Đánh giá thực trạng môi trường và đề xuất giải pháp thực hiện tiêu chí môi trường trong xây dựng nông thôn mới tại xã phúc xuân, thành phố thái nguyên, tỉnh thái nguyên

ĐẠIHỌCTHÁINGUYÊN
TRƯỜNGĐẠIHỌCNÔNGLÂM

PHẠM MỸ ANH

ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG MÔI TRƯỜNG VÀ ĐỀ
XUẤT GIẢI PHÁP THỰC HIỆN TIÊU CHÍ MƠI
TRƯỜNG TRONG XÂY DỰNG NƠNG THƠN MỚI
•

TẠI XÃ PHÚC XN, THÀNH PHỐ THÁI NGUN,
TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ
KHOA HỌC MÔI TRƯỜNG

Thái Nguyên - 2020


ĐẠIHỌCTHÁINGUYÊN
TRƯỜNGĐẠIHỌCNÔNGLÂM

PHẠM MỸ ANH

ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG MÔI TRƯỜNG VÀ ĐỀ
XUẤT GIẢI PHÁP THỰC HIỆN TIÊU CHÍ MƠI
TRƯỜNG TRONG XÂY DỰNG NƠNG THƠN MỚI
•

TẠI XÃ PHÚC XN, THÀNH PHỐ THÁI NGUN,
TỈNH THÁI NGUYÊN

Ngành: Khoa học môi trường
Mã số: 8.44.03.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ
KHOA HỌC MÔI TRƯỜNG
Người hướng dẫn khoa học:GS.TS. ĐÀO THANH VÂN

Thái Nguyên - 2020


3

CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này hoàn
toàn trung thực và chưa sử dụng cho bảo vệ một học vị nào. Các thơng tin, tài
liệu trình bày trong luận văn này đã được ghi rõ nguồn gốc./.
Thái Nguyên, tháng 08 năm 2020
Học viên

Phạm Mỹ Anh


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin chân thành cảm ơn sự quan tâm giúp đỡ nhiệt tình của ban giám
hiệu Trường Đại học nơng lâm Thái Ngun, Phịng Đào tạo, cùng sự tận tình
giảng dạy của các thầy cơ trong khoa Mơi trường đã giúp tơi hồn thành khóa
học của mình. Tơi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo GS.TS Đào
Thanh Vân đã rất tận lòng hướng dẫn tơi trong q trình nghiên cứu và hồn
thành luận văn này.
Nhân dịp này tôi cũng gửi lời cảm ơn tới cán bộ UBND xã Phúc Xuân,

thành phố Thái Nguyên đã giúp đỡ tơi trong suốt q trình thực tập và đặc biệt
tơi xin cảm ơn gia đình đã ln ở bên động viên giúp đỡ tơi trong q trình học
tập và hoàn thành luận văn.
Với điều kiện thời gian cũng như kinh nghiệm còn hạn chế của một học
viên, luận văn này khơng thể tránh được những thiếu sót. Tơi rất mong nhận
được sự chỉ bảo, đóng góp ý kiến của các thầy cơ để tơi hồn chỉnh đề tài này
tốt hơn, phục vụ tốt hơn công tác thực tế sau này.
Tôi xin trân thành cảm ơn!
Học viên

Phạm Mỹ Anh


MỤC LỤC

CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
•'•


DANH MỤC CÁC TỪ, CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT
•'•

Viết tắt

Tiếng Việt

BCH
BNN

: Ban chấp hành

: Bộ Nông nghiệp

BNN&PTNT : Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn
BVMT

: Bảo vệ môi trường

BVTV

: Bảo vệ thực vật

BYT

: Bộ Y tế

CCN
CTCC

: Cụm công nghi ệp
: Cơng trình cơng cộ ng

CTR

: Ch ấ t th ả i r ắ n

KCN

: Khu công nghi ệp

HTX

: Hợ p tác xã

MHNTM
NTM

: Mơ hình nơng thơn mới
: Nơng thơn mớ i

NQ/TW

: Nghị quyết, Trung ương

SXKD
THCS

: Sản xuất kinh doanh
: Trung học c ơ sở

THPT
: Trung học phổ thong
TT - BTNMT : Thông tư Bộ tài nguyên môi trường
UBND

: Ủy ban nhân dân

VSMT

: Vệ sinh môi trườ ng
DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1. Đặc điểm khí hậu thành phố Thái Nguyên (Số liệu trung bình từ
2015


DANH MỤC CÁC HÌNH


8

MỞ ĐẦU
1. Đặt vấn đề
Nông nghiệp, nông thôn và nông dân có vai trị to lớn từ trong q trình
lịch sử hình thành quốc gia dân tộc và trong sự nghiệp đấu tranh giành độc lập,
xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Qua các giai đoạn
cách mạng, nông dân luôn là lực lượng hùng hậu, trung thành nhất đi theo
Đảng, góp phần làm nên những trang sử vẻ vang của dân tộc. Có thể nói,
Chương trình xây dựng nơng thơn mới là một chương trình trọng tâm, xuyên
suốt của Nghị quyết số 26-NQ/TW về nơng nghiệp, nơng dân, nơng thơn; là
chương trình khung, tổng thể phát triển nông thôn với 11 nội dung lớn, tổng
hợp của 16 chương trình mục tiêu quốc gia và 14 chương trình hỗ trợ có mục
tiêu đang triển khai ở địa bàn nông thôn trên phạm vi cả nước. Xây dựng nơng
thơn mới thực chất là chương trình do nhân dân lựa chọn, đóng góp cơng sức
thực hiện và trực tiếp hưởng lợi. Chương trình xây dựng nơng thơn mới có ý
nghĩa rất lớn cả về kinh tế - chính trị - xã hội vì nó mang lại lợi ích thiết thực
cho cư dân nông thôn (chiếm khoảng 70% dân số cả nước), thơng qua đó,
chương trình sẽ điều hịa lợi ích, thành quả cơng cuộc đổi mới cho người dân
khu vực nông thôn.
Môi trường nông thôn đang chịu những sức ép ngay từ chính các hoạt
động sản xuất và sinh hoạt của nơng thơn, đồng thời cịn chịu tác động từ hoạt

