Tài liệu TÌM HIỂU QUAN ĐIỂM HỒ CHÍ MINH VỀ GIÁO DỤC QUA CÁC BÀI NÓI CHUYỆN CỦA NGƯỜI TRONG HAI LẦN VỀ THĂM QUÊ ppt

TÌM HIỂU QUAN ĐIỂM HỒ CHÍ MINH VỀ GIÁO DỤC
QUA CÁC BÀI NÓI CHUYỆN CỦA NGƯỜI TRONG HAI LẦN VỀ THĂM QUÊ
TS. Trần Viết Thụ
Khoa Lịch sử - Đại học Vinh
----------------------------------
Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về giáo dục là một trong những bộ phận
quan trọng cấu thành nên Tư tưởng Hồ Chí Minh, là di sản quý báu của Người để lại
cho thế hệ hôm nay và mai sau. Hệ thống quan điểm về giáo dục của Chủ tịch Hồ Chí
Minh được hình thành qua quá trình nghiên cứu lý luận và thực tiễn hoạt động cách
mạng của Người, là sự kết tinh tinh hoa giáo dục của nhân loại và truyền thống giáo
dục của dân tộc ta. Do vậy, Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục có nội dung phong phú,
thể hiện tính khoa học, cách mạng và nhân văn sâu sắc.
Tìm hiểu Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục và vận dụng sáng tạo tư tưởng đó
vào sự nghiệp chấn hưng giáo dục của đất nước ta hiện nay là một vấn đề khó khăn,
phức tạp, đòi hỏi công sức nghiên cứu lâu dài của nhiều ngành, nhiều nhà khoa học.
Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi trình bày các quan điểm về giáo dục của Chủ tịch
Hồ Chí Minh được thể hiện qua nội dung các bài nói chuyện của Người trong hai lần về
thăm quê hương Nghệ An.
Trong hai lần Chủ tịch Hồ Chí Minh về thăm quê hương (năm 1957 và năm
1961), Người đã trực tiếp gặp gỡ và nói chuyện nhiều lần với cán bộ, đảng viên và
nhân dân. Theo thống kê của chúng tôi, có 12 bài nói chuyện của Chủ tịch Hồ Chí
Minh với cán bộ, đồng bào tỉnh Nghệ An:
- Ngày 14-6-1957: Nói chuyện với Hội nghị đại biểu nhân dân Nghệ An.
- Ngày 14-6-1957: Nói chuyện với Hội nghị cán bộ toàn tỉnh Nghệ An.
- Ngày 15-6-1957: Nói chuyện với các đơn vị quân đội tại Quân khu bộ Quân khu 4.
- Ngày 8-12-1961: Nói chuyện với Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Nghệ An.
- Ngày 8-12-1961: Nói chuyện với các cháu thiếu niên và nhi đồng thị xã Vinh.
- Ngày 9-12-1961: Nói chuyện với đồng bào và cán bộ tỉnh Nghệ An.
- Ngày 9-12-1961: Nói chuyện với đồng bào, cán bộ xã Nam Liên (Nam Đàn).
- Ngày 9-12-1961: Nói chuyện với cán bộ, công nhân nhà máy cơ khí Vinh.
1

- Ngày 9-12-1961: Nói chuyện với cán bộ và học sinh Trường sư phạm miền núi Nghệ
An.
- Ngày 9-12-1961: Nói chuyện với cán bộ, đảng viên hoạt động lâu năm.
- Ngày 10-12-1961: Nói chuyện với cán bộ, xã viên Hợp tác xã Vĩnh Thành (Yên
Thành).
- Ngày 10-12-1961: Nói chuyện với cán bộ và công nhân nông trường Đông Hiếu
(Nghĩa Đàn).
Nội dung của các bài nói chuyện đề cập đến nhiều vấn đề về chính trị, xã hội,
kinh tế, văn hoá, … có ý nghĩa chỉ đạo và động viên cán bộ, đảng viên và nhân dân
Nghệ An thực hiện tốt các nhiệm vụ cách mạng trong giai đoạn hiện tại cũng như lâu
dài về sau. Trong đó, quan điểm về giáo dục của Chủ tịch Hồ Chí Minh chủ yếu được
thể hiện trên bốn phương diện: Vai trò của giáo dục – Mục đích giáo dục – Nội dung
giáo dục – Phương pháp giáo dục. Bảng thống kê sau đây cho chúng ta thấy, trong các
bài nói chuyện, Chủ tịch Hồ Chí Minh rất quan tâm tới vai trò, mục đích, nội dung và
phương pháp giáo dục. Những quan điểm này cũng chính là hạt nhân cơ bản của Tư
tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục.
Nội dung Số lần Trong bài
Vai trò của giáo dục 4
- Nói chuyện với đại biểu nhân dân Nghệ An (14-
6-1957).
- Nói chuyện với đồng bào và cán bộ tỉnh Nghệ
An (8-12-1961).
- Nói chuyện với đồng bào cán bộ xã Nam Liên
(9-12-1961).
- Nói chuyện với những cán bộ, đảng viên hoạt
động lâu năm (9-12-1961)
Mục đích giáo dục 2
- Nói chuyện với đại biểu nhân dân Nghệ An (14-
6-1957).
- Nói chuyện với cán bộ và học sinh Trường sư

