(Luận văn thạc sĩ) điều tra, đánh giá thực trạng sản xuất bưởi phúc trạch tại huyện hương khê, tỉnh hà tĩnh
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (9.93 MB, 94 trang )
ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
NGUYỄN HỮU HÙNG
ĐIỀU TRA, ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG SẢN XUẤT
BƯỞI PHÚC TRẠCH TẠI HUYỆN HƯƠNG KHÊ,
TỈNH HÀ TĨNH
LUẬN VĂN THẠC SĨ NÔNG NGHIỆP
CHUYÊN NGÀNH: KHOA HỌC CÂY TRỒNG
HUẾ - 2018
PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the waterma
ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
NGUYỄN HỮU HÙNG
ĐIỀU TRA, ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG SẢN XUẤT
BƯỞI PHÚC TRẠCH TẠI HUYỆN HƯƠNG KHÊ,
TỈNH HÀ TĨNH
LUẬN VĂN THẠC SĨ NÔNG NGHIỆP
CHUYÊN NGÀNH: KHOA HỌC CÂY TRỒNG
Mã số: 8620110
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
TS. LÊ TIẾN DŨNG
HUẾ - 2018
PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the waterma
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực
và chưa hề được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện
luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ
nguồn gốc rõ ràng và được phép công bố.
Hà Tĩnh, ngày
tháng 8 năm 2018
Học viên thực hiện
Nguyễn Hữu Hùng
PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the waterma
ii
LỜI CẢM ƠN
Để luận văn này đạt kết quả tốt đẹp, tôi đã nhận được sự hỗ trợ, giúp đỡ của
nhiều cơ quan, tổ chức, cá nhân. Với tình cảm sâu sắc, chân thành, cho phép tơi được
bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc đến tất cả các cá nhân và cơ quan đã tạo điều kiện giúp đỡ
trong quá trình học tập và nghiên cứu đề tài.
Trước hết tơi xin gửi tới các thầy cô khoa Nông học, Trường Đại học Nông
Lâm Huế lời chào trân trọng, lời chúc sức khỏe và lời cảm ơn sâu sắc. Với sự quan
tâm, dạy dỗ, chỉ bảo và hướng dẫn tận tình chu đáo của thầy cơ, đến nay tơi đã có thể
hoàn thành luận văn, đề tài: “Điều tra, đánh giá thực trạng sản xuất bưởi Phúc Trạch
tại huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh”. Đặc biệt tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất
tới thầy giáo TS. Lê Tiến Dũng đã quan tâm giúp đỡ, hướng dẫn tơi hồn thành tốt
luận văn này trong thời gian qua.
Tôi xin bày tỏ lịng biết ơn đến lãnh đạo Trường Đại học Nơng Lâm Huế,
Phòng Đào tạo Sau đại học, các Phòng chức năng của nhà Trường; sự tạo điều kiện
thuận lợi của lãnh đạo Văn phịng Điều phối thực hiện Chương trình MTQG xây dựng
nông thôn mới tỉnh Hà Tĩnh, UBND huyện Hương Khê, lãnh đạo các xã Phúc Trạch,
Hương Trạch và bà con nông dân đã tạo điều kiện cho tôi thực hiện đề tài này.
Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn sự động viên và hỗ trợ tận tình của gia
đình, bạn bè đồng nghiệp đã giúp đỡ, hỗ trợ tơi trong q trình học tập và hồn thành
luận văn này.
Với điều kiện thời gian cũng như kinh nghiệm cịn hạn chế, luận văn này khơng
thể tránh được những thiếu sót. Tơi rất mong nhận được sự chỉ bảo, đóng góp ý kiến
của q thầy cơ để tơi có điều kiện bổ sung, nâng cao kiến thức của mình, phục vụ tốt
hơn công tác thực tế sau này.
Xin trân trọng cảm ơn!
Học viên
Nguyễn Hữu Hùng
PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the waterma
iii
TĨM TẮT
Bưởi Phúc Trạch có tên khoa học là Citrus grandis L. Osbeck là giống bưởi đặc
sản bản địa của huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh. Giai đoạn 2000 - 2010, năng suất
giống bưởi Phúc Trạch suy giảm rõ rệt, hoa ra nhiều nhưng tỷ lệ đậu quả rất thấp, thậm
chí khơng đậu quả. Đặc biệt là hiện tượng mất mùa xảy ra trong gần 10 năm liên tục
đã khiến người dân khơng n tâm đầu tư chăm sóc, một số hộ gia đình chặt bỏ cây
bưởi hoặc đưa các loại cây trồng khác như cây Trầm Hương, cây Keo,... vào trồng xen
trong vườn. Thực trạng trên đã làm nhiều vườn bưởi Phúc Trạch ở Hương Khê suy
thoái nghiêm trọng, cây sinh trưởng kém, sâu bệnh gây hại nặng,... diện tích trồng bưởi
suy giảm với tốc độ nhanh. Giai đoạn gần đây tốc độ phát triển về diện tích của cây
bưởi Phúc Trạch tăng lên một cách nhanh chóng.
Đề tài “Điều tra, đánh giá thực trạng sản xuất bưởi Phúc Trạch tại huyện
Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh” với mục tiêu đánh giá vai trị của các yếu tố khí hậu chính
(nhiệt độ, ẩm độ khơng khí, lượng mưa và các điều kiện thời tiết đặc biệt) ảnh hưởng
đến sinh trưởng, phát triển của bưởi Phúc Trạch; hiện trạng sản xuất; đánh giá tình
hình sâu bệnh hại. Từ đó đề tài tập trung các nội dung: (1) Điều tra thu thập số liệu về
khí tượng, thủy văn và đánh giá vai trị của các yếu tố chính tới sinh trưởng, phát triển
của bưởi Phúc Trạch; (2) đánh giá thực trạng sản xuất và phát triển cây bưởi Phúc
Trạch; (3) đánh giá tình hình sâu, bệnh hại trên cây bưởi Phúc Trạch; (4) Điều tra, thu
thập kết quả của các đề tài, dự án đã thực hiện; (5) phỏng vấn, tìm hiểu tâm tư, nguyện
vọng của nhân dân trồng bưởi Phúc Trạch.
