Đánh giá khả năng tiếp nhận nước thải công nghiệp của sông cẩm, thị xã đông triều, tỉnh quảng ninh và đề xuất các biện pháp bảo vệ nguồn nước​

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

NGUYỄN THU HUYỀN

ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG TIẾP NHẬN NƢỚC THẢI
CÔNG NGHIỆP CỦA SÔNG CẦM, THỊ XÃ ĐÔNG TRIỀU,
TỈNH QUẢNG NINH VÀ ĐỀ XUẤT CÁC BIỆN PHÁP BẢO
VỆ NGUỒN NƢỚC

LUẬN VĂN THẠC SĨ
QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƢỜNG

Thái Nguyên – 2020


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

NGUYỄN THU HUYỀN

ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG TIẾP NHẬN NƢỚC THẢI
CÔNG NGHIỆP CỦA SÔNG CẦM, THỊ XÃ ĐÔNG TRIỀU,
TỈNH QUẢNG NINH VÀ ĐỀ XUẤT CÁC BIỆN PHÁP BẢO
VỆ NGUỒN NƢỚC

Chuyên ngành: Quản lý Tài nguyên và Môi trƣờng
Mã số: 8850101

LUẬN VĂN THẠC SĨ
QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƢỜNG

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học : TS. Nguyễn Diệu Trinh

Thái Nguyên – 2020


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan tất cả các nội dung của Luận văn này đƣợc hình thành và phát
triển từ những quan điểm của cá nhân tôi, dƣới sự hƣớng dẫn khoa học của TS. Nguyễn
Diệu Trinh. Các số liệu và kết quả có đƣợc trong Luận văn là hoàn toàn trung thực,
những sao chép, tham khảo từ các nghiên cứu khác đều đƣợc trích dẫn đầy đủ.
Thái Nguyên, ngày

tháng

năm 2020

Tác giả

Nguyễn Thu Huyền

i


LỜI CẢM ƠN
Trong q trình học tập và hồn thành luận văn này, tôi đã nhận đƣợc sự dạy bảo tận
tình của các thầy cơ, sự giúp đỡ của các bạn đồng nghiệp, sự động viên to lớn của gia đình
và những ngƣời thân.
Tơi xin chân thành cảm ơn TS. Nguyễn Diệu Trinh ngƣời cơ mà tơi vơ cùng kính
trọng và khâm phục, cơ đã hết lịng hƣớng dẫn và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi

trong suốt quá trình hồn thành luận văn tốt nghiệp.
Tơi cũng xin đƣợc bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới các Thầy, Cô thuộc Khoa Tài
nguyên và Môi trƣờng, Trƣờng Đại học Khoa học - Đại học Thái Nguyên đã tận tâm
hƣớng dẫn, giúp đỡ động viên tôi học tập, nghiên cứu khoa học và thực hiện luận văn, đã
dìu dắt tơi từng bƣớc trƣởng thành trong chuyên môn cũng nhƣ trong cuộc sống.
Ngồi ra, tơi xin gửi lời cảm ơn gia đình, cơ quan, bạn bè và đồng nghiệp đã hết sức
giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi, động viên tôi trong q trình học tập và hồn thành luận
văn.
Tơi xin chân thành cảm ơn!
Thái Nguyên, ngày

tháng

Học viên

Nguyễn Thu Huyền

ii

năm 2020


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN................................................................................................................ i
LỜI CẢM ƠN.................................................................................................................... ii
Mục lục............................................................................................................................. iii
Danh mục các từ viết tắt..................................................................................................... v
Danh mục các bảng........................................................................................................... vi
Danh mục các biểu đồ...................................................................................................... vii
MỞ ĐẦU............................................................................................................................ 1

CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU............................................... 4
1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu về khả năng chịu tải của nguồn nƣớc sông, hồ . 4

1.1.1. Các khái niệm........................................................................................................... 4
1.1.2. Các cơng trình nghiên cứu trên thế giới.................................................................... 5
1.1.3. Các cơng trình nghiên cứu tại Việt Nam và Quảng Ninh.......................................... 6
1.2. Điều kiện tự nhiên - kinh tế - xã hội lƣu vực sông Cầm.............................................. 8
1.2.1. Đặc điểm tự nhiên..................................................................................................... 8
1.2.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội lƣu vực sông Cầm......................................................... 13
1.3. Nguồn phát thải trên lƣu vực sông Cầm.................................................................... 21
1.4. Tác động của nƣớc thải công nghiệp đến chất lƣợng nƣớc và hệ sinh thái sông Cầm 24

CHƢƠNG 2. CƠ SỞ DỮ LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU......................... 26
2.1. Cơ sở dữ liệu.............................................................................................................. 26
2.2. Quan điểm và phƣơng pháp nghiên cứu.................................................................... 28
2.2.1. Quan điểm nghiên cứu............................................................................................ 28
2.2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu........................................................................................ 28
CHƢƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN.......................................... 32
3.1. Đánh giá hiện trạng chất lƣợng nƣớc mặt sông Cầm................................................ 32
3.2. Đánh giá khả năng tiếp nhận nƣớc thải công nghiệp của sông Cầm..........................42
3.2.1. Khả năng tiếp nhận nƣớc thải cơng nghiệp của sơng Cầm tại nơi có điểm xả nƣớc
thải của Nhà máy Nhiệt điện Mạo Khê............................................................................. 42
3.2.2. Khả năng tiếp nhận nƣớc thải công nghiệp của sơng Cầm tại nơi có điểm xả nƣớc
thải của Cơng ty Cổ phần gốm Đất Việt........................................................................... 43
iii


3.2.3. Khả năng tiếp nhận nƣớc thải công nghiệp của sơng Cầm tại nơi có điểm xả nƣớc
thải của Cơng ty TNHH xây dựng Thắng Lợi................................................................... 47
3.2.4. Đánh giá chung....................................................................................................... 49

