Một số biện pháp giúp học sinh tiểu học yêu thích học hát dân ca góp phần nâng cao chất lượng học hát trong trường tiểu học

1

1. Phần mở đầu
1.1: Lí do chọn đề tài:
Như chúng ta đã biết, dân ca là sản phẩm tinh thần vơ cùng q giá của cha
ơng ta từ ngàn xưa để lại, dân ca là hơi thở, là những tinh hoa của dân tộc Việt
Nam được chắt lọc qua nhiều thế kỉ.
Dân ca Việt Nam đã tồn tại hàng ngàn năm trong suốt chiều dài lịch sử của
dân tộc. Cái hay, cái đẹp cái tinh túy của dân ca đã được nhân dân chắt lọc hết sức
kỹ lưỡng, những bài tồn tại đến bây giờ chính là những bài đã sống mãi với thời
gian. Từ ý nghĩa và tầm quan trọng ấy mà trong những năm qua Bộ giáo dục và
đào tạo đã đưa âm nhạc dân ca vào hệ thống giáo dục phổ thơng. Mục đích của
giáo dục âm nhạc dân ca trong nhà trường tiểu học là vô cùng quan trọng, bởi
bước đầu đưa âm nhạc vào đời sống học sinh góp phần giáo dục thẩm mỹ, đạo
đức, lối sống, phát triển trí tuệ, thể chất ở học sinh, khích lệ các em có khả năng
phát triển tồn diện. Việc chọn lọc những bài hát dân ca phù hợp để đưa vào phân
môn hát nhạc trong giáo dục âm nhạc tiểu học và khơi dậy niềm yêu thích dòng
nhạc dân ca ở lứa tuổi học sinh là một việc làm hết sức cần thiết. Góp phần giáo
dục nhân cách học sinh, xây dựng cho các em lòng yêu quê hương đất nước, giữ
gìn và phát huy các nét đẹp của văn hóa dân tộc. Tuy nhiên với chương trình mơn
âm nhạc bậc tiểu học thì các bài hát dân ca đưa vào còn rất hạn chế do vậy sự hiểu
biết của các em học sinh tiểu học về dân ca chưa thật sự sâu rộng. Mặt khác sự
xâm nhập tràn lan của những dòng nhạc phong trào với các dòng nhạc phục vụ
nhu cầu lại là những nguyên nhân khách quan trực tiếp tác động làm cho học sinh
khơng cịn quan tâm đến dân ca Việt Nam. Ngay cả trong gia đình, các em cũng
thường xuyên được nghe các bài hát của phong trào, giải trí, do vậy các em còn
thuộc các bài hát ấy nhanh hơn cả các bài học trên trường, trên lớp. Do vậy, một
trong những nhiệm vụ quan trọng, bức thiết của giáo dục Âm nhạc ở các trường
Tiểu học là phải hình thành ở học sinh khả năng tiếp thu, gìn giữ và phát triển các
giá trị văn hóa truyền thống nói chung và nền dân ca của dân tộc nói riêng. Để
thực hiện được nhiệm vụ trên, nhà trường cần xác định nội dung và các biện pháp

giáo dục Âm nhạc nhằm lưu giữ được các nền văn hóa địa phương.
Đối với mái trường nơi tôi đang công tác dân cư địa bàn đa số là nơng dân
nhưng lại có nền kinh tế, văn hóa rất phát triển, do vậy các em cũng được tiếp thu
các nền văn hóa mới, các dịng nhạc hiện đại đang từng ngày lan tràn trên khắp
các thơn xóm là những ngun nhân đã làm cho các em khơng cịn và lưu giữ
được các nền văn hóa đặc trưng của quê hương mình.


2

Trong những năm qua Phòng giáo dục đã kết hợp tổ chức hội thi “Hát dân
ca, hò khoan Lệ Thủy” ở các cấp đặc biệt là đối với cấp tiểu học, qua hội thi đã
làm phát triển phong trào hát dân ca trong các trường học rất hiệu quả. Tuy nhiên
để phong trào đó mãi được duy trì như mục tiêu đã định thì địi hỏi nhà trường và
giáo viên cần phải có những hoạt động thường xun hơn. Vì vậy là một giáo viên
âm nhạc tôi luôn trăn trở và đặt cho mình câu hỏi, phải làm gì và làm như thế nào
để mãi duy trì được phong trào ca hát dân ca trong trường tiểu học. Giúp học sinh
u thích các bài hát dân ca, góp phần vào việc thực hiện tốt mục tiêu chung của
môn học.
Từ những lí do trên, bản thân tơi là một giáo viên âm nhạc được đào tạo
đúng chuyên ngành sau nhiều năm giảng dạy tại trường. Trực tiếp giảng dạy môn
âm nhạc tơi nhận thấy việc giúp học sinh u thích các bài dân ca, góp phần nâng
cao hiệu quả chất lượng học tập môn âm nhạc là một trong những giải pháp hết
sức quan trọng đặc biệt là đối với học sinh bậc tiểu học. Vì vậy đó là động lực
giúp tôi đi sâu nghiên cứu đúc kết sáng kiến kinh nghiệm: “Một số biện pháp giúp
học sinh Tiểu học yêu thích học hát dân ca góp phần nâng cao chất lượng học hát
trong trường Tiểu học”.
1.2: Phạm vi áp dụng đề tài:
Do xuất phát từ thực tế dạy và học môn âm nhạc của trường nên ở đề tài này
tôi nghiên cứu giới hạn ở học sinh tiểu học.

1.3: Điểm mới của đề tài:
Hướng dẫn các em học thuộc, chính xác các bài dân ca trong chương trình
âm nhạc tiểu học, nâng cao phân mơn học hát nói riêng và chất lượng bộ mơn âm
nhạc nói chung. Biết được nhiều bài hát dân ca, vận dụng những kiến thức học
được trong chương trình để hát tốt các bài dân ca trong cũng như ngồi chương
trình, từ đó u thích các làn điệu dân ca Việt Nam nói chung và dân ca địa
phương mình, bảo tồn được vốn dân ca của Việt Nam. Đưa hoạt động ca hát dân
ca của nhà trường ngày một đi lên.
2. Phần nội dung
2.1. Thực trạng của nội dung cần nghiên cứu:
2.1.1. Về phía nhà trường:
* Thuận lợi:
Âm nhạc là một môn học độc lập trong chương trình tiểu học. Dạy và học
nghiêm túc, có kiểm tra, thi đánh giá cuối kì, cuối năm và kết quả là một trong
những tiêu chuẩn để xét lên lớp hay tốt nghiệp bậc học.


