồn và phát huy?
B. Không
Câu 6: Bảo tồn và phát huy A. Tuyên truyền quảng bá
các giá trị văn hóa bằng cách B. Sử dụng sản phẩm
nào?
C. Chế tạo sản phẩm
Câu 7: Em đã tham gia vào A. Ngoại khóa
hoạt động bảo tồn và phát huy B. Tham quan
nào?

C. Trị chơi
A. Dệt
Câu 8: Địa phƣơng em có làng
B. Đan lát
nghề truyền thống nào?
C. Rèn dao
Câu 9: Theo em trách nhiệm A. Cơ quan ban ngành liên quan
bảo tồn và phát huy giá trị văn B. Học sinh
hóa địa phƣơng thuộc về ai?
C. Nhân dân địa phƣơng
A. Dệt
Câu 9: Địa phƣơng em có làng
B. Đan lát
nghề truyền thống nào?
C. Rèn dao
Câu 10: Em đánh giá nhƣ thế A. Rất hiệu quả
nào về hiệu quả giáo dục đạo B. Hiệu quả vừa phải
đức thơng qua trải nghiệm di C. Ít hiệu quả
sản Nghệ An của hình thức
D. Khơng hiệu quả
ngoại khố này?

% lựa chọn
80%
20%
85%
15%
0%
85%
20%

0%
81%
19%
70%
20%
10%
35%
20%
45%
80%
19%
1%
50%
30%
20%
80%
19%
1%
70%
24%
5%
1%

Qua khảo sát só liệu chúng tơi thấy đƣợc nhƣ sau:
- Đa số các em hiểu thế nào là bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa địa
phƣơng và biết đƣợc yêu cầu cần thiết phải bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa
địa phƣơng. Có tới 81% học sinh nhận thấy cần thiết phải bảo tồn và phát huy, có
đến 80% học sinh hiểu thế nào là bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa.
- Các em rất quan tâm đến việc giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa địa
phƣơng.

- Phần lớn học sinh của trƣờng đều có mong muốn nguyện vọng đƣợc
học tập những chuyên đề hoạt động ngoại khóa về nội dung giáo dục này.
Kết quả khảo sát đó là một trong những minh chứng thuyết phục để chúng
12


tôi thực hiện nghiên cứu đề tài::“Giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy các giá
trị văn hóa địa phương thơng qua hoạt động ngoại khóa nhà trường và trong
dạy học môn GDCD”.
2. Thực trạng giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa địa
phƣơng của giáo viên
Chúng tơi đã tiến hành tìm hiểu thực trạng của việc giáo dục ý thức bảo
tồn và phát huy các giá trị văn hóa địa phƣơng qua hoạt động ngoại khóa bằng
phiếu điều tra khảo sát giáo viên thuộc các bộ môn khoa học xã hội (Ngữ Văn,
Lịch sử, Địa lí, Giáo dục cơng dân) và mơn tiếng Anh ở một số trƣờng THPT
trên địa bàn.
- Kết quả thu đƣợc nhƣ sau:
Nội dung khảo sát
Chƣa
Hiệu quả giáo dục
Trƣờng
TT
Năm học
Có sự đổi mới
THPT
đầu tƣ phƣơng Hài lịng Chƣa hài
lòng
pháp
17/33
16/33