Kết quả điều tra thu thập số liệu khí tượng thủy văn và điều tra 100 hộ sản xuất
bưởi Phúc Trạch tại xã Phúc Trạch và xã Hương Trạch, huyện Hương Khê cho thấy:
- Xét một cách tổng quan điều kiện khí hậu ở Hương Khê phù hợp cho sinh
trưởng, pháp triển của cây bưởi Phúc Trạch. Khi lấy trị số trung bình các chỉ tiêu nhiệt
độ, ẩm độ khơng khí ở giai đoạn bưởi Phúc Trạch mất mùa nghiêm trọng (từ 2000 đến
2005), giai đoạn phục hồi năng suất (từ 2006 đến 2010) và giai đoạn năng suất tăng
nhanh trở lại (2011 - 2018) khơng có sự sai khác đáng kể, chứng tỏ sự thay đổi của
nhiệt độ, ẩm độ khơng khí trong 18 năm tại Hương Khê là khơng nhiều. Sự sai khác
chỉ thể hiện ở lượng mưa trung bình các tháng 1 đến tháng 4, giai đoạn cho quả lớn
hơn giai đoạn bưởi Phúc Trạch mất mùa. Khí hậu, đặc biệt là nhiệt độ, ẩm độ có ảnh
hưởng rất lớn đến quá trình ra hoa, đậu quả của cây bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê Hà Tĩnh.
- Bưởi Phúc Trạch là giống cây ăn quả có diện tích lớn nhất trong cơ cấu cây ăn
quả tại Hương Khê, chiếm 51,4% tổng diện tích cây ăn quả, được trồng ở tất cả các xã,
PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the waterma
iv
thị trấn của huyện, các xã trồng tập trung là: Phúc Trạch (370 ha); Hương Trạch (302
ha); Lộc Yên (218,9 ha); Hương Thủy (200 ha); Hương Đô (180 ha);
- Kỹ thuật canh tác của người dân trồng bưởi Phúc Trạch tại địa bàn Phúc Trạch
và Hương Trạch đã phần nào đáp ứng các chuẩn mực về kỹ thuật và khá phổ biến
trong các hộ dân như tưới nước, làm cỏ chăm sóc, các phương thức canh tác, phịng trừ
dịch hại...
- Về tình hình sử dụng phân bón: 100% hộ dân tại 2 xã đều sử dụng phân hữu
cơ, mức độ đầu tư phân hữu cơ của các hộ tại xã Hương Trạch cao hơn sơ với xã Phúc
Trạch; 100% số hộ đều sử dụng phân vô cơ là phân tổng hợp NPK, liều lượng bón chủ
yếu dao động từ 2 – 4 kg/cây/năm.
- Giống bưởi Phúc Trạch mẫn cảm với khá nhiều loại sâu, bệnh hại, trong đó có
những loại sâu, bệnh hại rất nguy hiểm như: sâu nhớt, sâu đục thân, rệp sáp, ruồi đục
quả, bệnh đốm đen, chảy gôm. Người dân ở 2 xã Phúc Trạch và Hương Trạch cơ bản
đã nhận biết được các đặc trưng, triệu chứng gây hại dẫn tới việc phòng trừ đạt hiệu
quả khá cao.
- Biện pháp kỹ thuật thụ phấn bổ sung góp phần hiệu quả khắc phục hiện tượng
ra hoa khơng đậu quả trên cây bưởi Phúc Trạch, giúp tăng năng suất, hiệu quả kinh tế
của các vườn hộ.
PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the waterma
v
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii
TÓM TẮT ................................................................................................................. iii
MỤC LỤC ................................................................................................................... v
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT .............................................viii
DANH MỤC BẢNG BIỂU ........................................................................................ ix
DANH MỤC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ ............................................................................ xi
MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................................... 1
2. Mục tiêu................................................................................................................... 1
2.1. Mục tiêu tổng thể .................................................................................................. 1
2.2. Mục tiêu cụ thể ..................................................................................................... 1
3. Ý nghĩa khoa học và thực tiển .................................................................................. 2
3.1. Ý nghĩa khoa học .................................................................................................. 2
3.2. Ý nghĩa thực tiển................................................................................................... 2
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ...................................... 3
1.1. NGUỒN GỐC VÀ PHÂN LOẠI BƯỞI ............................................................... 3
1.2. PHÂN LOẠI THỰC VẬT .................................................................................... 4
1.3. TÌNH HÌNH SẢN XUẤT, TIÊU THỤ BƯỞI TRÊN THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM 5
1.3.1. Tình hình sản xuất và tiêu thụ bưởi trên thế giới................................................. 5
1.3.2. Tình hình sản xuất, tiêu thụ bưởi ở Việt Nam ..................................................... 8
1.4. CÁC YÊU TỐ NGOẠI CẢNH ẢNH HƯỞNG ĐẾN SINH TRƯỞNG, PHÁT
TRIỂN CỦA CÂY CÓ MÚI VÀ CÂY BƯỞI ........................................................... 12
1.4.1. Đất và dinh dưỡng............................................................................................ 12
1.4.2. Nhiệt độ khơng khí........................................................................................... 14
1.4.3. Ánh sáng .......................................................................................................... 15
1.4.4. Ẩm độ và lượng mưa ....................................................................................... 15
1.4.5. Gió ................................................................................................................... 16
PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the waterma
vi
1.5. NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM SINH TRƯỞNG CÁC ĐỢT LỘC CỦA CÂY BƯỞI
.................................................................................................................................. 16
1.6. NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC CÂY BƯỞI PHÚC TRẠCH ............... 18
1.6.1. Nguồn gốc cây bưởi Phúc Trạch ...................................................................... 18
1.6.2. Đặc điểm hình thái của giống bưởi Phúc Trạch ................................................ 19
1.7. NHỮNG NGHIÊN CỨU NHẰM NÂNG CAO NĂNG SUẤT, PHẨM CHẤT
CÂY CÓ MÚI VÀ CÂY BƯỞI ................................................................................. 20
1.7.1. Nghiên cứu kỹ thuật cắt tỉa và tạo hình ............................................................ 20
1.7.2. Nghiên cứu về thụ phấn, thụ tinh ...................................................................... 22
1.7.3. Nghiên cứu về khoanh vỏ ................................................................................. 25
1.7.4. Nghiên cứu về tỷ lệ C/N ................................................................................... 28
1.7.5. Nghiên cứu về dinh dưỡng ............................................................................... 31
1.7.6. Nghiên cứu về chất điều hòa sinh trưởng.......................................................... 34