3

Nhà trường và BGH quan tâm thường xuyên.
Nhà trường có kết nối mạng internet thuận lợi cho việc tìm kiếm thông tin
phục vụ giảng dạy.
Giáo viên nắm chắc về chuyên mơn, tích cực tìm tịi, nghiên cứu những
phương pháp mới để vận dụng trong q trình giảng dạy.Trường có các giáo viên
giảng dạy âm nhạc đều được đào tạo đúng chun mơn nghiệp vụ và có giọng hát
tốt về các làn điệu dân ca. Nên việc giảng dạy âm nhạc và hát dân ca ở trường rất
thuận lợi.
* Khó khăn:
Cơ sở vật chất cho việc dạy và học âm nhạc của nhà trường chưa đầy đủ,
ngoài đàn organ. Tranh ảnh, thiết bị để phục vụ cho việc dạy học bộ mơn âm nhạc

cịn thiếu.
Hơn nữa cơ sở vật chất phục vụ cho giảng dạy dân ca còn thiếu thốn: phòng
dạy mơn Âm nhạc vẫn cịn chung với phịng học các mơn học khác, chưa có trang
thiết bị tranh ảnh, tư liệu, các nhạc cụ dân tộc…chưa sử dụng phương pháp diễn
xướng dân ca (lí do khơng đủ thời gian trong một tiết dạy chỉ 35- 40 phút, thiếu
không gian biểu diễn….)
Một số phụ huynh còn chưa quan tâm đến việc học Âm nhạc của con mình.
Tài liệu phục vụ cho việc học hát dân ca còn hiếm; Tuyển tập các bài dân ca,
tranh ảnh, nhạc cụ dân tộc, trang phục dân tộc...
Thời lượng của tiết âm nhạc quá ít mà nội dung cần truyền đạt thì nhiều
nên giáo viên khó có thể tập trung đi sâu vào một mảng.
Về cá nhân tơi cũng như nhà trường thì chưa có nhiều cơ hội để tổ chức các
hoạt động nhằm tuyên truyền, khuyến khích phong trào ca hát dân ca cho học sinh
trong trường.
2.1.2. Về phía học sinh.
* Thuận lợi:
Học sinh ngoan, đa số các em rất u thích mơn Âm nhạc. Đặc biệt là phân
môn hát. Học sinh cảm nhận giai điệu các bài hát khá tốt. Thực hiện các bài hát
với đàn hoặc đĩa tương đối tốt. Có một số em có chất giọng dân ca, và biết hát dân
ca.
* Khó khăn:
Đối với HS ở trường đa phần các em là con em nông thôn, điều kiện chưa
được đầy đủ, việc học thêm các mơn văn hố khác đơi khi cũng chưa đủ điều kiện
thì làm gì nói đến chuyện học thêm các môn khác như âm nhạc – mỹ thuật… Học


4

sinh ít được quan tâm, vì thế hiểu biết về âm nhạc đang cịn hạn chế, chưa sâu
rộng, khơng kích thích các em học tập. Đa phần học sinh bị chi phối, ảnh hưởng

về các mơn chính, lo cho thi, lo đánh giá, phần nào sao nhãng việc học môn âm
nhạc.
Học sinh lại ảnh hưởng rất lớn đến tập quán, địa bàn dân cư, thị hiếu âm
nhạc con hạn chế. Phần lớn các em ham thích mang tính phong trào, học với
phương châm: "Dễ học - khó bỏ".
Đối với học sinh trường tơi, vốn dân ca của các em cịn rất nghèo nàn, bởi
vì lâu nay các em cũng chỉ biết đến một vài bài dân ca trong chương trình của bậc
học, ở mỗi lớp học các em chỉ được biết thêm một đến hai bài dân ca được giới
thiệu ngắn gọn, vắn tắt, đơn giản mà các em chỉ có thể nhớ như nhớ một kiến thức
cơ bản chứ các em chưa có được một niềm u thích và một vốn kiến thức thật sự
sâu sắc với dân ca. Nhận thức của các em về dân ca còn chưa đúng đắn, các em
nghĩ dân ca cũng là một trong nhiều bài hát phải học, phải thuộc, các em chưa thật
sự quan tâm, chú ý tới dân ca, vì vậy về việc tự học và nghe các bài dân ca của các
em ở gia đình và ngồi xã hội là rất hiếm. Mặt khác trong chương trình tiểu học
mặc dù môn âm nhạc đã được đưa vào từ lâu, song về việc giữ gìn và phát huy
vốn ca trong trường học tiểu học chưa thật sự được chú trọng, học sinh chưa có
điều kiện để được thưởng thức, được tìm hiểu sâu sắc để tăng cường vốn hiểu biết
về nhiều bài dân ca khác nhau nên sự yêu thích của các em đối với các bài dân ca
còn hạn chế.
2.1.3. Nguyên nhân của thực trạng:
Cơ sở vật chất cho việc dạy và học âm nhạc của nhà trường chưa đầy đủ,
ngoài đàn organ, tranh ảnh, thiết bị để phục vụ cho việc dạy học bộ mơn âm nhạc
cũng cịn thiếu.
Việc sử dụng phương tiện dạy học hiện đại như máy chiếu của giáo viên
chưa được thường xuyên
Đa phần học sinh bị chi phối, ảnh hưởng về các mơn chính, lo cho thi, lo
đánh giá, phần nào sao nhãng việc học môn âm nhạc. Một nguyên nhân khách
quan khác cũng không kém phần quan trọng liên quan đến hiệu quả và chất lượng
bộ mơn đó là thời gian dành cho bộ mơn q ít (1tiết/ tuần).
Mặt khác, đa số các bậc phụ huynh học sinh chỉ quan tâm đến các môn học

chính như Văn, Tốn, ... mà chưa quan tâm đến bộ môn Âm nhạc bởi họ cứ nghĩ
rằng đây chỉ là mơn học phụ. Bên cạnh đó, một số học sinh học cịn mang tính
chất đối phó nên hiệu quả chưa cao.


