Huong dan hoc sinh gioi giai mot so dang bai tapdia li lien quan den he qua chuyen dong cua TraiDat

<span class='text_page_counter'>(1)</span>PhÇn I: Më ®Çu 1. Lý do chọn đề tài Sự chuyển động của Trái Đất và hệ quả của nó là một trong những phần mới và khó thuộc chơng trình địa lí lớp 10 THPT. Bản thân nội dung phần này là tơng đối trừu tợng, đòi hỏi học sinh phải t duy nhiều hơn, để nắm đợc kiến thức phÇn nµy c¸c em häc sinh ph¶i cã t duy vÒ c¸c m«n khoa häc tù nhiªn. Nªn c¸c bài tập liên quan đến phần này thờng gặp trong các kì thi Olympíc, kì thi chọn đội tuyển dự thi quốc gia, kì thi quốc gia môn địa lí. Để giúp các em học sinh giỏi địa lí biết cách giải và tổng hợp các dạng bài tập về phần này tôi mạnh dạn chọn đề tài “ Hớng dẫn học sinh giỏi giải một số dạng bài tập địa lí liên quan đến hệ quả chuyển động của Trái Đất” làm s¸ng kiÕn kinh nghiÖm. Víi hy väng c¸c em häc sinh tù tin h¬n trong viÖc gi¶i c¸c bµi tËp phÇn hÖ qu¶ chuyển động của Trái Đất và đạt đợc những thành tích cao trong các kì thi học sinh giỏi môn địa lí. Để học sinh đạt đợc những thành tích cao trong các kì thi mỗi thầy, cô cần áp dụng các phơng pháp dạy học mới theo hớng lấy học sinh làm trung tâm để nhằm nâng cao chất lợng giáo dục, phát hiện và bồi dỡng đợc nhân tài nói chung và nhân tài trong bộ môn địa lí nói riêng càng sớm càng tốt. Nh©n tµi kh«ng ë ®©u xa, chÝnh b¾t nguån tõ nh÷ng thÕ hÖ häc sinh mµ c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o ®ang vµ sÏ d×u d¾t, d¹y dç. Nh÷ng thÕ hÖ häc sinh ®ang ngåi trªn ghÕ nhµ trêng lµ mét trong nh÷ng nguån cung cÊp sè lîng nh©n tµi dåi dµo nhất, chất lợng nhất nếu các em đợc đợc đào tạo, bồi dỡng một cách hệ thống và bài bản. Do đó phải có chiến lợc cụ thể về đào tạo nhân tài, phải bồi dỡng các em trở thành HSG, có khả năng t duy tốt, khả năng giải quyết vấn đề tốt, có lßng tù t«n d©n téc vµ cã hoµi b·o lín. 2. Mục đích của đề tài: RÌn luyÖn kÜ n¨ng gi¶i c¸c bµi tËp, kÜ n¨ng tæng hîp, hÖ thèng ho¸ c¸c d¹ng bài tập liên quan đến hệ quả chuyển động của Trái Đất cho các em học sinh giái §Þa lÝ THPT. PhÇn II: Néi dung Ch¬ng I: C¬ së lÝ luËn. I.Vận động của trái đất và một số vấn đề có liên quan Trái Đất tham gia vào ba vận động chính : Vận động trong Thiên Hà, vận động xoay quanh trục của nó và vận động tịnh tiến xung quanh Mặt Trời. Vận động thứ nhất, Trái Đất thực hiện cùng với Mặt Trời và các hành tinh khác của.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> hệ Mặt Trời trên quĩ đạo xung quanh tâm của dải Ngân Hà. Vận động này không ảnh hởng tới sự biến đổi của môi trờng trên Trái Đất mà nó là mục tiêu nghiên cứu chính của các nhà thiên văn học hơn là các nhà địa lí học. Hai vận động còn lại là điều lu tâm lớn của các nhà địa lí tự nhiên. Kết quả của các vận động này là các hiện tợng địa lí ta thấy thờng ngày trên Trái Đất nh ngày và đêm, độ dài thay đổi của chúng và sự luân chuyển của các mùa trong năm.... 2.Vận động tự quay quanh trục của Trái Đất. Trái đất chuyển động xung quanh trục tởng tợng nối hai cực Bắc và Nam của nó với tốc độ không đổi, hoàn thành một vòng khoảng 24 h . Trái Đất xoay từ tây sang đông và ta thấy Mặt Trời xuất hiện hàng ngày từ hớng đông và di chuyển dần về hớng tây trên bầu trời. Thực ra không phải Mặt trời chuyển động mµ chÝnh Tr¸i §Êt xoay c¸c mói kinh tuyÕn cña m×nh vÒ phÝa MÆt Trêi. NÕu nh×n tõ vò trô, trùc diÖn trªn cao cña Cùc B¾c ta sÏ thÊy Tr¸i §Êt liªn tôc xoay theo hớng ngợc chiều kim đồng hồ. Hớng chuyển động sang phía đông của Trái Đất xác định các khu vực đợc chiếu sáng trên bề mặt Trái Đất cũng nh các vòng luân chuyển của khí quyển và đại dơng. Vận động xoay quanh trục của Trái Đất tạo ra sự luân phiên ngày đêm kế tiếp nhau trªn Tr¸i §Êt. §iÒu nµy cã thÓ minh ho¹ mét c¸ch trùc quan khi ta chiÕu sáng một quả cầu đang xoay từ tây sang đông. Ta sẽ luôn thấy rằng quả cầu chỉ luôn đợc chiếu sáng một nửa còn nửa kia luôn bị che khuất. Ta cũng thấy rằng phần đợc chiếu sáng trờn dần qua phần tối bên kia, phần bị che tối cũng từ từ lấn sang nửa đợc chiếu sáng. Tạo nên giờ trên Trái Đất và đờng chuyển ngày quốc tế, làm lệch hớng chuyển động của các vật thể. 3. Vận động tịnh tiến xung quanh Mặt Trời của Trái Đất . Trong khi quay quanh trục của mình, Trái Đất còn chuyển động theo quĩ đạo h×nh elÝp gÇn trßn b¸n kÝnh xÊp xØ 150.000.000 km xung quanh MÆt Trêi. Vµo ngµy mång 3 th¸ng giªng, Tr¸i §Êt ë gÇn MÆt Trêi nhÊt, t¹i vÞ trÝ cËn nhËt, c¸ch MÆt Trêi 147.500.000 km. Vµo kho¶ng ngµy 4/7, nã n»m ë ®iÓm viÔn nhËt, khoảng cách xa nhất tới Mặt Trời trên quĩ đạo của mình, cách xa Mặt Trời 152.500.000 km. Kho¶ng c¸ch chªnh lÖch gi÷a vÞ trÝ cËn nhËt vµ viÔn nhËt 5.000.000 km là không đáng kể trong vũ trụ. Nó tạo ra sự xê dịch vô cùng nhỏ (3,5 %) tới nguồn nhiệt Trái Đất nhận đợc từ Mặt Trời và hầu nh không có liên quan gì đến hiện tợng mùa. Vận động tịnh tiến xung quanh Mặt Trời của Trái Đất tạo nên sự chuyển động biÓu kiÕn h»ng n¨m cña MÆt Trêi. T¹o nªn hiÖn tîng mïa trong n¨m, hiÖn tîng ngày đêm dài ngắn theo mùa và theo vĩ độ..

<span class='text_page_counter'>(3)</span> Ch¬ng II Các dạng bài tập về hệ quả chuyển động của Trái Đất. I. Bài tập liên quan đến hệ quả chuyển động tự quay quanh trục 1.D¹ng bµi tÝnh giê trªn Tr¸i §Êt Bµi tËp 1: Hãy tính giờ địa phơng và giờ múi trên các kinh tuyến dới đây khi ở đờng kinh tuyÕn gèc lµ O giê GMT. Kinh tuyÕn 0o 105o§ 155o§ 175o§ Giờ địa phơng ? ? ? ? Giê mói ? ? ? 0h *Híng dÉn lµm bµi - Tại mỗi kinh tuyến khác nhau thì nhìn thấy Mặt Trời ở độ cao khác nhau, do đó các địa điểm thuộc kinh tuyến khác nhau sẽ có giờ khác nhau, đó là giờ địa ph¬ng( hay giê mÆt trêi) - Bề mặt Trái Đất đợc chia thành 24 múi giờ, mỗi múi giờ rộng 15 độ kinh tuyến, các địa phơng nằm trong cùng một múi sẽ thống nhất một giờ, đó là giờ mói. - Các kinh tuyến cần tính giờ trong bảng đều có giờ địa phơng, giờ múi sớm h¬n t¹i kinh tuyÕn Oo. * Gi¶i: Kinh tuyÕn 0o 105o§ 155o§ 175o§ Giờ địa phơng 0h 7h 10h20’ 11h40’ Giê mói 0h 7h 11h 12h Bµi tËp 2: TÝnh giê trªn Tr¸i §Êt. a. Một trận đấu bóng đá ở Anh đợc tổ chức vào lúc 15 giờ ngày 08/3/2009, đợc truyền hình trực tiếp . Tính giờ truyền hình trực tiếp tại các kinh độ ở các quốc gia trong b¶ng sau ®©y: VÞ trÝ ViÖt Nam Anh Nga « xtr©y li Hoa k× a Kinh độ 105o§ 45o§ 150o§ 120oT 0o Giê 15 giê Ngµy,th¸ng 08/3 b. ở Việt Nam vào giờ nào trong ngày 08/3/2009 thì các địa điểm khác trên Tr¸i §Êt cã cïng ngµy 08/3 nhng giê l¹i kh¸c nhau? Gi¶i thÝch t¹i sao? * Híng dÉn lµm bµi - 1 mói giê = 15 0 kinh tuyÕn - Giờ múi số 0 đợc lấy làm giờ quốc tế hay giờ GMT ( Greenwich Mean Time)..

