Mối quan hệ giữa quan hệ sản xuất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất trong quá trình phát triển kinh tế (Tiểu luận)

Tiểu luận triết học

TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC

MỐI QUAN HỆ GIỮA QUAN HỆ SẢN
XUẤT VÀ TRÌNH ĐỘ PHÁT TRIỂN
CỦA LỰC LƯỢNG SẢN XUẤT
TRONG QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN
KINH TẾ

Nguyễn Hồng Dương - Lớp : K38

1


Tiểu luận triết học
A. LỜI NĨI ĐẦU
Trong q trình phát triển kinh tế ở nước ta nói riêng và ở các nước khác
nói chung, sự phát triển kinh tế ở mỗi nước tuy khác nhau nhưng đều có một số
điểm chung, dựa trên một số quy tắc cơ bản để xây dựng và phát triển kinh tế.
một trong những nguyên tắc cơ bản trong phát triển kinh tế ở mỗi nước là quan
hệ sản xuất phải phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, mỗi đất
nước đều có vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên và sự phân bố dân cư không giống
nhau dẫn đến quan hệ sản xuất và trình độ của lực lượng sản xuất ở mỗi vùng
cũng khác nhau. Do tính đặc thù trên nền khi quan hệ sản xuất ở một vùng, một
trình độ phát triển nào đó phù hợp với tình độ phát triển của lực lượng sản xuất
thì nó sẽ kéo theo sự phát triển về kinh tế nhanh chóng, nhưng nếu quan hệ sản
xuất khơng phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất thì nó sẽ có
tác động tiêu cực đến sự phát triển kinh tế, vì vậy quan hệ sản xuất và trình độ
phát triển của lực lượng sản xuất có tác động lẫn nhau là hai mặt của quá trình
phát triển kinh tế.

Nghiên cứu về đề tài này sẽ phần nào giúp chúng ta hiểu rõ được mối
quan hệ giữa quan hệ sản xuất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất
trong quá trình phát triển kinh tế.

Nguyễn Hồng Dương - Lớp : K38

2


Tiểu luận triết học
B. NỘI DUNG
Triết học là bộ mông khoa học của mọi khoa học, triết học có nhiệm vụ
nghiên cứu về các nguyên lý (quy luật) chung nhất, ở đây ta nghiên cứu về mối
quan hệ giữa quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản
xuất xét trong lý luận hình thái kinh tế - xã hội.
I. NHẬN THỨC LÝ LUẬN HÌNH THÁI KINH TẾ - XÃ HỘI

1. Vai trò của sản xuất vật chất trong đời sống xã hội.
Sản xuất vật chất là quá trình con người cải tạo cải biến giới tự nhiên làm
biến đổi nó cho phù hợp với nhu cầu của con người của xã hội loài người.
2. Vai trò của phương thức sản xuất đối với nền sản xuất của xã hội
Để tiến hành sản xuất cần có 3 nhân tố cơ bản
a. Điều kiện tự nhiên
* Điều kiện tự nhiên toàn bộ nguồn lực của giới tự nhiên, được khai thác
sử dụng vào các quá trình sản xuất nhất định gồm các yếu tố như đất đai, khí
hậu, sơng ngịi…
b. Điều kiện dân cư
* Điều kiện dân cư toàn bộ những con người sinh sống hoạt động trên một
khu vực địa lý nhất định, đây là điều kiện thiết yếu và quan trọng của các quá
trình sản xuất, vì sản xuất khơng thể thiếu lực lượng lao động và còn là cơ sở

phân bố và phát triển sản xuất, là nhân tố quyết định cho trình độ lao động sản
xuất và phát triển.
c. Phương thức sản xuất
Phương thức sản xuất là cách thức mà 1 xã hội sử dụng để tiến hành sáng
tạo của cải vật chất bao gồm hai mặt thống nhất với nhau về cách thức, về mặt
kỹ thuật công nghệ.
3. Quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với tình độ phát triển của các
lực lượng sản xuất
a. Vị trí
Là quy luật cơ bản nhất của toàn bộ đời sống xã hội, bởi vì nó là quy luật
của sự vận động phát triển của phương thức sản xuất xã hội, sự tác động của
Nguyễn Hồng Dương - Lớp : K38