5

Tuy dân cư địa bàn đa số là nông dân nhưng lại có nền kinh tế, văn hóa rất
phát triển, do vậy các em cũng được tiếp thu các nền văn hóa mới, các dịng nhạc
hiện đại đang từng ngày lan tràn trên khắp ngõ làng, thơn xóm là những ngun
nhân đã làm cho các em khơng cịn biết và lưu giữ được các nền văn hóa đặc trưng
riêng của q hương mình, khơng thích hát các bài dân ca.
Vì vậy, việc dạy các bài dân ca hiệu quả chưa cao. Các em chưa thực sự
hứng thú học dân ca. Tơi đã tìm hiểu sự u thích học dân ca của các em hoc sinh
đại diện ở năm khối lớp 1,2,3,4,5 đầu năm 2020-2021.
BẢNG THỐNG KÊ KẾT QUẢ TÌM HIỂU SỰ U THÍCH VÀ KHƠNG
U THÍCH HÁT DÂN CA CỦA HỌC SINH ĐẦU NĂM HỌC 2020-2021:
LỚP

SỐ
LƯỢNG

u thích

Khơng u
thích

SL

%

SL

%

1.1

32

12

37,5

20

62,5

2.2

31

12

38,7

19

61,3

3.1

28

10

35,7

18

64,3

4.2

28

11

39,3

17

60,7

5.2

25

9

36,0

16

64,0

TỔNG

144

53

36,8

91

63,2

Kết quả khảo sát trên cho thấy tỉ lệ học sinh yêu thích các bài dân ca cịn
thấp (36,8%), trong khi đó tỉ lệ khơng u thích cịn cao so với đặc thù bộ môn
( 63.2%). Từ thực trạng trên cùng với quá trình nghiên cứu và giảng dạy trên lớp,
tơi đã rút ra được một số kinh nghiệm nhằm giúp học sinh tiểu học yêu thích các
bài dân ca.
2.2. Các giải pháp:
Như chúng ta đã biết âm nhạc dân tộc là huyết mạch trong mỗi người dân
Việt Nam và việc bảo tồn âm nhạc truyền thống là vô cùng cần thiết. Nếu qn đi
dịng nhạc truyền thống thì tất cả chúng ta sẽ khơng biết rõ về cội nguồn của dân
tộc mình. Vì vậy để nhằm phát triển giáo dục một cách tồn diện cần có nhiều u
cầu mới đặt ra, trong đó việc hình thành và phát triển con người có tính năng
động, tự chủ, sáng tạo, tự tin và ln nhớ đến cội nguồn dân tộc, bảo tồn và phát
huy truyền thống dân tộc. Cần có những biên pháp khả thi nhằm đem lại tình yêu

mến, niềm say mê hứng thú của học sinh đối với dòng nhạc dân ca truyền thống
của dân tộc.


6

Chính từ những mục tiêu đó, để giúp học sinh u thích học hát dân ca góp
nâng cao chất lương phân mơn học hát nói riêng cũng như mơn âm nhạc nói nói
chung tơi đã áp dụng các biện pháp dưới đây trong quá trình giảng dạy tại trường
năm học 2020-2021.
Biện pháp 1: Nắm vững kiến thức, hiểu rõ các hình thức, tính chất và ý nghĩa
dân ca của các vùng miền.
Việc đầu tiên là giáo viên phải nắm vững kiến thức về dân ca và phải giúp
học sinh hiểu rõ ý nghĩa về nguồn gốc, tính chất, các hình thức dân ca của các
vùng miền được thể hiện qua từng bài hát dân ca. Giúp học sinh thấy rõ những nét
đẹp của dòng nhạc dân ca- một trong những nét đẹp của nền văn hóa dân tộc.
Nguồn gốc: Dân ca là những bài hát, khúc ca được sáng tác và lưu truyền trong
dân gian mà không thuộc riêng về một tác giả nào. Đầu tiên bài hát có thể do một
người nghĩ ra rồi truyền miệng qua nhiều người, từ đời này qua đời khác và được
phổ biến từng vùng, từng dân tộc…Các bài dân ca được gọt giũa, sàng lọc qua
nhiều năm tháng bền vững cùng với thời gian.
Âm diệu, phong cách và bản sắc: Dân ca của mỗi nước , mỗi dân tộc hay của mỗi
vùng miền đều có âm điệu, phong cách riêng biệt. Sự khác nhau này tùy thuộc vào
mơi trường sống hồn cảnh địa lý và đặc biệt là ngơn ngữ ( Ví dụ dân ca các dân
tộc Tây Nguyên khác với dân ca Nam Bộ). Kho tàng dân ca Việt nam bao gồm
nhiều vùng miền nhiều thể loại: Dân ca quan họ Bắc Ninh, hát Xoan ở Phú Thọ,
hát Ví, hát Trống quân ở nhiều làng quê Bắc Bộ, hát Ví dặm ở Nghệ An, Hà tĩnh…
Dân ca của các dân tộc miền núi phía Bắc, dân ca của các dân tộc Tây nguyên…
đều có bản sắc riêng. Từ bao đời nay, dân ca gắn bói với đời sống văn hóa và tinh
thần của cộng đồng các dân tộc trên khắp đất nước Việt Nam.