động của các KCN, CCN và khu vực đơ thị lân cận. Đó chính là nguy cơ ô
nhiễm môi trường từ trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng và chế biến thủy hải sản,
chế biến nông sản thực phẩm, phát triển làng nghề và sản xuất công nghiệp. Ở
một số vùng nông thôn, môi trường nước hoặc môi trường khơng khí đã bị ơ
nhiễm cục bộ, đặc biệt việc quản lý CTR nông thôn chưa thực sự được coi
trọng, đã và đang là vấn đề bức xúc.
Phúc Xuân là một xã thuộc thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên, với
đặc điểm là xã giàu truyền thống cách mạng. Định hướng phát triển kinh tế của
xã trong thời gian tới là công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ nông


9

nghiệp.
Trong những năm vừa qua kinh tế đã có nhiều sự phát triển vượt bậc nâng cao
đời sống nhân dân, kéo theo đó là vấn đề ơ nhiễm mơi trường đã bắt đầu xuất
hiện. Xã Phúc Xuân được chọn là một trong những xã thí điểm ưu tiên thực
hiện các tiêu chí của nơng thơn mới của thành phố Thái Nguyên.
Xuất phát từ thực tiễn trên, để hiểu rõ hơn về thực trạng mơi trường nơng
thơn tại xã, qua đó đưa ra giải pháp hồn thành tiêu chí mơi trường cùng với
việc thực hiện xây dựng nông thôn mới tại địa phương, tôi tiến hành thực hiện
đề tài: “Đánh giá thực trạng môi trường và đề xuất giải pháp thực hiện tiêu
chí mơi trường trong xây dựng nơng thơn mới tại xã Phúc Xuân, thành phố
Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên”.
2. Mục tiêu nghiên cứu
- Đánh giá hi ệ n tr ạ ng môi tr ườ ng trong s ản xuấ t nông nghi ệ p và
các yế u tố ảnh hưởng đến môi trường trên địa bàn xã Phúc Xuân.
- Đư a ra gi ả i pháp c ụ th ể , phù h ợ p v ớ i đị a ph ương để th ực hi ệ n
đạ t các chỉ tiêu về tiêu chí mơi trường trong xây dựng nông thôn mới xã
Phúc Xuân.

3. Ý nghĩa của đề tài
3.1.

Ý nghĩa khoa học

Đây là cơ sở khoa học có thể áp dụng trong thực hiện kế hoạch xây dựng
nông thôn mới.
3.2.

Ý nghĩa thực tiễn

Cung cấp cơ sở khoa học phục vụ công tác xây dựng kế hoạch thực hiện
tiêu chí mơi trường trong cơng cuộc xây dựng nơng thơn mới trên địa bàn xã
Phúc Xuân và nhân rộng ra các xã còn lại trong thành phố.
CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1.

Cơ sở khoa học của đề tài


10

1.1.1.

Một số khái niệm cơ bản

- Môi tr ường là hệ th ống các yế u t ố v ậ t ch ất t ự nhiên và nhân t ạ o
có tác động đối với sự tồn tại và phát triển của con người và sinh vật. (Luật bảo
vệ môi trường, 2014).

- Ơ nhiễ m mơi tr ường là sự biế n đổi c ủa các thành phần môi tr ường
không phù hợp với quy chuẩn kỹ thuật môi trường và tiêu chuẩn môi trường
gây ảnh hưởng xấu đến con người và sinh vật.
- Suy thối mơi trường là s ự suy giảm về chất lượng và số lượng của
thành phần môi trường, gây ảnh hưởng xấu đến con người và sinh vật.
- Ho ạt động b ả o v ệ môi tr ườ ng là ho ạ t độ ng gi ữ gìn, phịng ng ừa,
h ạn chế các tác động xấu đến mơi trường; ứng phó sự cố mơi trường; khắc
phục ơ nhiễm, suy thối, cải thiện, phục hồi môi trường; khai thác, sử dụng hợp
lý tài nguyên thiên nhiên nhằm giữ môi trường trong lành
Vùng nông thôn được quan niệm khác nhau ở mỗi nước vì điều kiện kinh
tế -xã hội, điều kiện tự nhiên ở mỗi nước khác nhau. Cho đến nay chưa có một
khái niệm nào được chấp nhận một cách rộng rãi về nông thơn. Để có được
định nghĩa nơng thơn, người ta so sánh nơng thơn và thành thị. Trong khi so
sánh có ý kiến dùng chỉ tiêu mật độ dân số và số lượng dân cư.
Theo ý kiến phân tích của các nhà kinh tế và xã hội học có thể đưa ra
khái niệm tổng quát về vùng nông thôn như sau: “Nơng thơn là vùng khác với
thành thị, ở đó một cộng đồng chủ yếu là nông dân sống và làm việc, có mật độ
dân cư thấp, có kết cấu hạ tầng kém phát triển hơn, có trình độ dân trí, trình độ
tiếp cận thị trường và sản xuất hàng hóa kém hơn”.
Phát triển nông thôn là một phạm trù rộng được nhận thức với rất nhiều
quan điểm khác nhau.
Ngân hàng Thế giới (1975) đã đưa ra khái niệm: Phát triển nông thôn là
một chiến lược vạch ra nhằm cải thiện đời sống kinh tế - xã hội của một bộ
phận dân cư tụt hậu, đặc biệt là ở các vùng nơng thơn. Nó địi hỏi phải mở rộng


11

các lợi ích của sự phát triển đến với những người nghèo nhất trong sốnhững
người đang tiến kế sinh nhai ở các vùng nông thôn.