15/33
18/33
1
2018 -2019 THPT Kỳ Sơn
51,5% 48,5%
45,5%
54,5%
Từ kết quả khảo sát đó, chúng tơi nhận thấy: Phần lớn giáo viên chƣa đầu
tƣ đổi mới phƣơng pháp và hình thức giáo dục các giá trị văn hóa, chỉ mới dừng
lại ở việc tích hợp một cách sơ sài vấn đề giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy
một số giá trị văn hóa cho học sinh bằng cách lồng ghép vào nội dung bài dạy
chính khóa trên lớp có liên quan. Cũng chính vì thế mà phần lớn các giáo viên
chƣa hài lòng với hiệu quả giáo dục ở mảng nội dung này cho học sinh.
3. Thực trạng tổ chức ngoại khóa ở trƣờng trung học phổ thơng nói chung
và trƣờng trung học phổ thơng Kỳ Sơn nói riêng
Hoạt động ngoại khóa đóng một vai trị quan trọng trong việc bổ trợ kiến
thức, bổ sung các kỹ năng và kinh nghiệm sống cho học sinh, giúp học sinh phát
triển toàn diện và trở thành những con ngƣời có ích cho xã hội.
Trong những năm gần đây nhiều trƣờng THPT trên toàn tỉnh đã tổ chức
một số hoạt động ngoại khóa cho học sinh với nội dung khá phong phú và đa
dạng nhƣ giáo dục pháp luật, giáo dục KNS, giáo dục đạo đức, văn học dân
gian...bằng nhiều hình thức khác nhau: tham quan trải nghiệm, câu lạc bộ, sân
khấu hóa...Những hoạt động ngoại khóa đó đã thực sự gây hứng thú cho phần
lớn các học sinh tham gia.
Tuy nhiên trên thực tế, có nhiều trƣờng chƣa quan tâm nhiều đến tố chức
các hoạt động ngoại khóa, xem hoạt động ngoại khố một hoạt động phụ, hoạt
động giải trí, học sinh tham quan với ý thức chơi nhiều hơn là học vì thế chƣa
đƣợc chú trọng đầu tƣ và mang hiệu quả giáo dục nhƣ mong muốn.
Hoạt động ngoại khóa trải nghiệm di sản đã đƣợc nhiều trƣờng thực hiện
13

nhƣng chủ yếu học sinh tìm hiểu qua sách vở, mạng internet mà chƣa đƣợc trải
nghiệm thực sự. Nhiều trƣờng chƣa quan tâm đúng mức hoạt động trên vì nhiều
lí do khác nhau nhƣ mất nhiều thời gian từ công tác chuẩn bị, lập kế hoạch, tốn
kém kinh phí, khó quản lí học sinh v.v. Bên cạnh đó một số trƣờng có quan điểm
ngoại khóa tham quan trải nghiệm là phải đi thật xa, tìm những cái mới lạ. Hơn
nữa, tâm lí của học sinh, các em thƣờng có suy nghĩ những cái quen thuộc xung
quanh mình các em đã quá hiểu biết không cần phải khám phá ý nghĩa sâu xa
của nó.
Chính vì những ngun nhân trên làm cho hoạt động ngoại khóa trải
nghiệm di sản chƣa thực sự đi vào chiều sâu và chƣa đạt kết quả nhƣ mong
muốn.
Đối với trƣờng THPT Kỳ Sơn chúng tôi, hoạt động ngoại khóa nói chung
và trải nghiệm di sản nói riêng luôn đƣợc nhà trƣờng quan tâm và đầu tƣ đúng
mức. Các hoạt động ngoại khóa trong nhà trƣờng đƣợc tổ chức phong phú và đa
dạng cả về nội dung lẫn hình thức. Đặc biệt với hoạt động giáo dục trải nghiệm
di sản đƣợc ban giám hiệu nhà trƣờng quan tâm tạo điều kiện cả vật chât lẫn tinh
thần để đạt hiệu quả cao nhất.
Thời gian qua, hoạt động trải nghiệm giáo dục di sản địa phƣơng thông
qua các địa chỉ đỏ và trải nghiệm làng nghề luôn đƣợc học sinh hƣởng ứng rất
nhiệt tình, thích thú và học tập một cách nghiêm túc, tích cực, chủ động, sáng tạo.
Hơn nữa, hoạt động này đƣợc sự đồng thuận cao của phụ huynh và đồng nghiệp.
Đây là động lực to lớn giúp chúng tơi từng bƣớc khắc phục đƣợc những khó khăn
trên để thực hiện thành cơng hoạt động ngoại khóa.
Sau 3 năm nghiên cứu và đƣa vào ứng dụng thực tế, hoạt động ngoại khóa
giáo dục di sản tại trƣờng chúng tôi đã đạt kết qủa khả quan, đƣợc các đồng chí
trong BGH, hội đồng nhà trƣờng, học sinh ghi nhận. Để hoạt động mang tính
giáo dục sâu rộng, nhằm giáo dục đạo đức cho học sinh chúng tôi đã phối hợp
với các tổ chức Đoàn đƣa nội dung này vào hoạt động ngoại khóa hàng năm vào