1.7.7. Nghiên cứu về phòng trừ sâu, bệnh hại............................................................. 35
CHƯƠNG 2. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............................. 37
2.1. PHẠM VI, ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU........................................................... 37
2.1.1. Phạm vi nghiên cứu .......................................................................................... 37
2.1.2. Đối tượng nghiên cứu....................................................................................... 37
2.2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ............................................................................... 37
2.2.1. Điều tra thu thập số liệu về khí tượng, thủy văn và đánh giá vai trị của các yếu
tố chính tới sinh trưởng, phát triển của bưởi Phúc Trạch ............................................ 37
2.2.2. Điều tra, đánh giá thực trạng sản xuất và phát triển cây bưởi Phúc Trạch ........ 37
2.2.3. Điều tra, đánh giá về sâu, bệnh hại trên cây bưởi Phúc Trạch ........................... 37
2.2.4. Điều tra, thu thập kết quả của các đề tài, dự án đã thực hiện ............................. 37
2.2.5. Phỏng vấn, tìm hiểu tâm tư, nguyện vọng của nhân dân vùng bưởi .................. 37
2.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................................................... 37
2.3.1. Điều tra thu thập bổ sung số liệu về khí tượng, thủy văn và đánh giá vai trị của
các yếu tố chính tới sinh trưởng, phát triển của bưởi Phúc Trạch ............................... 37
2.3.2. Điều tra, đánh giá thực trạng sản xuất và phát triển cây bưởi Phúc Trạch ......... 37
2.3.3. Điều tra, đánh giá về sâu, bệnh hại trên cây bưởi Phúc Trạch ........................... 38
PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the waterma
vii
2.3.4. Điều tra, thu thập kết quả của các đề tài, dự án đã thực hiện ............................. 38
2.3.5. Phỏng vấn, tìm hiểu tâm tư, nguyện vọng của nhân dân vùng bưởi .................. 38
2.4. PHƯƠNG PHÁP XỬ LÝ SỐ LIỆU.................................................................... 38
CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ ĐIỀU TRA, NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ................. 39
3.1. ĐIỀU TRA THU THẬP SỐ LIỆU VỀ KHÍ TƯỢNG, THỦY VĂN VÀ ĐÁNH
GIÁ VAI TRÒ CỦA CÁC YẾU TỐ CHÍNH TỚI SINH TRƯỞNG, PHÁT TRIỂN
CỦA BƯỞI PHÚC TRẠCH ...................................................................................... 39
3.1.1. Đặc điểm khí hậu vùng Hương Khê – Hà Tĩnh................................................. 39
3.1.2. Đánh giá vai trò của các yếu tố khí hậu đối với q trình ra hoa, đậu quả ......... 44
3.2. ĐIỀU TRA, ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG SẢN XUẤT VÀ PHÁT TRIỂN CÂY
BƯỞI PHÚC TRẠCH ............................................................................................... 49
3.2.1. Vai trò của giống bưởi Phúc Trạch trong cơ cấu cây ăn quả của huyện Hương
Khê tỉnh Hà Tĩnh ....................................................................................................... 49
3.2.2. Diễn biến diện tích, năng suất của giống bưởi Phúc Trạch................................ 51
3.2.3. Thực trạng canh tác bưởi Phúc Trạch của người dân: ....................................... 55
3.3. ĐIỀU TRA, ĐÁNH GIÁ VỀ SÂU, BỆNH HẠI TRÊN CÂY BƯỞI PHÚC
TRẠCH ..................................................................................................................... 57
3.3.1. Thành phần sâu bệnh hại bưởi Phúc Trạch, xác định đối tượng hại chính và tác
hại của chúng ............................................................................................................. 57
3.3.2. Sự ảnh hưởng của sâu bệnh hại đến năng suất .................................................. 60
3.3.3. Kết quả kiểm tra bệnh greening trên cây bưởi Phúc Trạch................................ 62
3.4. ĐIỀU TRA, THU THẬP KẾT QUẢ CỦA CÁC ĐỀ TÀI, DỰ ÁN ĐÃ THỰC
HIỆN ......................................................................................................................... 65
3.5. PHỎNG VẤN, TÌM HIỂU TÂM TƯ, NGUYỆN VỌNG CỦA NHÂN DÂN
TRỒNG BƯỞI .......................................................................................................... 67
CHƯƠNG 4: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................. 68
4.1. KẾT LUẬN ........................................................................................................ 68
4.2. KIẾN NGHỊ........................................................................................................ 68
TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................... 70
PHỤ LỤC .................................................................................................................. 75
PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the waterma
viii
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Từ viết tắt
STT
Nghĩa đầy đủ
1
Ẩm độ KK
Ẩm độ khơng khí
2
BVTV
Bảo vệ thực vật
3
TTS
Hàm lượng chất khô tổng số
4
HCVS
Hữu cơ vi sinh
5
TT
Thứ tự
6
TL
Tỷ lệ
PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the waterma
ix
DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 1.1. Diện tích, năng suất và sản lượng bưởi trên thế giới ............................................. 5
Bảng 1.2. Diện tích, năng suất và sản lượng bưởi ở các châu lục và một số nước trồng bưởi
chủ yếu trên thế giới đến năm 2016....................................................................................... 6
Bảng 1.3. Tình hình sản xuất cây bưởi ở Việt Nam giai đoạn 2007 - 2016 ........................... 9
Bảng 1.4. Giá trị xuất khẩu của cây có múi tại Việt Nam (2005 – 2012) ............................ 10
Bảng 1.5. Ảnh hưởng của khoanh vỏ tới sinh trưởng, phát triển của một số giống cây ăn quả
trên thế giới ......................................................................................................................... 26
Bảng 1.6. Ảnh hưởng của việc khoanh vỏ đến một số chỉ tiêu chất lượng quả trên thế giới
............................................................................................................................................ 27
Bảng 1.7. Thang chuẩn phân bón lá cho cây có múi dựa vào phân tích lá........................... 32
Bảng 3.1. Một số chỉ tiêu khí tượng tại Hương Khê - Hà Tĩnh ........................................... 40
Bảng 3.2. Nhiệt độ trung bình từ tháng 1 - tháng 5 (0C) ..................................................... 41
Bảng 3.3. Độ ẩm trung bình từ tháng 1 - tháng 5 (%)......................................................... 42
Bảng 3.4. Lượng mưa trung bình từ tháng 1 - tháng 5 (mm)............................................... 43