<span class='text_page_counter'>(4)</span> - Những địa điểm nằm ở kinh độ đông thì giờ sớm hơn GMT - Những địa điểm nằm ở kinh độ Tây thì giờ muộn hơn GMT * Gi¶i a, TÝnh giê truyÒn h×nh trùc tiÕp t¹i c¸c quèc gia. - Từ kinh độ của các quốc gia ta suy ra giờ các nớc so với giờ ở anh nh sau: Nga sím h¬n ë anh 3 giê , ViÖt Nam sím h¬n 7 giê, «xtr©ylia sím h¬n 10 giê. Cßn Hoa K× muén h¬n 8 giê => kÕt qu¶ VÞ trÝ ViÖt Nam Anh Nga « xtr©y li Hoa K× a Kinh độ 105o§ 0o 45o§ 150o§ 120oT Giê 22 giê 18 giê 01 giê 07 giê 15 giê Ngµy,th¸ng 08/3 08/3 09/3 08/3 08/3 b, - ë viÖt Nam vµo thêi ®iÓm 18 giê ngµy 8/3/2009 th× mäi n¬i trªn Tr¸i §Êt cã cïng ngµy 08/3 nhng cã giê kh¸c nhau. - V× ViÖt Nam ë mói giê sè 7, mµ mói giê sè 12 lµ n¬i cã ngµy sím nhÊt. VËy lúc đó múi giờ số 12 là 18 + 5 = 23 giờ ngày 8/3, còn múi giờ số 13 có ngày trễ nhất, lúc đó là 0 giờ ngày 08/3. Bµi tËp 3: a,Hãy tính giờ, ngày ở Việt Nam, biết rằng lúc đó giờ GMT là 24 giờ ngày 31 tháng 12 năm 2007. b. Địa điểm A(múi giờ số 3): địa điểm B (múi giờ số 11). Nếu tại Hà Nội (múi giờ số 7) là 22 giờ ngày 30- 4-2008 thì lúc đó ở điểm A, B lµ mÊy giê? ngµy nµo? * Híng dÉn lµm bµi - Xác định Hà Nội nằm ở múi giờ số 7(1050Đ) - Xác định địa điểm A cách Hà Nội 4 múi giờ, có giờ muộn hơn Hà Nội. Địa ®iÓm B c¸ch Hµ Néi 4 mói giê, cã giê sím h¬n Hµ Néi. * Gi¶i: a, Khi giờ GMT là 24 giờ ngày 31/12/2007 tức là 0 giờ ngày 01/01/2008… Theo quy định Việt Nam ở múi giờ thứ 7, vậy lúc ở GMT là 24 giờ ngày 31/12/2007 thì ở Việt Nam là 0 + 7; Tức là 7 giờ sáng ngày 01/01/2008 b, Xác định ngày, giờ ở địa điểm A và B..