Khái niệm phát triển nông thôn mang tính tồn diện, đảm bảo tính bền
vững về mơi trường. Với điều kiện của Việt Nam, được tổng kết từ các chiến
lược kinh tế xã hội của Chính phủ: “Phát triển nơng thơn là một q trình cải
thiện có chủ ý một cách bền vững về kinh tế, xã hội, văn hóa và mơi trường,
nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân nơng thơn và có sự hỗ trợ
tích cực của Nhà nước và các tổ chức khác”.
- Chương trình mục tiêu quố c gia về xây dựng nơng thơn mới:
Là một chương trình tổng thể về phát triển kinh tế - xã hội, chính trị và
an ninh quốc phịng, mục tiêu chung của chương trình là: Xây dựng nơng thơn
mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, cơ cấu kinh tế và các hình thức
tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp,
dịch vụ, đô thị theo quy hoạch; xã hội nông thôn ổn định, giàu bản sắc văn hóa
dân tộc; dân trí được nâng cao, mơi trường sinh thái được bảo vệ; hệ thống
chính trị ở nông thôn dưới sự lãnh đạo của Đảng được tăng cường.
Theo Quyết định số 1980/QĐ-TTg ngày 17 tháng 10 năm 2016 của Thủ
tướng Chính phủ, xây dựng nơng thơn mới nhằm thực hiện 19 tiêu chí bao
gồm: 1: Quy hoạch, 2: Giao thông, 3: Thủy lợi, 4: Điện, 5: Trường học, 6: Cơ
sở vật chất văn hóa, 7: Cơ sở hạ tầng thương mại nông thôn, 8: Thông tin và
truyền thông, 9: Nhà ở dân cư, 10: Thu nhập, 11: Tỷ lệ hộ nghèo, 12: Lao động
có việc làm, 13: Hình thức tổ chức sản xuất, 14: Giáo dục, 15: Y tế, 16: Văn
hóa, 17: Mơi trường, 18: Hệ thống tổ chức chính trị xã hội vững mạnh, 19: An
ninh, trật tự xã hội. 19 tiêu chí này được chia thành 05 nhóm: Nhóm 1: Quy
hoạch, nhóm 2: Hạ tầng kinh tế xã hội, nhóm 3: Kinh tế và tổ chức sản xuất,
nhóm 4: Văn hóa - xã hội - mơi trường, nhóm 5: Hệ thống chính trị.
1.1.2.

Tiêu chí Mơi trường và an tồn thực phẩm (tiêu chí số 17):

Tiếp tục thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia về nước sạch và vệ

12

sinh mơi trường nơng thơn. Xây dựng các cơng trình bảo vệ môi trường nông
thôn trên địa bàn xã, thôn theo quy hoạch gồm: xây dựng, cải tạo nâng cấp hệ
thống tiêu thốt nước trong thơn, xóm; xây dựng các điểm thu gom, xử lý rác
thải ở các xã; chỉnh trang, cải tạo nghĩa trang; cải tạo, xây dựng các ao, hồ sinh
thái trong khu dân cư, phát triển cây xanh ở các cơng trình cơng cộng.
Tiêu chí mơi trường là tiêu chí số 17 thuộc nhóm 4 trong bộ tiêu chí xây
dựng nơng thơn mới được chia thành 5 chỉ tiêu cụ thể như sau:
Tiêu chí mơi trường theo bộ tiêu chí quốc gia về xây dựng nơng thơn mới
Tên tiêu
Chỉ tiêu
TDMNphía
TT
Nội dung tiêu chí
chí
chung
Bắc
17.1. Tỷ lệ hộ được sử dụng >95% (>60% >95% (>50%
nước sạch hợp vệ sinh và nước sạch)

nước sạch)

nước sạch theo quy định
17.2. Tỷ lệ cơ sở sản xuất kinh doanh ni trồng thủy
Mơi
trường
17

và an
tồn thực
phẩm

sản, làng nghề đảm bảo quy

100%

100%

Đạt

Đạt

Đạt

Đạt

định về BVMT
17.3. Xây dựng cảnh quan,
mơi trường xanh - sạch đẹp, an tồn
17.4. Mai táng phù hợp với
quy định và theo quy hoạch
17.5. Chất thải rắn trên địa
bàn và nước thải khu dân cư


13

Tên tiêu

TT

chí

Nội dung tiêu chí

Chỉ tiêu

TDMNphía

chung

Bắc

tập trung, cơ sở sản xuất kinh doanh được thu gom,
xử lý theo quy định
17.6. Tỷ lệ hộ có nhà tiêu,
nhà tắm, bể chứa nước sinh
hoạt hợp vệ sinh và đảm

>85%

>70%

>70%

>60%

100%

100%

bảo 3 sạch
17.7. Tỷ lệ hộ chăn ni có
chuồng trại chăn ni đảm
bảo vệ sinh mơi trường
17.8. Tỷ lệ hộ gia đình và
cơ sở sản xuất, kinh doanh
thực phẩm, tuân thủ các quy
định về đảm bảo an toàn
thực phẩm
(Theo Quyết định số 1980/QĐ-TTg ngày 17 tháng 10 năm 2016 của Thủ tướng Chính phủ)

1.2. Cơ sở pháp lý
- C ă n cứ Luật Bảo vệ môi trường Việt Nam nă m 2014 được Quốc hội
nước Cộng hịa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XIII, kỳ họp thứ 7 thơng qua
ngày 23/6/2014 và có hiệu lực từ 01/1/2015;
- C ă n cứ Nghị định số 19/2015/NĐ-CP ngày 14/2/2015 củ a Chính phủ
về việc quy định chi tiết một số điều của luật bảo vệ môi trường;
- Că n cứ Nghị định số 18/2015/NĐ-CP ngày 14/2/2015 củ a Chính phủ
quy định về quy hoạch bảo vệ môi trường, đánh giá môi trường chiến lược,
đánh giá tác động môi trường và kế hoạch bảo vệ môi trường;
- Că n cứ Thông tư Số 26/2015/TT-BTNMT ngày 28 tháng 5 năm 2015