Biện pháp 2: Vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học vào giờ dạy hát
dân ca:
Ngày mới vào nghề, tơi thấy có nhiều khó khăn khi dạy bài hát dân ca cho
học sinh, khó dạy hay được. Ví dụ: học sinh thường hát rất buồn, không biết hát
những tiếng có luyến, hát sai giai điệu cả về cao độ và trường độ, các em chưa yêu
thích bài dân ca. Trong q trình dạy học, tơi đã suy nghĩ để tìm biện pháp khắc
phục những hạn chế đó. Đến nay việc dạy những bài này đã trở nên dể dàng hơn,
đó là nhờ việc áp dụng dạy bài hát dân ca với quy trình gồm 7 bước, kèm theo một
số kĩ thuật cụ thể trong từng bước khi dạy hát:
- Bước 1: Giới thiệu bài hát:
- Bước 2: Nghe hát mẫu
- Bước 3: Đọc lời ca


7

- Bước 4: Khởi động giọng
- Bước 5: tập hát từng câu
- Bước 6: Hát cả bài
- Bước 7: Củng cố.
Tuy quy trình dạy học giống với việc dạy hát các bài hát thiếu nhi và nước ngoài,
nhưng kỉ thuật dạy hát những bài dân ca có nhiều khác biệt. Sự khác biệt này mới
tạo nên những phong cách, màu sắc khác nhau của mỗi bài hát. Các phương pháp
dạy học chủ yếu: Để dạy tốt môn âm nhạc dân tộc người thầy cần vận dụng linh
hoạt các phương pháp dạy học, sau đây là một số phương pháp dạy học chủ yếu
trong môn âm nhạc:
a. Sử dụng phương pháp trực quan để giới thiệu cho học sinh nguồn gốc xuất
xứ của từng bài hát dân ca:
Giáo viên nên dùng bản đồ để giới thiệu vị trí địa lý, dùng tranh ảnh để giới
thiệu về sinh hoạt văn hóa, sinh hoạt cộng đồng, về phong cảnh các vùng miền.

cần giới thiệu về xuất xứ và nét đặc trung của bài dân ca ( thang âm, các từ đệm,
trang phục, động tác múa…) sao cho phù hợp với sự tiếp thu của học sinh, cũng có
thể giới thiệu sơ lược về nhạc cụ dân tộc của vùng miền dân ca đó.
Phương pháp này giúp học sinh nhìn những màu sắc, hình thức thể hiện và nghe
được giai điệu một cách rõ ràng, dể cảm nhận.
Giáo dục lịng u thích âm nhạc dân tộc qua tranh ảnh, băng đĩa những yêu cầu
cơ bản của bài học đó.
Về áp dụng những kĩ thuật mới trong dạy hát dân ca, ở bước giới thiệu bài
hát, Bước giới thiệu bài hát, tôi thường dùng bản đồ để giới thiệu vị trí địa lí nơi
mà bài hát dân ca được ra đời, dùng tranh ảnh để giới thiệu về những nét sinh hoạt
văn hoá, sinh hoạt cộng đồng, về phong cảnh các vùng miền, xuất xứ và nét đặc
trưng của bài dân ca sắp học (như thang âm, các từ đệm, trang phục, các động tác
múa…) sao cho phù hợp với sự tiếp thu của học sinh, ngồi ra tơi cịn giới thiệu sơ
lược về một số nhạc cụ dân tộc của vùng miền đó, sau đó tơi gọi 1 - 2 học sinh lên
chỉ vị trí trên bản đồ để nhận biết. Bước này rất hấp dẫn học sinh và mang lại cho
các em nhiều kiến thức bổ ích, giúp học sinh hiểu sâu hơn về xuất xứ bài hát, là
dân ca của vùng nào, vùng dân ca đó ở vị trí nào trên bản đồ đất nước Việt Nam.
Trên cơ sở đó các em tuy khơng được đi tham quan nhưng cũng có thể hiểu biết sơ
lược về vùng đất đó. Mỗi dân tộc có một nền văn hố riêng, các vùng dân ca trải


8

khắp đất nước nhưng mỗi một bài dân ca có những nét đẹp riêng. Việc sử dụng
bản đồ nhằm thu hút sự chú ý tò mò ham hiểu biết của học sinh. khơng những thế
nó cịn tạo cho giờ dạy thêm phong phú và sử dụng đồ dùng đạt hiệu quả.
Ví dụ: Dạy tiết 19 (Lớp 5) - Học hát: Bài “Hát mừng” dân ca Hrê (Tây
Nguyên).
Trong phần giới thiệu bài hát, tôi treo bản đồ và yêu cầu học sinh lên chỉ vùng
Tây Nguyên và nêu những hiểu biết của mình về dân tộc Hrê và những nét đặc

trưng riêng của vùng đất này (nếu biết). Sau đó tơi cung cấp một số kiến thức về
Tây Nguyên như: Có nhiều lễ hội của đồng bào các dân tộc (như Lễ hội mừng lúa
mới, cúng bến nước…khi làm lễ thường sử dụng các nhạc cụ như cồng, chiêng…
và giới thiệu trang phục của dân tộc Hrê qua hình ảnh).
Giáo viên cho học sinh quan sát bản đồ vùng Tây Nguyên và giới thiệu vị trí
địa lí các tỉnh ở Tây Nguyên trên trên bản đồ.


9


10

Giới thiệu một số lể hội ở Tây Nguyên và cho học sinh quan sát một số hình
ảnh lể hội ở Tây Ngun

b. Giải thích những từ khó có trong bài:
Ta đã biết rằng, dân ca là những bài hát mang nét đặc trưng riêng cho mỗi
vùng miền nên sẽ có những từ trong lời ca cũng mang đậm tính chất đặc trưng của
vùng miền đó.
Trong bước đọc lời ca, tơi thường giải thích những từ khó trong bài hát: Ví
dụ: Từ X hoa trong bài cùng tên có nghĩa là “Múa hoa”. Bài Gà gáy, từ “té le”
là một cách cảm nhận của đồng bào Cống về tiếng gáy te te của chú gà trống
choai. Bài Bắc kim thang, từ “kèo” là thanh gỗ hoặc tre nằm trên cột nhà, làm
khung đỡ trần nhà; “té” nghĩa là ngã; “làm chi” nghĩa là làm gì; “le le” nghĩa là
con vịt trời; “bìm bịp” là một lồi chim.
c. Chia câu, phân tích cho học sinh về nhịp, phách, trường độ, cao độ luyến
láy có trong bài.
Khi dạy bài hát dân ca, việc chia các câu hát trong bài dân ca phải hết sức
linh hoạt: có thể có câu hát dài, có câu hát ngắn vì bài dân ca thường được xây