<span class='text_page_counter'>(5)</span> KÕt qu¶: - §Þa ®iÓm A: 22 – 4 = 18 giê ngµy 30- 4- 2008. - §Þa ®iÓm B: 22 + 4 => 2 giê ngµy 1- 5- 2008. 2. Dạng bài chuyển động lệch hớng của vật thể. Bµi tËp 4: Quan sát hình vẽ và trả lời các câu hỏi sau. a/ Giả sử cho một luồng gió thổi từ M về N thì thực tế luồng gió đó có về đến N. M O0. N. không ?Tại sao ? b/ Nếu luồng gió trên không đến được N thì nó sẽ về đến phía nào của N ? Tại sao ?. * Híng dÉn lµm bµi: - Hs cần nhớ lại tác động của lực tự quay của Trái Đất (lực Cụriụlit) làm lệch hớng chuyển động của các vật thể. * Gi¶i a/ Thực tế luồng gió trên không đến được N. Vì do ảnh hưởng của lực tù quay của Trái Đất ( lực Côriôlit ) làm cho các luồng gió thổi theo hướng đường Kinh tuyến đều bị lệch hướng. b/ Luồng gió trên sẽ về phía bên phải của N theo hướng chuyển động. Vì ảnh hưởng của lực Côriôlit làm lệch hướng các luồng gió, cụ thể : + Ở B¾c b¸n cÇu : gió thổi bị lệch hướng sang phải theo hướng chuyển động. + Ỏ Nam b¸n cÇu: gió thổi bị lệch hướng sang trái theo hướng chuyển động. + Qua hình vẽ luồng gió thổi theo hướng từ M về N thuộc Ở B¾c b¸n cÇu nên sẽ lệch hướng sang phải N .. 3. Dạng bài tập xác định kinh độ địa lí. Bài tập 5: Xác định kinh độ địa lí của địa phơng A, B có giờ lần lợt là 8h3 / 12// , 8h 10/44/. Biết rằng lúc đó kinh tuyến gốc là 1 h cùng ngày. Híng dÉn gi¶i: Theo bài ra thì giờ của địa điểm A, B sớm hơn giờ ở kinh tuyến gốc => địa ph ơng A, B nằm ở bán cầu đông. Trái đất quay một vòng 24 h => 15 kinh độ = 1 múi giờ . Địa phơng A cách giờ kinh tuyến gốc là 7 h 3 /12//, địa phơng B cách giờ kinh tuyÕn gèc 7 h 10/44// => - Địa phơng A ở kinh độ 105048/ kinh độ đông.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> - Địa phơng B ở kinh độ 107041/ kinh độ đông II. Bài tập về hệ quả chuyển động của Trái Đất xung quanh Mặt Trời 1. Dạng bài xác định độ dài ngày, đêm theo vĩ độ. Bµi tËp 6: Dùa vµo sè liÖu sau ®©y, h·y ghÐp c¸c sè liÖu ë hai cét trong b¶ng víi nhau cho phï hîp. Vĩ độ Sè ngµy dµi 24 giê(ngµy tr¾ng) 0 90 N 1 850N 127 800N 153 0 75 N 179 700N 60 66033‘ N 1 0 90 B 97 66033‘ B 0 500B 186 * Híng dÉn: - Học sinh cần xác định đợc hiện tợng ngày trắng chỉ xảy ra từ đờng vòng cực đến cực. - Từ vòng cực đến cực số ngày dài 24h tăng dần. - Cùng 1 vĩ độ thì Nam bán cầu có số ngày dài 24 h ít hơn Bắc bán cầu (do thêi gian B¾c b¸n cÇu nghiªng vÒ phÝa MÆt Trêi dµi h¬n Nam b¸n cÇu) * Gi¶i: Vĩ độ Sè ngµy dµi 24 giê(ngµy tr¾ng) 900N 179 850N 153 0 80 N 127 750N 97 700N 60 0 ‘ 66 33 N 1 900B 186 66033‘ B 1 500B 0 Bµi tËp 7: Dùa vµo b¶ng sau: VÜ tuyÕn Sè giê chiÕu s¸ng trong ngµy 21/3 22/6 23/9 22/12 66o33’B 12 24 12 0 23o27’B 12 13 1/2 12 10 1/2 0o 12 12 12 12 o 23 27’ N 12 10 1/2 12 13 1/2.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> 66o33’ N. 12. 0. 12. 24. Gi¶i thÝch vÒ sù gièng vµ kh¸c nhau cña sè giê chiÕu s¸ng trong ngµy t¹i c¸c vÜ tuyÕn trong b¶ng trªn. *Gi¶i: - Vì Trái đất hình cầu nên ánh sáng Mặt Trời luôn phân chia bề mặt Trái Đất làm hai phần bằng nhau. Do trục trái đất nghiêng trên mặt phẳng quĩ đạo trong khi Trái Đất chuyển động tịnh tiến xung quanh Mặt Trời nên vòng phân chia sáng - tối thờng xuyên thay đổi vị trí. - Ngµy 21/3( xu©n ph©n) vµ 23 / 9(thu ph©n) sè giê chiÕu s¸ng trong ngµy t¹i các vĩ độ đều 12 giờ. Vì lúc này Mặt Trời chiếu vuông góc tại xích đạo đờng phân chia