14

của Bộ Tài nguyên và Môi trường quy định đề án bảo vệ môi trường chi tiết đề
án bảo vệ môi trường đơn giản;
- C ă n c ứ v ă n b ả n s ố 2054/BTNMT-KHTC ngày 27/4/2017 củ a B ộ

Tài nguyên và Môi trường về việc hướng dẫn thực hiện một số chỉ tiêu thuộc
Bộ tiêu chí quốc gia về xã nơng thơn mới giai đoạn 2016-2020;
- Ngh ị đị nh 38/2015/ NĐ - CP ngày 24/4/2015 về qu ản lí chấ t th ả i và
phế liệu.
- C ă n c ứ Quyế t định s ố 1980/Q Đ -TTg ngày 17/10/2016 c ủ a Thủ t
ướ ng Chính phủ về việc ban hành Bộ tiêu chí Quốc gia về xã nơng thơn mới
giai đoạn 2016 - 2020;
- Thông t ư số 05/2017/TT-BNNPTNT ngày 01/3/2017 củ a B ộ Nông
nghiệp và Phát triển nông thôn hướng dẫn một số nội dung thực hiện chương
trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2016 - 2020;
- C ă n cứ Quyết định số 1600/QĐ-TTg, ngày 16/8/2016 củ a Thủ t ướng
Chính phủ phê duyệt Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng nơng thôn mới
giai đoạn 2016 -2020;
- Căn cứ quyết định số 2540/QĐ-TTg, ngày 30/12/2016 của Thủ tướng
Chính phủ về việc ban hành quy định điều kiện, trình tự, thủ tục, hồ sơ xét,
công nhận và công bố địa phương đạt chuẩn nơng thơn mới; địa phương hồn
thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2016 - 2020;
- Quyế t đị nh s ố : 115/QĐ -UBND ngày 14/4/2017 củ a Ủ y ban Nhân
dân tỉnh Tuyên Quang về việc ban hành một số tiêu chí, chỉ tiêu xã nơng thôn
mới tỉnh Tuyên Quang, giai đoạn 2016 - 2020.
- Nghị quyế t s ố 05-NQ/ Đ U, ngày 12/5/2017 c ủ a Ban ch ấp hành Đ
ang ủy xã Vĩnh Lợi về xây dựng nông thôn mới năm 2017.
1.3 Tổng quan về môi trường nông thôn trên thế giới và Việt Nam
1.3.1.

Môi trường nông thôn trên thế giới

Theo Lê Thạc Cán và cộng sự (1995). Trong những năm đầu thập kỉ 90

15

của thế kỉ XX, tình hình mơi trường ở trên Thế giới hiểu theo nghĩa rộng bao
gồm cả nhân tố về chất lượng môi trường và tài nguyên thiên nhiên, có những
đặc điểm sau:
*Suy giảm tài ngun đất:
Hậu quả mơi trường gắn liền trực tiếp với gia tăng dân số và suy giảm tài
nguyên đất. Theo số liệu của viện Tài nguyên Thế giới, vào năm 1993 quỹ đất
cho toàn nhân loại là 13.041,7 triệu ha, trong đó trồng trọt chiếm khoảng
20,6%, đồng cỏ 69,6%. Diện tích đất bình qn đầu người trên toàn Thế giới là
2.432 ha, ở châu Á là 0,81 ha, ở châu Âu là 0,91 ha. Phần lớn đất trồng trọt tăng
thêm chủ yếu lấy từ đất rừng, gây nên những hậu quả xấu về môi trường.
* Hình thành các siêu đơ thị:
Xu thế đơ thị hố này sẽ dẫn đến sự hình thành các siêu đơ thị với dân số
trên 4 triệu người. Sự hình thành các siêu đô thị tất cả các nước đều gây nên
những khó khăn và phức tạp về mơi trường sống: Ơ nhiễm do cơng nghiệp,
giao thơng vận tải, tiêu tốn nhiều vật liệu năng lượng, xử lý rác thải và các vấn
đề xã hội. Tại các nước đang phát triển, những vấn đề về môi trường lại càng
trở nên phức tạp do sự hình thành các nhóm dân cư nghèp khổ phải sống trong
các khu “ổ chuột”, thiếu thốn điều kiện vệ sinh, tiện nghi, đời sống vật chất,
văn hoá, xã hội; hoặc nhiều người lớn thất nghiệp, trẻ em lang thang cơ nhỡ
hình thành các nhóm dân cư “hè phố” với cuộc sống thiếu thốn, bất định.
* Tăng trưởng dân số nhanh:
Dân số thế giới đã lên tới 7,515 tỷ người và tiếp tục tăng tới 8,8 tỷ trong
3 thập kỉ tới. Trong đó, 83,5% là dân số các nướ c đang phát triển. Sau năm
2025, tốc độ tăng dân số sẽ chậm lại và lên tới 10 tỷ vào năm 2050. Tốc độ tăng
trưởng dân số Thế giới là 1,68% trong thời gian từ năm 1990-1995 đã giảm
xuống còn 1,43% trong thời gian từ năm 2000- 2005. Hiện nay mỗi năm trên
trái đất có khoảng 93 triệu trẻ sơ sinh, vào đầu thế kỷ XXI con số này là 92
triệu. Ở châu Á tốc độ tăng trưởng dân số hiện nay là 1,78% và sẽ giảm xuống

