TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA TOÀ GIA ĐÌNH VÀ NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN THEO LUẬT TỔ CHỨC TOÀ ÁN NHÂN DÂN NĂM 2014 TỪ THỰC TIỄN TỈNH THANH HOÁ.

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

PHẠM THỊ LINH

TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA TỒ GIA ĐÌNH VÀ NGƯỜI
CHƯA THÀNH NIÊN THEO LUẬT TỔ CHỨC TOÀ ÁN NHÂN DÂN
NĂM 2014 TỪ THỰC TIỄN TỈNH THANH HOÁ

Chuyên ngành : Luật Hiến pháp và Luật Hành chính
Mã số : 8 38 01 02

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

HÀ NỘI, năm 2021


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU.......................................................................................................................................... 1
Chương 1.......................................................................................................................................... 8
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA TỊA
GIA ĐÌNH VÀ NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN............................................................................ 8

1.1. Khái qt chung về gia đình và người chưa thành niên................................................ 8
1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của gia đình.................................................................................. 8
1.1.2. Khái niệm, đặc điểm của người chưa thành niên.......................................................... 9
1.1.3...............................................................................................................................Mố
i liên hệ giữa gia đình và sự phát triển của người chưa thành niên................................12

1.2. Mơ hình Tịa gia đình và người chưa thành niên trên thế giới........................................13
1.2.1. Các mơ hình cơ bản của Tịa Gia đình và người chưa thành niên trên thế giới........13

1.2.2. Mơ hình Tịa gia đình và người chưa thành niên ở một số quốc gia trên thế giới.....15
1.2.2.1............................................................................................................................Mơ
hình Tịa Gia đình Liên Bang của Úc......................................................................... 15

1.2.2.2............................................................................................................................Mơ
hình Tịa Gia đình ở Nhật Bản.................................................................................... 16

1.2.2.3............................................................................................................................Mơ
hình Tịa án vị thành niên và gia đình ở Thái Lan...................................................... 18

1.3.Pháp luật về tổ chức và hoạt động của Tịa gia đình và người chưa thành niên tại Việt Nam
...................................................................................................................................................... 21
1.3.1. Vị trí của Tịa gia đình và người chưa thành niên trong hệ thống Tịa án.................21
Điều kiện để thành lập Tịa gia đình và người chưa thành niên.............................................. 21

1.3.2. Các quy định pháp luật hiện hành về tổ chức của Tịa gia đình và người chưa thành
niên 23

1.3.3. Các quy định về hoạt động của Tịa gia đình và người chưa thành niên...................26
1.3.3.1............................................................................................................................Gi
ải quyết các vụ án hình sự liên quan đến người dưới 18 tuổi......................................26

1.3.3.2............................................................................................................................X
em xét, quyết định áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tịa án nhân dân đối với người
chưa thành niên....................................................................................................................... 30

1.3.3.3.

Giải quyết các vụ việc hơn nhân và gia đình theo quy định của Bộ luật tố tụng
dân sự

.................................................................................................................................................. 33

Kết luận chương 1......................................................................................................................... 34
Chương 2........................................................................................................................................ 36
THỰC TRẠNG TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA TÒA GIA ĐÌNH VÀ NGƯỜI CHƯA
THÀNH NIÊN THEO LUẬT TỔ CHỨC TAND NĂM 2014 TỪ THỰC TIỄN TỈNH THANH
HÓA............................................................................................................................................... 36

2.1. Thực trạng tổ chức của Tịa gia đình và người chưa thành niên tỉnh Thanh Hóa........36
2.1.1. Khái qt về tình hình chính trị - xã hội và sự cần thiết thành lập Tịa gia đình và


người chưa thành niên tại tỉnh Thanh Hóa.......................................................................... 36

2.1.2. Tổ chức của Tịa gia đình và người chưa thành niên tại tỉnh Thanh Hóa.................37


2.1.2.1............................................................................................................................Về
nhân sự....................................................................................................................... 38
Bảng 2.1. Biến động nhân sự Tòa GĐ & NCTN tại TAND tỉnh Thanh Hóa qua các năm...............39

2.1.2.2............................................................................................................................Về
cơ sở vật chất.............................................................................................................. 40

2.2. Thực trạng hoạt động của Tòa gia đình và người chưa thành niên tại tỉnh Thanh
Hóa......................................................................................................................................... 42

2.2.1. Cơng tác xét xử các vụ án hình sự............................................................................... 42
Biểu đồ 2.1. Kết quả thụ lý, giải quyết án hình sự sơ thẩm từ năm 2018 đến năm 2020..................43
Biểu đồ 2.2. Kết quả thụ lý, giải quyết án hình sự phúc thẩm từ năm 2018 đến năm 2020.............44

2.2.2. Việc xem xét, quyết định áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tịa án nhân
dân đối với người chưa thành niên........................................................................................ 47

2.2.3. Công tác thụ lý, giải quyết vụ, việc hơn nhân và gia đình........................................... 48
Biểu đồ 2.3. Kết quả thụ lý, giải quyết vụ việc hôn nhân và gia đình sơ thẩm từ năm 2018 đến năm
2020...................................................................................................................................................... 49
Biểu đồ 2.4. Kết quả thụ lý, giải quyết vụ việc hơn nhân và gia đình phúc thẩm từ năm 2018 đến
năm 2020.............................................................................................................................................. 49

2.3. Đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của Tịa Gia đình và người chưa thành
niên tại tỉnh Thanh Hóa........................................................................................................ 52

2.3.1. Những kết quả đạt được............................................................................................... 52
2.3.2. Hạn chế, vướng mắc..................................................................................................... 54
2.3.3. Nguyên nhân................................................................................................................ 55
Kết luận chương 2......................................................................................................................... 56
Chương 3........................................................................................................................................ 58
QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN TỔ CHỨC VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ
HOẠT ĐỘNG CỦA TỊA GIA ĐÌNH VÀ NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN.............................. 58