sáng tối trùng với trục của Trái Đất => diện tích đựợc chiếu sáng tại các vĩ độ trên Trái Đất bằng diện tích bị che khuất. - Từ ngày 22/3 đến 23/9 : T¹i b¸n cÇu B¾c: B¸n cÇu b¾c ng¶ vÒ phÝa MÆt Trêi, vßng ph©n chia s¸ng tèi ®i qua sau cực Bắc và trớc cực Nam. ở bán cầu Bắc, diện tích đợc chiếu sáng nhiều hơn phần bị che khuất, vì thế ngày dài hơn đêm (trừ tại xích đạo) Đặc biệt vào ngày 22/6 (ngày hạ chí). Mặt Trời lên thiên đỉnh ở chí tuyến Bắc. Trong ngày này tất cả các địa điểm ở bán cầu Bắc đều có ngày dài nhất, đêm ng¾n nhÊt trong n¨m. T¹i vßng cùc B¾c ngµy dµi 24 h. Cµng tiÕn gÇn cùc B¾c, ngày càng dài, đêm càng ngắn. ë b¸n cÇu Nam th× hiÖn tîng ngîc l¹i - Từ 23/9 đến 21/3 năm sau. B¸n cÇu Nam ng¶ vÒ phÝa MÆt Trêi, vßng ph©n s¸ng tèi ®i qua tríc cùc B¾c vµ sau cực Nam của Trái Đất. ở bán cầu Nam diện tích đợc chiếu sáng nhiều hơn phần bị che khuất, vì thế độ dài của ngày lớn hơn đêm. Riêng ngày đông chí (22/12). Mặt Trời lên thiên đỉnh tại chí tuyến Nam. Trong ngày này mọi địa điểm ở nam bán cầu đều có ngày dài nhất, đêm ngắn nhất trong năm, càng gần cực Nam ngày càng dài, đêm càng ngắn. ë b¸n cÇu b¾c th× hiÖn tîng ngîc l¹i. Bµi tËp 8: Các hình vẽ sau thể hiện ngày, đêm ở những vĩ độ nào trên Trái Đất ? Vì sao?.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> - H×nh A: + Xích đạo ( 00), vì ngày và đêm dài bằng nhau (12h) trong suốt 12 tháng - H×nh B: + Cực Bắc(900B), vì có 6 tháng toàn ngày(từ 21/3 đến 23/9) và 6 tháng toàn đêm từ 23/9 đến 21/3 năm sau. - H×nh C + Vßng cùc B¾c (660 33’B). V× trong suèt n¨m chØ cã 1 ngµy cã giê chiếu sáng dài 24 h (22/6). Từ 21/3 đến 23/9 ngày dài hơn đêm, từ 23/9 đến 21/3 năm sau đêm dài hơn ngày. - H×nh D + Chí tuyến Bắc (230 27’B ). Vì từ tháng 3 đến tháng 9 có thời gian ngày dài hơn đêm, có một ngày trong năm có độ dài ngày lớn nhất vào khoảng 22/6. - H×nh E + Chí tuyến Nam (230 27’N). Vì từ tháng 3 đến tháng 9 có thời gian đêm dài hơn ngày, có một ngày trong năm độ dài ngày dài nhất vào khoảng 22/12. - H×nh G + Vòng cực Nam (660 33’N) vì trong suốt năm chỉ có 1 ngày toàn đêm 24 h (22/6). Từ 21/3 đến 23/9 đêm dài hơn ngày, từ 23/9 đến 21/3 năm sau ngày dài hơn đêm. Bµi tËp 9:.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> Cho biết câu ca dao : "Đêm tháng năm cha nằm đã sáng Ngày tháng mời cha cời đã tối " §óng víi vïng nµo trªn Tr¸i §Êt? T¹i sao? * Gi¶i: HiÖn tîng nµy x¶y ra ë b¸n cÇu B¾c. Do vµo th¸ng 5 b¸n cÇu B¾c nghiªng vÒ Mặt Trời do đó mà thời gian chiếu sáng dài hơn => ngày dài, đêm ngắn . Vào tháng 10 bán cầu Bắc chếch xa Mặt Trời thời gian chiếu sáng ít => đêm dài , ngµy ng¾n . 2. Dạng bài xác định hiện tợng từ hình vẽ Bµi tËp 10: H×nh ¶nh sau thÓ hiÖn hiÖn tîng g× ? Trình bày hiện tượng địa lí đó.. Híng dÉn : - Cần quan sát các ngày ghi trên hình vẽ và các vĩ độ từ đó liên hệ đến kiến thức đựơc học để giải. Gi¶i: - Thể hiện hiện tượng chuyển động biểu kiến hằng năm của Mặt Trời giữa 2 chí tuyến. Đây là chuyển động thấy bằng mắt nhưng không có thực + Tr×nh bµy hiện tượng Địa lí trên hình vẽ - Trong một năm tia sáng Mặt Trời lần lượt chiếu thẳng góc với mặt đất tại các điểm trong khu vực từ chí tuyến Bắc đến chí tuyến Nam - Ngày 21/03 tia sáng Mặt Trời chiếu thẳng góc với mặt đất tại Xích Đạo… sau 21/03 Mặt Trời chuyển động biểu kiến dần lên chí tuyến Bắc và lên thiên đỉnh ở chí tuyến Bắc ngày 22/06.

