Báo chí với công tác phản ánh, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá của lễ hội truyền thống

DAI H O C QUOC GIÀ HA N O I
T R t f Ò N G DAI H O C KHOA HOC XÀ H Ò I VA NHAN VÀN
^%.

CHU THU HAO

DETAI;

BÀO CHI VÓI GÒNG TÀC PHÀN ÀNH, BÀO T Ò N
VA PHÀT HUY CÀC GIÀ TRI VÀN HÓA
CÙA LE HÓI TRUYÉN T H Ò N G
(QUA CÀC BAO: VÀN HÓA, HA NÓI MÓI,
HA TÀY, BÀC NINH, PHÙ THQ TU NÀM 1998 DEN 2000)

Chuyén ngành : Bào chi hpc
Ma so

: 5.04.30

LUAN VAN TRAC SI KHOA HOC BAO CHI
NGlJÓI Hl/ÓNG DAN KHOA HOC:
TSKH NGÙ VÀN DOÀN THI DÀNG HLfCfNG
CAI HOC OUOr OiA HO, flQ! I

HA NÓI - 2002


^huitg.

lai kinh

(Bào^ ehi

gjLti d,èn. qitg. thAg. eà qiàjù^ JUttut

^r^t&ncL ^ai
^^

QUtoit adn
&tùjtg

"JÙÌL

•

hae. 3Chaci hjù^i (XJCL hAl
•

Qlai Làttg, bill

tdl aeln itito^

•

tUt atrójt thànìt

bAg, là Làitg. biil

Atn. Q'iètt ti !JCfwa hae Qlg£t ^dn,

^aà^t

nltàt»

&n. AAU àjcLa
Q'hi

JóilG^ng, Qé^ QÌao^ htté^ng. dÙMt LuAn. aàn. ^xia Itaa
cAu etutitg
&ujuig
^hÒ4tg

ML

•

^ang.
itàg

lai.
tèi 3eiiL bnjg ta Làng biél &»v eua ntuth.

^àa

taa

Suu

^ai

hae,

Q'ntàng

^ai

Aèn,
hae

DChacL hae seA hai aà QlhAn. adn JÓCL Qlai, eoe, Aanjg
nghièfL,

bun, bì, ACL làjv iinh

AièxL Izièit
nàg.

giufì.

ehitng

lai

giuft
hacut

Aà, ung
Ihành

ha,

tua

Luan^

adn


Q'al

xht

eanL

Aaun,

e/tu

eAcL lai,

nàg

LA U^ung thife,

eucL eu nhAn

^Ae

ta

Aùjg

Là, cang

Lieit, kit

qjiA

It^ang LuAn

At£&€. LtaAn thAnh

lai.

Q'ae giù

LuAn

&UJL ^hu

trình,

oAn

'Tóua

Ut khAa

nghièn
adn
lAt

Bào chi vói cóng toc phàn ành, bào ton va phàf huy càc già trj vàn hoà cùa le hòi truyèn thòng

MUC LUC

LOI M O DÀU

1. Tình thòi su cap thiét eua de tài

Tr 1

2. Ly do chgn de tài

Tr 3

3. Pham vi va dòi tUdng nghièn cùfu

Tr 5

4. Mue dich va y nghla cùa de tài

Tr 6

5. Cd sd ly luan va phUdng phàp nghièn ciiu

Tr 7

6. Kèt cau cùa luan vàn

Tr 8

PHAN NOI DUNG

ChiTdng I
Nlìùìig vàn de cliung ve le ligi ttvyèn thòng
1. Mòi lièn he giua di san vàn hóa va le hòi

Tr 9

2. Khài niem chung ve le hòi truyèn thòng

Tr 13

3. ThUc trang va phàn loai le hòi

Tr 18

4. Gàc già tri xà hòi - vàn hóa cùa le hòi truyèn thòng

Tr 22


Bào chi vói Gòng tàc phàn ành. bào fon va phot huy càc già trj vàn hoó eua le hòi truyèn thong

LOI MO DAU

1. Tinh thòi stf - càp thièt eua de tal
*.

"Dù ai di nguac ve xuói
Nilo ngày già Tó mùng mudi thàng ba"
Dà là nguòi Viet Nam ai cung co chung eòi nguòn dàn toc, dèu la
V

'^

y

y

con Lac, chàu Hong. Vói dao ly truyèn thòng "Uòng nuóc nhd
nguòn" ngày mùng muòi thàng ba hàng nàm, nhàn dàn khàp ndi
trong ca nUÓc nò nUc ve Phù Thg - Dèn Hung de tham du le hòi, nèu
ai khóng di dUde thì cung chd don xem truyèn hình hoac tìm dgc bào,
nghe dai.
Le hòi Dèn Hiìng lue dàu chi giói han trong mot vùng, ròi dén
mièn, giò day dà tra thành le hòi cùa toàn thè nhàn dàn Viet Nam,
dUde Nhà nUÓc còng nhàn là Quóc le. Khòng chi dijfng lai ó day, le
hòi Dèn Hùng con co sufe thu hùt sU quan tàm va tìm dèn cùa ban bè
quóc tè. Do chình là nhd co sU quan tàm cùa Dàng, Nhà nUÓc va
còng lao dóng góp cùa nhièu ed quan, ban ngành, trong do phài kè
y

V

dèn càc phUdng tien thòng dn dai chung dà tich cUc tuyèn tmyèn,
giói thièu...
Vay dò, le hòi co sufc lan tòa rat mành liet va co sue song truòng
V

T

y

«j

tòn, co thè nói là bàt diet. Tùf dòi này qua dòi khàc, tu nhSng buoi
dàu dUng nUde cho dèn hòm nay, theo thòng kè sd bó mói day nhàt


Bop 9hly^j góng fó^^^^^

bao ton va phàf h"Y gac gio trj vàn hoà cùa le hòi truyen thòng

cùa Glie Vàn hóa Thóng tin ed so (Bg Vàn hóa Thòng tin Viet Nam),
hien cà nUÓc co trèn 6.000 li hòi, trong dò co nhièu le hòi co quy mò
lón, dai ngày.
Dièu do cho thày, Viet Nam chung ta co mot kho tàng vàn hóa
dàn gian rat da dang cùa 54 dàn toc dang con tòn tai mot càch song
dgng trong nhàn dàn va dUdc thè hien thòng qua cac le hòi.
Le hòi truyèn thòng là mot sinh boat tòng hdp bao gòm nhièu
mat: tinh thàn va vat chat, tòn giào tin ngUdng va vàn hoà nghe thuàt,
y

->

_

y

^

Hnh thiéng va dòi thuòng, va trèn hèt, no thè hien ro net nhàt sU giao
thoa tinh thàn'giffa vàn hoà va con ngUòi. Khòng chi vay, le hòi con
c6 tinh trUÒng tòn cùng thòi gian, nàm thàng va co sufc cuòn hùt
y ^

^

V

manh me dòi vdi mgi tàng Idp nhàn dàn.
Do nhièu nguyèn nhàn ehù quan, khàch quan, co nhOng giai doan,
thòi ky "tàyc/zay" vàn hoà le hòi, dap ho dèn chùa, mièu mao vi coi
do là me tin di doan. Ghinh vi le dò, nhièu le hòi truyèn thòng dà bi
mai mot va màt di, sau thòi ky "khùng hoàng dò", mot so le hòi dUdc
">

"^

„

y

y

phép tò chùc nhUng khòng gii? dUdc ban sàc vòn co, bi lai càng, pha
tap, danh màt già tri dich thUc. Kè tu sau nàm 1986, vói su dòi mói
ve mgi màt eua dàt nUde, va nhàt là trong khoang 10 nàm qua, le hói

truyèn thòng dà, dang dUde khòi phuc va tò chùc trd lai nhàm tòn tao
nhUng già tri vàn hoà dac sàc cùa dàn toc... Gó dUdc nhùng kèt qua
y

tòt dep nhu vay là nhò sU quan tàm dac biet cùa Dàng, Nhà nUóc va
dóng góp cùa mgi tàng Idp nhàn dàn. Vièc tò chùc le hói, ben canh
^

y

9

nhiJng màt tich cUc, mat tòt dep dUdc thè hien, cung khó trành khòi
V

y

-*

V

y

^

con co nhùng han che, tièu cUc càn dUdc khàc phuc. Cài gì cQng càn
phài co thòi gian, khòng de gì mot som mot chièu co thè làm dUdc.
Khòng chi càn phài co thòi gian, ma con phài càn dèn cà sU quan
tàm, dàu tu va nhUng bien phàp, ehién lUde thièt thUc... mói góp phàn
de le hói thUc sU là le hói vói nhùng già tri dich thUc cùa nò.