3.3. Đánh giá diễn biến chất lƣợng nƣớc mặt sông Cầm................................................. 50
3.3.1. Diễn biến chất lƣợng nƣớc mặt sông Cầm giai đoạn 2006 – 2010.........................50
3.3.2. Diễn biến chất lƣợng nƣớc mặt sông Cầm giai đoạn 2011–2015...........................50
3.3.4. Đánh giá chung....................................................................................................... 57
3.4. Đề xuất các giải pháp giảm thiểu ô nhiễm và bảo vệ môi trƣờng.............................. 57
3.4.1. Các giải pháp quản lý............................................................................................. 57
3.4.2. Giải pháp kinh tế..................................................................................................... 60
3.4.3. Tuyên truyền giáo dục, nâng cao nhận thức của ngƣời dân và cán bộ làm công tác
môi trƣờng về BVMT...................................................................................................... 60
3.4.4. Giải pháp công nghệ - kỹ thuật............................................................................... 61
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.......................................................................................... 63
1. Kết luận........................................................................................................................ 63
2. Kiến nghị...................................................................................................................... 64
TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................................ 65

iv


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BOD5:

Biochemical Oxygen Demand - Nhu cầu oxy sinh học

BTNMT:

Bộ Tài nguyên Môi trƣờng

CLN:

Chất lƣợng nƣớc

COD:

Chemical Oxygen Demand - Nhu cầu oxy hóa học

GHPH:

Giới hạn phát hiện

KLN:

Kim loại nặng

MT:

Môi trƣờng

NM:

Nƣớc mặt

NT:

Nƣớc thải

PP:

Phƣơng pháp

QCVN:

Quy chuẩn Việt Nam

QH:

Quốc hội

SMEWW:

Standard Methods for the Examination of Water and Waste Water - Các

phƣơng pháp chuẩn xét nghiệm nƣớc và nƣớc thải
TCVN:

Tiêu chuẩn Việt Nam

TNHH:

Trách nhiệm hữu hạn

TSS:

Total suspendid solids - Tổng chất rắn lơ lửng trong nƣớc

UBND:

Ủy ban nhân dân

WQI:

Water Quality Index - Chỉ số chất lƣợng nƣớc

v


DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. So sánh ƣu điểm và hạn chế của phƣơng pháp đánh giá khả năng chịu tải và
phƣơng pháp đánh giá theo tiêu chuẩn truyền thống đối với CLN.....................................7
Bảng 1.2. Tổng lƣợng mƣa trung bình tháng và năm đo đƣợc tại Đông Triều (mm)......10
Bảng 1.3. Phân phối dịng chảy năm sơng Cầm, thị xã Đơng Triều, tỉnh Quảng Ninh.....12
Bảng 1.4. Đặc trƣng hình thái lƣu vực sơng Cầm [12].................................................... 12
Bảng 1.5. Thống kê diện tích, dân số của 21 đơn vị hành chính thị xã Đơng Triều..........14
Bảng 2.1. Vị trí lấy mẫu.................................................................................................... 26
Bảng 2.2. Thiết bị đo các thông số hiện trƣờng................................................................ 29
Bảng 2.3. Phƣơng pháp bảo quản..................................................................................... 29
Bảng 2.4. Phƣơng pháp phân tích các thơng số trong phịng thí nghiệm.......................... 30
Bảng 3.1. Kết quả quan trắc chất lƣợng nƣớc mặt sông Cầm.......................................... 33
Bảng 3.2. Kết quả quan trắc chất lƣợng nƣớc mặt sông Cầm năm 2019.........................34
Bảng 3.3. Khả năng tiếp nhận nƣớc thải công nghiệp của sơng Cầm tại nơi có điểm xả
nƣớc thải của Nhà máy Nhiệt điện Mạo Khê................................................................... 42
Bảng 3.4. Khả năng tiếp nhận nƣớc thải công nghiệp của sông Cầm tại nơi có điểm xả
nƣớc thải bến xuất sản phẩm của Công ty Cổ phần gốm Đất Việt...................................44
Bảng 3.5. Khả năng tiếp nhận nƣớc thải công nghiệp của sông Cầm tại nơi có điểm xả
nƣớc thải nhà máy của Cơng ty Cổ phần gốm Đất Việt................................................... 46
Bảng 3.6. Khả năng tiếp nhận nƣớc thải công nghiệp của sông Cầm tại nơi có điểm xả
nƣớc thải của Cơng ty TNHH xây dựng Thắng Lợi......................................................... 48

vi

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Hình 3.1. Biểu đồ thể hiện hàm lƣợng TSS...................................................................... 35
Hình 3.2. Biều đồ hàm lƣợng TSS năm 2019................................................................... 36
Hình 3.3. Biểu đồ thể hiện hàm lƣợng COD.................................................................... 37
Hinh 3.4. Biều đồ hàm lƣợng COD năm 2019................................................................. 38
Hình 3.5. Biều đồ hàm lƣợng BOD5 năm 2019................................................................ 39
Hình 3.6. Diễn biến hàm lƣợng BOD5 trong nƣớc sông Cầm [17]..................................51
Hình 3.7. Diễn biến hàm lƣợng TSS trong nƣớc sơng Cầm [17]..................................... 51
Hình 3.8. Diễn biến TSS của sơng Cầm giai đoạn 2015-2019 [18].................................. 54
Hình 3.9. Diễn biến COD của sơng Cầm giai đoạn 2015-2019 [18].................................55
Hình 3.10. Diễn biến BOD5 của sơng Cầm giai đoạn 2015-2019 [18].............................55
+

Hình 3.11. Diễn biến NH4 của sơng Cầm giai đoạn 2015-2019 [18]..............................56
Hình 3.12. Diễn biến Coliform của sông Cầm giai đoạn 2015-2019 [18]......................... 56