11

dựng từ thơ lục bát, lời ca đệm thêm bằng những hư từ như “ơi, à, í a” nên cấu
trúc khơng cân đối.
Ví dụ: Dạy tiết 4 (Lớp 2) - Học hát: Bài “Xịe hoa” dân ca Thái
Tơi chia bài hát thành 4 câu hát với độ dài ngắn không đều nhau:
Câu 1: Bùng bong bính boong ngân nga tiếng cồng vang vang.
Câu 2: Nghe tiếng chiêng reo vui rộn ràng.
Câu 3: Nghe tiếng khèn tiếng sáo vang lừng.
Câu 4: Tay nắm tay ta cùng xoè hoa.
Câu hơi dài nên trong quá trình tập giáo viên cần linh hoạt và phải nhắc học
sinh lấy hơi để không bị hụt hơi dẫn đến hát sai trường độ.
Đặc điểm riêng biệt của dân ca là sử dụng tiếng hát có luyến, láy rất nhiều. Nên
khi dạy học sinh hát dân ca, tôi giải thích cho học sinh hiểu: luyến là tiếng hát có
hai hoặc nhiều nốt nhạc khác cao độ được liên kết với nhau và có hình vịng cung
phía dưới, nếu nốt nhạc sau cao hơn nốt trước thì là luyến lên và ngược lại. Để học
sinh hát đúng những tiếng hát có dấu luyến, láy cũng như thể hiện được sắc thái
của học sinh tôi thường tăng cường hát mẫu và hướng dẫn học sinh vừa nghe hát
mẫu, vừa nhìn lời ca, vừa nhìn nốt nhạc, tơi đặt một số câu hỏi để học sinh nắm
chắc kiến thức khi học những bài dân ca có nhiều tiếng hát luyến láy. Học sinh
trả lời đúng câu hỏi của tơi, có nghĩa là đã nắm được 50% giai điệu của câu hát.
Trong các bài dân ca có nhiều từ hát luyến hai đến ba nốt học sinh rất khó hát.
Ví dụ: Bài “Cị lả” là bài dân ca có rất nhiều tiếng hát luyến, tôi hướng dẫn học
sinh hát như sau: Khi dạy câu hát đầu: con cò cò bay lả lả bay la là câu hát có
nhiều tiếng hát luyến lên và xuống, sau khi hát mẫu, tôi đặt câu hỏi: câu hát đó có
mấy tiếng hát luyến, tiếng nào luyến lên, tiếng nào luyến xuống? vì sao em biết?
và với câu hát này tôi thường tập hát nhiều lần hơn, kĩ hơn so với 3 câu khác để
học sinh nắm chắc giai điệu của bài hát. Trong lớp có những học sinh hát tốt, hát

hay, tôi chỉ định hát mẫu và hướng dẫn cho các bạn hát chưa đúng. Ngoài ra, tôi
cũng hướng dẫn các em cách lấy hơi hai lần, ở đầu câu và giữa câu hát.


12

d. Tập hát từng câu:
Tập hát từng câu bước trọng tâm việc dạy hát. Khi dạy các bài dân ca, tôi
thường tăng cường hát mẫu để hướng dẫn học sinh hát đúng những tiếng có dấu
luyến cũng như thể hiện được sắc thái của bài hát. Cũng vì có câu hát dài ngắn
khơng đều, nên khi dạy từng câu, có những câu phải dạy khá kĩ các em mới hát
đúng giai điệu, cũng như những tiếng hát luyến. Ví dụ: Ở bài hát Cò lả, câu hát
“Bay từ, từ cửa phủ, bay ra ra cánh đồng” có nhiều tiếng hát luyến vừa luyến lên,
luyến xuống, luyến hoa mỉ vã lại tiết tấu rất khó hát nên tơi thường cho học sinh
tập hát nhiều lần hơn, kĩ hơn so với các câu khác.
đ. Tổ chức cho học sinh tập biểu diễn các bài dân ca đã học:
Cũng như các bài hát thiếu nhi khác, hát kết hợp vận động và phụ họa cũng là
một hoạt động không thể thiếu trong tiết học. Tuy nhiên là bài hát dân ca, nên khi
hướng dẫn học sinh biểu diễn, tơi thường mở đĩa hình các tiết mục biểu diễn
những bài hát dân ca vùng miền của bài dân ca đang học, để học sinh nắm được
các động tác biểu diễn phù hợp, những trang phục biểu diễn cho bài dân ca này…
sau đó hướng dẫn học sinh tập biểu diễn theo nhóm hoặc theo tổ và tổ chức thi đua
giữa các nhóm trong lớp. Tuy chưa có khơng gian biểu diễn nhưng tơi sử dụng bục
giảng làm sân khấu cho học sinh. Thành lập ban giám khảo cũng chính là các em.
Đây là dịp cho các em chứng tỏ được sự hiểu biết của mình về dân ca, đối với
những học sinh nhút nhát cũng dần mạnh dạn tham gia biểu diễn và tham gia nhận
xét bạn bằng sự hiểu biết của mình.
Với các tiết học hát dân ca Tây nguyên, tôi hướng dẫn các em một số động
tác múa Tây Nguyên khi ôn tập bài hát “Bạn ơi lắng nghe”, “Hát mừng”, Chiếc
gùi đung đưa”…hoặc cho học sinh kết hợp nhảy sạp khi ơn tập bài hát “Xịe

hoa”... để thay đổi khơng khí học tập và thu hút sự chú ý, yêu thích, ham học hỏi
của HS.
e. Cho học sinh tự tập đặt lời ca mới phù hợp với lứa tuổi và đề tài quen thuộc
như tình u thầy cơ, mái trường, bè bạn:
Cùng với sự phát triển của xã hội, lời ca của các làn điệu dân ca luôn được bổ
sung để phù hợp với từng giai đoạn của lịch sử, phù hợp với từng nội dung sinh
hoạt lao động, phù hợp với từng lứa tuổi . Bên cạnh đó, các bài hát dân ca thiếu nhi