tháng 12 chào mừng ngày thành lập quân đội nhân dân Việt Nam và tháng 4
chào mừng kỷ niệm 30/4 miền Nam hoàn toàn giải phóng thống nhất đất nƣớc.
Với sự giúp đỡ của BGH nhà trƣờng, các đồng chí giáo viên cùng các em
học sinh, hoạt động ngoại khóa với chủ đề:“Giáo dục ý thức bảo tồn và phát
huy các giá trị văn hóa địa phương thơng qua hoạt động ngoại khóa nhà
trường và trong dạy học mơn GDCD” đã thành cơng ngồi mong đợi. Hoạt
động ngoại khóa này nhằm giúp học sinh hiểu biết sâu sắc hơn về giá trị lịch sử
của quê hƣơng, tăng thêm lòng tự hào về địa phƣơng mình từ đó có trách nhiệm
với bản thân, gia đình và xã hội. Chúng tôi xây dựng đề tài này với mong muốn
sẻ chia sẻ một số kinh nghiệm qua hoạt động ngoại khoá trải nghiệm để bạn bè
đồng nghiệp cùng tham khảo, vận dụng linh hoạt vào thực tế ở đơn vị, địa
phƣơng mình.
14


III. GIẢI PHÁP GIÁO DỤC Ý THỨC BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY CÁC
GIÁ TRỊ VĂN HÓA ĐỊA PHƢƠNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ
THƠNG THƠNG QUA HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHĨA TẠI TRƢỜNG
THPT KỲ SƠN
1. Nâng cao nhận thức của giáo viên trong việc giáo dục ý thức bảo tồn và
phát huy các giá trị văn hóa cho học sinh trung học phổ thông
Hiện nay điều kiện sống của các dân tộc thiểu số vùng biên giới, xã đặc
biệt khó khăn cịn nhiều khó khăn, dân cƣ sinh sống chủ yếu ở vùng sâu, vùng
xa, giao thông không thuận tiện, tỷ lệ hộ thuộc diện đói nghèo tƣơng đối cao. Vì
vậy, khả năng tự bảo tồn, phát huy văn hóa truyền thống của đồng bào rất hạn
chế, nhiều dân tộc bị mai một văn hóa truyền thống nhƣ tiếng nói, chữ viết, dân
ca dân vũ, trang phục, làng nghề, lễ hội…..
Nhiều giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào tuy phong phú nhƣng
chƣa đƣợc bảo tồn, phát huy đúng mức và đang đứng trƣớc nguy cơ bị phai
nhạt, mất dần bản sắc văn hóa tộc ngƣời, đặc biệt có dân tộc đã khơng cịn tồn