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ

Hình 1.1. Bản đồ hành chính thị xã Đơng Triều.................................................................. 8
Hình 2.1. Sơ đồ vị trí lấy mẫu trên sông Cầm................................................................... 27

vii


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nƣớc là một loại tài nguyên quý giá và không phải là vô hạn. Nƣớc đƣợc sử

dụng phục vụ sinh hoạt, sản xuất nông nghiệp, công nghiệp, thủy điện, giao thông
thủy, nuôi trồng thủy sản,... Nƣớc là một trong những yếu tố quan trọng để phát triển
kinh tế xã hội của một địa phƣơng, một vùng lãnh thổ, nhƣng ngƣợc lại các hoạt động
phát triển kinh tế, trong đó có các hoạt động sản xuất cơng nghiệp. Nếu khơng đƣợc
kiểm sốt theo quy định sẽ có ảnh hƣởng tiêu cực đến mơi trƣờng nói chung và mơi
trƣờng tài ngun nƣớc mặt nói riêng.
Sơng Cầm thuộc thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh là con sơng có giá trị lớn
đối với việc cung cấp nƣớc cho sản xuất nông nghiệp, bảo tồn đời sống sinh vật, phát
triển giao thơng đƣờng thủy và điều hịa nƣớc về mùa mƣa. Sơng Cầm cịn có hệ sinh
thái đa dạng, trong đó có lồi giun nhiều tơ (rƣơi), cáy và cá ngần là các loài sinh vật
đặc hữu và có giá trị dinh dƣỡng, mang lại nguồn lợi thủy sản khá cao trong vùng.
Thị xã Đông Triều là vùng đất có tài ngun khống sản phong phú chủ yếu là là
than đá, đất sét, cát, rất thuận lợi cho phát triển công nghiệp xi măng, gốm sứ, vật liệu
xây dựng và sản xuất nhiệt điện.... Tại đây có những khu cụm công nghiệp đang hoạt
động nhƣ: Nhà máy Nhiệt điện Mạo Khê, Công ty TNHH xây dựng Thắng Lợi Đông
Triều, Công ty Cổ phần gốm Đất Việt,... Các nhà máy, cơng ty này có nguồn xả ra sơng
Cầm trên địa bàn thị xã Đông Triều.
Nguồn thải của nhà máy nhiệt điện gồm nƣớc thải: nƣớc mƣa chảy tràn, nƣớc
thải sinh hoạt và nƣớc thải sản xuất. Trong đó nƣớc mƣa tràn từ bãi thải xỉ có thể
mang tính acid hoặc kiềm gây hại cho hệ sinh thái khu vực lân cận; nƣớc thải sinh
hoạt có chứa BOD5, COD, Nitơ và Photpho; nƣớc thải sản xuất chủ yếu là các hóa
chất có hàm lƣợng rất thấp nhƣ NH 3, Hydrazine, Sodium phosphate…, chất thải rắn
(tro bay, xỉ đáy lò, thạch cao), trong đó xỉ đáy lị tại các bãi thải xỉ thƣờng kết tụ kim
loại nặng có thể gây ơ nhiễm nguồn nƣớc.
Nguồn thải của cơ sở sản xuất vật liệu xây dựng gồm nƣớc thải sinh hoạt (có hàm
lƣợng cao chất hữu cơ, chất rắn lơ lửng và vi khuẩn gây bệnh), nƣớc mƣa chảy tràn (kéo
theo đất đá có chứa một số chất độc hại, lƣợng nƣớc này nếu tràn ra đƣờng sẽ ảnh
1

hƣởng đến giao thông và khi khô sẽ sinh ra bụi), nƣớc thải sản xuất (chủ yếu phát sinh
từ hoạt động vệ sinh công nghiệp, gồm các tạp chất vô cơ, một số chất hữu cơ và cặn
lơ lửng).
Các nguồn thải này xả ra sông sẽ làm tăng hàm lƣợng các chất gây ô nhiễm trong
nƣớc sông và đến khi vƣợt ngƣỡng quy chuẩn, sẽ làm ô nhiễm nƣớc sông. Chính vì
vậy, việc “Đánh giá khả năng tiếp nhận nƣớc thải công nghiệp của sông Cầm, thị
xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh và đề xuất các biện pháp bảo vệ nguồn nƣớc” là
cần thiết để bảo vệ và phát triển nguồn tài nguyên nƣớc mặt tại địa phƣơng.
2. Mục tiêu nghiên cứu
- Đánh giá khả năng tiếp nhận nƣớc thải công nghiệp của sông Cầm, thị xã
Đông
Triều, tỉnh Quảng Ninh.
-

Đề xuất các giải pháp giảm thiểu ô nhiễm và bảo vệ môi trƣờng nƣớc sông

Cầm, thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh.
3.Nội dung nghiên cứu
-

Đánh giá hiện trạng chất lƣợng mơi trƣờng nƣớc mặt sơng Cầm qua Quy

chuẩn Việt Nam.
-

Tính tốn khả năng tiếp nhận nƣớc thải của sơng Cầm (cho các thông số: TSS,
+

-

3-

COD, BOD5, NH4 ,NO3 , PO4 , Coliform, As, Pb, Fe).
-

Trên cơ sở khả năng tiếp nhận nƣớc thải, đánh giá diễn biến chất lƣợng nƣớc

sông Cầm giai đoạn 2006 - 2019.
-

Đề xuất các giải pháp giảm thiểu ô nhiễm và bảo vệ môi trƣờng nƣớc sông

Cầm.
4.Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Đối tƣợng: khả năng tiếp nhận các nguồn nƣớc thải công nghiệp của sông Cầm.