Trong còng cuge bào tòn va phàt huy càc già tri vàn hoa co
truyèn vòn co cùa le hòi truyèn thòng de no khòng bi mai mot, ành
hUdng bòi càc nguyèn nhàn ehù quan, khàch quan do tàc dóng cùa
cuge song hien dai hòm nay, bào chi giù mot vai trò dac biet quan
trong, vùa là ngUòi tuyèn truyèn tap thè, co dgng tap thè, lai làm ca
chùc nàng giào due tap thè. Vói càc bài bào, hình ành ve le hòi dUde
dàng tai trèn mat bào, còng tàc tuyèn truyèn, co dgng tap thè dà dUdc
y

y

V,

bào chi hoàn thành mot càch xuàt sàc, dò là truyèn bà càc già tri vàn
y

..-

"ì

y

^

hoà nói chung va le hòi nói rièng, tàng thèm kièn thùc, hièu biét ve
nguòn coi vàa hoà cùa dàt nUÓc cho còng chùng dgc già, giùp hg
s

y

_

nhàn thUe dude nhung già tri vàn hoà truyèn thòng eua dàn toc, tu dò
co y thùc bào ve, giù gin va phàt huy net dep vàn hóa dgc dào này
cùa dàn toc. Va nhU thè, bào chi cùng dà làm tòt chùc nàng cùa ngUÒi
giào due tap thè.
Nhu vay, thòng qua càc bài bào, càc hình ành ma càc ed quan bào
chi dàng tài, cho dù thè hien d nhùng khia canh, vàn de khàc nhau ve
le hòi: giói thièu net dep, phè phàn cài xàu, huóng dàn dU luan... tUu
trung cung dèu hUóng ve mot mue dich, dò là phan ành, bào tòn va
phàt huy càc già tri vàn hoà cùa le hòi truyèn thòng - giù gin ban sàc
vàn hoà cùa dàn toc.
2. Ly do chgn de tài
Do tinh thòi sU va càp thièt cùa de tài (da nèu d trèn), cùng vói
nhùng khào sàt co dUdc qua 5 tò bào trong pham vi nghièn cùu, cùng
*>

y

nhu nhùng hièu biet tu xà hòi, sàch bào, nhùng bài giàng cùa càc
thày co giào trèn lóp va tu giào trình..., chùng tòi nhàn thày vàn hóa
nói chung va vàn hóa le hói truyèn thòng nói rièng co mot vai trò to
lón dòi vói su phàt trién eua xà hòi, cùng nhU viec giù gin ban sàc
vàn hóa dàn toc.


^99 9^y Y^l 5^°'^? !?g P M ' > ° n ^ v ^ ° ° *°n Y ^ Ph °t ti uy e oc già tri yqn hoà cùo le hòi truyèn th ong

TU su nhàn thùc ve tàm quan trgng eua le hòi truyèn thòng, vdi
long yèu thich tìm hièu nèn vàn hóa cùa dàn toc, dac biet là vàn hóa
il hòi truyèn thòng,hàng nàm, mòi dip xuàn sang, lai dUde co càm
giàc nào nùc, hòi hòp hoà mình trong dòng ngUòi trày hói dóng due
y

trong mot khòng gian hnh thièng, cùng nhU tu thUc tè còng viec dang
làm, qua luan vàn này chùng tòi mong muòn góp phàn nhò bé cùa
nrùnh vào viec giù gin va phàt huy càc già tri vàn hóa cùa le hói
V

y

^

truyèn thòng nói rièng va vàn hoa Viet Nam noi chung.
">

Vói nhùng khào sàt co dUdc, cùng vói càc cu heu cu thè, chùng
y

y

'>

y

tòi cùng mongmuòn tap hdp dUde nhùng so heu co tinh tòng kèt, qua
do, hy vgng phàn nào giùp càc ed quan bào chi co cài nhìn khàch
quan, khoa hgc hdn, de tu do co nhùng giai phàp cu thè, thièt thUe

nhàm dat dUde hièu qua tòt hdn trong còng tàc tuyèn tmyèn cùa
mình.
Cùng vói nhùng so lieu dUde dUa ra d day, chùng tòi cùng mong
muòn dUdc càc nhà khoa hgc, càc nhà nghièn cùu quan tàm hdn nùa
de co nhùng còng trình khào cùu va nhùng kièn nghj hùu ich dòi vói
•>

y

càc Cd quan, tò chùc quan ly boat dgng vàn hóa tu Trung Udng dèn
dia phUdng.
Là mot ngUòi làm bào, dòng thòi lai thUòng xuyèn viet ve mang
V

y

».

N.

_

y

vàn hóa, dUdc di nhièu ndi, dèn nhièu vùng, mièn eua dàt nUdc... do
là nhùng dièu kièn thuan Idi giùp chùng tòi thUc hien dUdc càc yèu
V

y

V

V

càu va vàn de ma de tài này dàt ra.
Chùng tòi cùng hy vgng ràng thòng qua nhùng khào cùu cùa
mình, khòng nhièu thì ìt se góp phàn vào còng tàc phan ành, bào tòn
va phàt huy càc già tri vàn hóa cùa le hòi tmyèn thòng, góp phàn vào
viec bào tòn càc di san vàn hóa cùa dàn toc ngày mot co hièu qua
hdn.


Bao ctìì vài còng toc phà^

phàt huy càc già trj vón hoà c u ^ l é h^^^^^^^

3. Pham vi va dòi tiTtfng nghièn cihi
Mot trong nhùng net dac trUng cùa dòi song vàn hóa dàn gian ò
nUóc ta là le hói, mòi vùng, mièn dèu co càch thè hien khac nhau vdi
nhùng net dac trUng rat da dang va dgc dào.
_,

V,

y

y

Giòng nhu ò nhièu nUÓc d chàu A nói chung, Dòng Nam A nói
rièng, nèn vàn minh cùa Viet Nam dUde coi là nèn vàn minh lùa

V

y

^

nUóc, vói u6c vgng càu mong mUa thuan gió bòa, mang dèn dòi song
y

-'

^

àm no hanh phùc... nèn viec nUdng tua vào dòi song tàm hnh là dièu
de hièu. Ghinh vi vay, le hói bàt nguòn tu cuge song nòng thón, khòi
dàu là tu nhùng le nghi dàng cùng cùa ngUÒi nòng dàn mot nàng hai
sUdng làm ra hat lùa, cu khoai sau mòi vu mùa thu hoach thàng Idi
dàng cùng dàng "hnh thièng" cùa mình. Khi dUdc mùa dà vay, mòi
y

y

•>

khi màt mùa ngUÒi ta lai co cài tàm ly dàng "Iinh thièng" nói gian,
trùng phat, vi vay cùng co nhùng le nghi de càu xin dàng thiéng liéng
y