Bảng 3.5. Thời kỳ nở hoa của bưởi Phúc Trạch .................................................................. 44
Bảng 3.6. Nhiệt độ thời kỳ nở hoa bưởi Phúc Trạch năm 2006........................................... 45
Bảng 3.7. Nhiệt độ và ẩm độ khơng khí thời kỳ nở hoa năm 2007...................................... 46
Bảng 3.8. Nhiệt độ và ẩm độ khơng khí thời kỳ nở hoa năm 2008...................................... 47
Bảng 3.9. Nhiệt độ và ẩm độ khơng khí thời kỳ nở hoa năm 2016...................................... 48
Bảng 3.10. Nhiệt độ và ẩm độ khơng khí thời kỳ nở hoa năm 2018.................................... 49
Bảng 3.11. Cơ cấu giống cây ăn quả chính của huyện Hương Khê..................................... 50
Bảng 3.12. Diễn biến về diện tích, năng suất giống bưởi Phúc Trạch ................................. 52
Bảng 3.13. Tình hình sử dụng phân bón hữu cơ cho cây bưởi Phúc Trạch ......................... 55
Bảng 3.14. Tình hình sử dụng phân bón vơ cơ cho cây bưởi Phúc Trạch ........................... 56
Bảng 3.15. Tỷ lệ các hộ áp dụng các biện pháp kỹ thuật chăm sóc vườn bưởi Phúc Trạch. 56
Bảng 3.16. Thành phần sâu bệnh hại bưởi Phúc Trạch và mức độ phổ biến của chúng ...... 58
Bảng 3.17. Mức độ ảnh hưởng của các loại sâu, bênh hại chính đến năng suất, chất lượng
bưởi Phúc Trạch .................................................................................................................. 60
PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the waterma
x
Bảng 3.18. Kết quả kiểm tra bệnh greening ........................................................................ 63
Bảng 3.19. Tổng quan các đề tài, dự án triển khai tại huyện Hương Khê............................ 65
Bảng 3.20. Nguyện vọng của người dân trong phát triển cây bưởi Phúc Trạch .................. 67
PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the waterma
xi
DANH MỤC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ
Hình 3.1. Diễn biến diện tích bưởi Phúc Trạch ................................................................... 53
Hình 3.2. Diễn biến năng suất bưởi Phúc Trạch .................................................................. 53
PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the waterma
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Bưởi Phúc Trạch (Citrus grandis L. Osbeck) là giống bản địa của huyện
Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh, có lịch sử trồng trọt gần 200 năm, phân bố ở tọa độ địa lý từ
17050' đến 18026' vĩ độ Bắc và 105014' đến 105 053' kinh độ Đông, hiện được xếp là
một trong những giống bưởi ngon nhất ở Việt Nam. Diện tích giống bưởi Phúc Trạch
hiện nay khoảng 2.219,1 ha, được trồng chủ yếu ở các xã Hương Trạch, Hương Đô,
Phúc Trạch, Gia Phố, Hương Thủy và Lộc Yên của huyện Hương Khê, trên các loại
đất phù sa cổ, phù sa được bồi hoặc không được bồi hàng năm của hai con sông Ngàn
Sâu và Ngàn Trươi. Từ thời Pháp thuộc, giống bưởi Phúc Trạch đã được nhận huy
chương vàng trong cuộc thi cây trái ngon của các nước Đông Dương, ngày nay được
các cơ quan ngoại giao của Việt Nam tại nước ngoài giới thiệu trên các trang website
như một đặc sản của đất nước và con người Việt Nam. Thu nhập từ việc trồng bưởi
Phúc Trạch luôn là một trong những nguồn chính của các hộ nơng dân tại huyện
Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh.
Giai đoạn 2000 - 2010, năng suất giống bưởi Phúc Trạch suy giảm rõ rệt, hoa ra
nhiều nhưng tỷ lệ đậu quả rất thấp, thậm chí khơng đậu quả. Đặc biệt là hiện tượng
mất mùa xảy ra trong gần 10 năm liên tục đã khiến người dân không yên tâm đầu tư
chăm sóc, một số hộ gia đình chặt bỏ cây bưởi hoặc đưa các loại cây trồng khác như
cây Trầm Hương, cây Keo,... vào trồng xen trong vườn. Thực trạng trên đã làm nhiều
vườn bưởi Phúc Trạch ở Hương Khê suy thoái nghiêm trọng, cây sinh trưởng kém, sâu
bệnh gây hại nặng,... diện tích trồng bưởi suy giảm với tốc độ nhanh. Giai đoạn gần
đây tốc độ phát triển về diện tích của cây bưởi Phúc Trạch tăng lên một cách nhanh
chóng. Chính vì vậy việc triển khai đề tài “Điều tra, đánh giá thực trạng sản xuất
bưởi Phúc Trạch tại huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh” là một bước đi quan trọng,
góp phần xác định các yếu tố hạn chế của hiện tượng suy giảm năng suất và đưa ra các
biện pháp kỹ thuật nhằm nâng cao và ổn định năng suất, chất lượng giống bưởi Phúc
Trạch, đáp ứng đòi hỏi của thực tiễn sản xuất giống bưởi Phúc Trạch tại địa phương.
2. Mục tiêu
2.1. Mục tiêu tổng thể
Đánh giá được thực trạng sản xuất bưởi Phúc Trạch và những nhân tố ảnh
hưởng đến sản xuất bưởi Phúc Trạch.
2.2. Mục tiêu cụ thể
- Đánh giá vai trò của các yếu tố khí hậu chính (nhiệt độ, ẩm độ khơng khí,
lượng mưa và các điều kiện thời tiết đặc biệt) ảnh hưởng đến sinh trưởng, phát triển
của bưởi Phúc Trạch.
PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the waterma
2
- Đánh giá thực trạng sản xuất và phát triển cây bưởi Phúc Trạch (trình độ canh
tác, sâu bệnh hại,…)
3. Ý nghĩa khoa học và thực tiển
3.1. Ý nghĩa khoa học
Kết quả nghiên cứu của đề tài có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp các
dẫn liệu khoa học cho việc đánh giá hiện trạng sản xuất, hiện trạng về chất lượng bưởi
Phúc Trạch để làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.
3.2. Ý nghĩa thực tiển
- Kết quả nghiên cứu của đề tài làm cơ sở đề xuất các biện pháp canh tác hợp
lý, biện pháp quản lý dịch hại trên cây bưởi Phúc Trạch cho người dân trồng bưởi
Phúc Trạch tại huyện Hương Khê.
- Làm cơ sở để có định hướng phát triển, mở rộng diện tích trồng bưởi Phúc
Trạch tại huyện Hương Khê.
PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the waterma
3
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1. NGUỒN GỐC VÀ PHÂN LOẠI BƯỞI
Cây cam quýt nói chung, cây bưởi nói riêng có lịch sử phát triển lâu đời. Có
nhiều báo cáo đề cập đến nguồn gốc cam quýt, phần lớn đều nhất trí rằng cam qt có
nguồn gốc từ miền Nam châu Á, trải dài từ Ấn Độ qua Himalaya, Trung Quốc xuống
vùng quần đảo Philippin, Malaysia, miền Nam Indonecia hoặc kéo đến lục địa châu
Úc. Những báo cáo gần đây nhận định rằng, tỉnh Vân Nam, Trung Quốc có thể là nơi
khởi ngun của nhiều lồi cam qt quan trọng, tại đây có tìm thấy nhiều lồi qt
hoang dại (Đào Thanh Vân và Ngơ Xn Bình, năm 2003). Trước đây có một số cơng
trình cho rằng, lồi chanh yên, phật thủ (Citrus medica var. sarcodactylis) có thể có
nguồn gốc ở Địa Trung Hải hoặc Bắc Phi, nhưng hiện nay đã được sáng tỏ, Citrus
media có nguồn gốc từ miền Nam Trung Quốc, nhưng là loài cây ăn quả được mang
đến trồng tại Địa Trung Hải và Bắc Phi rất sớm, trước thế kỷ I sau Công Nguyên,
những tài liệu cổ xưa đã ghi chép rất chi tiết lồi cây ăn quả này ở Bắc Phí đến mức
làm nhiều người hiểu lầm chúng có nguồn gốc tại đây. Các loài chanh vỏ mỏng (Lime.