3.1. Quan điểm, mục tiêu hoàn thiện tổ chức và hoạt động của tịa gia đình và người chưa
thành niên.................................................................................................................................. 58

3.1.1. Phương hướng hoạt động của Tòa án nhân dân tỉnh Thanh Hóa trong giai đoạn
2021 - 2026............................................................................................................................. 58

3.1.2. Quan điểm hồn thiện tổ chức và hoạt động của tịa gia đình và người chưa thành
niên 60

3.1.3. Mục tiêu hồn thiện tổ chức và hoạt động của tịa gia đình và người chưa thành niên
.................................................................................................................................................. 61

3.2. Các giải pháp hoàn thiện tổ chức và nâng cao hiệu quả hoạt động của tịa gia đình và
người chưa thành niên.............................................................................................................. 62

3.2.1. Hồn thiện thể chế về Tịa gia đình và người chưa thành niên.................................. 62
3.2.2. Nâng cao năng lực giải quyết các vụ việc thuộc thẩm quyền của Tịa gia đình và
người chưa thành niên........................................................................................................... 65


3.2.3. Tăng cường cơ sở vật chất, phương tiện phục vụ hoạt động của Tịa gia đình và
người chưa thành niên........................................................................................................... 69

3.2.4. Nâng cao nhận thức và năng lực của đội ngũ cán bộ.................................................70
3.2.5. Tăng cường tính đồng bộ của các cơ quan tiến hành tố tụng và sự phối hợp trong
giải quyết các vụ án................................................................................................................ 72
Kết luận chương 3......................................................................................................................... 74
KẾT LUẬN.................................................................................................................................... 75
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................... 77


DANH MỤC TỪ VÀ CỤM TỪ VIẾT TẮT
TAND:

Tòa án nhân dân

Tịa GĐ & NCTN:

Tịa gia đình và người chưa thành niên

TTDS:

Tố tụng dân sự

TTHS:

Tố tụng hình sự

CBCC:

Cán bộ cơng chức


DANH MỤC BẢNG, BIỂU
Bảng 2.1. Biến động nhân sự Tòa gia đình và người chưa thành niên tại
TAND tỉnh Thanh Hóa qua các năm...............................................................39
Biểu đồ 2.1. Kết quả thụ lý, giải quyết án hình sự sơ thẩm từ năm 2018 đến
năm 2020.........................................................................................................43
Biểu đồ 2.2. Kết quả thụ lý, giải quyết án hình sự phúc thẩm từ năm 2018 đến
năm 2020.........................................................................................................44
Biểu đồ 2.3. Kết quả thụ lý, giải quyết vụ việc hơn nhân và gia đình sơ thẩm
từ năm 2018 đến năm 2020.............................................................................49
Biểu đồ 2.4. Kết quả thụ lý, giải quyết vụ việc hơn nhân và gia đình phúc
thẩm từ năm 2018 đến năm 2020....................................................................49


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài

Gia đình là tế bào của xã hội, trẻ em là tương lai của đất nước. Bởi vậy
cơng tác bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em luôn được Đảng, Nhà nước Việt
Nam quan tâm, đặc biệt là sau khi Việt Nam phê chuẩn Công ước của Liên
hợp quốc về quyền trẻ em năm 1990. Việt Nam cũng đã xây dựng được một
hệ thống pháp luật, tạo cơ sở pháp lý quan trọng cho việc bảo vệ trẻ em nói
chung và người chưa thành niên trong các vụ án hình sự nói riêng. Tuy nhiên,
thực tiễn giải quyết các vụ án trong thời gian qua cho thấy, tỷ lệ tội phạm do
người chưa thành niên thực hiện vẫn có chiều hướng gia tăng; cơ cấu, tổ chức,
tính chất tội phạm ngày càng phức tạp và nghiêm trọng; có khơng ít trường
hợp đã bị Tồ án xét xử, áp dụng mức hình phạt nghiêm khắc nhưng hiệu quả
của việc áp dụng hình phạt chưa cao, tỷ lệ người chưa thành niên tái phạm
còn nhiều. Bên cạnh đó, gia đình là mơi trường xã hội đầu tiên mà con người
tiếp xúc, là yếu tố chủ đạo cho sự hình thành và phát triển nhân cách, có tác
động thường xun tích cực hoặc tiêu cực đến tâm lý của mỗi thành viên,
trong đó có người chưa thành niên. Như vậy, mơi trường gia đình lành mạnh
sẽ tạo ra cho người chưa thành niên những điều kiện thuận lợi để hình thành
và phát triển nhân cách. Ngược lại, sống trong mơi trường gia đình có nhiều
khiếm khuyết sẽ để lại những dấu ấn tiêu cực ảnh hưởng tới sự hình thành và
phát triển nhân cách của người chưa thành niên. Giải quyết tốt các vấn đề
thuộc quan hệ gia đình sẽ góp phần hạn chế, ngăn ngừa người chưa thành niên
vi phạm pháp luật; đồng thời, sự tham gia tích cực, có trách nhiệm của các
thành viên trong gia đình là yêu cầu quan trọng để nâng cao hiệu quả công tác
giáo dục, xử lý người chưa thành niên vi phạm pháp luật [34].
Việc thành lập Tịa gia đình và người chưa thành niên (GĐ & NCTN) là
bước đi cụ thể nhằm triển khai có hiệu quả các chủ trương, quan điểm của
Đảng
8