16

còn 1,39% trong thời gian từ năm 2000-2005 (Cục điều tra dân số Hoa Kì,
2017).
* Sản xuất lương thực t ăng chậm và b ước vào thời kỳ suy giả m:
Trong các hoạt động của con người, tới nay sản xuất nơng nghiệp được
xem là loại hình hoạt động có tác động mạnh mẽ, nhiều mặt nhất tới môi
trường. Với việc cải tiến kỹ thuật và công nghệ, mở rộng diện tích trồng trọt,
con người về cơ bản đã thoả mãn nhu cầu về lương thực cho mình. Tới giữa thế
kỷ 21 dân số sẽ lên tới 10 tỷ để nuôi sống số người này cần tăng sản lượng hiện
nay lên 2,5-3 lần. Trong lúc ở châu Á, châu Âu và Nam Mỹ sản lượng lương
thực tăng nhanh hơn dân số, thì châu Phi ngược lại trong thập kỷ 1982-1992
sản lượng lương thực trên đầu người giảm 5%. Năm 1994 so với 1993 sản
lượng lương thực toàn thế giới giảm 1%.
* Tăng trưởng kinh tế và phân phối thu nhập khơng đều:
Có thể nói rằng trong thập kỷ cuối cùng cùng của thế kỷ XX, tất cả các
quốc gia từ các quốc gia đang bị nội chiến tàn phá đều có những cố gắng vượt
bậc để phát triển kinh tế và đạt được những thành tựu to lớn. Tuy nhiên, sự
không đồng đều về kinh tế, thu nhập và mức sống vật chất giữ các quốc gia
ngày càng tăng. Đầu thập kỷ 90, Hoa Kì vẫn là nước có tổng sản phẩm xã hội
cao nhất thế giới bằng 5,6 tỷ USD, tiếp đó là Nhật Bản với tổng sản phẩm xã
hội bằng 3,3 tỷ USD. Trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương, vùng có tăng
trưởng kinh tế cao với tốc độ tăng trưởng tổng sản phẩm xã hội trên 6% trong
những năm đầu thập kỷ 90. Khu vực Đơng Nam Á và Đơng Bắc Á có tốc độ
tăng trưởng lớn hơn 7% trong lúc phần Nam á chỉ tăng trưởng nhỏ hơn 4%.
Tốc độ tăng trưởng kinh tế cao kéo theo nhu cầu lớn về tài nguyên thiên
nhiên, nhân lực, cơ sở hạ tầng thúc đẩy quá trình đơ thị hố. Nếu khơng quản lý
tốt thì đây là ngun nhân quan trọng dẫn đến suy thối mơi trường. Sự phân bố

thu nhập trong khu vực phân bố không đều 25% dân số sống dưới mức nghèo
khổ. Điều này tạo nên một áp lực mạnh mẽ đối với tài nguyên thiên nhiên do


17

những người nghèo khổ, không vỗn, không phương tiện và thiết bị chỉ còn cách
kiếm sống độc nhất là khai thác cùng kiệt tài nguyên thiên nhiên còn ở trong
tầm lao động của họ.
*Chất thải rắn sinh hoạt (CTR)
CTR sinh hoạt ngày càng tăng lên đồng biến với tăng trưởng của thu
nhập quốc dân. Thành phần của CTR sinh hoạt cũng thay đổi theo hướng tăng
lên của bộ phận CTR sinh hoạt không thể chế biến thành phân hữu cơ được.
* Đơ thị hố mạ nh mẽ :
Từ giữa năm 2009, dân số sống ở khu vực đô thị trên thế giới đạt 3,42 tỷ,
lớn hơn dân số sống ở nơng thơn (3,41 tỷ). Có sự chênh lệch lớn về mức độ đơ
thị hố giữa các nhóm quốc gia trong q trình phát triển. Trong khi tỷ trọng đơ
thị ở các nước phát triển đã gần 53% năm 1950, các nước ở chậm phát triển cần
một thập kỷ nữa mới có một nửa dân số sống tại các khu đơ thị. Vào năm 2050,
dân số đô thị của thế giới sẽ tăng lên 84%, từ 3,4 tỷ năm 2009 lên 6,3 tỷ, gần
bằng quy mơ dân số của tồn thế giới năm 2004. Về cơ bản, tất cả sự tăng
trưởng dân số đô thị của thế giới sẽ tập trung vào các vùng đô thị của các nước
đang phát triển, nơi dân số được dự báo tăng từ 2,5 tỷ năm 2009 lên 5,19 tỷ vào
năm 2050. Cũng trong thời gian này, dân số nông thôn của các nước kém phát
triển dự báo sẽ giảm từ 3,4 tỷ xuống 2,9 tỷ. Trong các nước phát triển hơn, dân
số đô thị dự báo sẽ tăng từ 0,9 tỷ năm 2009 lên 1,1 tỷ vào năm 2050 (Liên hiệp
quốc, 2010).
Có thể thấy rằng, các quốc gia phát triển có một tỷ lệ dân số sống ở các
đô thị cao hơn các nước đang phát triển. Nhiều quốc gia đã đạt khoảng 90% dân
số đơ thị, thậm chí 100% dân số sống ở đơ thị (Singapore, Hồng Kơng). Vì đã

đạt tỷ lệ đơ thị hố cao, đến mức “bão hồ” nên q trình đơ thị hố ở các nước
phát triển dường như chững lại. Điều này tương phản với các nước đang phát
triển, đơ thị hố xuất hiện nhanh ở những nước này, các chuyên gia đô thị dự
báo rằng trong những thập niên tới tăng trưởng đô thị hầu hết sẽ diễn ra ở các