•^

y


V

T

phù ho. NhUng trèn thUe tè, hàu hèt càc le hói dèu dUdc tò chùc vào
nhùng nàm mUa thuan gió hoà, vu mùa bòi thu... Mòi nàm trèn dàt
nUÓc chùng ta co hàng tram le hòi lón nhò, thàng nào cùng co, dièn
ra ò khàp mgi ndi, nhUng nhièu nhàt là d càc tinh phia Bàc, ndi gàn
Uèn vói nèn vàn minh song Hong. O càc tinh mièn Trung va mièn
Nam le hói dièn ra it hdn, cùng là dièu tàt yèu, vi nhùng vùng dò mói
dUde khai thièn, lap dja thòi cha òng ta di md dàt. Tuy nhièn, le hói
dèu hièu eua ngUÒi Viet Nam chùng ta là le hói truyèn thóng hay con
ggi la le hòi dàn gian truyèn thòng, hay le hòi. Trong pham vi luan
^

V

y

y

^

vàn, chung tòi xin dUde quy ve tèn ggi chung thòng nhàt là le hòi
V

y

y

r^

•>

truyèn thòng (ggi tàt là le hòi) de thuan tien cho viec nghièn cùu,
khào sàt de tài cùa mình.
O luan vàn này, do dièu kièn va thòi gian co han, chùng tòi chi
xin di sau tìm hièu mot ITnh vUe nho, dò là: Bào chi vói còng tàc
phàn ành, bào tòn va phàt huy càc già tri vàn hóa cùa le hói tmyèn


? 9 ° 9^ ' Y^! "^ 9" 91^^^^^^

l^n y q ph gt ^HY

5 " Q Jg h ? 11*""/ "^ " ^h ppg

thóng, ma pham vi nghièn cùu dUdc tap tmng vào 5 tò bào in: Vàn
hóa, là tò bào chinh thòng cùa cà nUÓc phàn ành nhùng vàn de chung
nhàt cùa vàn hóa trong do co le hòi truyèn thòng va 4 tò bào khàc là:
Ha Nói mói. Ha Tày, Bàc Ninh, Phù Thg dai dièn cho càc tinh, thành
y

v

—

.

v

y

—

j

y

y

phò co nhièu le hòi truyèn thòng dièn ra nhàt d khu vUc phia Bàc.
Dòi tUdng nghièn cùu eua de tài là tàt ca càc thè loai bào chi
trong pham vi 5 tò bào chùng tòi khào sàt dà su dung (vi du: tin, bài
phàn ành, phóng sU, ành, bài nghièn cùu...) ve còng tàc phàn ành,
bào tòn va phàt huy càc già trj vàn hóa cùa le hòi truyèn thòng.

4. Mue dich va y nghTa eua de tài
Dà co nhièu cuòn sàch, còng trình nghièn cùu, bài viet... cùa càc
nhà khoa hgc, càc nhà vàn hóa, nhà bào trong nUde vièt ve le hói
V

y

V

*>

V

truyèn thóng tu nhièu góc dò khàc nhau giùp chùng ta hièu thèm ve
Cd sd ly luan vàn hóa cùa le hòi. That sU, day cùng là màng de tài
khà hàp dàn, thu hùt dUde sU quan tàm khòng chi dòi vói càc nhà
khoa hgc, vói cóng chùng... ma con vói cà càc sinh vièn, hoc vièn
cao hgc d tùng màng khàc nhau, vói nhùng mùc dò khàc nhau lièn
quan dèn de tài le hòi truyèn thòng, tu do co nhùng dóng góp thièt
thUc trong viec bào tòn, giù gin va phàt huy bàn sàc vàn hóa dàn
toc...
O day, chùng tòi xin dUdc di sau vào khào sàt càc vàn de: Nhùng
y

\

^

—

s,

y

y

vàn de chung eua le hòi truyèn thòng - Mòi quan he giùa bào chi va
le hói truyèn thòng; Bào chi vói cóng tàc phàn ành, bào tòn va phàt
huy càc già tri vàn bòa cùa le hói truyèn thóng; Mot so vàn de ve

hình thùc thè hien le hói truyèn thóng; Nhàn xét chung va kièn
nghi... Qua do se phàn nào làm rò dUde thUe trang còng tàc phàn ành,
cùng nhu mùc dò va hình thùc thè hien cùa bào chi dòi vói càc già tri
—

V

y

V

•>

vàn bòa ma le bòi truyèn thòng tièm chùa. Tu nhùng cu lieu cu thè
6


Bào chf vdl còng tàc phàn ành, bào ton va phot huy càc già trj vàn hoà cùa le hòi truyèn thong

khao sat dUdc, dUa ra cac Uu, khuyèt dièm va góp phàn dành già ve
hièu qua dat dUde cùa bào chi trong khi thUc hien càc chùc nàng,
nhiem vu cùa mình.
Thòng qua viec khào sàt de tài, chùng tòi cùng manh dan nèu càc
>^

y

^ y

de xuàt, y kièn dòng góp (nói dung, hình thùc phan ành, phàn còng

còng viec, phàn hói tu còng chùng...) vói mong muòn góp phàn vào
còng tàc ly luan bào chi nói chung, ma cu thè hdn là vai trò cùa bào
chi trong còng tàc phàn ành, bào tòn va phàt huy càc già tri vàn hóa
eua le hói truyèn thòng.
5. Cd so ly luan va phiTdng phàp nghièn cihi
Mòi cóng trình khoa hgc, de tài nghièn cùu nào cùng phài tìm
dUdc nhùng ed so ly luan va phUdng phàp nghièn cùu phù hdp vói
duòng lòi chung cùa dàn toc, dàt nUdc. Luan vàn này cùng khóng
vUdt ra khòi nhùng khuòn khò dò, ò day, trong khi thUc hien de tài
cùa mình, chùng tòi dUa vào he thòng ly luan cùa Ghù nghla Màc Lenin va Tu tUdng Ho Chi Minh ve vàn hóa va bào chi, cùng vói
y

n

y

r,

nhùng he thóng, quan dièm, dUòng lòi, phUdng hUóng phàt trién vàn
hóa va bào chi Viet Nam trong giai doan hien nay. Co dUdc nhùng ed
sd ly luan trèn làm nèn tàng, de bào dàm bàn luan vàn co dUdc tinh
khoa hgc, logie cùa vàn de ma de tài dàt ra, trong khi thUc hien,
y

1,

chùng tòi kèt hdp va vàn dung càc phUdng phàp nghièn cùu cu thè
(phUdng phàp nghièn cùu khoa hgc, phUdng phàp nghièn cùu ly
thuyèt, phUdng phàp khào sàt thUe tièn...) cùng vói cóng tàc sUu tàm,
khào cùu tài lieu (quan sàt trUc tièp, thu thap, thóng kè, phàn tich,

trao dòi...), trUng càu y kièn eua còng chùng ban dgc, xin y kièn cùa
càc nhà nghièn cùu, khoa hgc...


S9° ^MY'^- '^P"? ^99^ Phg" °"^ • ^*^*^ tpp yò p^g^h "Y gg^^^^

^ " ° f^ h ?' I*'"/'^" thpng

6. Kèt càu eua Luan vàn
De giai quyèt yèu càu, vàn de ma de tài dat ra, chung tòi chia luan
vàn thành nhùng chUdng mue chinh nhU sau:
A/Ldì

mòdàu

B/ Phàn noi dung
y

K

\

r^

\

y

Chuans I: Nìiùng vàn de cìiung ve le ìioi truyèn tìióng
Chuans //.• Bào cìiì vói cóng tàc pìiàn ànìi, bào ton va pìiàt ìiuy

càc già tri vàn hóa cùa le ìigi truyèn thong
y

y

\

\.