tại mơ hình cƣ trú, làng bản truyền thống… Mặt khác, tác động của quá trình hội
nhập ngày càng sâu rộng với thế giới về kinh tế, văn hóa cũng làm cho các giá
trị văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số đối diện với nhiều
thách thức…
Trong các trƣờng học, giáo viên, các bộ quản lí phần đa là ngƣời dân tộc
kinh; HS thì chủ yếu lại là các dân tộc ít ngƣời nên trong quá trình giao tiếp giữa
giáo viên - học sinh, học sinh - học sinh (dân tộc khác nhau) vẫn còn tổn tại
khoảng cách do chƣa mạnh dạn thể hiện cũng nhƣ ngại chia nét đặc sắc văn hóa
của dân tộc mình. Mặt khác, trong trƣờng bao gồm nhiều dân tộc khác nhau,
khác biệt về nhận thức, văn hóa, nếp sống, ứng xử…Nhiều giáo viên chƣa nhận
thức đƣợc vai trò tầm quan trọng của việc giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy
các giá trị văn hóa cho học sinh… Do đó, các nét văn hóa đó chƣa có sự hịa
hợp, thân thiện và theo đà sẽ bị mai một.
Trƣớc thực trạng đó, ban giám hiệu nhà trƣờng đã và đang thực hiện nhiều
phƣơng pháp, hình thức khác nhau để nâng cao giá trị văn hóa dân tộc trong môi
trƣờng học đƣờng, cụ thể:
- BGH nhà trƣờng xác định giáo dục VHDT cho học sinh trong trƣờng phổ
thông là một trong những nhiệm vụ quan trọng nhằm thực hiện tốt chƣơng trình
giáo dục địa phƣơng nằm trong chƣơng trình giáo dục chung của nhà trƣờng và
đƣợc thực hiện thơng qua việc tích hợp trong các mơn học Ngữ văn, Lịch sử, Địa
lí, Giáo dục cơng dân, giáo dục thể chất và tích hợp trong các chƣơng trình hoạt
động giáo dục ngồi giờ chính khóa. Chỉ đạo các tổ, nhóm chun mơn xây dựng
kế hoạch các hoạt động trên thơng qua các hình thức dạy học phổ biến nhƣ: tổ
chức các hoạt động trải nghiệm, tham quan, khảo sát tìm hiểu thực tế tại các bản
làng; khai thác kinh nghiệm thực tế, truyền thống văn hóa vốn có của học sinh;
tổ chức các hoạt động giáo dục kỹ năng sống cho học sinh nhƣ sƣu tầm ca dao,
dân ca các dân tộc thiểu số, tìm hiểu về các loại nhạc cụ dân tộc, học cách sử
15

dụng một số loại nhạc cụ dân tộc, tìm hiểu văn hóa ẩm thực của các dân tộc, tổ
chức tết dân tộc, lễ hội, tổ chức các câu lạc bộ (câu lạc bộ múa, câu lạc bộ ca dao
dân ca, câu lạc bộ cồng chiêng...), hội thi bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa các
dân tộc, hội diễn văn nghệ, thi trình diễn trang phục dân tộc, trƣng bày bản sắc
văn hóa của các dân tộc, tổ chức giao lƣu văn hóa giữa các dân tộc trong trƣờng
học, thực hành các nghề thủ công truyền thống, liên hoan văn nghệ và trị chơi
dân gian, các mơn thể thao truyền thống vào các dịp lễ hội, mời nghệ nhân trên
địa bàn đến truyền dạy văn hóa cho học sinh...
- Chỉ đạo BCH Đồn trƣờng đổi mới hình thức sinh hoạt 15 phút đầu giờ
truyền thống bằng cách tổ chức các câu lạc bộ thể thao, văn nghệ, mỹ thuật,
trình diễn thời trang, câu lạc bộ khéo tay hay làm…,tìm hiểu và tái hiện các nét
đặc sắc của các dân tộc đóng trên địa bàn vào 15 phút đầu giờ, chiều thứ 7 hằng
tuần hoặc trong các dịp lễ..Hoặc thông qua các hoạt động, trò chơi kéo co, đẩy
gậy, chơi tu lu, nhảy bao bố, ném còn, bắn nỏ …là những môn thể thao truyền
thống của đồng bào các dân tộc vùng cao và đó cũng là những mơn thể thao luôn
thu hút sự quan tâm của học sinh. Đây là các hoạt động rất đƣợc học sinh yêu
thích, những tiếng cƣời đùa, hò reo, cổ vũ là điều dễ nhận thấy trong mỗi buổi
sinh hoạt, tạo khơng khí vui tƣơi, phấn khởi cho các tiết học sau đó đồng thời
thơng qua các hoạt động, các trị chơi này nhằm nâng cao việc dục ý thức bảo
tồn và phát huy các giá trị văn hóa địa phƣơng cho học sinh nhà trƣờng.
- Đặc biệt với một ngơi trƣờng có nhiều đồng bào dân tộc cung chung
sống và học tập với nhiều phong tục, tập quán khác nhau. BGH nhà trƣờng xác
định việc xây dựng văn hóa ứng xử trong nhà trƣờng là một trong những nhiệm
vụ đặc biệt quan trọng và rất nhảy cảm. Chính vì vậy BGH Nhà trƣờng đã chỉ
đạo các bộ phận liên quan đến việc xây dựng bộ quy tắc ứng xử của của nhà
trƣờng cần tơn trọng, lắng nghe đến ý kiến đóng góp của của học sinh, cũng nhƣ
phụ huynh để cho bộ quy chế vừa đạt chuẩn mực đạo đức ứng xử, vừa hài hòa,
vừa phù hợp với bản sắc đồng thời phải phát huy đƣợc bản sắc của các dân tộc
nhằm tạo mơi trƣờng học tập và sinh hoạt (hịa hợp, thân thiện) cho học sinh.
-Trên cơ sở bộ quy tắc ứng xử đã đƣợc xây dựng, các giá trị văn hóa của