C. auranlifolia Swingle) được xác định có nguồn gốc ở miền Nam Trung Quốc và
miền Tây Ấn Độ, sau đó có thủy thủ đầu tiên đến Ấn Độ đã mang về trồng ở châu Phi,
Địa Trung Hải, châu Âu.
Bưởi là cây bản xứ của Malaysia và quần đảo Polynesia, sau đó được di thực
sang Ấn Độ, phía nam Trung Quốc và các nước châu Âu, Mỹ. Tác giả Giucovki cho
rằng nguồn gốc của bưởi có thể là quần đảo Laxongdơ, tuy nhiên để có tài liệu chắc
chắn cần nghiên cứu các thực vật họ Rutacea, nhất là họ phụ Aurantioidea ở vùng núi
Hymalaya miền tây Trung Quốc và vùng núi thuộc bán đảo đông Dương. Tác giả
Chawalit Niyomdham, (1992) cũng cho rằng bưởi có nguồn gốc ở Malaysia, sau đó
lan sang Indonesia, Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Địa Trung Hải và Mỹ,… vùng sản
xuất chính ở các nước Phương Đơng (Trung Quốc, Thái Lan, Việt Nam,…).
Tuy nhiên, tác giả Bretschneider, (1898) lại cho rằng bưởi có nguồn gốc từ
Trung Quốc vì cây bưởi đã được đề cập trong các tài liệu của Trung Quốc từ thế kỷ 24
đến thế kỳ 8 trước Công Nguyên. Cùng quan điểm trên, tác giả Vũ Công Hậu, cũng
cho rằng bưởi có nguồn gốc từ Trung Quốc. Như vậy, nguồn gốc của bưởi cho đến nay
chưa được thông nhất. Bưởi có thể có nguồn gốc từ Malaysia, Trung Quốc, Ân Độ,…
Hiện nay bưởi được trồng nhiều với mục đích thương mại ở các nước châu Á như:
Trung Quốc, Thái Lan, Philipines, Ấn Độ và Việt Nam.
Bưởi (C. grandis) quả to nhất trong các loài cam quýt, vị chua hoặc ngọt, bầu
có từ 13-15 nỗn, eo lá khá lớn, hạt nhiều. Hiện nay các giống bưởi phần lớn thuộc
dạng hạt đơn phôi và được trồng chủ yếu ở các nước nhiệt đới như Thái Lan,
PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the waterma
4
Malaysia, Việt Nam, Trung Quốc,… Việt Nam có rất nhiều giống bưởi nổi tiếng như
bưởi Đoan Hùng, bưởi Phúc Trạch, bưởi Năm Roi, bưởi Diễn. Bưởi chùm (C.
paradisi) được đánh giá là dạng con lai tự nhiên của bưởi (C. grandis), vì vậy hình thái
bưởi chùm khá giống với bưởi (C. grandis) nhưng lá nhỏ hơn, eo cũng nhỏ hơn, quả
nhỏ, cùi mỏng, vỏ mỏng, vị chua nhẹ. Bưởi chùm cho những giống ít hạt, phần lớn các
giống bưởi chùm có hạt đa phơi nên cũng có thể sử dụng làm gốc ghép. Quả bưởi
chùm là món ăn tráng miệng rất được ưa chuộng ở châu Âu, người ta gọt nhẹ lớp vỏ
mỏng bên ngoài rồi để cả cùi cắt thành các lát nhỏ dùng sau bữa ăn (Ngô Xuân Bình,
năm 2010). Bưởi chùm được trồng nhiều ở Mỹ, Brazil, riêng bang Florida, Mỹ chiếm
70 % sản lượng bưởi chùm của thế giới. Ở Việt Nam vào những năm 60 đã nhập nội
một số giống bưởi chùm như Marsh, Forterpinke,… cho năng suất khá. Tuy nhiên
bưởi chùm chưa được ưa chuộng ở Việt Nam.
Như vậy, bưởi cũng như cây có múi khác có nguồn gốc ở miền Nam châu Á, sự
di thực của chúng trên thế giới gắn liền với lịch sử buôn bán đường biển và các cuộc
chiến tranh trước đây. Chúng được di chuyển đến châu Phi từ Ấn Độ bởi các thuyền
buồn, di chuyển đến châu Mỹ bởi các nhà thám hiểm và thuyền buôn người Tây Ban
Nha và Bồ Đào Nha.
1.2. PHÂN LOẠI THỰC VẬT
Cây bưởi nói riêng và cây có múi (cam quýt) nói chung đều thuộc họ Rutaceae
đều có những đặc điểm phân loại như: cây có mang tuyến dầu chủ yếu phân bố ở lá,
bầu mọc nối trên đài hoa, lá phần lớn có đỉnh viền răng cưa, quả gồm hai hay nhiều
nỗn bên trong.
Họ Rutaceae được phân chia thành 130 giống (genus) với những đặc điểm
chung như trên, 130 giống này nằm trong 7 họ phụ khác nhau, trong đó họ phụ
Aurantirideae có ý nghĩa nhất. Sự phân loại chi tiết hơn dưới họ phụ Aurantirideae có
tộc Citreae (28 giống) và tộc phụ Citrenea (13 giống), 3 nhóm “tiền cam quýt” và
nhóm “cam quýt thực sự” được phân nhóm từ Citreae và tộc phụ Citrenea. Sự phân
loại cam quýt khá phức tạp vì có rất nhiều giống (cultivars) trong sản xuất và các dạng
con lai của các giống này (hybrids), hiện tượng hạt đa phôi, đột biến và hiện tượng đa
bội thể cũng là những nhân tố gây khó khăn trong việc phân loại cam quýt. Hiện nay
tồn tại hai hệ thống phân loại cam quýt được nhiều người áp dụng. Theo Tanaka cam
qt gồm 160 - 162 lồi, ơng quan sát thực tiển sản xuất và cho rằng các giống cam
quýt qua trồng trọt đã có nhiều biến dị trở thành giống mới, Tanaka quan sát và ghi
chép tỉ mỉ đặc điểm hình thái của các giống đã biến dị và phân chúng thành một loài
mới hoặc giống mới với tên khoa học được bắt đầu bằng tên của giống hoặc loài đã
sinh ra chúng và kết thúc bằng Horticulture Tanaka. Swingle đã phân chia cam quýt
thành 16 loài, bằng phân loại của Swingle đơn giản hơn nên được sử dụng nhiều hơn,
PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the waterma
5
tuy nhiên các nhà khoa học vẫn phải dùng bảng phân loại Tanaka để gọi tên các giống
cam quýt vì bảng phân loại này chi tiết đến từng giống (Ngô Xn Bình, năm 2010).