và pháp luật của Nhà nước về bảo vệ, phát triển gia đình; bảo vệ, chăm sóc,

giáo dục trẻ em nói chung và xử lý người chưa thành niên vi phạm pháp luật
nói riêng; góp phần thực hiện những mục tiêu đề ra trong các văn kiện, nghị
quyết của Đảng về cải cách tư pháp, đặc biệt là Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày
02-6- 2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020,
trong đó có yêu cầu về đổi mới, hoàn thiện tổ chức và hoạt động của hệ thống
Tòa án; hoạt động tư pháp mà trọng tâm là hoạt động xét xử được tiến hành có
hiệu quả và hiệu lực cao.
Bên cạnh đó, do đặc thù về tâm sinh lý của trẻ em, người chưa thành
niên địi hỏi phải có những biện pháp xử lý và những thủ tục tố tụng riêng
biệt. Mặc dù Bộ luật Tố tụng hình sự (TTHS) nước ta có một chương riêng
quy định thủ tục tố tụng đặc biệt đối với người chưa thành niên phạm tội
nhưng nhìn chung thủ tục đó thiếu tồn diện hoặc cịn mang tính hình thức,
chưa mang lại hiệu quả như mong muốn. Trên thực tế, từ tình hình người
chưa thành niên vi phạm pháp luật nói chung và người chưa thành niên phạm
tội nói riêng vẫn chiếm tỷ lệ cao, tái phạm và nghiêm trọng. Hơn nữa, Tòa
GĐ & NCTN ở Việt Nam xuất phát từ tình hình thực tế số các vụ việc về hơn
nhân và gia đình mà Tịa án phải giải quyết ngày càng tăng và từ những đặc
thù của các quan hệ hơn nhân và gia đình. Theo quy định tại Điều 30, 38, 45
của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (TAND) thì trong cơ cấu tổ chức của
TAND cấp cao, TAND cấp tỉnh và TAND cấp huyện có Tịa GĐ & NCTN.
Việc tổ chức Tịa GĐ & NCTN ở TAND cấp tỉnh, TAND cấp huyện căn cứ
vào yêu cầu công việc và thực tế xét xử của mỗi Tòa án; căn cứ vào biên chế
đội ngũ Thẩm phán, Thẩm tra viên, Thư ký của từng Tòa án và do Chánh án
TAND tối cao xem xét, quyết định. Để việc tổ chức các Tồ chun trách nói
chung, Tịa GĐ & NCTN nói riêng được thực hiện thống nhất trong cả nước,
ngày 21/1/2016, Chánh án TAND tối cao đã ban hành Thông tư số 01 quy
định việc tổ chức các Toà chuyên trách tại TAND


tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; TAND huyện, quận, thị xã, thành phố

thuộc tỉnh và tương đương; trong đó, quy định cụ thể về thẩm quyền và quy
trình tổ chức Tòa GĐ & NCTN. Chánh án TAND tối cao cũng có ý kiến chỉ
đạo Tịa án các cấp về công tác nhân sự, yêu cầu về cơ sở vật chất, chuyên
môn, về sự phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức phúc lợi xã
hội, cơ quan y tế, giáo dục ở trung ương và địa phương trong việc giải quyết
các vụ việc thuộc thẩm quyền của Tịa GĐ & NCTN.
Là địa phương cịn khó khăn trong phát triển kinh tế - xã hội, nhưng
thời gian qua, TAND tỉnh Thanh Hóa đã có nhiều cải cách trong hoạt động tư
pháp, đặc biệt là tư pháp người chưa thành niên. Trên cơ sở chỉ đạo sát sao
của cấp ủy, sự ủng hộ, tạo điều kiện của chính quyền, nhân dân và sự tham gia
hỗ trợ, hợp tác tích cực và hiệu quả của Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc, hệ
thống cơ quan tư pháp tại Thanh Hóa đang từng bước được tổ chức, hoạt động
hiệu quả, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp. Để phù hợp với yêu cầu phát triển
chung, thực hiện Luật Tổ chức TAND và các đạo luật về tố tụng tư pháp, ngày
28/8/2017, Chánh án TAND tối cao đã ban hành Quyết định số 1425/QĐTCCB thành lập Tòa GĐ & NCTN tại tỉnh Thanh Hóa. Việc thành lập Tịa
GĐ & NCTN không chỉ là sự sắp xếp lại cơ cấu tổ chức của TAND mà là
thiết chế tạo điều kiện để chun mơn hóa cơng tác giải quyết các vụ việc về
gia đình và người chưa thành niên nhằm nâng cao hiệu quả, chất lượng và rút
ngắn thời hạn giải quyết các vụ việc về gia đình và người chưa thành niên tại
TAND. Với những lý do vừa nêu, tác giả quyết định chọn đề tài: “Tổ chức và
hoạt động của Tồ gia đình và người chưa thành niên theo Luật tổ chức
Toà án nhân dân năm 2014 từ thực tiễn tỉnh Thanh Hoá” cho luận văn tốt
nghiệp thạc sĩ của mình.


2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Nghiên cứu các vấn đề liên quan đến xét xử các vụ án về gia đình và
người chưa thành niên cũng như các vấn đề liên quan đến tổ chức và hoạt
động của TAND nói chung, Tịa chun trách và Tịa GĐ & NCTN nói riêng

được tác giả tìm hiểu, tổng hợp cụ thể:
Tác giả Hoàng Văn Quang (2018), Đảm bảo quyền của người chưa
thành niên trong hoạt động xét xử các vụ việc hơn nhân và gia đình - qua
thực tiễn tại TAND quận Bắc Từ Liêm, thành phố Hà Nội, Luận văn thạc sĩ,
Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội [15].
Tác giả Trần Đức Anh (2016), Tổ chức và hoạt động của TAND theo
tinh thần Hiến pháp năm 2013 qua thực tiễn tỉnh Vĩnh Phúc, Luận văn thạc sĩ,
Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội [1].
Tác giả Phan Đức Phương (2007), Đổi mới tổ chức và hoạt động của
TAND trong tiến trình cái cách tư pháp, Luận văn thạc sĩ, Khoa Luật, Đại học
Quốc gia Hà Nội. Phân tích cơ sở lý luận về tổ chức quyền lực Nhà nước,
quyền tư pháp để làm rõ sự hình thành, vị trí, vai trò của TAND trong bộ máy
nhà nước, các quan điểm về đổi mới, yêu cầu của cải cách tư pháp đối với đổi
mới tổ chức và hoạt động của TAND. Từ đó làm rõ thực trạng tổ chức, hoạt
động của TAND ở nước ta và nêu nguyên nhân, hạn chế trong tiến trình cải
cách tư pháp. Đề xuất những phương hướng cơ bản và kiến nghị về xác định
lại thẩm quyền xét xử và thiết kế mới mơ hình tổ chức của các tịa án; nâng cao
tính độc lập, nghiêm minh của hoạt động xét xử; nâng cao năng lực, phẩm chất
và địa vị pháp lý của Thẩm pháp, Hội thẩm nhân dân, nhằm đổi mới và hoàn
thiện tổ chức và hoạt động của TAND, xây dựng hệ thống Tòa án trong sạch,
vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, nâng cao hiệu quả hoạt động xét xử nói
chung [14].
Tác giả Lữ Thị Hằng (2019), Mơ hình Tịa gia đình và người chưa
thành niên ở Việt Nam và Hàn Quốc - nhìn từ góc độ luật so sánh, Tạp chí