18

nước đang phát triển (Hoàng Bá Thịnh, 2012).
* M ấ t cân đố i dân số đ ô th ị và nơng thơn:
Theo Hồng Bá Thịnh trong bài viết Đơ thị hóa và quy mơ dân số đơ thị
năm 2012. Khơng thể phủ nhận di cư và đơ thị hố có những đóng góp quan
trọng cho sự phát triển của các vùng miền. Tuy nhiên, đơ thị hố và các dịng di
cư từ nơng thơn đến đơ thị đang là một thách thức với các quốc gia. Hiện tượng
di cư với số lượng lớn, tạo nên những sức ép khiến đơ thị gặp tình huống nan
giải về nhiều phương diện (giải quyết việc làm, giáo dục, y tế, giao thông, môi
trường, trật tự xã hội). Sự phân bố dân cư khơng đồng đều khiến chính phủ
nhiều nước khơng hài lịng. Mức độ khơng hài lịng với mơ hình phân bố dân
cư ở châu Phi là 75% và châu Á 57% các quốc gia mong muốn có sự thay đổi
lớn về phân bố dân cư. Tại Mỹ La Tinh và vùng Caribe, Thái Bình Dương và
châu Âu 40% chính phủ mong muốn có những thay đổi lớn về phân bố dân cư.
Các chính sách nhằm thay đổi phân bố dân cư thường tập trung giảm di cư vào
các thành phố lớn. Năm 1976, 44% các nước đang phát triển báo cáo đã triển
khai các chính sách này và năm 2009 tỷ lệ này tăng lên 72%. Đồng thời tại các
nước phát triển, tỷ lệ các quốc gia có các chính sách giảm di cư vào các thành
phố lớn giảm từ 55% năm 1976 xuống 26% năm 1996, sau đó tăng lên 34%
năm 2009. Ở Thái Bình Dương, 83% các quốc gia có các chính sách này; châu
Phi, 77%, châu Á, 66%; Mỹ La Tinh và vùng Caribe, 68% (Hoàng Bá Thịnh,
2012).
Mặc dù tỷ lệ đơ thị hố ở Việt Nam cịn ở mức thấp so với các quốc gia

trong khu vực, nhưng cũng đã và đang đối diện với những mặt trái của đơ thị
hố, đặc biệt là đối với hai thành phố lớn nhất nước là Hà Nội và Tp. Hồ Chí
Minh. Hai năm qua, Hà Nội đã và đang đề xuất một số giải pháp nhằm hạn chế
dân nhập cư, bao gồm cả dự thảo Luật thủ đô với những tiêu chuẩn tạo nên
những “rào cản” người ngoại tỉnh về Thủ đô.
* Nhu c ầ u v ề năng lượ ng tăng nhanh:


19

Tạp chí Thống kê Năng lượng thế giới BP(BP Statistical Review of
World Energy) cho biết, than là nguồn nhiên liệu hóa thạch duy nhất đạt vượt
mức tăng trưởng trung bình trên thế giới 5,4%, trong khi tiêu thụ hạt nhân giảm
mức kỷ lục 4,3%. Cụ thể là, tiêu thụ nhiên liệu hạt nhân tại Nhật Bản giảm
44,3% và tại Đức giảm 23,2%. Sử dụng than tại khu vực châu Á tăng cao, đặc
biệt là Trung Quốc, đạt mức 9,7%, chiếm 69% mức tăng trưởng sử dụng than
trên toàn cầu. Tại các nước không thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế
(Organization for Econmic Coopertion and Development - OECD), con số này
là 6,1%. Dầu mỏ vẫn là nguồn nhiên liệu được sử dụng nhiều nhất trên thế giới
với mức tăng 33,1%. Tuy nhiên, hiện nay việc sử dụng dầu có xu hướng sụt
giảm và đang dần mất thị phần. Các nguồn nhiên liệu tái tạo cũng đạt được mức
tăng trưởng sử dụng cao, từ 0,7% năm 2010 lên 2,1% năm 2011, trong đó năng
lượng gió tăng 25,8% và năng lượng mặt trời tăng 86,3%. Sản lượng etanol sụt
giảm do ngành mía đường bị đình trệ.
* Gia tă ng sử d ụ ng phân bón hố họ c và thuố c tr ừ sâu:
Trong trồng trọt, việc sử dụng ngày càng tăng thuốc BVTV và phân bón
hóa học đang ảnh hưởng không nhỏ tới môi trường. Theo kết quả nghiên cứu về
hấp thụ phân bón trong hoạt động trồng trọt, cây trồng hấp thụ trung bình
khoảng 40-50% lượng phân bón, trong đó cây trồng hấp thụ phân đạm khoảng
30-45%, phân lân 40-45%, phân kali 40-50%; 50-60% lượng phân bón cịn lại

vẫn tồn lưu trong đất. Lượng sử dụng phân lân và phân kali trên cây lúa là khá
cao, gấp trên 6 lần so với mức khuyến cáo. Dư lượng phân hóa học làm ơ
nhiễm nguồn nước, gây phú dưỡng hố, gây tác hại tới thủy sinh, nguồn lợi
thủy sản và làm thối hóa đất. Hóa chất BVTV gây ơ nhiễm môi trường thông
qua nhiều con đường khác nhau như nước thải từ kho chứa thuốc khi có sự cố
đổ vỡ, nước mưa chảy tràn qua các kho chứa đã bị xuống cấp, lượng thuốc còn
dư đọng lại trong chai bị quăng xuống ao, hồ, sông hay lượng thuốc dư thừa
trongquá trình sử dụng quá liều lượng ngấm vào đất cũng như mạch nước


20

ngầm. Ngồi ra, việc khơng tn thủ thời gian cách ly sau khi phun thuốc, tình
trạng vứt bao bì hóa chất BVTV bừa bãi sau khi sử dụng diễn ra rất phổ biến
(Bộ TNMT, 2014).
1.3.2.

Môi trường nông thôn ở Việt Nam

Nơng thơn Việt Nam ở mỗi vùng miền có những đặc trưng khác nhau về
điều kiện tự nhiên nên sự phát triển KT-XH cũng có nhiều đặc trưng và định
hướng khác nhau, với tổng diện tích tương đương 80% diện tích tồn quốc,
nơng thơn giữ vai trị là vành đai xanh, góp phần giữ cân bằng sinh thái giữa
vùng nơng thơn và thành thị.
Bên cạnh đó kinh tế nơng nghiệp cũng đóng vai trị quan trọng trong việc
phát triển KT-XH ở các vùng nông thôn. Những năm gần cùng với sự phát triển
sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản, các hoạt động kinh tế khác trong
nông thôn không ngừng được phát triển. Cơ cấu kinh tế nông thôn đang chuyển
dần từ kinh tế thuần nông sang các hoạt động tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ.
Năm 2012, công nghiệp và dịch vụ đã chiếm 61% trong cơ cấu kinh tế nông