2


4.2. Phạm vi nghiên cứu
a) Về không gian: đoạn sông Cầm từ khu vực nhà máy nhiệt điện Mạo Khê đến đoạn
cầu Cầm (qua đƣờng 18A) tại thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh.
b)

Về thời gian: giai đoạn 2006 - 2019

4. Ý nghĩa của đề tài
-

Ý nghĩa khoa học: Bổ sung cơ sở khoa học cho việc đề xuất các giải pháp nhằm

giảm thiểu ô nhiễm và bảo vệ tài nguyên nƣớc sông .
-

Ý nghĩa thực tiễn:

+) Xác định đƣợc mức độ ô nhiễm môi trƣờng nƣớc sông Cầm, thị xã Đông
Triều, tỉnh Quảng Ninh.
+) Kết quả nghiên cứu của luận văn là một trong những căn cứ khoa học hỗ trợ
địa phƣơng trong định hƣớng quy hoạch và phát triển kinh tế xã hội tại thị xã Đông
Triều, tỉnh Quảng Ninh.

3


CHƢƠNG I. TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1. Tổng quan các cơng trình nghiên cứu về khả năng chịu tải của nguồn nƣớc
sông, hồ
1.1.1. Các khái niệm
Các khái niệm đƣợc sử dụng trong luận văn này đƣợc trích từ Luật Tài nguyên
nƣớc số 17/2012/QH13 đƣợc Quốc hội lần thứ 13 thông qua ngày 21/6/2012 tại kỳ
họp thứ 3 [6], cụ thể nhƣ sau:
-

Nước mặt là nƣớc tồn tại trên mặt đất liền hoặc hải đảo.

tự

Lưu vực sông là vùng đất mà trong phạm vi đó nƣớc mặt, nƣớc dƣới đất chảy

nhiên vào sơng và thốt ra một cửa chung hoặc thoát ra biển.
-

Nước thải là nƣớc đã bị thay đổi đặc điểm, tính chất đƣợc thải ra từ sản xuất,

kinh doanh, dịch vụ, sinh hoạt hoặc hoạt động khác.
từ

Nước thải công nghiệp là nƣớc đã bị thay đổi đặc điểm, tính chất đƣợc thải ra

các hoạt động sản xuất công nghiệp.
- Khả năng tiếp nhận nước thải của nguồn nước là khả năng nguồn nƣớc có
thể
tiếp nhận thêm một lƣợng nƣớc thải mà vẫn bảo đảm chất lƣợng nguồn nƣớc cho
mục đích sử dụng theo tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật Việt Nam hoặc tiêu chuẩn, quy
chuẩn kỹ thuật nƣớc ngồi đƣợc cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền cho phép áp dụng
[6].
Đánh giá khả năng tiếp nhận nƣớc thải của mơi trƣờng có ý nghĩa quan trọng
trong quản lý tổng hợp và phát triển bền vững vì nó xác định giới hạn tối đa sức tải có
thể khai thác từ khu vực nghiên cứu trong bối cảnh phát triển kinh tế xã hội tƣơng ứng
mà không gây ra những thay đổi bất lợi cho cả hệ sinh thái tự nhiên cũng nhƣ cấu trúc
và chức năng của các thực thể xã hội.
Theo một số chuyên gia quan niệm:
-

tải

i t ư ng: là một thuộc tính của mơi trƣờng và có thể đƣợc hiểu nhƣ

khả năng tiếp nhận các hoạt động hay tốc độ của một hoạt động nào đó (lƣợng chất
thải, sản lƣợng khai thác trên một đơn vị thời gian, trong một không gian ...) mà không
gây ra hiệu ứng bất lợi 26].
Theo Luật bảo vệ môi trƣờng số 55/2014/QH13 đƣợc Quốc hội lần thứ 14 thông
qua ngày 23/6/2014 tại kỳ họp thứ 7, quy định:


4


- S c chịu tải của i t ư ng: là giới hạn chịu đựng của môi trƣờng đối với các nhân
tố tác động để mơi trƣờng có thể tự phục hồi.
Trong khuôn khổ các nội dung nghiên cứu của luận văn, tác giả sử dụng khái
niệm S c chịu tải của i t ư ng theo Luật Bảo vệ Mơi trƣờng 2014.
1.1.2. Các cơng trình nghiên cứu trên thế giới
Trên thế giới, nghiên cứu và ứng dụng sức chịu tải của môi trƣờng đã đƣợc phát
huy mạnh mẽ, nhất là trong nuôi trồng thủy sản và phát triển du lịch. Đã có nhiều cơng
trình nghiên cứu về tính khả năng chịu tải ở vùng cửa sông, ven biển hay ở vùng vịnh
của Pháp và Ireland.
- Nghiên cứu của Carver, C. E. A. & Mallet, A. L.đã ƣớc tính khả năng chịu tải ở
lối vào ven biển cho nuôi hến, năm 1990 [24].
- Nghiên cứu của Bacher, C., Duarte, P., Ferreira, J. G., Héral, M. & Raillard, O.
đã đánh giá và so sánh khả năng tiếp nhận nƣớc thải của vịnh Marennes-Oléron (Pháp)
với vịnh Carlingford Lough (Ireland) và mơ hình hệ sinh thái, năm 1998 [22].
-

Nghiên cứu của Inglis, G. J., Hayden, B. J. & Ross., A. H. trình bày tổng quan

về các yếu tố ảnh hƣởng đến khả năng chịu tải của bờ biển cho nuôi hến, năm 2002
[27].