Tóm lại: Theo tác giả Swingle (Mỹ) và Tanaka (Nhật Bản) thì cây bưởi được
phần loại như sau:
Bưởi thuộc họ:
Rutaceae
Họ phụ:
Aurantioideae
Chi:
Citrus
Chi phụ:
Eucitrus
Loài:
- Citrus grandis (bưởi)
- Citrus paradisi (bưởi chùm)
1.3. TÌNH HÌNH SẢN XUẤT, TIÊU THỤ BƯỞI TRÊN THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM
1.3.1. Tình hình sản xuất và tiêu thụ bưởi trên thế giới
Trên thế giới sản xuất khoảng 4 - 5 triệu tấn bưởi cả hai loại bưởi chùm (Citrus
paradis) và bưởi (Citrus grandis) chiếm 5,4 - 5,6 % tổng sản lượng cây có múi, trong
đó chủ yếu là bưởi chùm (chiếm 2,8 - 3,5 triệu tấn) còn lại bưởi chiếm một lượng khá
khiêm tốn khoảng 1,2 - 1,5 triệu tấn (González-Rossia, D. C. at al. năm 2008). Sản
xuất bưởi chùm chủ yếu tập trung ở các nước Châu Mỹ, Châu Âu dùng cho chế biến
nước quả. Bưởi chủ yếu được sản xuất ở các nước châu Á, tập trung nhiều ở một số
nước như Trung Quốc, Ấn Độ, Philippines, Thái Lan, Bangladesh,… được sử dụng để
ăn là chủ yếu.
Bảng 1.1. Diện tích, năng suất và sản lượng bưởi trên thế giới
Chỉ tiêu
Năm
2007
Năm
2011
Năm
2012
Năm
2013
Năm
2014
Năm
2015
Năm
2016
Diện tích
(ha)
305.473
324.194
321.528
320.898
348.689
354.625
358.724
Năng
suất
(tạ/ha)
233,679
244,492
256,302
264,608
241,112
249,149
252,957
Sản
lượng
(tấn)
7.138.247 7.926.287 8.240.840 8.491.232 8.686.264 8.835.434 9.074.176
(Nguồn: FAOSTAT, 2016)
PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the waterma
6
Tính đến năm 2016 diện tích trồng cây bưởi trên thế giới đạt 358.724 ha, năng
suất bình quân đạt 25,29 tấn/ha và sản lượng đạt 9.074.176 tấn. Trong vòng gần 10
năm từ 2007 - 2016, diện tích tăng 53.251 ha và sản lượng tăng 1.935.929 tấn.
Năm 2016 diện tích bưởi ở Trung Quốc là 105.640 ha, năng suất đạt cao nhất
thế giới 441,331 tạ/ha và đạt sản lượng 4.662.202 tấn quả. Trung Quốc có một số
giống bưởi nổi tiếng: bưởi Văn Đán, Sa Điền, bưởi ngọt Quan Khê,… được Bộ Nông
nghiệp Trung Quốc công nhận là hàng nông nghiệp chất lượng cao. Năm 2008, riêng
bưởi Sa Điền có diện tích đạt tới 30.000 ha, sản lượng 750.000 tấn (Cục Nông nghiệp
Quảng Tây, năm 2009).
Thái Lan: bưởi được trồng nhiều ở các tỉnh miền Trung, một phần của miền
Bắc và miền Đông, với các giống bưởi nổi tiếng như: Cao Phuang, Cao Fan,… Năm
1987 Thái Lan trồng 1.500 ha bưởi cho sản lượng 76.275 tấn với giá trị 28 triệu đô la
Mỹ. Đến năm 2007 diện tích bưởi ở Thái Lan khoảng 34.354 ha sản lượng khoảng
197.716 tấn, bao gồm cả bưởi chùm. Năm 2016 Thái Lan trồng 26.059 ha với sản
lượng đạt 88,610 tấn.
Bảng 1.2. Diện tích, năng suất và sản lượng bưởi ở các châu lục và một số nước trồng
bưởi chủ yếu trên thế giới đến năm 2016
TT
Vùng/địa điểm
Diện tích thu hoạch
(ha)
Năng suất
(tạ/ha)
Sản lượng
(tấn)
1
Thế giới
358.724
252,957
9.074.176
2
Châu Phi
55.102
148,997
821.002
3
Chây Mỹ
77.349
215,780
1.669.073
4
Châu Á
222.244
291,943
6.488.281
5
Châu Âu
3.140
276,329
86.780
6
Châu Đại dương
889
102,373
9.096
7
Trung Quốc
105.640
441,331
4.662.202
8
Braxin
4.495
177,955
79.986
9
Ấn Độ
16.850
231,748
390.500
10
Thái Lan
26.059
88,610
230.909
11
Mexico
16.525
265,088
438.057
12
Việt Nam
4.200
118,120
497.288
Nguồn: FAOSTAT, 2016
PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the waterma
7
Ấn Độ: bưởi và bưởi chùm được trồng trên quy mô thương mại ở một số vùng.
Bưởi chùm là một loại quả được dùng để ăn sáng phổ biến ở nhiều nước, những vùng
khô hạn như Punjab là nơi lý tưởng với bưởi chùm. Bưởi có thể trồng được ở những
vùng có lượng mưa lớn và phát triển tốt ở vùng KonKan. Năm 2005, Ấn Độ xuất được
142.000 tấn bưởi và bưởi chùm. Năm 2016 sản lượng quả đạt 390.500 xếp thứ 2 về
sản lượng bưởi quả ở các nước Châu Á.
Trên thế giới hiện nay có 3 vùng trồng cam quýt chủ yếu, riêng đối với cây bưởi
là vùng Châu Mỹ, Địa Trung Hải và Châu Á. Trong đó khu vực Bắc Mỹ là vùng trồng
lớn nhất sau đó đến Chấu Á và Địa Trung Hải. Theo thống kê của FAO, năm 1997 sản
lượng bưởi của khu vực Bắc Mỹ là 3,497 triệu tấn chiếm 69,4 % sản lượng bưởi thế
giới, các quốc gia có sản phẩm bưởi quả ngồi khu vực Bắc Mỹ có sản lượng khoảng
1,541 triệu tấn chiếm 30,6 %.