7

—

\

Chuans HI: Mot so vàn de ve hình thùc tìiè ìiièn le hòi truyèn
thòng
C/Phàn lièi luan
D/ Tirlieu tham Idìào
E/Mue lue
Luan vàn này dUde hoàn thành nhò sU hUdng dàn va giùp dd tan
tình cùa giào vièn hUóng dàn - Tièn si khoa hgc Ngù vàn Doàn Thi
Dang HUdng, là kèt qua cùa qua trình hgc tap duói sU day dò hèt long
cùa ckc thày, co giào khoa Bào chi - TrUòng Dai hgc Khoa hgc Xà
hòi va Nhàn vàn - Dai hgc Quóc già Ha Nói.
Tói xin dUdc gufi dèn co Doàn Thi Dàng HUdng va càc thày, càc
co su kình trgng va long bièt dn sau sàc.
Luan vàn khóng trành khòi nhùng thièu sòt, chùng tòi rat mong
quy thày, co va càc ban thòng càm, chi bào va hUÓng dan thèm de tòi
co thè due rùt kinh nghiem cho còng tàc chuyèn mòn cùa mình dUde

tòt hdn.

8


^^?9^jy'^-^p"9 jg9 p^g"^g^^

PHAN NOI DUNG

Chu'o'ng I
NHUNG VAN DE CHUNG VE L I HÓI TRUYÈN THÒNG

1. Moi lièn he giffa di san vàn hóa va le hoi
Vàn kièn Dai boi lan thur Vili cùa Dàng còng san Viet Nam dà
khàng dinh: "Mgi hogt dgng vàn ìióa, vàn nghe pìiài nìiàm xày dung
V

y

^

y

nèn vàn hóa tièn tièn, dàm dà bàn sàc dàn toc, xày dUng con ngUÒi
V

V

y

,

Viet Nam ve tu tuòng, dgo due, tàm hón, tình càm, Idi song, xày dilng
">

y

mòi truàng vàn hóa lành manh cho sU phàt trièn xà ligi. Kè tìiùa va
phat huy càc già tri tinh thàn, dgo due va tham my, càc di san vàn
hóa, nghe thuàt cùa dàn toc. Bào tòn va tòn tao càc di tich lìch su,
y

y

\

y

vàn hóa va danh thàng cùa dàt nUÓc. Trong dièu kièn kinh tè tìii
truòng va ma rgng giao luu quòc tè, pìiài dgc biet quan tàm giù gin
va nàng cao bàn sàc vàn ìióa dàn toc, kè thùa va pìiàt ìiuy truyèn
"

y

,

thòng dgo due, tap quàn tòt dep va long tu ìiào dàn toc. Tièp thu tinh
hoa cùa càc dàn toc trèn thè giai, làm giàu dep tìièm nèn vàn ìióa
Viet Nam" (Dàng còng san Viet Nam: Van kièn Dai bòi dai bièu toàn

quóc làn thù Vili. NXB Ghinh tri Quóc già, Ha Nói 1996, tr 110,
111)
9


Bào chi vói còng tg^^

ành. bào ton vq phàt huy càc già trj vón hoà cùa le hòi truyèn thong

Trong giai doan hien nay, vói sU già tàng cùa giao lUu quòc tè
trèn nhièu mat, nhièu ITnh vUc... dang dat ra cho tàt cà chùng ta,
y

''

"^

y

nhùng ngUÒi dang song trèn hành tinh này mot vàn de quan trgng, do
là vàn de dàn toc. Va de nhàn dièn, phàn biet mot dàn toc này vói
mot dàn toc khàc khóng gì co thè thay thè dUdc vàn hóa, va nhU thè,
chùng ta co thè khàng dinh ràng, vàn hóa là nhàn tò bang dàu trong
sU nhàn dièn ve mot dàn toc.
Di san vàn hóa dUdc hình dung nhU bang thang già tri hay mot he
thóng càc già tri, nhùng nhàn tò hình thành nèn bàn sàc vàn hóa cùa
'>

7

O

mot dàn toc. Di san vàn hóa co thè dUdc phàt trièn, cùng co thè bi
-^

y

v

y

suy kiet, nghèo nàn, tham chi dàn dèn triet thoai tUng phàn hoac bièn
màt hoàn toàn. Y thùc nhàn bièt, bào tòn va khai thàc di san vàn hóa
y

V

7

trèn pham vi toàn nhàn loai dang là mot vàn de bUc xùc, nòng hòi
y

y

khòng kém gì càc ITnh vUc khàc nhU chinh tri, kinh tè... Chinh vi thè,
viec tìm hièu mot càch toàn dièn, co he thòng nhUng bièu hien nhièu
mat eua di san vàn hóa la mot vàn de hèt sUc quan trgng va càn dUde
dàu tu cà ve cóng sue, dèn cùa, tri tue...
Nhàn thày rò tàm quan trgng cùa vàn bòa nói chung va di san vàn
hóa nói rièng, Dàng va Nhà nUde ta dà co nhùng hành dóng thièt thUe

7

de tàng cuòng hièu lUc quàn ly nhà nUÓc, nàng cao tràch nhiem cùa
nhàn dàn trong viec tham già bào ve va phàt huy già tri di san vàn
hóa, Luat Di san vàn hóa dà dUdc chình thùc cóng bó va co hièu lUc
tu ngày 12 thàng 7 nàm 2001 do Ghù tich nUÓc Tran Due LUdng ky
7

N.

V

Lenh. O phàn md dàu, Luat dà chi rò "Di san vàn hóa Viet Nam là
tài san quy già cùa còng dóng càc dàn toc Viet Nam va là mot bg
pìtgn cùa di san vàn ìióa nìiàn hai, co vai trò to lón trong su ngìiièp
dung nUÓc va giù nUÓc cùa nhàn dàn ta"
Theo mot càch phàn chia Udc le cùa UNESCO, co thè chia di san
vàn hóa thành di san vàn hóa tTnh va di san vàn hóa dgng. Di san vàn
10


Bgp 9Myó|cò^^^

gió trj vàn hoà cùa le hòi >r"yè" >hòng

hóa tTnh là nhùng di san dUdc vàt chat hóa dUÓi dang càc thành tUu
vàn hóa ghi dàu àn eua qua khù nhU dèn dai, làng tàm, bia mg... Di
san vàn hóa dòng bao gòm càc già tri tinh thàn mang dac trUng cùa
cóng dòng dUdc kèt tinh ò phong tue, tap quàn, lòi song, tin ngUòng,
càc trò dièn xuóng dàn gian, le bòi...