13

thường có cấu trúc ngắn gọn và đa số được sáng tác dựa theo các câu ca dao lục
bát.
VD: Bài “Lí cây bơng” – Sáng tác trên câu ca dao
Bơng xanh bông trắng bông vàng
Bông lê bông lựu đố nàng mấy bông
Đối với học sinh lớp 4,5 - để phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh,
ngồi việc hướng dẫn học hát và tìm hiểu về dân ca, tơi cịn hướng dẫn cho những
học sinh có năng khiếu hoặc tổ nhóm, biết cách tự tìm và đặt lời ca mới cho bài
dân ca từ các câu thơ lục bát quen thuộc hay do học sinh tự nghĩ ra. Tơi gợi ý cho
học sinh có thể thêm các từ đệm hay tiếng hát luyến, láy để phù hợp với giai điệu
của bài.
Với những tiết ôn tập, tôi tổ chức cho học sinh thi theo nhóm để đặt lời ca
mới với bài dân ca tự chọn, đã học, có giai điệu dễ như bài “Xịe hoa”. Tơi thấy
học sinh rất hào hứng và tự tin với hoạt động này.
Ví dụ: Bài “Xịe hoa” – một nhóm học sinh đặt lời như sau: “Trường em rất
vui, trong ánh nắng nhẹ ban mai, ngoan rất ngoan em ngồi học bài…..”. Nhóm
khác có lời ca nhí nhảnh hơn: “Tình tang tính tang, em học hát thật là vui, tay vỗ
tay em cùng hòa nhịp….”
Với việc học sinh được tự sáng tác và đặt lời mới cho bài dân ca, học sinh rất

hào hứng học hát và thêm yêu thích các bài hát dân ca, từ đó các em phát huy tính
sáng tạo và muốn tìm hiểu thêm về các bài dân ca của Việt Nam.
h. Trong quá trình giảng dạy cần đưa vào một số trò chơi vừa nâng cao hiệu
quả bài học, vừa tạo hứng thú cho học sinh đồng thời bồi dưỡng vốn dân ca
cho các em.
Tổ chức cho học sinh thi hát với nhau giữa các tổ, nhóm hoặc cá nhân sau
khi học xong bài hát. Từ đó giáo viên nhận xét và giúp học sinh sửa chửa những
chổ chưa thể hiện đươc ( nếu có)
Tổ chức cho các em trò chơi kể tên hoặc hát các bài dân ca mà các em biết.
Với các trò chơi như vậy địi hỏi các em cần phải có sự tìm tịi sưu tầm thêm ở nhà
tăng sự hiểu biết của các em về dân ca và kích thích sự hứng thú đối với các em.


14

Trong các tiết ôn tập tôi thường tổ chức thi đua giữa các nhóm trong lớp học
Ví dụ: Nhóm 1 tìm và hát các bài hát dân ca miền Bắc
Nhóm 2 tìm và hát các bài hát dân ca miền Trung
Nhóm 3 tìm và hát các bài hát dân ca Tây Ngun
Nhóm 4 tìm và hát các bài hát dân ca miền Nam
Nhóm nào tìm và hát đúng được nhiều bài dân ca thì được thưởng số lượng
những bơng hoa bằng số lượng các bài dân ca tìm được hoặc cộng thêm điểm vào
điểm thi đua của các tổ…Để khuyến khích học sinh ham tìm hiểu thêm về dân ca
Ngồi trị chơi phát triển trí tuệ tơi cịn cho học sinh chơi trò chơi vận động
để học sinh phát triển thêm thế chất và kích thích sự hứng thú như trò chơi “ Chi
chi chành chành” , “Rồng rắn lên mây”...
Tổ chức trò chơi luyện tai nghe:
Giáo viên đàn giai điệu một câu hát bất kì trong bài, yêu cầu học sinh đốn ra và
hát lại câu hát đó. Có thể gõ tiết tấu cho học sinh nhận biết.
Biện pháp 3: Tổ chức cho học sinh tham gia các hội thi, biểu diễn gắn liền với

các bài dân ca.
Tham mưu với Ban giám hiệu, tổng phụ trách, ban chấp hành chi đoàn của
trường tổ chức các hội thi “Em hát dân ca” vào những ngày lể lớn như 20/11, 26/3
nhằm cho học sinh nâng cao vốn hiểu biết về âm nhạc dân tộc, duy trì các bài hát
dân ca đang có nguy cơ mai một, tạo nên một sức sống mới về giữ gìn văn hóa
truyền thống trong nhà trường khích lệ niềm hứng thú say mê học hát dân ca cho
học sinh. Và thực tế trường tôi đã tổ chức trong dịp 20/11 vừa rồi hội thi “ Em hát
dân ca” cấp trường. Mỗi lớp tham gia một tiết mục dân ca. Tất cả các em ở các
khối lớp rất hứng thú tham gia, các bài dân ca các em chon lựa để biểu diến như “
Trống cơm”, “Lý kéo chài”, “Lý ngựa ơ”, “Hị khoan Lệ Thủy”…kết quả mang lại
rất tốt, đạt chất lương cao về nội dung và hình thức biểu diễn và điều đáng mừng
là các em cảm thấy yêu thích dân ca. Qua hội thi đã tạo ra khơng khí thi đua hát
múa dân ca trong tồn trường trường rất sơi nổi, tác động lớn đến tình u dân ca
của học sinh và tồn thể giáo viên.
Hoặc giáo viên âm nhạc phối hợp với Ban giám hiệu nhà trường, giáo viên
đoàn đội, giáo viên chủ nhiệm, các giáo viên bộ môn để tổ chức một số buổi sinh
hoạt ngoại khóa. Tổ chức thi hát dân ca các vùng miền, kết hợp thi hát với hái hoa
dân chủ.
Biện pháp 4: Bồi dưỡng vốn dân ca thông qua các buổi sinh hoạt tập thể dưới
cờ, trong giờ ra chơi giữa buổi, trong giờ hoạt động ngoài giờ lên lớp.