địa phƣơng u cầu các nhóm chun mơn xây dựng kế giáo dục của tổ nhóm
thơng qua hoạt động trải nghiệm, dạy học tích hợp… của các mơn học nhằm
nâng cao ý thức bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa địa phƣơng cho học
sinh. Vận dụng các giá trị văn hóa tiến bộ để hình thành quan hệ và lối ứng xử
văn hóa là góp phần quan trọng vào nhiệm vụ giáo dục toàn diện học sinh cũng
nhƣ việc nâng cao hiểu biết, tôn trọng các giá trị văn hóa của các dân tộc trên địa
bàn.Tạo dựng mơi trƣờng học tập thân thiện, hịa hợp, đậm đà bản sắc dân tộc.
Chỉ đạo thực hiện mơ hình trƣờng học đa văn hóa gắn với cộng đồng
chính là hoạt động thiết thực, giáo dục học sinh ý thức bảo tồn, phát huy những
tinh hoa văn hóa truyền thống của các dân tộc Kỳ Sơn, gắn kết cộng đồng các
dân tộc thiểu số, nhà trƣờng trở thành trung tâm văn hóa đa dân tộc. Học sinh có
cơ hội hiểu thêm nhiều nét đẹp văn hóa của các dân tộc khác nhau, qua đó làm
16


cầu nối quảng bá văn hóa tới chính q hƣơng mà học sinh đang sinh sống. Vào
các ngày lễ lớn (20/10, 20/11, 8/3, 26/3), khai giảng, tổng kết năm học, cho các
em học sinh mặc các trang phục truyền thống của dân tộc mình nhằm tơn vinh
nét đẹp về văn hóa.
- Hơn 90% học sinh nhà trƣờng là con em đồng bào dân tộc thiểu số có rất
nhiều mặt hạn chế nên việc giáo dục kỹ năng sống, hoạt động tuyên, phổ biến và
giáo dục pháp, tƣ vấn sức khỏe sinh sản … cũng đƣợc nhà trƣờng rất quan tâm.
Giáo dục kỹ năng sống của học sinh dân tộc phù hợp với môi trƣờng sống,
điều kiện nơi các em đang sống phù hợp với đặc điểm từng vùng, miền, xóa bỏ
tập tục lạc hậu. Tổ chức biên soạn tài liệu giáo dục về rèn luyện và nâng cao kỹ
năng sống cho học sinh dân tộc H’Mơng: hạn chế tình trạng “ Tảo hơn”
- Xây dựng phịng truyền thống của nhà trƣờng đƣợc ví nhƣ một bảo tàng
thu nhỏ với rất nhiều đồ vật đặc trƣng của các dân tộc nhƣ nhạc cụ dân tộc, trang
phục, các sản phẩm thổ cẩm. Cùng với đó là tập san lƣu lại những phong tục, tập
quán của các dân tộc khác nhau đƣợc chính học sinh sƣu tầm hoặc tự tay làm.