Nghiên


cứu Lập pháp. Tòa GĐ & NCTN ở Việt Nam được quy định lần đầu tiên tại

Luật Tổ chức Tòa án năm 2014, được tổ chức theo mơ hình Tịa chuyên trách,
là một bộ phận nằm trong cơ cấu tổ chức tại TAND cấp huyện và tương
đương, TAND cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, TAND cấp cao.
Hiện tại, mơ hình Tịa GĐ & NCTN tại TAND cấp tỉnh, cấp huyện mới được
tổ chức thí điểm, do đó, để mơ hình Tịa chun trách này được hoạt động
hiệu quả, việc học tập kinh nghiệm nước ngoài là cần thiết [8].
Với các cơng trình trên, khi nghiên cứu đề tài “Tổ chức và hoạt động
của Tồ gia đình và người chưa thành niên theo Luật tổ chức Toà án nhân
dân năm 2014 từ thực tiễn tỉnh Thanh Hoá”, tác giả có thuận lợi được tham
khảo khá nhiều nguồn tài liệu. Tuy nhiên, tình hình nghiên cứu cho thấy, các
tác giả chủ yếu tập trung nghiên cứu về người chưa thành niên, gia đình trong
hoạt động TTHS, vấn đề về tổ chức và hoạt động của TAND các cấp nói
chung và Tịa GĐ & NCTN nói riêng chưa nhận được sự quan tâm của nhiều
tác giả. Do đó, việc nghiên cứu tổ chức và hoạt động của Tòa GĐ & NCTN là
rất cần thiết, góp phần làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về vấn đề này tại một
địa phương cụ thể là tỉnh Thanh Hóa.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
3.1. Mục đích nghiên cứu

Đề tài nêu khái quát vấn đề lý luận, đánh giá thực tiễn tổ chức và hoạt
động của Tòa GĐ & NCTN, qua đó đề xuất các giải pháp hồn thiện tổ chức
và nâng cao hiệu quả hoạt động của Tòa GĐ & NCTN.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để thực hiện được mục đích nghiên cứu, đề tài đặt ra nhiệm vụ nghiên
cứu là:
- Nghiên cứu, làm rõ những vấn đề lý luận về tổ chức và hoạt động

của Tòa GĐ & NCTN;

- Phân tích, đánh giá các quy định của pháp luật hiện hành và thực tiễn

tổ chức và hoạt động của Tịa GĐ & NCTN tại tỉnh Thanh Hóa;
- Đề xuất các giải pháp hoàn thiện tổ chức và nâng cao hiệu quả hoạt

động của Tòa GĐ & NCTN.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là nghiên cứu vấn đề tổ chức và nâng
cao hiệu quả hoạt động của Tòa GĐ & NCTN.
4.2. Phạm vi nghiên cứu

Do thời gian nghiên cứu có hạn nên tác giả chỉ tập trung nghiên cứu về
vị trí pháp lý, chức năng, nguyên tắc cơ bản về tổ chức và hoạt động, cơ cấu
tổ chức, thẩm quyền của TAND ở nước ta và các vấn đề có liên quan đến gia
đình và người chưa thành niên được quy định trong Hiến pháp năm 2013,
Luật tổ chức TAND năm 2014 để làm cơ sở lý luận cho việc thành lập Tòa
GĐ & NCTN. Đồng thời tác giả còn tập trung nghiên cứu các quy định của
pháp luật có liên quan đến cơng tác giải quyết các vụ việc về gia đình và
người chưa thành niên, mà cụ thể là các quy định của Bộ luật hình sự năm
2015, Bộ luật TTHS năm 2015 liên quan vấn đề gia đình và người chưa thành
niên phạm tội.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu

Luận văn được thực hiện dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ
nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, những
quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước ta về nhà nước pháp
quyền, cải cách pháp luật, cải cách bộ máy nhà nước nói chung, cải cách tư

pháp và thủ tục tư pháp nói riêng.
Ngồi ra, luận văn được xây dựng trên cơ sở vận dụng những kiến thức
đã học; sử dụng phương pháp nghiên cứu lý luận trên tài liệu, sách vở kết hợp
với phương pháp phân tích, tổng hợp những tài liệu có liên quan đến tình hình


giải quyết các vụ việc có liên quan đến người chưa thành niên và các vụ việc
về hôn nhân và gia đình. Bên cạnh đó, tác giả cịn sử dụng phương pháp phân
tích luật viết, so sánh đối chiếu những quy định của pháp luật với thực tiễn áp
dụng những quy định đó. Thơng qua đó làm sáng tỏ những bất cập có liên
quan đến tổ chức và nâng cao hiệu quả hoạt động của Tòa GĐ & NCTN.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài

Với mục tiêu nghiên cứu đã đề ra, luận văn góp phần bổ sung lý luận về
cải cách tư pháp mà trọng tâm là sắp xếp hiệu quả tổ chức TAND nói chung
và tịa chun trách nói riêng, hình thành hệ thống các vấn đề lý luận về hoạt
động của tòa chuyên trách, Tòa GĐ & NCTN.
Về mặt thực tiễn, luận văn đóng góp vào việc tìm ra những hạn chế
trong thực trạng các quy định của pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật,
qua đó, đưa ra những giải pháp có tính khả thi giúp hồn thiện tổ chức và nâng
cao hiệu quả triển khai các nhiệm vụ của Tòa GĐ & NCTN trên địa bàn tỉnh
Thanh Hóa.
7. Kết cấu của luận văn.