15

Vào các buổi sinh hoạt tập thể dưới cờ, trong giời ra chơi giữa buổi, giáo
viên có thể mở băng đĩa các bài dân ca trên hệ thống loa đài của nhà trường. Bằng
cách này các làn điệu dân ca cứ dần thấm vào tâm hồn học sinh một cách tự nhiên.
Từ chổ thuộc, rồi hiểu và học sinh sẽ thích. Đây là hoạt động tuyên truyền, giáo
dục về dân ca rất hữu ích.
Trong chương trình giáo dục ở Tiểu học có nội dung giáo dục” Hoạt động

ngồi giờ lên lớp” do giáo viên chủ nhiệm hoặc giáo viên âm nhạc thực hiện.
Trong những giờ hoạt động đó có một gian khá lớn dành cho việc sinh hoạt văn
nghệ của học sinh. Giáo viên âm nhạc có thể kết hợp với giáo viên chủ nhiệm đưa
các bài dân ca vào nội dung sinh hoạt.
Ví dụ ở Lệ thủy khơng ai lại khơng biết đến làn điệu hị khoan lệ thủy rất
đặc sắc và mang bản sắc riêng của người dân Lệ Thủy. Vì vậy có thể lồng ghép
cho học sinh nghe và tập một số bài dân ca hò khoan Lệ Thủy kích thích sự hứng
thú của các em cũng như bảo tồn được làn điệu dân ca đặc trưng của quê hương
mình.
Biện pháp 5: Tuyên truyền các bài dân ca đến học sinh tồn trường
thơng qua các buổi phát thanh măng non:
Ở trường tiểu học chương trình phát thanh măng non luôn được chú trọng,
mỗi tháng một buổi phát thanh măng non. Và đây chính là dịp tốt nhất để cho học
sinh cả trường cùng có cơ hội để thưởng thức các bài dân ca. Tôi đã lên kế hoạch
và tổ chức lồng ghép phần nghe nhạc dân ca sau các bài phát thanh của các phát
thanh viên. Một buổi cho học sinh nghe ba bài dân ca vùng Bắc, Trung, Nam.
Ngồi các bài dân ca do tơi sưu tầm từ các đĩa nhạc, tơi cịn tổ chức các em có khả
năng hát tốt các bàn dân ca đã học hoặc chọn các nhóm đạt kết quả cao trong buổi
thi hát dân ca ở các lớp để được trình bày trong buổi phát thanh măng non của
trường thay cho mở đài đĩa nhằm gây sự chú ý và thích thú cho học sinh tồn
trường. Từ đó khuyến khích học sinh có ý thức thi đua học tốt, u thích và mong
muốn được hát dân ca.
* Kết quả:
Là một giáo viên âm nhạc tôi đã mạnh dạn đưa ra những biện pháp giúp học
sinh yêu thích học hát dân ca ở trường tôi.
Sau khi tiến hành khảo sát, so sánh với sự hứng thú học hát dân ca từ trước và sau
khi thực hiện các biện pháp thu được kết quả như sau:


16

BẢNG THỐNG KÊ KẾT QUẢ TÌM HIỂU SỰ U THÍCH VÀ KHƠNG
U THÍCH HÁT DÂN CA CỦA HỌC SINH CUỐI NĂM HỌC 2020-2021
LỚP

SỐ
LƯỢNG

u thích

Khơng u
thích

SL

%

SL

%

1.1

32

24

75.0

8

25,0

2.2

31

22

71,0

9

29.0

3.1

28

20

71,4

8

28,6

4.2

28

21

75,0

7

25,0

5.2

25

20

80,0

5

20,0

TỔNG

144

107

74,3

37

25,7

Có thể nói qua việc áp dụng các biện pháp nói trên số lượng các em yêu
thích dân ca đã tăng lên rõ rệt so với trước khi chưa áp dụng các biện pháp.
- Tiết học hát dân ca trở nên sinh động hơn.
- Các em phát huy được năng khiếu cảm nhận âm nhạc của bản thân..
- Tự rèn luyện khả năng quan sát, phán đốn một cách chính xác.
- Đa số học sinh nắm vững bài hát dân ca, biết hát luyến, hát mềm mại hơn.
- Đồng thời giúp các em mở rộng thêm một số kiến thức âm nhạc, từ đó các em
phát huy khả năng sáng tạo như: đặt lời mới cho bài hát dân ca
- Qua mỗi bài học giúp các em biết thêm được nhiều bài dân ca không chỉ có
trong chương trình mà cả ngồi chương trình, vốn dân ca của các em cũng phong
phú hơn, các em đã biết tìm tịi thêm nhiều bài dân ca ngồi chương trình học, biết
mạnh dạn để thể hiện tốt các động tác biểu diễn phụ họa, đúng sắc thái của nhiều
bài dân ca của các vùng miền. Và hơn hết giờ đây các em đã có được một sự hiểu
biết sâu sắc về nguồn gốc dân ca, có được niểm yêu thích thật sự và một thói quen
thích được nghe, được hát dân ca, từ đó kết quả học tập bộ môn âm nhạc được
nâng lên đáng kể.
3. Phần kết luận
3.1. Ý nghĩa của đề tài:
Dân ca là vốn q vơ giá của cha ông ta từ ngàn xưa để lại, dân ca là hơi thở
của dân tộc, lưu giữ và bảo vệ dân ca là bảo vệ dòng máu chảy trong cơ thể của
mỗi chúng ta. Dân ca là một bức tranh phong phú, đa dạng về màu sắc, mỗi địa
phương đều có những nét đặc trưng riêng, thể hiện phong tục, ngơn ngữ, giọng nói
của từng vùng q của tổ quốc. vì vậy dù là dân ca của bất cứ vùng nào trên đất