thôn, tăng 2% so với năm 2008. Giá trị sản xuất cơng nghiệp nơng thơn ln có
mức tăng trưởng cao hơn giá trị sản xuất của tồn ngành cơng nghiệp. Nhiều
khu cơng nghiệp, cụm cơng nghiệp trong đó có cụm công nghiệp chế biến ở
nông thôn như các cụm nhà máy chế biến lương thực, thực phẩm rau quả, cá
tra, tôm, chè, cà phê, ... ở các vùng nguyên liệu, đặc biệt khu vực ĐBSCL, Tây
Nguyên, Đông Nam Bộ đã được hình thành. Hệ thống dịch vụ ở nơng thơn
cũng có bước chuyển mình mạnh mẽ như cơ giới hóa nông nghiệp và dịch vụ
thương mại cung ứng vật tư nông nghiệp và tiêu thụ nông sản phẩm, dịch vụ
thủy lợi thú y, bảo vệ thực vật. Du lịch nông thơn gắn liền với văn hóa truyền
thống và sinh thái nông nghiệp đang được nhiều địa phương chú trọng phát
triển (Lưu Đức Khải, 2012)
Theo kết quả nghiên cứu vừa công bố tại Diễn đàn Kinh tế thế giới Davos
tháng 02/2012 vừa qua, Việt Nam nằm trong số 10 quốc gia có chất lượng


21

khơng khí thấp nhất và ảnh hưởng nhiều nhất đến sức khỏe. Về ảnh hưởng của
chất lượng khơng khí, Việt Nam đứng thứ 123 trong bảng xếp hạng 132 quốc
gia khảo sát. Về ảnh hưởng của môi trường đến sức khỏe, Việt Nam đứng vị trí
77. Về chất lượng nước Việt Nam được xếp hạng 80. Tính theo chỉ số chất
lượng môi trường EPI, Việt Nam xếp thứ 79. Các kết quả này cho thấy, trong
những năm qua, mặc dù Đảng và Nhà nước đã chú trọng hơn công tác bảo vệ
mơi trường song tình trạng tách rời cơng tác bảo vệ môi trường với hoạt động
phát triển kinh tế - xã hội diễn ra phổ biến ởnhiều ngành, nhiều cấp, dẫn đến
tình trạng mơi trường ơ nhiễm ngày càng nghiêm trọng. Đối tượng gây ô nhiễm
môi trường chủ yếu là hoạt động sản xuất của nhà máy trong các khu công
nghiệp, hoạt động làng nghề và sinh hoạt tại các đô thị lớn.
Bên cạnh những thành tựu đạt được, cũng nảy sinh những bất cập tác
động đến môi trường, đe dọa sự phát triển bền vững. Một khảo sát mới đây của

Viện Nước,tưới tiêu và môi trường cho thấy với khoảng 70% dân số ở khu vực
nông thôn, mỗi năm phát sinh 13 triệu tấn rác thải sinh hoạt, khoảng 1.300 triệu
m3 nước thải sinh hoạt và khoảng 7.500 tấn vỏ bao thuốc bảo vệ thực vật. Trong
đó, khoảng 80% khối lượng rác thải, nước thải sinh hoạt (Lưu Đức Khải, 2012).
1.3.3.

Xây dựng nông thôn mới ở Việt Nam

Qua 10 n ă m tri ể n khai Ch ươ ng trình mụ c tiêu qu ố c gia xây d ự ng
nông thôn mới (NTM) giai đoạn 2010 - 2020 cho thấy việc thực hiện tiêu chí
mơi trường trong xây dựng NTM có nhiều sự cải thiện rõ nét qua các năm. Kết
quả một số mơ hình xây dựng nơng thơn mới tiêu biểu:
1.3.3.1. Mơ hình xử lý chất thải chăn nuôi sản xuất giun quế ở huyện Gia
Lâm, TP Hà Nội
Là một trong những huyện có nhiều xã (Phù Đổng, Đặng Xá, Kim Sơn,
Trung Mầu...) có thế mạnh về chăn ni quy mơ lớn như ni bị sữa, lợn,
huyện Gia Lâm phải đối mặt với tình trạng ơ nhiễm mơi trường do khơng có
nơi xử lý chất thải chăn ni của các hộ gia đình. Riêng xã Phù Đổng có đàn bị


22

với tổng khoảng 2.000 con, mỗi ngày thải ra gần 20 tấn phân. Số phân này một
phần các hộ dân sử dụng làm hầm biogas, còn hầu hết bà con đổ ra ao, hồ,
mương, rãnh, thậm chí đổ ra vệ đê, gây mất mỹ quan, ảnh hưởng đến mơi
trường.
Chính vì vậy, được sự ủng hộ của chính quyền, việc ni giun quế để xử
lý chất thải của đàn bò sữa được người dân áp dụng. Đây được xem là mô hình
nghiên cứu sáng tạo, khép kín (tự sản xuất - tự tiêu thụ), kết hợp giữa 3 yếu tố
khoa học - môi trường - kinh tế, giúp xử lý chất thải nông nghiệp bằng biện

pháp sinh học lần đầu tiên được triển khai có quy mơ, góp phần tích cực giải
quyết ô nhiễm môi trường và tạo công ăn việc làm cho người dân địa phương.
Tại trang trại của ông Nguyễn Xuân Hùng, mỗi tháng ông thu mua của
bà con 360 tấn phân bị để thực hiện việc ni giun. Hiện nay, ông thu hoạch
giun quế thành phẩm, giun quế giống và phân sạch từ giun quế. Với giá bán
20.000 đồng/kg sinh khối (giun giống), 100.000 đồng/kg giun thành phẩm,
2.500 đồng/kg phân sạch, trang trại của ông cung cấp giống và phân bón cho
nhiều trang trại lớn ở miền Bắc và trên địa bàn Hà Nội.