3


Tiểu luận triết học
quy luật này dẫn đến sự biến đổi của phương thức sản xuất. Và đây cũng chính
là đề tài mà chúng ta nghiên cứu để làm rõ sự ảnh hưởng của nó đến đời sống
sản xuất của con người.
Trong tác phẩm góp phần phê phán khoa kinh tế chính trị năm 1959 Các
Mác viết "trong sự sản xuất xã hội ra đời sống của mình, con người ta có những
quan hệ nhất định tất yếu khơng phụ thuộc ý muốn của họ từ những quan hệ sản
xuất. Những quan hệ này phù hợp với một trình độ phát triển nhát định của lực
lượng sản xuất vật chất của họ.
b. Khái niệm lực lượng sản xuất
Là tổng thể các nhân tố vật chất kỹ thuật công nghệ của một q trình sản
xuất nhất định nào đó, nó phản ánh trình độ chinh phục tự nhiên của con người,
bao gồm 2 nhóm cơ bản
- Tư liệu sản xuất

Cơng cụ lao động là yếu tố phản ánh rõ nhất trình độ con người chinh
phục tự nhiên như thế nào
- Người lao động
Trong lao động sản xuất hiện đại tri thức kỹ năng của người lao động
ngày càng quan trọng. Như Lênin đã viết "lực lượng sản xuất hàng đầu của tồn
thể nhân loại là cơng nhân, là người lao động" (Lênin tồn tập).
Trong hai nhóm trên nhân tố người lao động là quan trọng nhất bởi vì các
tư liệu sản xuất đều là sản phẩm của lao động, những tư liệu đó chỉ có tác dụng,
có giá trị trong sản xuất một khi được người lao động sử dụng, cũng chính vì
vậy trong xã hội cong nghiệp hiện đại thì lực lượng sản xuất số một là người
công nhân công nghiệp, nhu cầu của 1 nền sản xuất hiện đại cùng sự phát triển
của khoa học công nghệ, các tri thức khoa học ngày càng trở thành lực lượng
sản xuất trực tiếp của xã hội, nó khơng phải là nhân tố thứ 3 kết tinh trong tư
liệu sản xuất, vá người lao động thơng qua các q trình sáng chế kỹ thuật, sáng
chế kỹ thuật phải thông qua nhân tố người lao động.
Nguyễn Hồng Dương - Lớp : K38

4


Tiểu luận triết học

c. Khái niệm quan hệ sản xuất
Quan hệ sản xuất là mối quan hệ sản xuất giữa con người với nhau trong
quá trình sản xuất quan hệ sản xuất này được phân tích trên 3 phương diện
- Quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất quan hệ quyết định các mối quan hệ
khác.
- Quan hệ tổ chức quản lý, vi mô, vĩ mô, tuỳ thuộc vào quan hệ sản xuất,
thực chất là lớp quan hệ tổ chức kết hựop giữa tư liệu sản xuất với sức lao động
trong các quá trình sản xuất cụ thể

- Phân phối sản phẩm tuỳ thuộc vào mối quan hệ sở hữu người công nhân
sở hữu sức lao động, người chủ sở hữu tư liệu sản xuất.
- Vai trò của lực lượng sản xuất với quan hệ sản xuất
Lực lượng sản xuất giữ vai trò quyết định với quan hệ sản xuất bởi vì lực
lượng sản xuất là nhân tố thuộc nhân tố nội dung vật chất, đảm bảo cho sự duy
trì kết hợp các q trình sản xuất. Tính quyết định đó thể hiện với một trình độ
phát triển của lực lượng sản xuất hiện có nó địi hỏi các quan hệ sở hữu cách
thức giải quyết và mộ chế độ tương ứng với nó những biến đổi trong lực lượng
sản xuất đặt ra nhu cầu phải thay đổi quan hệ sản xuất cho phù hợp với nó.
Vì vậy, u cầu cơ bản của quy luật này trong việc quy định hồn thiện hệ
thống quan hệ sản xuất thì phải căn cứ vào thực trạng của nhu cầu phát triển lực
lượng sản xuất, mỗi người cần liên hệ thực tiễn quan hệ sản xuất
Việc chuyển từ quan hệ sản xuất lỗi thời lên cao hơn như Các mác nhận
xét "không bao giờ xuất hiện trước khi những điều kiện tồn tại vật chất của
những quan hệ đó chưa chín muồi"
d. Vai trò của quan hệ sản xuất với lực lượng sản xuất
Quan hệ sản xuất giữ vai trò là các hình thức kinh tế của các q trình sản
xuất, nó có vai trị tác động đến việc sử dụng khai thác, sử dụng phát triển các
lực lượng sản xuất như thế nào, có thể là tích cực khi phù hợp với nhu cầu của
lực lượng sản xuất, có thể tác động tiêu cực trong trường hợp không phù hợp.
Nguyễn Hồng Dương - Lớp : K38