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, đề tài được
kết cấu thành 3 chương:
Chương 1: Những vấn đề lý luận về tổ chức và hoạt động của Tồ gia
đình và người chưa thành niên
Chương 2: Thực trạng tổ chức và hoạt động của Tồ gia đình và người
chưa thành niên theo Luật tổ chức Toà án nhân dân năm 2014 từ thực tiễn tỉnh

Thanh Hố;
Chương 3: Phương hướng và giải pháp hồn thiện tổ chức và nâng cao
hiệu quả hoạt động của Toà gia đình và người chưa thành niên.


Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ TỔ CHỨC VÀ
HOẠT ĐỘNG CỦA TỊA GIA ĐÌNH VÀ NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN
1.1. Khái quát chung về gia đình và người chưa thành niên
1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của gia đình

Gia đình gắn liền với đời sống của mỗi con người. Trong đời sống xã
hội từ xưa đến nay, gia đình ln giữ vị trí quan trọng. Hồ Chủ tịch đã nói:
“Rất quan tâm đến gia đình là đúng, vì nhiều gia đình cộng lại mới thành xã
hội, xã hội tốt thì gia đình càng tốt, gia đình tốt thì xã hội mới tốt”. Chính vì
vậy, xây dựng gia đình “No ấm, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc” đang là vấn đề
thu hút sự quan tâm của nhiều người, trong đó có tất cả chúng ta [34].
Gia đình Việt Nam hiện nay đang phải đương đầu với một loạt thử
thách lớn khi chuyển từ mơ hình gia đình truyền thống sang gia đình hiện đại.
Để tồn tại và phát triển, mỗi gia đình phải tìm cách thích ứng với những điều
kiện mới, từng thành viên trong gia đình phải tự điều chỉnh các mối quan hệ
trong gia đình. Thực tế cho thấy, sự tăng trưởng kinh tế nhanh chóng cùng với
những trào lưu tiến bộ về khoa học công nghệ có phần khơng tương xứng với
sự phát triển văn hóa, xã hội đã làm đổ vỡ, mờ nhạt một số hệ thống giá trị
tinh thần, đạo đức ở nhiều nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam; khơng ít
những gia đình Việt Nam đang gặp nhiều khó khăn, bế tắc, thậm chí tan vỡ đã
kéo theo sự suy thối về các định hướng giá trị, ảnh hưởng phần nào đến sự
phát triển của thế hệ trẻ, mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình cịn
gặp khơng ít những khó khăn, khúc mắc và những vấn đề nan giải [8].
Có rất nhiều định nghĩa khác nhau về gia đình của các nhà khoa học

nghiên cứu ở từng góc độ khác nhau, ở đây chúng ta có thể hiểu khái niệm gia
đình như sau: “Gia đình là một nhóm xã hội được hình thành trên cơ sở hơn
nhân và quan hệ huyết thống, những thành viên trong gia đình có sự gắn bó và


ràng buộc với nhau về trách nhiệm, quyền lợi, nghĩa vụ có tính hợp pháp được
nhà nước thừa nhận và bảo vệ”.
Từ khái niệm này, chúng ta tìm hiểu đặc trưng cơ bản của gia đình để
xem xét các mối quan hệ của gia đình ở góc độ là một nhóm xã hội, nhóm tâm
lý - tình cảm đặc thù, với các mối quan hệ bên trong, với sự tác động qua lại
trong nội bộ của các thành viên để thỏa mãn những nhu cầu của mỗi người,
đặc biệt là mối quan hệ giữa vợ và chồng.
Gia đình ở nước ta trong thời kỳ cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa đã được
coi là một vấn đề xã hội lớn, được đánh giá là một trong nhiều yếu tố quan
trọng để thúc đẩy sự phát triển bền vững của xã hội. Việc tổ chức gia đình tốt
và giáo dục trong gia đình chu đáo sẽ có tác động sâu xa đến việc hình thành
nhân cách con người, tạo tiền đề quan trọng để cung cấp nguồn nhân lực đáp
ứng với yêu cầu của đất nước trong quá trình phát triển. Vì vậy, giáo dục gia
đình thể hiện tính đa dạng và nhiều chiều, nó vừa có ảnh hưởng của cá nhân
đối với cá nhân (giữa cha mẹ với con cái; giữa ông bà với cháu) vừa có ảnh
hưởng của cả tập thể gia đình liên kết với nhau tác động đến từng cá nhân qua
lối sống, nếp sống ở mỗi gia đình. Tính đa dạng cịn thể hiện qua phương
pháp giáo dục, khơng chỉ bằng lời nói mà bằng thái độ, tình cảm, nêu gương,
khơng chỉ là nói lý thuyết hay nói sng mà phải bằng thực tiễn từ những việc
làm cụ thể. Tính nhiều chiều trong giáo dục gia đình thể hiện qua việc tiếp
xúc rộng rãi với môi trường xã hội mà các thành viên trong gia đình là người
trực tiếp tham gia vào các mối quan hệ đó. Đây là những vấn đề quan trọng ở
mỗi gia đình khó có thể hình dung hết và thấy hết được trách nhiệm cũng như
vai trị đóng góp to lớn của “tế bào” nhỏ bé của mình cho tương lai của dân
tộc.