17

nước Việt Nam cũng đều đáng trân trọng và cần gìn giữ, bởi đó là tài sản tinh thần
vơ giá nhất, là những tinh hoa của dân tộc được chắt lọc qua nhiều thế kỉ.
Với học sinh, là thế hệ tương lai của đất nước, để các em vẫn luôn tiếp thu
được các nền văn hóa thế giới mà khơng qn mất những tinh hoa văn hóa của dân
tộc thì ngay khi cịn nhỏ các em đã phải có được vốn hiểu biết, và phải có được
một tình u thật sự với dân ca. Vì vậy việc bồi dưỡng và phát huy vốn dân ca
trong đó đặc biệt khơi gợi niềm yêu thích của hoc sinh tiểu học đối với việc học
các bài dân ca luôn là tiền đề đầu tiên trong việc giữ gìn tinh hoa văn hoa dân tộc.
Như lời dặn dò cuối cùng của Bác Hồ trước lúc đi xa:…rằng đã yêu tổ quốc mình,
càng yêu tha thiết những khúc hát dân ca…
Qua nhiều năm giảng dạy liên tục giảng dạy trực tiếp, bản thân tôi rút ra
những kinh nghiệm trong dạy hát dân ca giúp các em u thích học hát dân ca đó
là:
Giáo viên phải ln khơng ngừng tìm tịi, học hỏi, bồi dưỡng vốn kiến thức
của mình về các bài hát dân ca. Tìm hiểu nguồn gốc, các thể loại dân ca, các giá trị
văn hóa của dân tộc. Phải rèn luyện kĩ năng thể hiện tốt các bài dân ca, sưu tầm
các đĩa nhạc dân ca của các vùng miền, các dân tộc. Đồng thời phải nắm được
chuẫn kiến thức kĩ năng của từng tiết học để có thể xem xét và lồng ghép một cách
linh hoạt các hoạt động bồi dưỡng vốn dân ca sao cho phù hợp mà vẫn đảm bảo
được nội dung tiết dạy. Phải nắm được khả năng âm nhạc của học sinh. Có kế
hoạch chương trình cụ thể cho các hoạt động, các biện pháp của mình. Để đạt
được hiệu quả cao nhất trong khi tiến hành các hoạt động thì phải biết tham mưu
và phối kết hợp với Ban giám hiệu cũng như các Đoàn thể trong nhà trường khi tổ
chức thực hiện. chức thực hiện.
Dân ca là một dịng nhạc rất khó hát vì vậy địi hỏi người giáo viên phải có
kĩ năng giảng dạy cho học sinh để các em khơng cảm thấy nản chí. Không ép buộc
hay áp đặt học sinh, mà phải tạo cho học sinh cảm thấy hứng thú, tích cực, yêu
thích thật sự với dân ca. Giáo dục cho học sinh tự hào về tinh hoa dân tộc, biết
cảm nhận được cái hay cái đặc sắc của mỗi bài dân ca.
Cùng với sự học hỏi tham khảo kinh nghiệm giảng dạy của đồng nghiệp ở

một số trường có chất lượng của huyện và ngoài huyện, đặc biệt với việc áp dụng
các biện pháp nói trên trong q trình dạy học, các giờ học hát dân ca đã đạt được
kết quả cao hơn. Nhiều em đã tích cực xung phong trình bày các bài hát dân ca
làm cho khơng khí lớp học sơi nổi hơn. Các em thích học hát dân ca nói riêng và
bộ mơn âm nhạc nói chung. Tơi tin rằng với những giải pháp này, bằng sự sáng tạo
của mình các giáo viên sẻ vận dụng có hiệu quả trong quá trình dạy âm nhạc ở


18

trường đáp ứng u cầu mục tiêu mơn học nói chung và góp phần bảo tốn vốn q
của ơng cha để lại.
3.2. Đề xuất, kiến nghị:
Để thực hiện đào tạo các em học sinh trở thành những người phát triển tồn
diện về: Đức- Trí- Thể Mĩ…ngồi việc người thầy phải có năng lực thực sự ra thì
việc khách quan, ngoại cảnh, khuôn viên, môi trường là những điều tác động lớn
đến các em. Do đó để tạo điều kiện cho việc dạy - học của thầy trò thuận lợi, bản
thân tôi là người đứng lớp dạy bộ môn âm nhạc cần kiến nghị một số vấn đề sau:
* Về phía nhà trường:
- Thường xuyên quan tâm, giúp đở giáo viên và học sinh
- Trang bị, bổ sung thêm một số trang thiết bị và tài liệu tham khảo đặc biệt là
các tài liệu nói về các bài dân ca để phục vụ cho việc giảng dạy bộ môn.
- Đầu tư xây dựng phịng học chức năng để học sinh có không gian hoạt động
nghệ thuật và cũng để không ảnh hưởng đến các lớp học khác bên cạnh
* Về phía Phòng GD&ĐT:
- Tổ chức nhiều đợt tập huấn, chuyên đề về bộ mơn để GV âm nhạc có điều
kiện giao lưu, trao đổi kinh nghiệm và phương pháp giảng dạy.
- Tập huấn hát Hị khoan Lệ Thủy cho tồn bộ giáo viên.
- Duy trì hội thi “ Hát dân ca , hò khoan Lệ Thủy” cho các bậc học để bảo tồn
dòng nhạc dân gian vốn quý của dân tộc.

Trên đây là một số kinh nghiệm nhỏ của tôi về “Một số biện pháp giúp học
sinh Tiểu học yêu thích học hát dân ca góp phần nâng cao chất lượng học hát
trong trường Tiểu học”mà tôi đã áp dụng thành cơng đối với học sinh của mình.
Tơi rất mong được sự góp ý trao đổi kinh nghiệm đối với các bạn đồng nghiệp để
đưa ra phương pháp tối ưu nhất, để giúp học sinh học môn nhạc được dễ dàng.
Làm sao cho các em tiếp thu được cái hay, cái đẹp, sự phong phú tinh tế của âm
nhạc nói chung và của dân ca nói riêng. Bằng sự liên tưởng và tính tư duy của các
em. Thơng qua các giờ dạy trên lớp giúp các em thêm say mê học tập, yêu trường,
yêu lớp, yêu quê hương đất nước. Hoàn thành chức năng giáo dục để góp chung
vào nền giáo dục nói chung và giáo dục âm nhạc nói riêng.


19