Châu Á, là cái nôi của cam quýt, bưởi và cũng là khu vực sản xuất bưởi lớn trên
thế giới, năm 2016 với diện tích cho thu hoạch quả là 222.244 ha, năng suất 291,943
tạ/ha thì sản lượng đạt được là 6.488.281 tấn. Một số nước châu Á tuy có sản lượng
bưởi cao như Trung Quốc, Nhật Bản và Đài Loan, nhưng do hạn chế về trình độ canh
tác nên năng suất và chất lượng các giống bưởi ở vùng này còn thấp so với các vùng
khác. Công tác chọn tạo giống, kỹ thuật canh tác (trừ Nhật Bản, Trung Quốc, Đài
Loan) còn rất nhiều hạn chế so với các vùng trồng bưởi khác trên thế giới. Tuy nhiên
nghề trồng cam quýt ở châu Á là sự pha trộn của kỹ thuật hiện đại (Nhật Bản, Đài
Loan) và sự canh tác truyền thống như: Trung Quốc, Ấn Độ, Philippines,… Ở vùng
này hiện nay tình hình sâu bệnh hại trên cây có múi xẩy ra nghiêm trọng.
Về tiêu thụ bưởi, Nhật Bản là một thị trường lớn cho việc tiêu thụ bưởi.
Trong năm 2004 - 2005 bang Florida của Mỹ đã xuất sang Nhật Bản 4.755.972
thùng (80.851 tấn) bưởi tươi, năm 2005 - 2006: 6 - 7 triệu thùng (102 - 119 nghìn
tấn), năm 2007 - 2008: 8 triệu thùng (136 nghìn tấn). Nam Phi cũng xuất sang Nhật
6 triệu thùng (96.721 tấn) bưởi trong năm 2004 - 2005, tăng gần 1,5 triệu thùng so
với năm 2003 - 2004.
Tại Nga, khoảng 12 % người Nga xem quả có múi là loại trái cây ưa thích.
Quýt và cam là 2 loại quả phổ biến nhất trong khi đó bưởi vẫn được coi là loại quả quý
hiếm. Năm 2004 Nga nhập 40.000 tấn bưởi, tăng so với 32.000 tấn năm 2003, 33.000
tấn năm 2002 và 22.000 tấn năm 2001. Trong 9 tháng đầu năm 2005 Nga đã nhập
30.000 tấn bưởi. Như vậy, trong năm 2004 Nga đứng thứ 3 thế giới về nhập khẩu bưởi
sau Nhật Bản (288.000 tấn) và Canada (51.000 tấn), trong tổng số 464.000 tấn của
toàn thế giới. Các nước cung cấp bưởi chủ yếu cho Nga là Thổ Nhĩ Kỳ, Nam Phi và
Achentina.
PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the waterma
8
1.3.2. Tình hình sản xuất, tiêu thụ bưởi ở Việt Nam
Nước ta có 3 vùng trồng cây có múi chủ yếu, đó là:
Vùng Đồng bằng sơng Cửu Long: cây có múi (cam, quýt, bưởi, chanh) ở đồng
bằng sông Cửu Long có tổng diện tích 74.400 ha, chiếm 54 % và sản lượng 880.800
tấn/năm, chiếm 65 % so với cây có múi của cả nước. Đặc biệt có các giống cây có múi
nổi tiếng được người tiêu dùng ưa chuộng và mua với giá cao (bưởi Da Xanh của Bến
Tre; bưởi Năm Roi của Vĩnh Long, Hậu Giang; quýt Hồng của Đồng Tháp; quýt
Đường của Trà Vinh; cam Sành và bưởi Lơng Cổ Cị của Tiền Giang;…).
Vùng Bắc Trung bộ: theo thống kê năm 2009 diện tích cây có múi tồn vùng là
16.550 ha, trong đó có 12.520 ha cho thu hoạch. Trong vùng này có hai vùng bưởi đặc
sản đó là bưởi Thanh Trà của Huế , bưởi Phúc Trạch của Hương Khê, Hà Tĩnh. Với ưu
việt của mình diện tích bưởi Phúc Trạch ngày càng được mở rộng. đến nay, diện tích
bưởi Phúc Trạch lên đến 2.219,1 ha, trong đó có khoảng 1.391 ha đã cho quả, sản
lượng bình quân những năm gần đây đạt 15- 17 nghìn tấn/năm.
Vùng Trung du và miền núi phía Bắc: cây có múi ở vùng này được trồng ở
những vùng đất ven sông, suối như sông Hồng, sông Lô, sông Gâm, sông Chảy. Hiện
chỉ còn một số vùng tương đối tập trung là Bắc Sơn, Bắc Quang, riêng cây bưởi ở
vùng này có 474 ha chiếm 17,5 % diện tích cây có múi với giống bưởi Đoan Hùng
ngon nổi tiếng.
Theo số liệu tại bảng 1.3, những năm vừa qua, diện tích, năng suất và sản lượng
đã có sự tăng lên đáng kể, năm 2007 với diện tích cho thu hoạch là 31 nghìn ha, năng
suất 109,68 tấn/ha, sản lượng 340 nghìn tấn thì năm 2016 diện tích cho thu hoạch là
42,1 nghìn ha, năng suất 118,12 tấn/ha, sảng lượng 497,28 nghìn tấn. Cũng dễ dàng
nhận thấy rằng ở nước ta bưởi được trồng ở hầu khắp các tỉnh trong cả nước và có
nhiều vùng sản xuất tập trung nổi tiếng tới hàng trăm ha bưởi là: vùng bưởi Đoan
Hùng - Phú Thọ (khoảng 300 ha), bưởi Diễn Hà Nội (riêng xã Phú Diễn có khoảng 53
ha với 600 hộ trồng, xã Thượng Mỗ, huyện Hồi Đức - Hà Tây diện tích bưởi Diễn
khoảng 125 ha), Phúc Trạch - Hà Tĩnh (2.219,1 ha), Thanh Trà - Thừa Thiên Huế
(1.114 ha), Biên Hòa - Đồng Nai,…, đặc biệt là vùng bưởi đồng bằng sông Cửu Long.