1.1.2. Khái niệm, đặc điểm của người chưa thành niên

Theo Từ điển tiếng Việt thì khái niệm người chưa thành niên được định
nghĩa: "Người chưa thành niên là người chưa phát triển đầy đủ, toàn diện về


thể lực, trí tuệ, tinh thần cũng như chưa có đầy đủ quyền và nghĩa vụ công
dân". Theo quy định tại Điều 1 Công ước quốc tế về quyền trẻ em năm 1990
thì "Trẻ em có nghĩa là người dưới 18 tuổi trừ trường hợp luật pháp áp dụng
với trẻ em đó có quy định tuổi thành niên sớm hơn". Bên cạnh Cơng ước về
quyền trẻ em thì Quy tắc tối thiểu phổ biến của Liên Hợp Quốc về việc áp
dụng pháp luật đối với người chưa thành niên (Quy tắc Bắc Kinh) do Đại hội
đồng Liên Hợp Quốc thông qua ngày 14/12/1992 cũng là một văn bản pháp
luật quốc tế quan trọng đề cập đến khái niệm "người chưa thành niên là người
dưới 18 tuổi" như là một sự kế thừa của Công ước về Quyền trẻ em. Do sự
phát triển của từng quốc gia khác nhau, nên khái niệm người chưa thành niên
ở các quốc gia cũng khác nhau, bên cạnh việc đưa ra khái niệm này thì Cơng
ước về Quyền trẻ em vẫn cịn những điều khoản để ngỏ cho các nước quy
định về độ tuổi cho người chưa thành niên, thậm chí ngay trong một quốc gia
các văn bản pháp luật cũng quy định không thống nhất về vấn đề này [8].
Theo pháp luật Việt Nam, từ những kinh nghiệm được thừa nhận trong
quá khứ, dựa trên những thành tựu do các ngành khoa học khác mang lại cũng
như tiếp thu các văn bản pháp luật quốc tế mà các nhà làm luật đã đưa ra khái
niệm về người chưa thành niên, tuỳ theo từng lĩnh vực điều chỉnh của từng
ngành luật, như sau: Khoản 1 Điều 21 Bộ luật dân sự Việt Nam năm 2015 quy
định: “Người chưa thành niên là người chưa đủ mười tám tuổi" và Điều 161
Bộ luật lao động Việt Nam năm 2012 cũng quy định: "Người lao động chưa
thành niên là người lao động dưới 18 tuổi” [18].
Như vậy, có thể hiểu người chưa thành niên là người dưới 18 tuổi.
Quan niệm này cũng hồn tồn phù hợp với Cơng ước quốc tế về quyền trẻ

em ngày 20/2/1990 mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành
viên.


Người chưa thành niên là người chưa phát triển đầy đủ, tồn diện về thể
lực, trí tuệ, tinh thần cũng như chưa có đầy đủ quyền và nghĩa vụ cơng dân.
Chình vì vậy mà họ có những đặc điểm riêng về tâm lý.
Thứ nhất, về trạng thái cảm xúc
Người chưa thành niên là người đang trong quá trình phát triển cả về
sinh lí, tâm lí và ý thức. Đây là giai đoạn diễn ra những biến cố rất đặc biệt,
đó là sự phát triển cơ thể mất cân bằng nên đã dẫn đến tình trạng mất cân
bằng tạm thời trong cảm xúc của người chưa thành niên. Trên thực tế, trạng
thái thần kinh, trạng thái cảm xúc không cân bằng có thể là yếu tố gây nên các
hành vi lệch chuẩn. Có khơng ít trường hợp, do xuất phát từ những mâu thuẫn
nhỏ, nhưng khơng kiềm chế được sự nóng giận quá khích mà người chưa
thành niên đã phạm phải hành động sai lầm, thậm chí là thực hiện hành vi
phạm tội.
Thứ hai, về nhận thức pháp luật
Có thể nói, lứa tuổi chưa thành niên là giai đoạn phát triển như “vũ
bão” về mặt sinh học nhưng lại thiếu cân đối về mặt trí tuệ. Đó là lứa tuổi mà
kinh nghiệm trong cuộc sống cịn q ít ỏi, đặc biệt là khả năng nhận thức về
pháp luật còn nhiều hạn chế. Một phần không nhỏ người chưa thành niên thực
hiện hành vi phạm tội chỉ để thỏa mãn nhu cầu, hứng thú không đúng đắn của
cá nhân, không quan tâm đến hậu quả nguy hiểm cho xã hội. Chỉ khi được
giải thích, phân tích thì các em mới hiểu rằng hành vi của mình là phạm tội.
Thứ ba, về nhu cầu độc lập
Nhu cầu độc lập có thể được hiểu là việc cá nhân tự hành động và tự ra
quyết định theo ý kiến riêng mà không muốn bị ảnh hưởng của người khác.
Nhưng chúng ta cũng cần lưu ý rằng, nhu cầu độc lập khơng chỉ có mặt tích
cực mà cịn có mặt tiêu cực nếu một khi nó phát triển theo hướng thái quá.

Đặc biệt, ở lứa tuổi chưa thành niên, nhu cầu độc lập thái quá thường biểu
hiện ra bên ngoài dưới dạng các hành vi như ngang bướng, cố chấp, dễ tự ái,


gây gổ,


phô trương. Tất cả những hành vi này của người chưa thành niên đều mang
tính chất của hành vi lệch chuẩn, dễ dẫn tới các hành vi phạm tội.
Thứ tư, về nhu cầu khám phá cái mới
Tìm hiểu, khám phá cái mới là một trong những nhu cầu của các em ở
lứa tuổi chưa thành niên. Tuy vậy, sự tò mị và khám phá cái mới cũng có thể
trở thành một trong những nguyên nhân dẫn tới hành vi phạm tội của các em,
nếu các em thiếu sự hướng dẫn, kiểm tra, giám sát của gia đình, xã hội, khơng
tự chủ được bản thân và không phân biệt được phải trái, đúng sai.
1.1.3. Mối liên hệ giữa gia đình và sự phát triển của người chưa thành