5


Tiểu luận triết học
Biện chứng của mối quan hệ trên được thể hiện theo logic sau đây lực
lượng sản xuất là yếu tố động cách mạng, lao động sản xuất là yếu tố tính chậm
phát triển, chính điều đó tạo khả năng mâu thuẫn giữa hai mặt của những
phương thức sản xuất, mâu thuẫn này bộc lộ rõ khi lực lượng sản xuất đã phát

triển đến 1 giới hạn nhất định nó đặt ra nhu cầu phải thay đổi quan hệ sản xuất,
sự thay đổi này chỉ thực hiện được thơng qua các cuộc cách mạng do đó tạo sự
biến đổi của phương thức sản xuất xã hội.
II. VIỆP ÁP DỤNG QUY LUẬT QUAN HỆ SẢN XUẤT PHÙ HỢP VỚI TRÌNH ĐỘ
PHÁT TRIỂN CỦA LỰC LƯỢNG SẢN XUẤT TRONG PHÁT TRIỂN KINH TẾ Ở
VIỆT NAM.

1. Quan hệ sản xuất hàng hoá ở Việt Nam
Như chúng ta đã biết các quan hệ sản xuất ở nước ta rất phong phú đa
dạng, do điều kiện địa lý đất nước ta kéo dài từ Bắc xuống Nam dẫn đến điều
kiện khí hậu, sơng ngòi, sự phân bố dân cư giữa các vùng trong cả nước rất khác
nhau dẫn tới mối quan hệ sản xuất rất đa dạng mang yếu tố đặc thù. Miền Nam
do có lượng nước dồi dào rất phát triển về trồng trọt có tổng sản lượng cao nhất,
miền Bắc do là vùng tập trung đơng dân cư và có truyền thống canh tác lâu đời
nên sản xuất có sản lượng lớn, miền Trung có khí hậu khắc nghiệt thường xun
có bão lũ nền không phát triển được như hai miền Bắc và Nam, chỉ nói về mặt
nơng nghiệp phần nào cho ta thấy sự khác biệt rõ rệt về mối quan hệ sản xuất ở
3 miền với những đặc thù riêng.
a. Những quan hệ sản xuất ở Việt Nam
Nền kinh tế hàng hoá ở ta là một nền kinh tế nhiều thành phần được Nhà
nước khuyến khích phát triển nhằm đa dạng hoá các quan hệ sản xuất của Nhà
nước trong các lĩnh vực quan trọng phục vụ các nhu cầu thiết yếu của đời sống.
Như điện, nước, các công trình cơng cộng…Đối với cách thành phần kinh
tế tư bản tư nhân và kinh tế cá thể thực hiện chính sách khuyến khích phát triển,
nhưng với thành phần kinh tế này phải có những biện pháp từ chính sách của
Nhà nước để quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất trình độ phát triển của lực
Nguyễn Hồng Dương - Lớp : K38