Một số các cơng trình lại đi sâu nghiên cứu về Mơ hình hóa ảnh hƣởng của sự
cạn kiệt chất dinh dƣỡng đối với sự tăng trƣởng của sò điệp trong vùng vịnh ở Trung
Quốc hoặc hƣớng tới đánh giá khả năng tiếp nhận nƣớc thải của nƣớc nuôi trồng thủy
sản ở vịnh tại Philippines.
-

Nghiên cứu của Bacher, C., Grant, J., Hawkins, A. J. S., Fang, J., Zhu, M. &

Besnard, M. đã tạo mơ hình hóa ảnh hƣởng của sự cạn kiệt chất dinh dƣỡng đối với sự
tăng trƣởng của sò điệp trong Vịnh Sungo (Trung Quốc), năm 2003 [23].
- Năm 2010, Gecek, S. & Legovic, T. đã công bố nghiên cứu đánh giá khả
năng
tiếp nhận nƣớc thải của nƣớc nuôi trồng thủy sản ở vịnh Bolinao, Philippines: Một
nghiên cứu về sự lƣu thơng của thủy triều, [24].
Các cơng trình này đều hƣớng tới đánh giá sức chịu tải và khả năng tiếp nhận
nƣớc thải của nƣớc mặt phục vụ nuôi trồng thủy hải sản và bảo tồn hệ sinh thái trên
khu vực.

5


1.1.3. Các cơng trình nghiên cứu tại Việt Nam và Quảng Ninh
Tại Việt Nam, nghiên cứu và ứng dụng khả năng chịu tải môi trƣờng đã đƣợc
tiếp cận và triển khai trong gần 20 năm trở lại đây. Một số các cơng trình nghiên cứu
điển hình đánh giá sức tải môi trƣờng nƣớc ven bở cả các đảo phục vụ phát triển bền
vững hoặc thông qua việc đánh giá hiện trạng chất lƣợng nƣớc sơng để tính tốn khả
năng chịu tải, tiếp nhận nƣớc thải của sông.
-

Nghiên cứu của Cao Thị Thu Trang & Nguyễn Thị Phƣơng Hoa về đánh giá

sức tải môi trƣờng vùng nƣớc ven đảo Cát Bà phục vụ phát triển bền vững, năm 2009
[3].
- Nghiên cứu của tác giả Nguyễn Kỳ Phùng & Trƣơng Công Trƣờng đã xác định
đƣợc khả năng chịu tải sơng Sài Gịn vào năm 2009 [7].
- Nghiên cứu của các tác giả Nguyễn Thúy Hằng, Nguyễn Tri Quang Hƣng,
Nguyễn Minh Kỳ, Thái Phƣơng Vũ về hiện trạng chất lƣợng nƣớc và đánh giá khả
năng tiếp nhận nƣớc thải sông Đồng Nai giai đoạn 2012-2016: Đoạn chảy qua tỉnh
Đồng Nai, năm 2018 [10].
Một số cơng trình thơng qua việc xác định khả năng chịu tải để xây dựng khoa
học cho việc khai thác sử dụng bền vững và đề xuất các giải pháp bảo vệ tài nguyên,
môi trƣờng cho các vùng đầm, vũng, vịnh.
-

Tác giả Nguyễn Thị Thanh Thủy đã nghiên cứu xây dựng cơ sở khoa học cho

việc khai thác sử dụng bền vững và đề xuất các giải pháp bảo vệ tài nguyên, môi
trƣờng cho vịnh Quy Nhơn, đầm Thị Nại (Bình Định) vào năm 2010 [8].
- Năm 2012, các nhà nghiên cứu Trần Đức Thạnh, Trần Văn Minh, Cao Thị Thu
Trang, Vũ Duy Vĩnh & Trần Anh Tú đã công bố cơng trình nghiên cứu về sức tải mơi
trƣờng vịnh Hạ Long - Bái Tử Long [18].
Ở

Quảng Ninh, đã có nhiều cơng trình nghiên cứu đánh giá chất lƣợng nƣớc

mặt thông qua Quy chuẩn quốc gia về chất lƣợng môi trƣờng nƣớc mặt và QCVN 08MT:2015/BTNMT hay phân vùng môi trƣờng thông qua chỉ số chất lƣợng nƣớc
(Water Quality Index – WQI). Tuy nhiên, việc đánh giá chất lƣợng nƣớc thông qua
khả năng chịu tải của nguồn nƣớc lại khá ít, chƣa có nhiều cơng trình nghiên cứu tại
địa phƣơng. Một số cơng trình nghiên cứu tiêu biểu nhƣ:
-

Tác giả Nguyễn Thị Thế Nguyên đã nghiên cứu xu thế diễn biến hàm lƣợng

chất dinh dƣỡng trong nƣớc vịnh Hạ Long tỉnh Quảng Ninh, năm 2011 [9].
6


- Nghiên cứu của tác giả Nguyễn Trung Ngọc về đánh giá diễn biến chất lƣợng
nƣớc sông Cầm, huyện Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh thông qua chỉ số chất lƣợng
nƣớc WQI, năm 2012 [11].
- Năm 2016, tác giả Trần Thiện Cƣờng đã nghiên cứu đánh giá chất lƣợng môi
trƣờng nƣớc sơng ng, thành phố ng Bí, tỉnh Quảng Ninh [16].
Việc sử dụng phƣơng pháp đánh giá CLN thông qua khả năng chịu tải của mơi
trƣờng có thể khắc phục đƣợc các hạn chế trong cách đánh giá nghiên cứu diễn biến
CLN theo phƣơng pháp truyền thống đó là biết đƣợc mức chịu tải cho từng thông số
trong môi trƣờng. Từ các tài liệu tham khảo đƣợc về phƣơng pháp nghiên cứu CLN
thông qua khả năng chịu tải, đề tài đã tổng hợp và đánh giá về các ƣu điểm và hạn chế
của phƣơng pháp này so với phƣơng pháp truyền thống – đánh giá bằng quy chuẩn
cho từng thông số riêng biệt theo bảng 1.1:
Bảng 1.1. So sánh ƣu điểm và hạn chế của phƣơng pháp đánh giá khả năng chịu
tải và phƣơng pháp đánh giá theo tiêu chuẩn truyền thống đối với CLN

Phƣơng pháp đ

Đánh giá

theo quy

Thuận lợi cho công tác

CLN, đánh giá hiệu qu

nguồn nƣớc và kiểm so
Ƣu điểm

Dễ dàng sử dụng, đánh
khu vực nghiên cứu

Nhƣợc
điểm

Khó xác định mức độ ô

tiếp nhận nguồn thải đố
cụ thể.