Hình 1.1: Mơ hình chăn nuôi sản xuất giun quế ở huyện Gia Lâm, TP Hà
Nội
1.3.3.2. Mơ hình phân loại rác thải tại nguồn ở Hà Tĩnh
Ô nhi ễ m ch ấ t th ả i sinh hoạ t t ại khu v ự c nông thôn Hà T ĩ nh là vấ n


23

đề nổi cộm. Với dân số sống tại nông thôn hơn 1 triệu người, chiếm trên 72%,
thì ước tính mỗi ngày lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh trên địa bàn nơng
thơn khoảng 700 tấn/ngày. Trước thực trạng đó, một số xã đã xây dựng thành
cơng nhiều mơ hình phân loại, xử lý rác thải sinh hoạt tại hộ gia đình như
Tượng Sơn, Nam Hương, Thạch Điền, Thạch Tiến, Hương Trà, Tùng Ảnh...,
trong đó điển hình là xã Tượng Sơn, huyện Thạch Hà đã xây dựng nhiều mơ
hình phân loại xử lý chất thải tại nguồn trên địa bàn xã.
Việc phân loại xử lý rác thải tại nguồn tại nơng thơn Hà Tĩnh được thực
hiện tại hộ gia đình hoặc tập trung ở các khu sản xuất nông nghiệp. Theo đó,
rác thải được phân loại thành rác tái chế, rác khó phân hủy và dễ phân hủy. Sau
khi phân loại rác, hộ gia đình, hợp tác xã sản xuất sẽ tập trung rác hữu cơ tại
các khu sản xuất nông nghiệp, kết hợp với chất thải chăn nuôi để ủ với chế
phẩm sinh học làm phân bón hữu cơ vi sinh với khối lượng lớn, lượng phân bón

này sẽ phục vụ lâu dài cho sản xuất nông nghiệp nhằm hạn chế đốt gây ô nhiễm
môi trường, ảnh hưởng trực tiếp tới hệ sinh thái, chuỗi thức ăn và sức khỏe con
người. Công nghệ này áp dụng đơn giản, tiết kiệm chi phí, dễ thực hiện và phù
hợp với điều kiện người dân nông thôn.


24

RAC
PHÂN
HỦY

RAC
KHƠNG
PHÂN
HỦY..

íBinnr
Hình1.2. Người dân thơn Hà Thanh, xã Tượng Sơn, Thạch Hà phân
loại rác
Hiện có hơn 71 nghìn hộ dân thực hiện phân loại rác tại hộ và hơn 30
nghìn hộ đã được tập huấn sử dụng chế phẩm sinh học ủ phân hữu cơ tại nhà.
Đặc biệt, toàn tỉnh đã xây dựng được gần 300 mơ hình ủ phân vi sinh tập trung.
Hầu hết các hộ dân thực hiện theo hỗ trợ hướng dẫn từ Hội Nông dân và Hội
Liên hiệp Phụ nữ cơ sở.
1.3.3.3. Mơ hình xây dựng cộng đồng thôn bản gắn với du lịch ở Con
Cuông, tỉnh Nghệ An
Con Cuông là huyện miền núi vùng cao biên giới, có 7 dân tộc anh em
sinh sống, trong đó dân tộc Thái chiếm 75%. Nơi đây, những nếp nhà sàn cổ
được giữ gìn quy hoạch theo ơ bàn cờ cứ 6 nhà một ô với nhiều ngã tư, ngã ba

trong bản tạo nên nét riêng hiếm có ở miền núi. Ngày nay xung quanh bản
những khóm hoa, đường hoa đã mọc lên tươi thắm, vệ sinh môi trường sạch
đẹp hơn, chuồng gia súc đã được cách ly xa nhà ở, nhà vệ sinh của từng hộ
cũng vậy, nếp ăn ở sinh hoạt của bà con đồng bào đã văn minh sạch sẽ hơn.
Tạihoa
bản
Liên
Đình,
nhiều
hộ
xây
dựng
được
bể
nước
sạch,
dẫn
nước
tự
như
chảy
xưa.
từ
Cịn
suối
tại
về
xã
đủ
Bồng

dùng
Khê
quanh
-trại
vùng
năm,
đất
khơng
bao
phải
quanh
cõng
thị
trấn
lèn
đá
Con
vơi
Cng
quanh
nằm
năm
bên
mây
sơng
phủ,
Lam
có
và
130

được
hộ
trồng
bao
bọc
hoa,
bởi
trồng
những
cây
dãy
cảnh,
tác
vệ
bằng
sinh
mơi
trường
xanh
mát
được
làm
giữ
đẹp
gìn.
cho
Dọc
thị
đường
xã

sinh
Quốc
thái,
lộ
cơng
7
qua
xã
người
dân
thược
ởlăng
đây
dược,
u
lay
hoa,
ơn,
chăm
mào
hoa
gà...
từ
khoe
trước
sắc
nay
bên
hịa
vườn

vào
nhà,
phong
trồng
trào
xây
cây
dựng
ăn
quả,
NTM,
phát
cùng
triển
nhau
trao
trang
đổi
kinh
cho
nghiệm
thu
nhập
trồng
cao.
hoa,


J
Hình 1.3: Con Cng nhân rộng mơ hình con đường hoa ở hầu khắp các

tuyến đường
-J

J.

a

J*

A -a *

-a

a

a

a

A

r

a

Trong khi đó ở bản Khe Rạn, xã Bồng Khê hay bản Xiềng, xã Môn Sơn,
là những bản nổi tiếng về du lịch cộng đồng với các câu lạc bộ cồng chiêng,
văn nghệ, những món ăn hấp dẫn du khách quốc tế và trong nước đến du lịch
tại Con Cuông cũng là những bản làng “đáng sống”. Khách có thể đến trải
nghiệm du lịch homestay, cầu treo thơ mộng, êm đềm với sắc xanh lá cọ,

những nếp nhà sàn cổ kính thấp thống dưới những tán cây... cũng như thưởng
thức những món ăn hấp dẫn như mọc, canh ột, thịt gà nướng, cá mát...