7

y

V

Truóc day, chùng ta chUa co dUdc nhùng thè che, dièu luat quy
7

^

y

^

^ y

y

dinh rò ràng, chùng ta co thè tim dèn nhùng y kièn chung nhàt dUde
s

y

nhièu nhà nghièn cùu, khoa hgc trèn thè giói cóng nhàn. NhUng nay
chùng ta dà co trong tay mot "bào bòi" quy già, dò là Luat Di san vàn
hóa. Dièu 4, chUdng 1, phàn nhùng quy dinh chung dà phàn chia rò
ràng tùng loai hình di san vàn hóa thành 13 dièm lón, trong dò, dièm
7

1 và 2 dà dUa ra dinh nghTa Di san vàn hóa phi vat thè va Di san vàn
7

bòa vat thè.
7

7

Theo Luat Di san vàn hóa. Di san vàn hóa phi vat thè dUde hièu
7

7

^

nhu sau: "Di san vàn ìióa phi vat thè là san pìiàm tinìi tìtàn co già tri
lich su, vàn hóa, ìiìioa ìigc, dugc luu giù bang tri nìiò, cìiù vièt, ditgc
luu truyèn bang truyèn mieng, truyèn ngìiè, trìnìi dièn và càc hình
V

\

y

y

7

thùc luu giù, ÌUu truyèn khàc, bao gòm tièng nói, cìiù vièt, tàc pìiàm
vàn hoc, nghe tìiugt, kìioa hgc, ngù vàn truyèn mieng, dièn xuòng

y

y

y

y

f-

y

\

v

v

dàn gian, lòi song, nèp song, le hòi, bi quyèt ve ngìtè tìiù còng truyèn
y

V

7

V

V

7

\

thóng, tri thùc ve y, ditac hgc co truyèn, ve vàn ìtóa àm thuc, ve trang
\

y

phuc truyèn thòng dàn toc và nìtùng tri tìiùc dàn gian khàc"
Nhu vay, le hòi dà dUde Luat Di san vàn hóa cùa Nhà nUÓc Vièt
Nam cóng nhàn là loai hình di san vàn hóa phi vat thè cùng vói
y

y

y

^

nhùng thièt che nhàt dinh trong viec bao ve, giù gin và phàt huy càc
già tri ma nò bàm chùa.
Le bòi là mot boat dgng sinh boat vàn hóa dàn gian, và chi là mot
N

y

">

.

7

V

phàn rat nho trong tòng thè nèn vàn hóa dàn gian. Trong nhùng nàm
V

7

^

y

gàn day, dac bièt kè tu sau nàm 1986, khi dàt nUóc chùng ta buóc vào
11


Bào chi VÓI còng tàc phàn ành, bào ton và phàt huy càc già tri vàn hoà cùa le hòi truyèn thong

giai doan mò cùa, cùng vói sU md rgng ve giao lUu quòc tè trèn càc
y

•'

^

ITnh VUc chinh tri, kinh tè... vàn hóa cùng dUde xem là mot vàn de
y

7

then chòt trèn con dUòng bòi nhap. Làm sao de bòi nhap ma khóng bi
bòa tan, vàn giù dUdc bàn sàc dàn toc vòn co, do là cà mot qua trình
day khó khan va nhièu thU thàch. Chinh vi vay, Dang và Nhà nUóc ta
y

^ 7

da kip thdi dUa ra nhùng phUdng hUóng, nhùng Nghi quyèt phàt trièn
7

7

vàn hóa trong tùng giai doan cu thè. Và cùng vói viec phàt trièn
nhièu loai hình vàn hóa khàc nhau, le bòi cùng da trò thành mot
y

V

trong nhUng dòi tUdng dUde ehù y nhièu tu nhùng già trj dich thUc ma
nò dUa lai.
Hien nay co nhièu tap tue, le bòi da va dang tièp tue song vói
còng dóng, co le bòi dà trai qua nhièu bièn cài, thèm hot, lai co
nhùng le bòi dà khóng con hien hilu trèn thUe tè ma chi luu lai dàu àn
7

trong cac thU tich co hay trong ky ùc eua nhùng ngUòi già... Cu nhU
vay, theo vòng quay cùa thòi gian, càc chu trình cùa le bòi quay
V

_

^ 7

7

vòng, tòn tai, phàt trièn... trd thành mot boat dòng vàn hóa tòng hdp
vói càc khà nàng sàng tao hiem co. Trai qua khòng gian và thòi gian,
f^

y

7

V

•,

vói nhùng gì ma le bòi dUa dèn, chùng ta khóng thè phù nhàn ràng, le
bòi da trò thành mot hien tUdng vàn hóa tòng hdp, thòa man nhu càu
tàm Hnh, dành thùc nhùng già trj nhàn bàn cùa con ngUÒi nhièu khi
dang con "ngù quèn". Thèm mot làn nùa chùng ta co thè khàng dinh
ràng, le bòi luón gàn bó chat che vói dòi song cùa con ngUdi, và it
nhièu cùng tàc dgng dèn tàm tu, tình càm cùa hg.
DUdc su quan tàm cùa Dàng và Nhà nUÓc cùng nhU sU hUdng ùng
rgng rài cùa xà bòi, "tram hoa dua nd", le bòi dièn ra d khap mgi
mièn dàt nUdc, tu mièn xuòi cho dèn mièn ngUdc, tu dòng bang cho
dèn mièn nui, cao nguyèn, trong khàp cóng dòng 54 dan toc dang
cùng chung song, vói nhùng boat dòng tich cUc và cà nhùng tièu cUc
khó trành khòi. Chinh vi le bòi chùa dUng trong mình nhièu vàn de

12


fióochìyói

còng tàc p^^^

khoa hgc hàp dàn và càn dUdc nghièn cùu, nèn ó luan vàn này, bang
nhùng kièn thùc thu dUdc tu sàch vò và tu thUc dèn, chùng tói sé co
gang ly giai phàn nào nhùng càu hòi: Tai sao le boi hien nay lai dUdc
V

^

y

7

y

nhièu ngUdi quan tàm? Mòi quan tàm do dUdc thè hien nhU thè nào?
Bào chi dà dóng góp còng sue trong viec phàn ành, bào ton và phàt
huy càc già tri vàn hóa cùa le bòi truyèn thòng ra sao?...
2. Khai niem chung ve le hoi truyèn thong
~»

V

y

V

y

Le bòi truyèn thòng là mot sinh boat tinh thàn rat dac biet cùa con
ngUòi: co quy mò to lón ve tàm vóc, co sue cuòn hùt manh me mot
so lUdng lón nhùng ngUdi tham già, gay dUdc su quan tàm cùa nhièu
^

y

r^

-^

y

tàng lóp nhàn dàn... Khòng nhùng thè, le bòi truyèn thòng con chùa
dUng trong nò nhièu vàn de khoa hgc hàp dàn càn dUdc nghièn cùu.
Trong phàn này, chùng tòi xin dUdc phép di sàu vào tìm hièu
nguòn góc, su phat trièn, cac dièu kièn càu thành le bòi tmyèn thòng.
Tu làu, càc nhà nghièn c]ùu trèn khàp thè giói dà dUa ra nhùng
dinh nghTa khàc nhau ve le bòi truyèn thóng, bòi mói sU nghièn cùu
do lai tìm dèn nhùng mat, nhùng vàn de, nhùng khìa canh khàc nhau
cùa le bòi tùng khu vUe, dàt nUdc, dia phUdng...
Khi nghièn cùu nhùng dac tinh và y nghTa cùa le bòi d nUóc Nga,
mot nhà nghièn cùu ngUòi Nga dà cho ràng: "Thuc cìiàt, il hòi là
"

y

^

^

cuge song dugc tài hien duói hình thùc tè le và trò dièn, do là cuge
song lao dgng và eìiièn dàu eua còng dòng dàn cu. Tuy nìiièn, bàn
y

7

^

y

thàn cuge song kìiòng tìiè thành le hòi duoc nèu nhu chinh nò kìióng
y

y

duac thàng hoa, lièn kèt và quy tu Igi tìiành tìiè giai cùa tàm Unii, tu
tuòng eua càc bièu tugng, vugt lèn trèn thè giói cùa nìiùng phuang
7

\

y

y

y

y

y

tièn và dièu kièn tàt yèu. Dò là tìtè giói, là cuge song thù imi thoàt ly
tgm thòi thue tai ìiùu ìiièu, dat tói hien thue ly tuòng ma à dò, mgi
tìiù dèu trd nèn dep de, liing Unii, sièu viet và cao cà*.
13