7


1.2. Điều kiện tự nhiên - kinh tế - xã hội lƣu vực sơng Cầm
1.2.1. Đặc điểm tự nhiên
a)

Vị trí địa lý
Sông Cầm là một trong bốn con sông lớn của tỉnh Quảng Ninh, sơng bắt nguồn

từ sƣờn phía Nam của dãy núi Yên Tử có độ cao khoảng 800 – 1000m chảy qua các xã
Thƣợng n Cơng (ng Bí), xã Tràng Lƣơng và Bình Khê sau đó hình thành sơng
chính chảy qua các xã Đức Chính, Hƣng Đạo (thị xã Đông Triều). Sông Cầm uốn

khúc quanh co rồi đổ vào sơng Đá Vách rồi đổ ra biển.

Hình 1.1. Bản đồ hành chính thị xã Đơng Triều
Thƣợng lƣu sơng Cầm chảy qua các xã Tràng Lƣơng, Bình Khê, đây là các xã
miền núi nằm phía Bắc của huyện Đơng Triều. Các xã trên có địa hình đồi núi cao,
phần lớn diện tích là rừng tự nhiên hoặc rừng trồng và khơng có cơ sở sản xuất cơng
nghiệp.
Khu vực trung lƣu sông Cầm chảy qua các xã Tràng An, Xuân Sơn. Đây là
các địa phƣơng có các cơ sở sản xuất công nghiệp lớn đang và sẽ ảnh hƣởng đến
chất lƣợng nƣớc sơng Cầm. Các cơ sở điển hình nhƣ: Cơng ty Cổ phần gốm Đất
Việt; Công ty TNHH xây dựng Thắng Lợi Đơng Triều; Nhà máy nhiệt điện Mạo
Khê có công suất 440MW. Các cơ sở này đã, đang và sẽ đƣa nƣớc thải, chất thải
vào dịng chảy trên sơng. Đây là một trong các vấn đề quan trọng, ảnh hƣởng
trực tiếp đến chất lƣợng nƣớc sông và các vấn đề bảo nguồn nƣớc, bảo vệ môi
trƣờng của lƣu vực này.
8


Hạ lƣu sông chảy qua xã Kim Sơn và Hƣng Đạo trƣớc khi đổ ra sông Đá Vách.
Dọc theo hạ lƣu sơng Cầm khơng có cơ sở sản xuất cơng nghiệp, chủ yếu là các khu
vực sản xuất nông nghiệp (trồng lúa, hoa mầu và nuôi trồng thủy hải sản).
b) Địa hình, địa mạo
Các đỉnh núi lớn ở cánh cung Đông Triều đƣợc cấu tạo bằng đá phun trào
rhyolite. Các đỉnh cao nhất là núi Khoáng Nam Châu Lãnh cao 1.507m và núi Cao
Xiêm cao 1.330m. Phía Nam của cánh cung thấp hơn phía bắc; có các đỉnh cao đáng
kể là núi Yên Tử và núi Am Váp. Vùng đồi đá phiến giữa hai dãy Nam Mẫu và Bình
Liêu có độ cao tƣơng đối đồng đều, chừng 200 - 300m, một số điểm cao 500m. Xen
giữa vùng này là một vài lịng chảo giữa núi ở hai bên các sơng Phố Cũ và sơng Ba
Chẽ. Phía mặt lõm của cánh cung Đơng Triều (tức phía tây) là vùng đồi núi thấp Lục
Ngạn. Có thể chia sơng Cầm bao gồm 3 dạng địa hình chính sau đây:

-

Vùng thung lũng bãi bồi: phân bố dọc theo sông suối trên lƣu vực. Đây là vùng

đất thấp, phù sa mới, phì nhiêu, bằng phẳng, độ cao trung bình khoảng 3,6 – 4,2m so
với mực nƣớc biển.
- Vùng địa hình bằng phẳng: nằm phía hạ lƣu sơng, địa hình bằng phẳng và
là
các cánh đồng sản xuất nơng nghiệp thuộc xã Hƣng Đạo. Vùng này có độ dốc thấp
khoảng 1%.
- Vùng địa hình đồi thấp có lƣợn sóng: nằm trên các nền phù sa cổ, chủ yếu là
các đồi thấp với đỉnh bằng phẳng, độ dốc khoảng 3%, độ cao phổ biến từ 4,5 – 6,7m và
là thƣợng lƣu, nơi tập hợp các dịng chảy hình thành lên sơng Cầm.
Trong thời gian gần đây, địa hình tự nhiên này đang bị biến động mạnh chủ yếu
do phát triển kinh tế - xã hội của địa phƣơng nhƣ: công nghiệp nhiệt điện, công
nghiệp khai thác và chế biến khoáng sản (than và sét), hoạt động cảng và giao thông
thủy, sản xuất nông nghiệp.
c)

Địa chất
Cấu tạo địa chất bao gồm các lớp đát đá nhƣ sau: Trên cùng là lớp đất mầu phù

sa, tích lũy trong q trình phong hóa, sau đó đến lớp trầm tích đệ tứ (chủ yếu là các
lớp đất sét, đá sét, cát sỏi) có bề dày khoảng 26,4 – 44,5m.
d) Đặc điểm khí hậu
Khu vực thị xã Đông Triều nằm trong vành đai khí hậu nhiệt đới gió mùa và chịu
ảnh hƣởng của khí hậu biển nên khá ơn hồ. Hằng năm có hai mùa rõ rệt, mùa hè từ
9

tháng 5 đến tháng 10 với đặc trƣng nóng ẩm, mƣa nhiều và mùa đông lạnh từ
tháng 11 đến tháng 4 năm sau [21]:
Hƣớng gió:
Có hai hƣớng gió mùa chính:
-

Gió Đông Nam: Xuất hiện vào mùa mƣa thổi từ biển vào mang theo hơi

nƣớc và gây ra mƣa lớn.
-

Gió mùa Đông Bắc: Xuất hiện vào mùa khô từ tháng 10 năm trƣớc đến

tháng 4 năm sau, gió Đơng Bắc trang về thƣờng lạnh và mang theo gió rét.
-

Tốc độ gió: Tốc độ gió trung bình năm: 3m/s, tốc độ gió lớn nhất: 45m/s.