niên
Gia đình ln có vai trị quan trọng trong sự hình thành và phát triển
nhân cách của người chưa thành niên. Giáo dục gia đình khơng chỉ tác động
mạnh mẽ đến sự hình thành nhân cách của trẻ em ở giai đoạn ấu thơ mà nó
cịn quyết định sự phát triển, hồn thiện nhân cách của chúng trong các giai
đoạn của cuộc đời, đặc biệt là giai đoạn chưa thành niên. Vì vậy, xây dựng gia
đình no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, thật sự là tế bào lành mạnh của xã hội, là môi
trường quan trọng, trực tiếp giáo dục nếp sống và hình thành nhân cách của
con trẻ, đặc biệt là trẻ vị thành niên.
Gia đình hạnh phúc, các em cảm nhận được tình yêu thương, sự che
chở, giúp đỡ lẫn nhau của các thành viên trong gia đình, sự chăm sóc và giáo
dục của ơng bà, cha mẹ, giúp các em có một mơi trường phát triển lành mạnh,
góp phần kéo giảm và ngăn ngừa tình trạng vi phạm pháp luật ở người chưa

thành niên. Nhưng nếu gia đình khơng hạnh phúc, các em thường xuyên
chứng kiến những mâu thuẫn, cãi vã hoặc hành vi mang tính chất bạo lực thì
những lời nói, những hình ảnh đó sẽ dần ăn sâu vào tâm trí và từng ngày làm
tổn thương về tâm lý của các em và từ hành vi đó làm cho các em sẽ trở nên
thô bạo trong suy nghĩ và hành động và là nguyên nhân dẫn đến những hành
động gây nguy hại cho bản thân mình và cho xã hội [8].


1.2. Mơ hình Tịa gia đình và người chưa thành niên trên thế giới
1.2.1. Các mơ hình cơ bản của Tịa Gia đình và người chưa

thành niên trên thế giới
* Mơ hình Tịa cho trẻ em có nguy cơ (hay mơ hình an sinh phúc lợi)

Năm 1889, lần đầu tiên trên thế giới, mơ hình Tịa án người chưa thành
niên được hình thành. Tịa án người chưa thành niên được trao quyền tài phán
với đối tượng là các nhóm trẻ em bị cáo buộc phạm tội; nhóm trẻ em là đối
tượng bị xâm hại và nhóm trẻ em khơng cịn sự chăm sóc của cha mẹ do cha
mẹ đã mất, bị khuyết tật hoặc các vì lý do khác. Sau đó, mơ hình này được
phát triển tại một số quốc gia trên thế giới. Tuy thẩm quyền tài phán của hệ
thống Tòa án người chưa thành niên được xác lập theo hướng gắn với 3 nhóm
đối tượng nêu trên, nhưng các Tòa án này trên thực tế lại chủ yếu xử lý những
vụ việc người chưa thành niên bị cáo buộc có hành vi sai trái, bao gồm cả
những hành vi phạm tội và những hành vi khơng có tính chất tội phạm như
trốn học, bỏ nhà đi lang thang. Các cán bộ giám sát thử thách và cán bộ thi
hành án được trao quyền chủ động rộng rãi trong việc quyết định các biện
pháp phục hồi cho người chưa thành niên và các phiên tịa được xét xử kín để
bảo đảm không làm ảnh hưởng đến cuộc sống sau này của các em khi trưởng
thành v.v.. Tuy nhiên, mô hình này cũng đã bộc lộ những nhược điểm nhất
định, chẳng hạn như việc các cán bộ giám sát thử thách và cán bộ thi hành án

được trao quyền tự chủ rộng rãi trong việc quyết định áp dụng các biện pháp
phục hồi cho người chưa thành niên có thể dẫn đến tình trạng lạm quyền;
trong khi đó, các cán bộ này lại khơng có đầy đủ các điều kiện cần thiết để
bảo đảm cho việc thực hiện trách nhiệm hỗ trợ phục hồi [8].
* Mơ hình tư pháp người chưa thành niên (hay mơ hình trừng phạt)

Từ đầu những năm 70 của thế kỷ XX, do xu hướng ngày càng gia tăng
của các tội phạm có tính chất mức độ ngày càng nguy hiểm do người chưa


thành niên thực hiện, một số quốc gia, điển hình là Canada, Anh và xứ
Wales… đã có cách tiếp cận mang tính cứng rắn hơn trong việc xử lý trách
nhiệm của người chưa thành niên có hành vi phạm tội. Hệ thống Tòa án cho
người chưa thành niên đã từng tồn tại ở các quốc gia này đã chuyển dần từ
yêu cầu về trách nhiệm phục hồi sang việc nhấn mạnh yếu tố trách nhiệm và
trừng phạt trong việc xử lý các hành vi phạm tội do người chưa thành niên
thực hiện, theo hướng gần tương đương đối với người đã thành niên phạm tội.
Tuy nhiên, thực tiễn cũng cho thấy đường lối “cứng rắn” này trong việc xử lý
người chưa thành niên phạm tội cũng không chứng tỏ được hiệu quả rõ rệt của
nó trong việc làm giảm bớt số lượng các vi phạm pháp luật và tội phạm do
người chưa thành niên thực hiện hay hỗ trợ quá trình tái hịa nhập cộng đồng
của người chưa thành niên.
* Mơ hình Tịa gia đình

Đây là mơ hình Tịa án người chưa thành niên xuất hiện trong thời gian
gần đây. Theo đó, mục đích của mơ hình Tịa án này là đưa tất cả vấn đề gia
đình vào xử lý trong quá trình tố tụng và đội ngũ hỗ trợ dịch vụ xã hội. Cách
tiếp cận này cho phép thẩm phán đánh giá và nhận thức một cách đầy đủ hơn
về những vấn đề đang diễn ra trong gia đình của trẻ phạm tội, từ đó có đầy đủ
thơng tin và áp dụng các biện pháp xử lý mang tính “trị liệu” hợp lý hướng

vào cả gia đình lẫn bản thân người chưa thành niên phạm tội. Có thể nhận xét
rằng, các mơ hình Tịa án người chưa thành niên nêu trên được xác lập trên cơ
sở thực tiễn về điều kiện kinh tế – xã hội, chính trị – pháp lý cụ thể của từng
quốc gia. Do đó khơng có một mơ hình nào là hồn hảo và áp dụng chung cho
tất cả các quốc gia. Ở những mức độ khác nhau, trong từng mơ hình này đều
có những ưu điểm cũng như những nhược điểm nhất định, hoặc mơ hình tổ
chức và hoạt động của nó vẫn đang trong q trình kiểm nghiệm, cịn phải
tiếp tục phát triển trong thực tiễn [8].