<span class='text_page_counter'>(10)</span> - Sau ngày 22/06 Mặt trời chuyển động biểu kiến dần về Xích Đạo và lên thiên đỉnh ở Xích Đạo vào ngày 23/09… Sau ngày 23/09 Mặt Trời chuyển động biểu kiến dần về chí tuyến Nam và lên thiên đỉnh ở chí tuyến Nam ngày 22/12… - Sau ngày 22/12 Mặt Trời chuyển động biểu kiến dần về phía Xích Đạo… Bµi tËp 11: Quan s¸t tranh vÏ A vµ B , cho biÕt hai tranh vÏ thuéc vïng nµo ë b¸n cÇu B¾c vµ vµo thêi ®iÓm nµo trong n¨m ? (Cã bãng ngêi vµ bãng c©y lóc gi÷a tra nh h×nh vÏ.). Híng dÉn gi¶i: Tranh A vùng Bắc Cực, ngày 22/6 vì bóng ngời có trong suốt 24 giờ và độ dài bóng không thay đổi. Tranh B : Một địa điểm nằm trong khu vực xích đạo đến chí tuyến Bắc. Vào thời kì từ 21/3 đến 23/9. Mỗi địa điểm ở vùng này có 1 hoặc 2 ngày vào lúc giữa tra tia sáng Mặt Trời chiếu vuông góc với mặt đất bóng cây lúc đó sẽ đổ tròn xuống gốc. 3. D¹ng bµi tÝnh gãc nhËp x¹, lîng bøc x¹ MÆt Trêi. Bµi tËp 12: a.Viết công thức tổng quát để tính góc nhập xạ của tia sáng Mặt Trời lúc 12 giờ tra tại các địa điểm trên Trái Đất. b. Vận dụng công thức để tính góc nhập xạ của tia sáng Mặt Trời lúc 12 giờ tra ngày 22-6, 22-12 và ngày 21-3 tại các địa điểm: Hµ N«i (210 01’B ), T« Ki ¤ (350 00’ B), Xao Pao L«( 230 27’ N). * Gi¶i a, ViÕt c«ng thøc tæng qu¸t:.

<span class='text_page_counter'>(11)</span> - Khi φ ≤ α →. h = 900 + φ - α. - Khi φ > α →. h = 900 - φ ± α. Trong đó: h là góc nhập xạ; φ là vĩ độ địa điểm cần tính; tia sáng Mặt Trời so với mặt phẳng xích đạo. b, VËn dông c«ng thøc tÝnh ra kÕt qu¶ sau. Ngµy, th¸ng 21-3 22-6 0 Hµ Néi 68 59’ 870 34’ 0 T« Ki « 55 00’ 780 27’ 0 Sao Pao L« 66 33’ 430 06’ Bµi tËp 13: Cho 3 địa điểm sau đây. §Þa ®iÓm Vĩ độ Hµ Néi 21o02’ HuÕ 16o26’ Thµnh phè Hå ChÝ Minh 10o47’. α lµ gãc nghiªng cña. 22-12 450 32’ 310 33’ 900 00’. a, TÝnh gãc nhËp x¹ cña tia s¸ng MÆt Trêi ë Hµ Néi vµ Thµnh phè Hå ChÝ Minh khi Mặt Trời lên thiên đỉnh ở Huế b, Xác định phạm vi trên Trái Đất Mặt Trời không lặn, không mọc trong các ngày Mặt Trời lên thiên đỉnh ở Huế. * Gi¶i. a, - Hà Nội nằm ở phía Bắc của Huế góc nhập xạ đợc tính bằng công thức sau Ha= 900 - φ + α ( α vĩ độ Mặt Trời lên thiên đỉnh, φ vĩ độ cần tính) Thay sè: Ha = 900- 21002’ + 16026’ = 85024’ - Thành phố Hồ Chí Minh nằm ở phía Nam của Huế góc nhập xạ đợc tính bằng c«ng thøc sau Ha= 900 + φ - α Thay sè: Ha = 900+10047’ - 16026’ = 84021’ b.Khi Mặt trời lên thiên đỉnh ở Huế. Ph¹m vi trªn Tr¸i §Êt MÆt Trêi kh«ng lÆn vµ kh«ng mäc . - Vĩ độ ở bắc bán cầu tia sáng Mặt Trời đến đợc sau cực Bắc và trớc cực Nam lµ: 900-16026’=73034’ => Phạm vi Mặt Trời không lặn là: từ 900B đến73034’B.