Bão: Hàng năm, thƣờng chịu ảnh hƣởng trực của 3-5 tiếp của 3-5 cơn bão
với cấp gió từ cấp 8 đến cấp 10, giật trên cấp 10.
Nắng:
-

Số giờ nắng trung bình 1500 - 1600 giờ.

-

Số giờ nắng trung bình tháng cao nhất trên 183 giờ (tháng 7).

-

Số giờ nắng trung bình thấp nhất: 42 giờ (tháng 3).

Nhiệt độ:
-

o

o

Nhiệt độ trung bình hàng năm vào khoảng 23,8 C, dao động từ 16,6 C đến

o

29,4 C.
-

o

Nhiệt độ tháng cao nhất trong năm là tháng 6, 7 đều trên 29 C, tháng có
o

nhiệt độ thấp nhất là tháng 1 và tháng 2, các nơi đều dƣới 16 C.
o

-

Nhiệt độ cao nhất tuyệt đối: 39-40 C.

-

Nhiệt độ thấp nhất tuyệt đối: 3-5 C.

o

Lƣợng mƣa:
Lƣợng mƣa trung bình năm đạt 1444mm. Mùa mƣa từ tháng 5 đến tháng
10, chiếm 80 - 90% tổng lƣợng mƣa cả năm.
-

Mùa mƣa nhiều: từ tháng 5 đến tháng 9 chiếm 79,7% tổng lƣợng mƣa cả

năm, tháng có lƣợng mƣa lớn nhất là tháng 8 đạt 282mm.
-

Mùa mƣa ít: Từ tháng 10 đến tháng 4 năm sau, lƣợng mƣa chỉ chiếm

20,3% tổng lƣợng mƣa cả năm, tháng có lƣợng mƣa ít nhất là tháng 1 (15,4mm)
.
Bảng 1.2. Tổng lƣợng mƣa trung bình tháng và năm đo đƣợc tại Đông Triều (mm)
Tháng

1

2

3

4

5

6

7
10

8

9

10

11

12

Tổng


Lƣợng
mƣa
Nguồn : Báo cáo tổng hợp Quy hoạch Thủy lợi chi tiết tỉnh Quảng Ninh đến nă
Độ ẩm khơng khí:
Độ ẩm khơng khí tƣơng đối trung bình năm đạt 82%, độ ẩm thƣờng thay đổi
theo mùa và các tháng trong năm. Mùa mƣa độ ẩm khơng khí cao ở tháng 8 đạt 85%,
tháng có độ ẩm thấp nhất là tháng 11 vào mùa khô đạt 77%.
e)

Đặc điểm thủy văn

Thị xã Đơng Triều có hệ thống tài ngun nƣớc mặt bao gồm hệ thống sông Cầm

đổ vào sông Đá Bạc và 44 hồ chứa lớn nhỏ trong đó có 03 hồ lớn nhất gồm: hồ Khe
Chè, hồ Bến Châu, và hồ Trại Lốc I. Ngồi ra, thị xã cịn có các sông chảy qua: sông
Đạm dài 5km, sông Đá Vách dài 15km, sông Vàng dài 3km và sông Kinh Thầy ngăn
cách Đông Triều và Kinh Môn (Hải Dƣơng). Các sông trên địa bàn thị xã khơng lớn
song cũng góp phần đáng kể trong việc phát triển kinh tế - xã hội. Thị xã có trữ lƣợng
lớn nƣớc ngầm ở các xã Bình Khê, Tràng An, Tân Việt và phƣờng Đức Chính có khả
năng khai thác phục vụ đời sống nhân dân thị xã Đơng Triều. Thị xã Đơng Triều có 44
3

hồ đập lớn nhỏ với tổng trữ lƣợng khoảng 500 tỷ m , trong đó khoảng 24 hồ đƣợc sử
dụng để cung cấp nƣớc cho sản xuất và đời sống dân sinh. Một số hồ nƣớc nổi tiếng ở
thị xã Đông Triều:
-

Hồ Khe Chè thuộc thôn Ba Xã, xã An Sinh, thị xã Đơng Triều, tỉnh Quảng Ninh có

diện tích rộng 276ha. Ban đầu, hồ Khe Chè chỉ là một khu đồi trọc, có hồ nƣớc ngọt lớn
phục vụ tƣới tiêu cho sản xuất nông nghiệp. Sau khi nhận thấy vẻ đẹp tự nhiên nơi đây,
một số doanh nghiệp đã đầu tƣ trồng các loại cây ăn quả, cây bóng mát,

làm kè và xây dựng các điểm nghỉ dƣỡng, ăn uống, vui chơi.
-

Hồ Bến Châu thuộc xã Bình Khê - Đơng Triều - Quảng Ninh, hồ có vai trị vơ

cùng quan trọng trong cơng tác giữ nƣớc, thủy lợi của tồn bộ khu vực Bình Khê và
các xã lân cận. Hồ có phong cảnh đẹp, nguồn nƣớc sạch, đập cịn lƣu giữ di tích mổ
cổ của vua Trần, là nơi nằm trong tuyến du lịch đã đƣợc quy hoạch: Đền Sinh (các mộ

vua Trần), chùa Quỳnh, chùa Hồ Thiên, Yên Tử,...
-

Hồ Trại Lốc 1 và Hồ Trại Lốc 2 (ở xã An Sinh - Đông Triều) là hai trong những

hồ đập quan trọng phục vụ sản xuất nông nghiệp của thị xã Đông Triều với tổng sức