6

Tiểu luận triết học
lượng sản xuất, thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển. Thực hiện quan điểm từ
Đại hội VI khi khẳng định không những khôi phục thành phần kinh tế tư bản tư
nhân và kinh tế cá thể mà phải phát triển chúng rộng rãi theo chính sách của
Đảng và Nhà nước.
b. Sự hình thành quan hệ sản xuất trong nền kinh tế ở nước ta
Như ta đã biết trước đây nước ta là một nước phong kiến kinh tế chủ yếu
là sản xuất nông nghiệp, tự cung tự cấp. Sau nước ta trở thành thuộc địa của
Pháp, hàng hố tuy có phong phú hơn trước đây nhưng vẫn khơng có các ngành
sản xuất ở trình độ khoa học, hàng hoá chủ yếu phục vụ cho các nhu cầu cơ bản
của đời sống. Sau một thời gian ngắn hồ bình, đất nước ta bước vào cuộc đấu
tranh khốc liệt với đế quốc Mỹ với mục tiêu thống nhâtý đất nước. Bước ra từ
hai cuộc chiến tranh ác liệt nền kinh tế sản xuất của ta gần như không có gì, nền
sản xuất nhỏ trình độ khoa học kém phát triển, sau khi giành độc lập nước ta
chủ trương quá độ đi lên xã hội chủ nghĩa nhưng không qua tư bản chủ nghĩa,
nhưng do trong thời gian đó chúng ta đã có những quan niệm khơng đúng cho
rằng đưa quan hệ sản xuất đi trước để mở đường cho sự phát triển lực lượng sản
xuất, thiết lập công hữu sở hữu tồn dân trong khi trình độ sản xuất và quản lý
yếu kém dẫn đến mâu thuẫn sâu sắc nảy sinh không lường trước được. Đất nước
rơi vào tình trạng trị trệ khơng phát triển cán bộ tham ô, người công nhân với
nông dân không hăng hái tham gia sản xuất, cuộc sống khó khăn, kinh tế giảm
sút đất nước rơi vào khủng hoảng trầm trọng. Nhận thức được sai lầm đó Đảng
và Nhà nước ta đã đưa ra những chính sách mới, cho phép phục hồi và phát
triển chủ nghĩa tư bản, buôn bán tự do rộng rãi có lợi cho sự phát triển sản xuất,
đưa ra phương hướng phát triển nền kinh tế nhiều thành phần có định hướng xã
hội chủ nghĩa, dần dần đưa nước ta ra khỏi khủng hoảng và phát triển kinh tế,
giảm dần sự tụt hậu so với các nền kinh tế phát triển.
c. Sự đa dạng của quan hệ sản xuất trong thời kỳ đổi mới
Công cuộc đổi mới ở nước ta bắt đầu từ năm 1986 cho đến nay tuy không

phải là một thời gian dài, nhưng đã tạo ra sự thay đổi mạnh mẽ về kinh tế dẫn
Nguyễn Hồng Dương - Lớp : K38

7


Tiểu luận triết học
đến sự biến đổi về các quan hệ sản xuất. Ngày nay, quan hệ sản xuất ở nước ta
rất phong phú đa dạng nhằm phục vụ cho một nền kinh tế hàng hoá phát triển
với nhiều thành phần thm gia, các quan hệ sản xuất biến đổi mạnh mẽ và nhanh
chóng nhằm phục vụ cho các trình độ các lĩnh vực sản xuất hàng hoá khác nhau.
Với số lượng các cơng ty tăng lên nhanh chóng với cấp số nhân đã tạo động lực
mạnh mẽ cho quá trình sản xuất hàng hố, tạo ra nguồn vốn, tạo việc làm, tăng
cả chất và lượng của lực lượng lao động, đưa đất nước phát triển với tốc độ cao,
tăng thu nhập cải thiện đời sống, giảm đói nghèo thu hẹp khoảng cách với các
nước đi trước nâng cao vị thế của đất nước
2. Cơng nghiệp hố hiện đại hố là vận dụng tuyệt vời quy luật quan
hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản
xuất trong sự nghiệp đổi mới ở nước ta hiện nay
Để làm một việc gì đó trước hết chúng ta phải có nguồn lực có sự hiểu
biết phần nào về lĩnh vực cơng việc đó, trước khi đi vào cơng nghiệp hố - hiện
đại hố đất nước thì chúng ta phải có tiềm lực về kinh tế về con người. Trong đó
lực lượng lao động là một yếu tố quan trọng, ngồi ra có sự phù hợp giữa quan
hệ sản xuất với tính chất và trình độ phát triển lực lượng sản xuất đấy là nhân tố
cơ bản nhất.
Đất nước ta đang trong q trình cơng nghiệp hoá - hiện đại hoá với tiềm
năng lao động lớn cần cù, thông minh và khả năng sáng tạo, nhưng máy móc
của ta cịn lạc hậu và tư liệu sản xuất của chúng ta rất nghèo nàn đã có tác động
rất lớn đến sản xuất hàng hoá phục vụ cho nhu cầu phát triển kinh tế ở nước ta.
Đảng ta đang triển khai mạnh mẽ một số vấn đề của đất nước về cơng nghiệp