Xã hội ngày càng phát triển, những nét đẹp truyền thống nếu không đƣợc
bảo tồn có thể bị mai một. Vì thế, việc đƣa văn hóa truyền thống vào giảng dạy
đã tạo đƣợc hiệu ứng tốt, thu hút sự tham gia của nhiều học sinh, giáo viên, phụ
huynh. Học sinh không những đƣợc tìm hiểu về văn hóa của dân tộc mình mà
cịn biết đƣợc văn hóa, tập quán các dân tộc khác, từ đó nâng cao tinh thần đồn
kết, tƣơng trợ trong học tập.
2. Xây dựng kế hoạch ngoại khóa trong nhà trƣờng nhằm giáo dục ý thức
bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa trên địa bàn huyện Kỳ Sơn
2.1. Căn cứ lựa chon nội dung chương trình hoạt động ngoại khóa để
giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa cho học sinh trung
học phổ thông
Để xây dựng đƣợc khung nội dung chƣơng trình hoạt động ngoại khóa
nhằm giáo dục học sinh ý thức bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa ở trƣờng
THPT trên địa bàn, chúng tơi xuất phát từ năm căn cứ sau đây:
- Căn cứ vào mục tiêu của chƣơng trình giáo dục phổ thơng: Nhằm tạo ra
những con ngƣời Việt Nam phát triển hài hòa về phẩm chất lẫn tinh thần, có
những phẩm chất cao đẹp, có các năng lực chung và phát huy tiềm năng của bản
thân, làm cơ sở cho việc lựa chọn nghề nghiệp và học tập suốt đời. Tổ chức hoạt
động ngoại khóa để giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy một số giá trị văn hóa
địa phƣơng chính là một trong những nội dung giáo dục nhằm góp phần hình
thành và hồn thiện phẩm chất và năng lực đó cho học sinh.
- Căn cứ vào mục tiêu giáo dục một số giá trị văn hóa địa phƣơng cho học
sinh các trƣờng phổ thông của Bộ Giáo dục và Đào tạo: Nhằm góp phần giáo
dục tồn diện học sinh, giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa vì lợi ích chung của
toàn xã hội và truyền thống tốt đẹp của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, Bộ
Giáo dục và Đào tạo, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch hƣớng dẫn sử dụng giá
17


trị văn hóa trong dạy học ở trƣờng phổ thơng nhƣ sau.

+ Sử dụng một số giá trị văn hóa trong dạy học ở trƣờng phổ thông đƣợc
triển khai thực hiện hàng năm ở tất cả các cấp học giáo dục phổ thông và giáo dục
thƣờng xuyên.
+ Cán bộ quản lí, giáo viên chủ động lựa chọn nội dung, hình thức tổ chức
dạy học phù hợp với điều kiện của nhà trƣờng, địa phƣơng để nâng cao hiệu quả
sử dụng một số giá trị văn hóa trong dạy học.
Phƣơng thức tổ chức dạy học các nội dung văn hóa: Lồng ghép vào các
môn học, hoạt động giáo dục trong chƣơng trình giáo dục phổ thơng (nội khóa
hoặc ngoại khóa); xây dựng kế hoạch và tổ chức dạy học, các hoạt động văn
hóa, văn nghệ, thể dục thể thao có chủ đề liên quan đến các giá trị văn hóa có
tính chất điển hình và hƣớng dẫn học sinh tự tìm hiểu, khai thác các nội dung
khác của văn hóa thơng qua tƣ liệu, hiện vật. Tổ chức, chăm sóc di tích, các hoạt
động giáo dục tại di tích...
- Căn cứ vào nội dung chƣơng trình các mơn học trong trƣờng THPT:
Chƣơng trình giáo dục phổ thơng các mơn học nhƣ Ngữ văn, Lịch sử, Địa lí,
Giáo dục cơng dân, tiếng Anh có thể sử dụng các giá trị văn hóa vào dạy học để
giáo dục kiến thức phổ thông và nâng cao nhận thức, trách nhiệm của học sinh
đối với việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa.
2.2. Kế hoạch hoạt động ngoại khóa để giáo dục ý thức bảo tồn và phát
huy các giá trị văn hóa địa phương cho học sinh trung học phổ thông
Từ những căn cứ vừa nêu ở mục trên, chúng tôi đã xây dựng đƣợc nội
dung giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy một số giá trị văn hóa địa phƣơng qua
hoạt động ngoại khóa cho học sinh THPT trên địa bàn nhƣ sau:
Loại hình
TT văn hóa cần
giáo dục