<span class='text_page_counter'>(12)</span> Phạm vi Mặt Trời không mọc là: từ 900N đến73034’N Bµi tËp 14: Quan s¸t b¶ng sè liÖu sau: Bảng phân phối tổng lợng bức xạ Mặt Trời ở các vĩ độ đơn vị: cal/cm2/ngày Ngµy, th¸ng trong n¨m Vĩ độ 0o 10o 20o 50o 70o 90o 21/3 672 659 556 367 132 0 577 649 728 707 624 634 22/6 663 650 548 361 130 0 23/9 616 519 286 66 0 0 22/12 a, Cho biÕt b¶ng sè liÖu thuéc b¸n cÇu nµo? V× sao? b, Nhận xét và giải thích sự phân phối tổng lợng bức xạ Mặt trời ở các vĩ độ. * Gi¶i: a, B¶ng sè liÖu thuéc B¾c b¸n cÇu Gi¶i thÝch: - Ngày 22/6 có tổng bức xạ ở vĩ độ 20 0 cao nhất (Mặt Trời lên thiên đỉnh ở 230 27’ B) - Tæng bøc x¹ vÜ tuyÕn 900 cao vµo ngµy 22/6. C¸c ngµy kh¸c trong n¨m b»ng 0 cal/ cm2/ngµy. - Ngày 22/12 từ vĩ độ 700 đến 900 bằng 0 (từ 70 – 900B Mặt Trời không mọc) b, NhËn xÐt : - Tổng bức xạ Mặt Trời có sự thay đổi theo vĩ độ và theo thời gian. Tổng bức xạ Mặt Trời tăng dần từ xích đạo về cực( trừ ngày 22/6) vì góc nhập xạ nhỏ dần từ xích đạo về hai cực. Ngày 22/6 tổng bức xạ Mặt Trời cao nhất ở vĩ độ 20 0B. Vĩ độ 500B, 700B, 900B cao hơn xích đạo 00. Vì vĩ độ 200B góc nhập xạ lớn, các vĩ độ 50 0B, 700B, 900B bức xạ lớn hơn xích đạo do độ dài ngày ở các vĩ độ này lớn hơn xích đạo. Ngày 22/12 tổng bức xạ Mặt Trời thấp nhất ở các vĩ độ bắc do góc nhập xạ nhỏ, ngµy ng¾n. ở xích đạo : hai ngày 21/3, 23 /9 tổng bức xạ cao nhất do Mặt Trời lên thiên đỉnh giữa tra. Ngày 22/6, 22/12 tổng bức xạ mặt trời thấp nhất do Mặt Trời ở thÊp nhÊt gi÷a tra. 4. Dạng bài tính ngày mặt trời lên thiên đỉnh. Bµi tËp 15:.