Bào chr vói còng tàc phàn ành, bào ton va phàt huy càc già tri vàn hoà cùa le hòi truyèn thong

Con sau khi xem xét tinh chat và y nghTa cùa le bòi Nhàt Bàn,
V

y

jw

mot vi giào sU ngUÒi Nhàt lai dinh nghTa: "Xét ve tinh cìiàt xà hòi, le
7

7

^

^

'

"

hòi là quang truàng eua tàm hón, xét ve tinh chat vàn hóa, le hòi là
cài nói san sinh và nuòi dudng ngìiè thuàt nhu my thuàt, nghe thuàt
giai tri, kich vàn hóa và vói y nghìa dò, le hòi tòn tgi và co lièn quan
y

7

màt thièt vai sUphàt trièn cùa vàn hóa".
Nhu vay, cho dù co dùng ò khia canh nào, góc do nào de dUa ra
^-

v

'»'

y

y

dinh nghTa ve le bòi, càc nhà nghièn cùu dèu tìm dèn cài chung nhàt,
do là, le bòi là sinh boat vàn hóa luòn gàn hèn vói dòi song tinh thàn
7

V

*•

eua con ngUdi,- còng dóng ngUòi.
TrUóc day, ò Viet Nam ta, chi co khài niem Le hoac Hòi ma thòi,
chUa co mot khài niem chinh thùc nào dUde còng bó ve le hòi. Nhùng
khài niem ve le bòi chi mói xuàt hien khoang hai mUdi nàm trò lai
day vói su quan tàm nghièn cùu cùa nhièu nhà khoa hgc, tàc già
trong nUóc. Tu khi xuàt hien dinh nghTa dàu tièn ve le bòi ò Vièt
y

y

Nam dèn nay, khòng bièt co bao nhièu dinh nghTa nùa dà ra dòi, khó
co thè nàm bàt dUdc con so do. Càc dinh nghTa do dèu co nhùng cài
dùng cùa no, bòi mòi tàc già dèu dùng trèn mot khia canh, thòi dièm,
7

giai doan nào dò de xét và tu dò dUa ra dinh nghTa eua mình.
"Hai và Le ìigi là mot sinh hogt vàn hóa làu dòi cùa dàn toc Vièt
~

y

r^

y

%,

Nam chung ta. Hci và Le ìigi co sue ìiàp dàn, lòi cuòn càc tàng lóp
trong xà hòi de tra tìiành mot nhu càu, mot khàt vgng cùa nìiàn dàn

\

7

trong nhièu thap ky" - dò là dinh nghTa khài niem co tình tòng quàt
ve le bòi dà dUdc càc tàc già dUa ra trong cuòn Hói he Vièt Nam
(NXB Vàn hóa dàn toc. Ha Noi 1990, tr 24)
y

«

7

V

Trong cuòn Le hói co truyèn (NXB Khoa hgc xà bòi, Ha Nói
1992, tr 131), tàc già Phan Dàng Nhàt cho rang: "Le hói là mot pìio
7

V

y

lich su khóng ìò, a dò tich tu vó so nhùng lóp phong tue, tin ngUdng,
vàn hóa, nghe thuàt và cà càc sU kièn xà ìigi - lich su quan trgng cùa
14


^°?5^^IY^Ì^P^!?*^P^°"°"^v'^°?t^

dàn toc", song song vói dinh nghTa này, mot dinh nghTa nùa cùng
dòng thòi dUdc dUa ra.* "Le hòi con là bào tàng song ve càc mat sinh
V

y

y

hogt vàn hóa tinh thàn eua ngUÒi Viet. Chùng dà song, dang song và
y

y

vói dgc trUng eua mình, chùng tao nèn sue cuòn hùt và thuyèt phuc
manh me nhàt". O mot doan khàc, xét dUói mot góc dò khàc, chinh
vi tàc già này lai cho ràng: "Le hòi là nai bào tòn, ticìi tu vàn hóa
eua nhièu thòi ky lich su trong qua khù, dòn nèn lai cho duang thòi".
V.

y

Tuy nhièn, dinh nghTa thù hai vùa nèu cùng dòng nhàt vói dinh nghTa
thù nhàt cùa tàc già d y kièn "le hòi là mot bào tàng song".
Chi vói rièng mot mình tàc già này dà dUa ra rat nhièu djnh nghTa
v

™

.

^

^

v

y

7

y

khac nhau ve le bòi, dièu do cho thày, de dUa dèn mot dinh nghTa
"chuàn" ve le bòi la dièu rat kho, ma that ra là khòng thè co dUdc,
chùng ta chi co nhùng cài "tUdng dòi xàc dàng" và gàn vói già tri
hien thUc vòn co cùa le bòi truyèn thóng ma thòi. Chinh vi le dò, d
day, theo chùng tòi, y kièn và dinh nghTa cùa Giào sU, Tièn sT
Nguyèn Duy Quy dUa ra trong bòi thào "Le ligi truyèn thòng trong
y

r^

\

dòi song xà hòi hien dgi" khà khài quàt và co dgng: "Le hói truyèn
thòng la mot sinh hogt tòng hgp bao gòm càc mat: tinh tìiàn và vat
y

chat, tòn giào tin ngUdng và vàn hóa nghe thuàt, Iinh tìiièng và dòi
thuòng. Dò con là mot sinìi hogt co quy mò lón ve tàm vóc, co sue

^

^

y

cuòn hùt mot so lugng lón nìiùng hien tugng cùa dòi song xà hòi"
(NXB Khoa hgc xà bòi. Ha Nói 1994, tr 15)
Tu nhùng dinh nghTa ve le bòi vùa dUdc chùng tòi trich dàn ò
trèn, cho thày, chình trong khài niem ve le bòi no dà hàm chùa cà hai
thành phàn: Le và Hòi. Hai thành phàn này tuy khàc biet nhau d noi
hàm, tao thành hai pham trù rièng bièt nhUng lai luòn tòn tai song
song, bó sung, bó trd và hoàn thièn làn nhau, nhU bai mat cùa mot
vàn de, hdp nhàt thanh mot sinh boat vàn hóa tinh thàn mang tinh
còng dòng hoàn chinh.
15


B'gp PhVY'^J '^?''^91?^

Theo Tu dièn tièng Vièt, Le la "Nhùng nghi thuc tièn hành nhàm
dành dàu hoac ky niem mot sU viec, su kièn co y nghìa nào dò" (Tu
7

y

~

7

dièn tièng Viet - NXB Dà Nàng - Trung tàm Tu dièn hgc Ha Noi Dà Nàng 1997, tr 540). NhUng trèn thUe té khi mot le bòi dUde tò
n>

V

y


n>

V

7

chùc thì, Le là phàn nghi thùc tè le dièn ra trong thàn dièn, thè hien
quan he NgUÒi - Thàn cùa dòi thièng. Le chình là nghi thùc tòn giào,
là noi dung ehù dao cùa tòn giào, thòng qua hình thùc bièu hien, dièn
7

y

7

y

v

dat de dèn vói bièu tUdng tòn giào - dàng sièu nhièn, thàn Iinh.
7

y

Con Hói thì lai dUde Tu dièn tièng Vièt dinh nghTa là: "Cuge vui
tò chùc chung cho dòng dào ngUÒi du, tìxeo phong tue ìiogc nìiàn dip
7

y

7

-,.