Lựa chọn giá
trị cần giáo
dục

Nhóm
chun
mơn phụ
trách
chính

Phối hợp với
các nhóm
chun mơn
khác

Khối
lớp

Giáo dục ý
thức bảo tồn
Ngữ văn, Địa
và phát huy Di tích lịch sử Lịch sử lí, Anh văn,
1
giá trị của di Pu Nhạ Thầu và địa lý Giáo
dục
tích lịch sửcơng dân
văn hóa

Lớp
10
Lớp
11
Lớp

12

Mƣờng
Lống
- Cửa khẩu Địa lí
nậm cắn
- Đỉnh phu

Lớp
12

Giáo dục ý
thức bảo tồn
2 và phát huy
giá trị danh
lam
thắng

Ngữ
văn,
Lịch sử, Anh
văn, Giáo dục
công
dân,
Sinh học

Chuyên đề hoạt
động ngoại
khóa
Giáo dục truyền

thống yêu nƣớc
và ý thức bảo
tồn một số giá
trị văn hóa gắn
với hoạt động
tham quan tìm
hiểu di tích lịch
sử văn hóa
Sử dụng và bảo
vệ tài ngun
du lịch ở quần
thể di sản thế
giới (hoặc di
18


cảnh

xai

Giáo dục ý
thức bảo tồn
3 và phát huy - Tiếng Việt
giá trị tiếng
nói chữ viết

Giáo dục ý
thức bảo tồn
4 và phát huy
giá trị ngữ

văn dân gian

sản quốc gia)
Lịch sử, Địa
lí, Anh văn,
Ngữ văn
Giáo
dục
cơng dân

- Sử thi,
truyền thuyết,
truyện
cổ
Ngữ
tích, truyện
Văn
cƣời
- Ca dao, dân
ca

Giáo dục ý
thức bảo tồn
Lễ hội Pu
5 và phát huy
Nhạ Thầu
giá trị lễ hội
truyền thống
- Làng nghề
dệt thổ cẩm

Giáo dục ý
(Kỳ Sơn)
thức bảo tồn
- Làng Đan
và phát huy
lát mân mây
6 giá trị làng
tre(Kỳ Sơn
nghề
thủ
- Làng rèn
công truyền
dao của ngƣời
thống
H’Mông (Kỳ
Sơn)
- Lễ hội của
địa phƣơng
(ví dụ: lễ hội
Giáo dục ý Đền Pu Nhạ)
thức bảo tồn - Làng nghề
và phát huy truyền thống
7
di sản văn của
địa
hóa
địa phƣơng: Làng
phƣơng
dệt thổ cẩm,
làng đan lát

mâm mây ghế
mây…

Lịch sử

Địa lí

- Tiếng
Anh
- Giáo
dục
cơng
dân

Lớp
10

Giữ gìn sự
trong sáng và
giàu đẹp của
tiếng Việt (“Tơi
u tiếng nƣớc
tơi)
- Sân khấu hóa
truyện dân gian
Việt Nam
- Vận dụng
kiến thức liên
mơn để giữ gìn
và phát huy di

sản Ca dao dân ca
- Sự kiện âm
nhạc “Tìm về
câu Ví Dặm”

Lịch sử, Địa
lí, Anh văn,
Giáo
dục
cơng
dân,
Âm nhạc

Khối
10

Ngữ văn, Địa
lí, tiếng Anh,
Giáo
dục
công dân

Lớp
11

Đặc sắc lễ hội
đền Pu Nhạ
Thầu

Lớp

12

Học tập trải
nghiệm
sáng
tạo về bảo tồn
và phát triển
các làng nghề
truyền thống ở
Nghệ An