11


3

chứa gần 4 triệu m nƣớc. Khơng chỉ góp phần đảm bảo nƣớc tƣới cho sản xuất
nông nghiệp, cụm hồ Trại Lốc 1 và 2 cịn có vai trị điều tiết nƣớc trong mùa
mƣa bão nên việc đảm bảo an toàn hồ rất quan trọng.
Nƣớc đƣợc cấp cho Mạo Khê và n Thọ cùng với cụm cơng nghiệp Kim
Sơn. Có 2 cơng trình nhà máy cung cấp nƣớc sạch sinh hoạt cho ngƣời dân, tập
trung tại phƣờng Đông Triều và Mạo Khê. Tại khu vực Đông Triều: nguồn nƣớc
3

đƣợc khai thác từ 5 giếng khoan với tổng công suất là 4.288 m /ngày đêm. Nƣớc
từ các giếng đƣợc cung cấp cho khu vực trung tâm Đơng Triều, Đức Chính,
Hồng Phong, Hƣng Đạo, Xuân Sơn.
Tại khu vực Mạo Khê: nguồn nƣớc đƣợc khai thác từ 01 giếng khoan
(giếng 12) và nguồn nƣớc mặt sông Trung Lƣơng xử lý qua nhà máy nƣớc Miếu
Hƣơng.
Lƣu lƣợng dịng chảy của sơng Cầm phụ thuộc vào thủy triều lên xuống
trong ngày và đặc biệt theo mùa.
Bảng 1.3. Phân phối dịng chảy năm sơng Cầm, thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh

Sông
Cầm

Nguồn : Báo cáo tổng hợp Quy hoạch Thủy lợi chi tiết tỉnh Quảng Ninh đến nă
Đặc điểm hình thái sơng Cầm:
Bảng 1.4. Các đặc trƣng hình thái lƣu vực sơng Cầm [12]
TT
1
2
3
4
5
6
7
8

Vai trị của sông Cầm và quy hoạch sử dụng nƣớc:


12


Theo báo cáo quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội huyện Đơng Triều đến năm 2020
tầm nhìn 2030, nhấn mạnh việc ƣu tiên xây dựng phát triển các ngành cơng ngiệp hài hịa
với phát triển nơng nghiệp và du lịch văn hóa - lịch sử - tâm linh gắn với các khu di tích
Yên Tử - Nhà Trần - Bạch Đằng thị xã Đông Triều. Trong công cuộc phát triển kinh tế xã hội, Ủy ban nhân dân huyện Đơng Triều có định hƣớng rõ nhƣ sau:

-

Bảo vệ chất lƣợng nƣớc sông Cầm phục vụ tƣới tiêu cho một phần diện tích

nơng nghiệp cho địa phƣơng, trong đó tăng cƣờng quản lý nhà nƣớc trong việc quy
hoạch các dự án gần sông và sử dụng nƣớc sông.
- Phát huy lợi thế, kinh tế từ sông Cầm mang lại, trong đó đƣa diện tích đất
ngập
nƣớc hiệu quả thấp chuyển sang nuôi trồng thủy sản, nuôi cáy và rƣơi.
-

Phát triển giao thông thủy phục vụ du lịch trên sông Cầm, sông Đá Bạc và sông

Kinh Thầy với hệ thống giao thơng thủy nội địa khu vực phía Bắc và khu vực nội tỉnh.
Sơng Cầm có vai trị quan trọng đối với quá trình phát triển kinh tế xã hội của thị
xã Đông Triều, sông đảm bảo lƣợng nƣớc tƣới cho nông nghiệp, sông Cầm là nguồn
cung cấp nƣớc tƣới tiêu chính cho các xã Hƣng Đạo, Đức Chính, Tràng An, Bình
Khê,… tạo phù sa cho các cánh đồng sản xuất nơng nghiệp. Trong bối cảnh biển đổi
khí hậu và nƣớc biển dâng, một phần diện tích đất ngập nƣớc bị mặn và lợ đƣợc
chuyển đổi mục đích sang trồng thủy sản làm tăng hiệu quả kinh tế cũng là một trong
những biện pháp thích ứng với biến dổi khí hậu rất tốt của địa phƣơng. Mặt khác, hoạt
động du lịch trên sơng Cầm cịn góp phần phát triển du lịch theo các tuyến du lịch ở
khu vực Quảng Ninh - nơi có di sản thiên nhiên Vịnh Hạ Long vơ cùng đặc sắc trên
thế giới.
Ngồi vai trị tiêu thốt nƣớc cho thị xã Đông Triều trong mùa mƣa lũ, sông
Cầm cịn là nơi tiếp nhận nguồn nƣớc thải cơng nghiệp của các khu cơng nghiệp trên
lƣu vực sơng, làm lỗng nguồn nƣớc thải độc hại khi thải ra môi trƣờng tự nhiên, có
tác dụng bảo vệ mơi trƣờng tự nhiên trên lƣu vực sông Cầm.
1.2.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội lƣu vực sông Cầm
Sông Cầm chảy qua các xã Thƣợng n Cơng (ng Bí), xã Tràng Lƣơng và
Bình Khê sau đó hình thành sơng chính chảy qua các xã Đức Chính, Hƣng Đạo (thị xã
Đơng Triều), nhƣng trong phạm vi nghiên cứu của luận văn, chỉ nghiên cứu đoạn sông
Cầm từ khu vực nhà máy nhiệt điện Mạo Khê đến đoạn cầu Cầm (qua đƣờng 18A) tại

13