1.2.2. Mơ hình Tịa gia đình và người chưa thành niên ở một số

quốc gia trên thế giới
1.2.2.1. Mơ hình Tịa Gia đình Liên Bang của Úc
* Cơ cấu tổ chức và thẩm quyền

Cơ cấu tổ chức: Cơ cấu tổ chức của Tịa Gia đình Liên bang bao gồm:
01 Chánh án, 01 Phó chánh án và các thẩm phán. Thẩm phán của Tịa Gia
đình được bổ nhiệm bởi Tồn quyền Úc trên cơ sở đề nghị của Nghị viện với
nhiệm kỳ dài hạn đến 70 tuổi. Những người được lựa chọn bổ nhiệm làm
thẩm phán của Tịa Gia đình thường là những luật sư có uy tín và cũng có thể
là những chuyên gia trong lĩnh vực gia đình học.
Thẩm quyền: Tịa Gia đình Liên bang có thẩm quyền giải quyết đối với
các yêu cầu tuyên bố hôn nhân vô hiệu hoặc hôn nhân là hợp pháp, ly hôn, cư
trú, liên lạc, giám hộ, cấp dưỡng và tài sản liên quan đến các quan hệ nói trên.
Tịa Gia đình Liên bang xét xử phúc thẩm các vụ án liên quan đến gia đình do
Tịa án sơ thẩm Liên bang xét xử sơ thẩm; phúc thẩm các phán quyết do một
thẩm phán xét xử của Tịa Gia đình Liên bang; phúc thẩm các phán quyết của
Tịa Gia đình bang Tây Úc [35].
* Ưu và nhược điểm của mơ hình này

Ưu điểm: Tổ chức Tịa Gia đình Liên bang là một cấp tòa trung gian
độc lập, đồng thời vẫn chia sẻ thẩm quyền sơ thẩm các vụ việc liên quan đến
gia đình cho Tịa án sơ thẩm có thẩm quyền chung, khẳng định sự độc lập
trong hoạt động của cơ quan này. Tịa Gia đình Liên bang có các văn phịng
luật gia đình có chức năng hỗ trợ, tư vấn những vấn đề liên quan đến gia đình.
Đi cùng với các văn phòng này là hoạt động của các chuyên gia về gia đình.
Hoạt động của các văn phịng này giúp cho các gia đình có thể giải quyết hịa
bình được các xung đột mà khơng phải đưa ra Tịa án.


Nhược điểm: Tịa Gia đình Liên bang là một cấp Tịa độc lập, đây là ưu
điểm và cũng chính là nhược điểm của mơ hình này. Do được tổ chức độc lập
nên làm cho hệ thống Tòa án thêm cồng kềnh.
Mơ hình Tồ gia đình hợp nhất là một phương pháp tiếp cận tổng thể
nhằm xử lý các vấn đề của gia đình trên cơ sở đảm bảo cuộc sống và phúc lợi
cho tất cả các thành viên của gia đình đó. Mơ hình này tập trung tăng cường
tính hiệu quả và giảm sức ép thông qua việc chỉ định một Thẩm phán được
đào tạo đặc biệt về pháp luật gia đình phối hợp, hỗ trợ một gia đình cụ thể xử
lý tất cả các vấn đề của mình theo phương thức hỗ trợ chứ không phải là phán
xét. Để đạt được mục tiêu bao quát này, cần phải xây dựng một hệ thống có
đủ năng lực. Việc xây dựng một hệ thống như vậy địi hỏi phải có cơng tác tập
huấn phù hợp cho đội ngũ Thẩm phán và cán bộ Tồ án, xây dựng các hệ
thống tích hợp thông tin và quản lý các dịch vụ xã hội hoàn thiện bao gồm
dịch vụ tham vấn, giải quyết tranh chấp, điều trị cai nghiện... Nếu không xây
dựng được năng lực như vậy, mơ hình Tồ gia đình hợp nhất có khả năng sẽ
khơng đạt được tất cả tiềm năng và mục đích mà nó đặt ra.
1.2.2.2. Mơ hình Tịa Gia đình ở Nhật Bản

Nhật Bản đã có một hệ thống tư pháp riêng cho trẻ em vi phạm pháp

luật từ năm 1949. Luật Người chưa thành niên của Nhật Bản hoàn toàn dựa
trên nền tảng phúc lợi để điều chỉnh, đặc biệt là đối với trẻ em dưới 14 tuổi.
Mơ hình này kết hợp với một truyền thống văn hố gia đình và kiểm sốt xã
hội mạnh mẽ đã giữ tỷ lệ tội phạm chưa thành niên của Nhật Bản trong thời
gian dài ở mức thấp. Tuy nhiên gần đây, cùng với xu hướng tăng của tội phạm
và một số vụ phạm tội do trẻ em thực hiện gây chấn động lớn, Nhật Bản đã
tăng cường quyền lực của nhà nước trong việc xử lý các bị can thanh thiếu
niên. Luật mới quy định về thủ tục điều tra của Cảnh sát đối với thanh thiếu
niên dưới 14 tuổi và lần đầu tiên cho phép Tịa Gia đình đưa trẻ em vào các
trường giáo dưỡng/cơ