<span class='text_page_counter'>(13)</span> Cho 3 địa điểm sau đây. §Þa ®iÓm Hµ Néi HuÕ Thµnh phè Hå ChÝ Minh. Vĩ độ 21o02’ 16o26’ 10o47’. Vào ngày tháng nào trong năm, Mặt Trời lên thiên đỉnh ở Hà Nội, Huế, thành phố Hồ Chí Minh.(đợc phép sai số 1 ngày) * Híng dÉn: - Mặt Trời lên thiên đỉnh ở chí tuyến 1 lần, giữa 2 đờng chí tuyến ( nội chí tuyÕn ) 2 lÇn, khu vùc ngo¹i chÝ tuyÕn kh«ng cã lÇn nµo. Theo bµi ra th× ta thấy các địa điểm trên của nớc ta đều nằm trong khu vực nội chí tuyến nên trong năm có 2 lần Mặt Trời lên thiên đỉnh . - Trong n¨m, theo d¬ng lÞch c¸c th¸ng 1,3,5,7,8,10,12 cã 31 ngµy. C¸c th¸ng 4, 6,9, 11cã 30 ngµy. Th¸ng 2 cã 28 ngµy. * Gi¶i Mặt Trời chuyển động biểu kiến từ xích đạo lên chí tuyến bắc hết 93 ngày ( từ 21/3 đến 22/6) với góc độ : 23o27’ = 1407’ VËy trong mét ngµy MÆt Trêi di chuyÓn biÓu kiÕn mét gãc lµ: 1407’ : 93 ngµy = 15’08’’ = 908’’ Số ngày Mặt Trời cần di chuyển từ xích đạo đến Huế ( vĩ độ 16 o26’B = 59160’’B) lµ: 59160 : 908 = 65 ngµy Mặt Trời lên thiên đỉnh ở Huế lần thứ nhất là: Tõ ngµy 21/3 + 65 ngµy sÏ lµ ngµy 25/5 Mặt Trời lên thiên đỉnh ở Huế lần thứ hai là: Tõ ngµy 22/6 + (93 ngµy – 65 ngµy) sÏ lµ ngµy 20/7 Tơng tự nh cách tính trên ta sẽ tính đợc ngày Mặt Trời lên thiên đỉnh ở Hà Nội vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh: ở Hà Nội : Mặt Trời lên thiên đỉnh lần 1vào ngày 13/6, lần 2 vào ngày 2/7 ở thành phố Hồ Chí Minh: Mặt trời lên thiên đỉnh lần 1vào ngày 3/5, lần 2 vào ngµy 12/8. PhÇn III. KÕt luËn. Với đề tài này tôi hy vọng các em học sinh giỏi sẽ có thêm một số kĩ năng trong giải các bài tập, có đợc cách nhìn nhận tổng hợp các dạng bài tập địa lí liên quan đến hệ quả chuyển động tự quay quanh trục, quay quanh Mặt Trời.

<span class='text_page_counter'>(14)</span> của Trái Đất. Các giáo viên địa lí có thêm nguồn t liệu tham khảo. Rất mong đợc sự góp ý của các thầy cô và các em học sinh để đề tài hoàn thiện hơn. Hoµng mai, th¸ng 5 - 2009. Tµi liÖu tham kh¶o 1. Tuyển tập đề thi Olympic 30/4 lần thứ V – Nhà xuất bản giáo dục. 2. Tuyển tập đề thi Olympic 30/4 lần thứ VI – Nhà xuất bản đại học quốc gia thµnh phè Hå ChÝ Minh. 3. Tuyển tập đề thi Olympic 30/4 lần thứ VII – Nhà xuất bản giáo dục. 4. Tuyển tập đề thi Olympic 30/4 lần thứ X – Nhà xuất bản giáo dục. 5. Tuyển tập đề thi Olympic 30/4 lần thứ XIII – Nhà xuất bản đại học s ph¹m Hµ Néi. 6. Tµi liÖu båi dìng gi¸o viªn thùc hiÖn ch¬ng tr×nh, s¸ch gi¸o khoa líp 10 trung học phổ thông môn địa lí – Lê Thông, Nguyễn Trọng Hiếu, Phạm ThÞ Sen, NguyÔn ViÕt ThÞnh - Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc. 7. Tµi liÖu båi dìng thêng xuyªn gi¸o viªn THPT chu k× 3 ( 2004 – 2007 ) môn địa lí – PGS.TS Đặng Văn Đức, PGS.TS Lê Huỳnh - Viện nghiên cøu s ph¹m. 8. Sách giáo khoa địa lí 10 cơ bản - Nhà xuất bản giáo dục 9. Sách giáo viên địa lí 10 cơ bản - Nhà xuất bản giáo dục 10.Sách giáo khoa địa lí 10 nâng cao - Nhà xuất bản giáo dục 11. Sách giáo viên địa lí 10 nâng cao - Nhà xuất bản giáo dục 12.Båi dìng häc sinh giái §Þa lÝ THPT – Lª Th«ng – Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc..

<span class='text_page_counter'>(15)</span>

<span class='text_page_counter'>(16)</span>