phạm miền núi Nghệ An (9-12-1961).
- Nói chuyện với Hội nghị cán bộ toàn tỉnh Nghệ
An (14-6-1957).
- Nói chuyện với các đơn vị quân đội tại Quân
2
Nội dung giáo dục 6
khu bộ Quân khu 4 (15-6-1957).
- Nói chuyện với Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh
Nghệ An (8-12-1961).
- Nói chuyện với đồng bào và cán bộ tỉnh Nghệ
An (8-12-1961).
- Nói chuyện với cán bộ và học sinh Trường sư
phạm miền núi Nghệ An (9-12-1961).
Phương pháp giáo dục 3
- Nói chuyện với Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh
Nghệ An (8-12-1961).
- Nói chuyện với cán bộ và học sinh Trường sư
phạm miền núi Nghệ An (9-12-1961).
- Nói chuyện với cán bộ và xã viên hợp tác xã
Vĩnh Thành (10-12-1961)
Trước hết, về vai trò của giáo dục, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ, giáo dục có
tầm quan trọng đặc biệt trong việc bồi dưỡng thế hệ trẻ, để họ có được phẩm chất và
năng lực “vừa hồng vừa chuyên”. Không có sự giáo dục của toàn Đảng, toàn dân, của
thế hệ cách mạng đi trước thì thanh niên không thể kế tục sự nghiệp cách mạng của cha
ông. Người nói: “Phải giáo dục và giúp đỡ thanh niên tiến bộ, chọn lọc những thanh
niên tốt, hăng hái lao động và học tập tốt, tổ chức họ vào Đoàn, để phát triển và củng
cố hơn nữa đội ngũ của mình ”
(1)
. Trong bài nói chuyện với những cán bộ, đảng viên
hoạt động lâu năm tỉnh Nghệ An, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh, thế hệ cách mạng

cha anh phải có trách nhiệm “bồi dưỡng, dìu dắt đồng chí trẻ. Đồng chí già phải giúp
đỡ cho đồng chí trẻ tiến bộ”, và “đào tạo thanh niên cho họ làm việc hơn mình.”
(2)
Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng, giáo dục có vai trò quan trọng trong việc nâng
cao dân trí, nâng cao trình độ văn hoá cho nhân dân. Trong hai lần Chủ tịch Hồ Chí
Minh về thăm quê, đến đâu Người cũng quan tâm tới việc xoá nạn mù chữ và xây dựng
nếp sống văn hoá mới. Để xoá nạn mù chữ và xây dựng nếp sống văn hoá mới, Người
yêu cầu cán bộ, đảng viên, các cấp chính quyền phải coi trọng việc giáo dục nhân dân,
nhất là đối với thanh niên. Ngày 9-12-1961, khi nói chuyện với đồng bào, cán bộ tỉnh
Nghệ An, Người đánh giá: “Văn hoá , giáo dục … đều có tiến bộ, nhưng đều phải cố
gắng để tiến bộ hơn nữa. Hiện nay tỉnh ta còn có gần 17.000 thanh niên mù chữ. Bình
3
dân học vụ cần phải cố gắng thanh toán xong nạn mù chữ, càng sớm càng tốt.”
(3)
Trong
các cuộc tiếp xúc với cán bộ, nhân dân Nghệ An, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường cỗ vũ,
động viên phong trào thi đua học tập. Người nói: “Nông nghiệp cũng dần dần tiến lên,
người nông dân cũng cần có trình độ văn hoá”
(4)
. “Đảng viên già phải cố gắng mà học.
Tôi năm nay 71 tuổi, ngày nào cũng phải học.”
(5)
Coi trọng việc học tập, động viên
nhân dân học tập là quan điểm đề cao vị trí, vai trò của giáo dục trong Tư tưởng Hồ Chí
Minh.
Về mục đích giáo dục: Trước các bộ và nhân dân Nghệ An, ít nhất có hai lần
Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu rõ mục đích của nền giáo dục cách mạng:
- “Bác nói cho các cháu biết là mục đích học để làm gì? Mục đích bây giờ
không phải như khi trước, học để kiếm bằng, để làm ông thông, ông ký nữa…
Chúng ta học bây giờ là học cho tốt để lao động cho tốt… Công nghiệp ta ngày