hố - hiện đại hố trước hết trên cơ sở tạo ra một cơ cấu phù hợp, để phát huy
được hiệu quả của quan hệ sản xuất trong bối cảnh nền kinh tế với nhiều thành
phần đa dạng ở nước ta. Quy luật sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của
lực lượng sản xuất là quy luật quan trọng cần được nhận thức và thực hiện đúng
đắn theo đường lỗi chỉ huy của Đảng và Nhà nước. Thời cơ lớn đang tới cùng
những thử thách mới cũng đã tới buộc chúng ta phải có những giải pháp mang
Nguyễn Hồng Dương - Lớp : K38

8


Tiểu luận triết học
tính chiến lược phù hợp với cơng cuộc cơng nghiệp hố đất nước đưa đất nước
đi lên xã hội chủ nghĩa, dân giàu, nước mạnh, xã hội cơng bằng văn minh là
mục tiêu mà Đảng ta tồn dân ta hướng tới và quyết tâm thực hiện cho được.
3. Học thuyết Mác về hình thái kinh tế - xã hội cơ sở lý luận của sự
nghiệp công nghiệp hố - hiện đại hố
Từ trước tới nay cơng nghiệp hoá - hiện đại hoá là khuynh hướng phát
triển tất yếu của các nước. Đối với nước ta đi lên từ một nền kinh tế tiểu nơng
muốn thốt khỏi nghèo nàn lạc hậu, nhanh chóng đạt tới trình độ của một nước
có nền kinh tế phát triển thì tất yếu chúng ta phải đẩy mạnh sự cơng nghiệp hố,
coi phát triển đất nước trong lĩnh vực kinh tế là một cuộc cách mạng toàn diện
và sâu sắc. Đại hội đại biểu lần thứ VIII của đảng ta đã khẳng định "xây dựng
nước ta thành một nước cơng nghiệp có cơ sở vật chất kỹ thuật hiện đại, cơ cấu
kinh tế hợp lý, quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp với trình độ phát triển của lực
lượng sản xuất, đời sống vật chất và tinh thần cao, quốc phòng an ninh đảm bảo
vững chắc, dân giàu, nước mạnh xã hội công bằng văn minh". Theo quan điểm
của các nhà sáng lập chủ nghĩa Mác lịch sữ của con người đã hình thành một
cách rất phổ biến trong đời sống, con người ln có mối quan tâm gắn bó với tự
nhiên để phục vụ cho đời sống của mình và cũng cải tạo, tác động vào giới tự

nhiên.
Các Mác đã đưa ra kết luận rằng xã hội loài người phát triển qua nhiều
giai đoạn khác nhau với nhiều hình thức khác nhau ứng với mỗi một giai đoạn
đó. Mỗi một mối quan hệ sản xuất lại chịu những tác động khách quan khác
nhau. Mác và Ănghen đã đưa ra những lý luận, tư tưởng khác nhau về các hình
thái kinh tế xã hội chính, là cơ sở cho chúng ta khẳng định sự cơng nghiệp hố hiện đại hố theo định hướng XHCN ở nước ta hiện nay là phù hợp với quy luật
khách quan và trình độ lao động sản xuất ở nước ta. Do xuất phát điểm của
chúng ta ở trình độ thấp nên để tiến kịp với các nước phát triển hơn chúng ta
phải thực hiện cùng lúc hai mục tiêu quan trọng đó là cơng nghiệp hố phải đi
đơi với hiện đại hố, thực hiện một cách tuần tự của các bước phát triển công
Nguyễn Hồng Dương - Lớp : K38