dgc bièt" (Tu dièn tièng Viet - NXB Dà Nàng - Trung tàm Tu dièn
hgc Ha Nói - Dà Nàng 1997, tr 443). ThUc tè cho thày, Hòi là boat
7

dgng vàn hóa, vui chdi, hói he, thè hien quan he NgUdi - NgUÒi cùa
y

—*

V

dòi thuòng, gàn bó vói Le ve nói dung, khòng gian và thòi gian, làm
cho khòng khi Iinh thièng cùa le bòi gàn gùi vói dòi song thUc, con
ngUòi thUc hdn.
Tu dinh nghTa ve Le và Hói ma chùng tòi dUa ra ò trèn dUde rùt ra
*»

>*

y

y

tu Tu dièn tièng Vièt, cùng vói nhùng mòi quan he gàn bó, khàng
khìt giùa chùng cho thày. Le và Hòi khó tàch ròi dUdc nhau, ma
7

-w

chùng bòa quyen, bó sung cho nhau. Le bòi là càch ggi co dgng
V

7

V

nhàm de chi toàn bg càc boat dòng dnb thàn và ùng xù, phàn ành
nhùng tap tue, vat bièn tè, le nghi dàng cùng, nhùng bòi he dinh dàm
cùa mot còng dòng làng xà nhàt dinh và khóng ehi bó bep trong
7

V

khuòn khò còng dòng làng xà dò, ma con co sue lan toa, lay dóng
y

V

y

y

™.

dèn càc vùng, mièn, dat nUóc khàc nhau. Khòng nhùng thè, le bòi
khóng chi bó bep trong mot cóng dòng ngUÒi, mot dàn toc, mot dàt
nUÓc ma nhièu khi co sue hàp dàn, thu hùt nhièu cóng dòng ngUÒi,
nhièu dàn toc, nhièu dàt nUdc...

16


Bào chi VÓI còng tàc phàn ành, bào ton yà phot huy càc già

Mòi le bòi khi dUdc tò chùc dèu phai tuàn thu theo nhùng nguyèn
tàc nhàt dinh: dò là phài giói thièu dUdc rò tap tue, tèn ggi, ndi chòn,
thòi gian bòi, tap tue vat dàng tè, nghi thùc và càc sinh boat cùa le...
7

y

y

-.,

Tom lai, de càu thành mot le bòi it nhàt phai co nhùng bUòc sau:
Tap tue: Tue do khòng phàt trièn thành Le và Hòi nhUng vàn

dUdc duy tri dèu dàn tu khi xuàt hien cho dèn ngày nay.
Le: Càc boat dòng dn ngUSng dà dat dèn trình dò le nghi, theo
y

y

y

—.

nhùng quy tàc bàt buòc rièng co dòi vói tùng le hói khàc nhau.
~.

7

y

Hoi: Cac boat dòng le nghi da phat trièn dèn mUc cao hdn, vói
nhùng trò vui chdi dàn gian mang tinh còng cóng vói nhùng càch
7

y

—

thùc thè hien sòi dóng, hàp dàn.
"

"^

7

7

""

Le bòi là kèt qua vàn dòng eua sU bòi nhap giùa "Le" và "Hòi"
dièn ra trong tièn trình lich su dòi song tinh thàn cùa còng dòng xà
hòi. Dièu dò cho thày. Le và Hòi là quan niem giùa phàn dao và phàn
dòi, tàm hnh và dòi song thUe, chùng hòa quyen vói nhau thành mot
7

y

y

y

y

thè thòng nhàt, phuc vu dòi song tàm Iinh eua con ngUdi. Vi vay, mòi
quan he giùa Le và Hói là quan he khàng khìt, khòng thè tàch ròi,
7

—

khòng thè co Le ma khòng co Hòi và ngUdc lai. Chinh vi vay, càch
ggi Le bòi hay Hói le phu thuóc vào hình thùc thè hien cùa tùng le
7

~

v

hòi de ehù trgng màt này hay mat kia cùa Le hoac Hòi. Khi phàn Hói
phong phù hdn thì ggi là Hòi le, khi phàn Le làn àt thì ggi là Le bòi.
Khò long ma phàn chia tàch bach Le bòi hay Hòi le. NhUng trèn thUc
tè, dòng dao quàn chùng nhàn dàn co càch hièu Le bòi và Hói le nhU
nhau, ggi theo càch nào là tuy thuóc vào thói quen cùa tùng ngUÒi.
Tèn ggi le hói: Rièng càch dat tèn le bòi dà co nhièu càch ggi
khàc nhau: hoac theo tèn dia phUdng, hoac theo dac trUng cùa le bòi,
hoac ggi theo tue, hèm... NhUng thòng thuòng, ngUdi ta thuòng lay
tèn càc dja phUdng (tèn làng), và thuòngOAIlàHOC
tèn OUOC
NómG!A
cùa
làng co le
HA NOI
7

~

T!(U;^i:T/ÌMTi!nMC";i''„:Hi/v:r

bòi de ggi tèn le bòi.
17

\Lr^LUM'ì

Bào chi VÓI còng tàc phàn ành. bcào to" y à phot hu

truyen thong

Nhùng buóc càu thành cùa le bòi ma chùng tòi vùa nèu ra ò trèn
dà dUdc sàng Igc qua thòi gian và lich su, trò thành nguyèn tàc bàt di
y

7

7

7

_<

«>

bàt dich khòng thè thay dòi, thèm hot khi tó chùc le bòi. Day là dièu
thòng nhàt chung vdi tàt ca càc le bòi trèn pham vi Viet Nam.
3. Thtfc trang và phan loai le hoi
-*

^

y

V

7

y

Le bòi rat da dang ve loai hình và nói dung thè hien, chinh vi thè,
no thuòng dUde nghièn cùu dUói nhièu góc dò khàc nhau. Tuy nhièn,
dù viec nghièn cùu co dUde tièn hành theo càch nào di chàng nùa thì
viec phàn loai lè bòi vàn la dièu hèt sUc càn thièt, nhUng lai khóng de
dàng chùt nào.
y

-

—»

V

Khòng nhùng thè, d nUóc ta co qua nhièu loai lè bòi vói nhùng
càch thùc tò chùc khàc nhau, nèn viec phàn loai lè bòi lai càng khò
khan hdn, cho dèn nay, chùng ta vàn chUa dat dUdc sU nhàt quàn
trong viec phàn loai lè bòi vi mòi nhà nghièn cùu lai dUa ra nhùng
tièu chi khàc nhau cho càch phàn loai cùa mình. Xét tùng góc dò, ai
7

y

cùng co nhùng dièm dùng, nhUng khó di dèn dUdc mot su phàn loai
chung, thòng nhàt, chinh vi thè, dàn dèn tình trang viec phàn loai lè
• ^

^7

hòi co nhièu quan dièm khac nhau:
Tàc già Lè Thi Nhàm Tuyèt dUde coi là ngUÒi dàu tièn dUa ra sU
phàn loai lè bòi trèn Tap chi Dàn toc hgc so 2/1976. DUa trèn sU phàn
tich dàn toc hgc ve y nghTa và coi nguòn khàc nhau eua bòi làng
y

y

'^ .

.