càng phát triển thì người công nhân trình độ văn hoá ngày càng cao. Vì vậy, Tổ
quốc cần những công nhân có trình độ cao.” Nói chuyện với Hội nghị đại biểu nhân
dân Nghệ An, Ngày 14-6-1957).
- “Mục đích học là để làm kinh tế, chính trị, văn hoá đều tiến bộ. Học để làm
gì nữa? Để xây dựng chủ nghĩa xã hội” (Nói chuyện với cán bộ và học sinh Trường
sư phạm miền núi Nghệ An. Ngày 9-12-1961).
Như vậy, theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, mục đích của giáo dục, dạy học trong thời
đại ngày nay không phải để mưu cầu lợi ích cá nhân, để “vinh thân phì gia”, mà nhằm
đào tạo thế hệ trẻ trở thành lực lượng lao động, phục vụ Tổ quốc, phục vụ nhân dân,
phục vụ cách mạng.
Về nội dung giáo dục: Trong các bài nói chuyện với đồng bào, cán bộ tỉnh Nghệ
An, Chủ tịch Hồ Chí Minh đề cập nhiều đến nội dung giáo dục (với tần suất 6 lần phát
biểu). Tổng hợp lại, chúng ta thấy nổi lên ba nội dung chính:
Một là, chú trọng giáo dục đạo đức cách mạng cho cán bộ và nhân dân. Về giáo
dục đạo đức cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh quan tâm nhiều nhất đến giáo dục tinh
thần đoàn kết, nhất trí trong Đảng, chính quyền và đoàn thể. Nói chuyện với Hội nghị
cán bộ toàn tỉnh Nghệ An trong lần về thăm quê lần thứ nhất (năm 1957), Chủ tịch Hồ
Chí Minh nhấn mạnh: “Chúng ta phải đoàn kết chặt chẽ hơn nữa. Đoàn kết giữa cán bộ
cũ và cán bộ mới, trong Đảng và ngoài Đảng, cấp trên và cấp dưới, nói ngược lại cấp
4
dưới với cấp trên cũng phải đoàn kết chặt chẽ.”
(6)
Ngày 14-6-1957, tại Hội nghị đại
biểu nhân dân Nghệ An, Người khẳng định: “Trong kháng chiến, trong cách mạng, nhờ
đoàn kết mà chúng ta đã thắng lợi. Trong hoà bình, chúng ta nhất định phải đoàn kết để
giành lấy những thắng lợi mới và lớn lao hơn. Đoàn kết lương, giáo, đoàn kết Bắc
Nam, đoàn kết đồng bào thiểu số và đồng bào Kinh, đoàn kết quân và dân.”
(7)
Với cán
bộ chiến sỹ tại Quân khu bộ Quân khu 4, Người cũng nhắc nhở: “Quân đội ta đã đoàn

kết, phải đoàn kết hơn nữa. Đoàn kết nội bộ, toàn quân đoàn kết, các chiến sỹ miền
Nam và miền Bắc phải đoàn kết chặt chẽ, không chia Nam Bắc, cán bộ và chiến sỹ
đoàn kết, quân và dân đoàn kết.”
(8)
Hai là, giáo dục đức tính “cần, kiệm, liêm, chính”, chống xa hoa, lãng phí. Rèn
luyện đức tính “cần, kiệm, liêm, chính” là để xây dựng đất nước, xây dựng chủ nghĩa
xã hội. Nói chuyện với Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Nghệ An trong lần thăm quê lần
thứ hai (1961), Chủ tịch Hồ Chí Minh yêu cầu cán bộ, đảng viên “phải cần kiệm xây
dựng nước nhà, xây dựng chủ nghĩa xã hội. Trong bộ đội là cần kiệm xây dựng quân
đội. Ở các xí nghiệp là cần kiệm xây dựng xí nghiệp. Ở nông thôn là cần kiệm xây
dựng hợp tác xã”.
(9)
Đối với những cán bộ, đảng viên giảm sút đạo đức cách mạng,
Người nghiêm khắc phê bình: “Một số cán bộ, đảng viên đang còn xa xỉ, tham ô, lãng
phí, không biết tiếc, biết tôn trọng của công, không biết thương tiếc của cải do mồ hôi
nước mắt đồng bào làm ra.”
Ba là, giáo dục tinh thần phê bình và tự phê bình và coi đó là biện pháp quan
trọng để củng cố, phát triển tổ chức Đảng, chính quyền và giúp nhau cùng tiến bộ.
Ngày 14-6-1957, nói chuyện với Hội nghị cán bộ toàn tỉnh Nghệ An, Chủ tịch Hồ Chí
Minh Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu rõ: “Tự phê bình thật thà và thành khẩn phê bình các
đồng chí mình để cùng nhau tiến bộ. Nếu mình có cái gì sai không tự phê bình, giấu đi,
các đồng chí khác không biết để giúp đỡ mình sửa đổi, giúp mình tiến bộ được. Phê
bình là giúp đồng chí mình tiến bộ. Mỗi một đồng chí đều tiến bộ thì Đảng tiến bộ. Vì
vậy, cần phải tự phê bình và phê bình.”
(10)
Về phương pháp giáo dục: Một trong những phương pháp mà Chủ tịch Hồ Chí
Minh nhắc lại nhiều lần trong các cuộc gặp gỡ, nói chuyện với đồng bào, cán bộ tỉnh
Nghệ An là phải đảm bảo tính toàn diện trong giáo dục. Giáo dục chính trị, tư tưởng
gắn liền với giáo dục văn hoá, kỹ thuật. Học tập gắn liền với lao động sản xuất, học kết
5