9


Tiểu luận triết học
nghiệp nhưng cũng phải có những bước đột phá đi tắt, đón đầu, hình thành và
tập trung phát triển những ngành mũi nhọn với trình độ khoa học tiên tiến tăng
cường sức cạnh tranh. Nhưng chúng ta cũng phải chú trọng đến việc xây dựng
nền kinh tế sản xuất hàng hoá nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ
nghĩa có sự điều tiết của nhà nước. Hai vấn đề trên phải được thực hiện đồng
thời giúp chúng hỗ trợ nhau trong quá trình phát triển kinh tế, thúc đẩy nhau
phát triển nhằm đưa nước ta phát triển mạnh về kinh tế, với một nền kinh tế
nhiều thành phần như vậy các quan hệ sản xuất rất cần thiết và phải gắn bó một
cách chặt chẽ mật thiết đưa nước ta đến gần với mục tiêu của Đảng và Nhà nước
ta có một nền cơng nghiệp hố, hiện đại hoá đủ sức cạnh tranh trên trường quốc
tế, giúp con tàu Việt Nam đi đến được mục tiêu mà Đảng và Nhà nước ta mong
muốn và đang dùng mọi công sức, của cải nhằm đạt được, thực hiện cơng cuộc
cơng nghiệp hố, hiện đại hố đầy khó khăn này.

Nguyễn Hồng Dương - Lớp : K38

10


Tiểu luận triết học
KẾT LUẬN
Qua những điều đã nói ở trên đã phần nào giúp ta hiểu rõ được tình hình
quan hệ sản xuất ở nước ta hiện nay về các mặt, quan hệ sản xuất, lực lượng lao
động, trình độ phát triển xã hội. Ở đâu cũng khơng có được một quan hệ sản
xuất hoàn toàn phù hợp với trình độ sản xuất mà ta phải chọn được một mối
quan hệ sản xuất thật phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất.
Tùy vào tình hình phát triển ở mỗi nước quan hệ sản xuất và trình độpt của lao
động cũng khác nhau, tìm hiểu được mối liên hệ giữa lực lượng sản xuất và
quan hệ sản xuất sẽ giúp ta tìm ra được phương hướng cho sự phát triển kinh tế,
một quan hệ phù hợp với lực lượng sản xuất sẽ giúp kinh tế phát triển nhanh,
quan hệ sản xuất không phù hợp với lực lượng sản xuất sẽ làm cho phát triển
kinh tế bị tụt hậu, sản xuất bị ngừng trệ. Trong quá trình cơng nghiệp hố - hiện
đại hố ở nước ta hiện nay nhà nước đã và đang thực hiện chính sách đa dạng
hố các hình thức sản xuất, với một nền kinh tế phát triển nhiều thành phần
tham gia có định hướng xã hội chủ nghĩa, phấn đấu để cơ bản trở thành một
nước công nghiệp vào năm 2020 như Nghị quyết của Đảng và Nhà nước đã đề
ra.
Để trở thành nước cơng nghiệp như mong muốn tồn dân ta phải cùng
nhau cố gắng phấn đấu đạt được mục tiêu đưa đất nước trở nên giàu mạnh, xã
hội công bằng dân chủ văn minh, đời sống ấm no hạnh phúc. Muốn vậy quan hệ
sản xuất phải phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất và phải coi
đây như điều then chốt để thực hiện cơng nghiệp hố, hiện đại hố ở nước ta.
Tuy nhiên, do trình độ hiểu biết về mọi mặt cịn hạn chế nên khơng tránh
khỏi những sai sót. Em mong nhận được sự góp ý của thầy cơ để bài tiểu luận

được hồn thiện hơn.
Em xin chân thành cảm ơn!

Nguyễn Hồng Dương - Lớp : K38

11


Tiểu luận triết học
MỤC LỤC

Nguyễn Hồng Dương - Lớp : K38

12