Lớp
10,
Lớp
11,
Lớp
12

- Dạy học tiếng
Anh gắn với
bảo tồn và phát
triển giá trị văn
hóa Nghệ An
(quảng bá về
dân tộc em)

Ngữ
Văn,
Lịch sử, tiếng
Anh,

Giáo
dục cơng dân

Ngữ
văn,
Lịch sử, địa
lí, Giáo dục
cơng dân

19


2.3. Thiết kế hoạt động ngoại khóa trong nhà trường về giáo dục ý thức bảo
tồn và phát huy các giá trị văn hóa địa phương trên địa bàn huyện Kỳ Sơn
Việc xây dựng kế hoạch hoạt động ngoại khóa đƣợc gọi là thiết kế HĐNK
cụ thể. Đây là việc quan trọng quyết định tới một phần sự thành công của hoạt
động. Để có hoạt động ngoại khóa bám sát mục tiêu giáo dục, liên hệ tốt với
thực tế, rèn luyện đƣợc cho học sinh những kĩ năng cần thiết, làm cho học sinh
thực sự thích thú và có tính khả thi, chúng tôi tiến hành thiết kế HĐNK theo các
bƣớc nhƣ sau:
a) Bƣớc 1: Đặt tên cho hoạt động
Đặt tên cho hoạt động là một việc làm cần thiết vì tên hoạt động tự nó đã
nói lên đƣợc chủ đề, mục tiêu, nội dung, hình thức của hoạt động. Tên của hoạt
động cũng tạo ra đƣợc sự hấp dẫn, lơi cuốn, tạo ra đƣợc trạng thái tâm lí đầy
hứng khởi và tích cực cho học sinh. Vì vậy cần có sự tìm tịi, suy nghĩ để đặt tên
cho hoạt động sao cho phù hợp và hấp dẫn.
Việc đặt tên cho hoạt động cần phải đảm bảo các yêu cầu sau:
- Rõ ràng, chính xác, ngắn gọn
- Phản ánh đƣợc chủ đề và nội dung hoạt động
- Tạo đƣợc ấn tƣợng ban đầu cho học sinh

Lƣu ý: Tên của hoạt động đã đƣợc gợi ý trong bản kế hoạch hoạt động
ngoại khóa, nhƣng có thể tùy thuộc vào khả năng và điều kiện cụ thể của từng
lớp để lựa chọn tên khác cho hoạt động.
b) Bƣớc 2: Xác định mục tiêu của hoạt động
Mục tiêu của hoạt động là dự kiến trƣớc kết quả của hoạt động. Các mục
tiêu hoạt động cần phải đƣợc xác định rõ ràng, cụ thể và phù hợp; phản ánh
đƣợc các mức độ cao thấp của yêu cầu đạt đƣợc về tri thức, kĩ năng, thái độ và
định hƣớng giá trị.
Nếu xác định đúng các mục tiêu sẽ có các tác dụng sau:
- Định hƣớng cho hoạt động, là cơ sở để lựa chọn nội dung và điều chỉnh
hoạt động.
- Căn cứ để đánh giá các hoạt động.
- Kích thích tính tích cực hoạt động của thầy và trò.
Khi xác định mục tiêu, cần phải trả lời các câu hỏi sau:
- Hoạt động này có thể hình thành cho học sinh những kiến thức ở mức độ
nào? (Khối lƣợng và chất lƣợng đạt đƣợc của kiến thức?)
- Những kĩ năng nào có thể hình thành ở học sinh và các mức độ của nó
đạt đƣợc sau khi tham gia hoạt động?
- Những thái độ, giá trị nào có thể đƣợc hình thành hay thay đổi ở học
sinh sau hoạt động?
c) Bƣớc 3: Xác định nội dung, sản phẩm học tập ngoại khóa và hình thức
20