''

1

cùng nhùng tièt mue chinh yèu, dgc dào, noi tròi nhàt eua chùng, tàc
già chia lè bòi thành 5 loai:
7. Lè hòi nòng ngìiièp: Là loai ìè ìtgi mò tà Igi nìiùng lè nghi lièn
y

7

quan tói chu trìnìi san xuàt nòng nghiep ìioge bièu duang, ruóc tìià
7

y

y

V

càc tìiànìi phàm cùa san xuàt nòng ngìiièp... (mang tinh cìiàt càu
mong mùa màng titai tòt).
18


Bào chi VÓI còng tàc ptìàn ành, bòo >o[>yq phàt huy càc già trjyQ^^^^^

2. Hòi le phòn thuc giao duyén: Là loai lè ìigi gàn vói quan niem
tin ngUdng phòn thuc, càu mong su sinh sòi này nò cito con ngUÒi, và
vat nuòi, cày trong...
3. Lè hòi vàn ngìiè: Hòi tìii hat càc làn dièu dàn ca, ngìiè thuàt...
—

7

y

4. Lè hòi thi tài: Là ligi thi thè hien tài nàng nìiU thi nàu eam, thi
de t vài...
,w

-^

—

y

7

5. Lè hòi lich su: Là ìè hòi co nhùng trò dièn nhàc Igi hoac bièu
duang còng ticìi cùa càc vi anìi hùng, thànli hoàng... là nìiùng ngUÒi
eó còng vai nUÓc, dièn tà Igi càc tran dànìi lidi su, vi du nìiU Hòi gò
y

^

Dòng Da, Hoi Gióng...
Con tàc già Trinh Cao Tuòng, nàm 1981 khi nghièn cùu càc lè
bòi dièn ra ò tinh Ha Bàc (cu) dà chia lè bòi thành 6 loai:
y

7

V

7. Hói lièn quan dèn tin ngUdng nòng nghiep co truyèn.
7

s

2. Hai mùa the ìiién tinìi thàn tìiugng vó.
y

3. Hòi lièn quan dèn càc anh hùng dung nuóe, giù nuòc và càc
nhàn vat lich su.
4. Hòi vàn hóa, vàn ngìie.
5. Hòi cùng pìigt a cac chùa.

6. Hòi tè lè mang màu sàc cùa dgo giào.
Càc tàc già trong cuòn Dia chi VTnh Phù: Vàn hóa dàn gian vùng
dàt Tó (Sd VHTT VTnh Phù xuàt bàn nàm 1988) thì lai phàn thành 4
loai lè ho i:
7. Hoi co càc hình tìiùc vui chai, hòi dàm
2. Hòi co càc trò dièn vui khòe.
3. Hoi co càc trò thi tài.
•^

y

y

4. Hòi co càc trò dièn mang tinh cìiàt nghe thuàt san kìiàu.

19


Bào chi VÓI còng tàc phàn ành, bào ton và phàt huy càc già tri vàn hoà cùa lè hòi truyèn thong

Nhà nghièn cùu Vàn hóa dàn gian Dinh Già Khành thì chia lè bòi
thành hai loai, bang càch càn cu vào lè hói co nguòn góc tòn giào
\

y

7

hay khòng co nguòn góc tòn giào (Trèn dUÒng tìm hièu vàn hoa dàn
gian - NXB Khoa hgc xà bòi. Ha Noi 1989).

Khào sàt lè bòi truyèn thóng ò vùng Thùa Thièn - Huè, tàc già
Tòn Thàt Bình dà chia lè bòi thành 4 loai:
7. Lè hòi tuòng nhò càc vi khai canh, thành hoàng làng.
—

7

\

2. Lè hòi tuòng niem càc vi tò su ngành nghe,
3. Lè hòi tin ngUdng, tòn giào.
4. Lè hòi tìieo mùa vu.
Trong cuòn Licìi Lè hòi cùa càc tàc già Lè Trung Vù và Nguyèn
Hong DUdng do NXB Vàn hóa - Thóng tin phàt hành nàm 1997 dUa
trèn Cd so tò chùc và quàn ly thì lai chia lè hòi làm 3 loai:
^

V

y

—

™

7

7. Le hòi truyèn thòng, con ggi là lè hòi dàn gian hay lè hòi co
^

^

7

^

^

7

truyèn, thuòng tò chùc a dinh, chùa, dèn, mièu, phu, dien... trong càc
làng thì ggi là Hòi làng, hogc tò chùc a càc thi tran, tinh tìiành tìii
\.

y

ggi là Hoi dinh, Hòi dèn, Hòi phù, do dàn làng - tntòc hèt là càc cu
V

y

7

phu lao dugc tòn kinìi cùa còng dòng làng xà hoac pliuòng, pìió tò
chùc. Dò là nhùng lè ligi thuòng gòm 2 phàn: Lè và Hòi. Lè vói he
y

.^

V

y

thòng lè uy ngìiièm, Iinh thiéng và thàn bi, Hòi vói he thòng hòi he
y

vui tuai và thè tue, kèm theo và xen kè là càc pìiong tue, tap quàn
n^

n^

y

rièng, thuòng tìiì mói lè ligi co mot tue ìièm - tue kiéng - tìiò ìiùy nhàt
7

dinh - tgo thành dgc dièm rièng co.
2. Lè hòi càc tòn giào: thuòng là lè - ngìii lè. O logi lè ligi này it
hoac co khi khòng co phàn hai, nhu càc ngày le cùa Dgo Tìtièn
Chùa, dgo Phàt, dgo Cao Dai... Logi lè hòi này do càc tòn giào tru
f

y

.

7

V

tri tu dùng ra tò cìiùc cho cìiùng sinh eua mình, nhung vào nìiùng
20


Bào chi vói còng tàc phàn ành, bào ton và phàt huy càc già trj vàn hoà cùa lè hòi truyèn thong

ngày này, cùng tra thành ngày hói chung cùa dóng dào dàn cu song
trèn vùng dàt dò.
~

*

y

f.1

3. Lè hòi quàn chùng mòi: Là nhùng lè hòi do càc càp chinh
quyèn Nhà nUÓc tò chùc, mai xuàt hien tu sau càch mang thàng Tàm
y

nàm 1945, mang tinh toàn quòc hoac dia phuang, hoac giói, ngành...
Day là nhùng le hòi ìioge nhùng ngày lè, ky niem thành qua càcìi
mang, ngày thành lap, hogc nhùng móc lich su trgng dai dàng gìii
nhò.
Tu nhùng dàn chùng thUc tièn ve càc càch phàn loai lè bòi trèn
day cho thày, càc nhà nghièn cùu dà co gang dUa vào nhùng dac
dièm cùa lè bòi ò tùng vùng, mièn, cùng nhU cùa cà nUòc de dUa ra
mot su dinh danh cho tùng lè bòi. Tuy nhièn, mòi càch phàn loai chi
V

V

7

chi ra dUdc mot góc dò dùng nào do ma thòi, dièu dò phàn nào thè
y

y

7

*

"

-

»

y

y

y

hien tinh phUc tap eua lè boi, dàn dèn sU kho thóng nhàt trong viec
phàn loai chùng bang càch dUa trèn càc tièu chi ve nói dung cùng
nhu hình thùc.
Vi lè do, ò luan vàn này, chùng tòi xin dUdc phép phàn chia lè bòi
y

™r

dUa theo Quy che Lè bòi eua Bg vàn hóa - Thóng dn, day là càch
phàn loai dUa theo góc dò xà bòi, vói sU vàn hành cùa lè bòi theo
• ^

•

y

^

y

y

v

7

y

nhièu chièu, canh, kich tbUde khac nhau, tu do co thè thày rò dUdc
'

'

y

.

v

y

*•

™

.

7

y

càu truc xà bòi, tu còng dóng rgng lón dèn mói cà thè, tu làng xà dèn
vung, mièn, dàt nUdc... Quy che gòm ba chUdng, hai mUdi dièu, nèu
rò pham vi dièu chinh cùa boat dòng vàn hóa dac bièt này, dà phàn
chia lè bòi thành 4 loai:
7. Lè hòi dàn gian truyèn tìióng (ìiay con ggi là lè hói truyèn
y

thòng).
2. Lè hòi lich su - càch mang.
3. Lè hói tòn giào.
4. Lè hòi du nhap tu nuòc ngoài vào Viet Nam.
21