Theo Viện nghiên cứu cây ăn quả miền Nam, chỉ riêng bưởi Năm Roi ở đồng bằng
sông Cửu Long diện tích đã khoảng trên 10.000 ha, sản lượng đạt 60.000 tấn/năm,
phân bổ chính ở tỉnh Vĩnh Long với diện tích 4,5 nghìn ha cho sản lượng 31,3 nghìn
tấn, chiếm 48,6 % về diện tích và 54,3 % về sản lượng Năm Roi của cả nước, trong đó
tập trung ở huyện Bình Minh 3,4 nghìn ha với sản lượng gần 30 nghìn tấn. Tiếp theo là
tỉnh Hậu Giang 1,3 nghìn ha. Giống bưởi Da Xanh mới chọn lọc cách đây hơn chục
năm nhưng diện tích trồng giống bưởi này ở Bến Tre đã khoảng 1.544 ha (Lương Kim
Oanh, năm 2011). Trồng bưởi là một nghề mang lại hiệu quả kinh tế cao cho người
PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the waterma
9
dân. Ở đồng bằng sông Cửu Long hiệu quả của trồng bưởi Năm Roi là rất cao vì giá
mỗi chục bưởi (14 quả) loại 1 thấp nhất là 68 ngàn đồng và lên đến 120 ngàn đồng
trong thời điểm từ tết Nguyên Đán đến tháng 5 âm lịch. Như vậy 1 công bưởi
(1000m 2) thu được vài chục đến cả trăm triệu đồng mỗi năm. Các hộ trồng bưởi Da
Xanh ở tỉnh Bến Tre đều thu nhập trên 150 triệu đồng/ha (Chen Qiu Xia and Huang
Pinhu, năm 2004). Ở Thượng Mỗ, Hà Tây người ta tính được hiệu quả kinh tế của
trồng bưởi gấp 4 - 5 lần so với trồng lúa. Giá trị thu nhập của 1 sào bưởi lên khoảng
trên 10 triệu đồng. Còn đối với bưởi Đoan Hùng thông thường những nhà trồng 30 cây
cũng thu được mỗi năm 15 - 20 triệu đồng/năm.
Bảng 1.3. Tình hình sản xuất cây bưởi ở Việt Nam giai đoạn 2007 - 2016
Chỉ tiêu
Năm
Diện tích cho
thu hoạch
Năng Suất
(tạ/ha)
Sản lượng
(tấn)
(ha)
2007
31.000
109,68
340.000
2008
32.000
112,50
360.000
2009
34.280
111,28
381.458
2010
36.042
111,01
400.126
2011
36.620
115,86
424.289
2012
37.407
116,94
437.463
2013
37.737
116,51
439.602
2014
38.813
120,23
466.630
2015
39.547
119,20
471.380
2016
42.100
118,12
497.288
Nguồn: FAOSTAT, 2016
Trước đây bưởi ở Việt Nam chủ yếu sử dụng ăn tươi và sản xuất bưởi của
nước ta chỉ đủ để cung cấp cho thị trường trong nước. Một vài năm gần đây đã có
một số cơng ty như Hồng Gia, Đông Nam đã bắt đầu những hoạt động như sản xuất,
áp dụng những biện pháp quản lý chất lượng theo GAP, đăng ký thương hiệu một số
giống bưởi ngon ở nước ta như Năm Roi, Da Xanh, Phúc Trạch,… với mục đích xuất
PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the waterma
10
khẩu ra thị trường nước ngoài. Bưởi Năm Roi ở đồng bằng sơng Cửu Long được
nhiều khách nước ngồi ưa chuộng. Hội Làm vườn huyện Vĩnh Cửu, Đồng Nai đã ký
hợp đồng xuất khẩu triên 40.000 trái bưởi đặc sản Tân Triều sang thị trường
Singapore với giá 18.000 đồng/kg (khoảng 220.000 đồng/chục). Riêng năm 2007,
toàn huyện đã bán được trên 100.000 trái bưởi và 25.000 lít rượu bưởi. Tồn huyện
có gần 2.000 hộ trồng bưởi với tổng diện tích khoảng 7.000 ha, tập trung chủ yếu tại
xã Tân Bình, Bình Lợi (Chen Qiu Xia and Huang Pinhu, năm 2004).
Hiện nay mặt hàng bưởi Da Xanh là đặc sản của tỉnh Bến Tre, đã được xuất
khẩu sang 50 thị trường khác nhau trên thế giới. Giá trị xuất khẩu của cây có múi ở
Việt Nam giai đoạn từ năm 2005 đến năm 2012 do Trung tâm Thương mại quốc gia
tổng hợp tại bảng 1.4
Bảng 1.4. Giá trị xuất khẩu của cây có múi tại Việt Nam (2005 – 2012)
Đơn vị tính: 1.000 USD
Năm
Loại quả
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Bưởi
0
17
0
0
26
195
699
1.291
Chanh
154
32
0
7
52
92
326
1.111
Quýt
24
44
126
148
21
44
25
98
Cam
0
3
11
4
12
22
74
15
Quả có
múi khác
381
26
79
8
20
59
32
187
Tổng
559
122
216
167
131
412
1.156
2.702
Nguồn: Trung tâm thương mại Quốc gia, 2012) [52]
Giá trị xuất khẩu cây có múi ở Việt Nam trong những năm vừa qua đã tăng lên
đáng kể, nếu năm 2011 giá trị xuất khẩu đạt 1.150.000 USD thì sang năm 2012 giá trị
xuất khẩu mặt hàng này của Việt Nam tăng lên 1.702.000 USD. Giá trị xuất khẩu tăng
mạnh nhất ở mặt hàng bưởi, chiếm tới gần 50% giá trị xuất khẩu của Việt Nam (đạt
1.219.000 USD năm 2012). Điều này chứng tỏ rằng, không những thị trường thế giới
có nhu cầu về sản phẩm bưởi quả Việt Nam, mà ngành sản xuất bưởi cũng đã tăng
đáng kể về diện tích, năng suất và sản lượng trong những năm vừa qua.
PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the waterma
11
Tập đoàn bưởi ở nước ta rất đa dạng, được trồng ở hầu khắp các tỉnh, đặc biệt
đã hình thành những vùng bưởi lớn với những giống đặc trưng mang tính đặc sản địa
phương. Một số giống nổi tiếng ở địa phương với mục đích sản xuất hàng hóa như:
- Bưởi Năm Roi: trồng nhiều trên đất phù sa ven sơng Hậu ở huyện Bình Minh,
tỉnh Vĩnh Long và tỉnh Hậu Giang. Theo Viện quy hoạch thiết kế Nông nghiệp - Bộ
Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, đến năm 2010 diện tích trồng bưởi Năm Roi ở
đồng bằng sơng Cửu Long là 13.000 ha, sản lượng 150.000 tấn. Không những tiêu thụ
trong nước, bưởi Năm Roi còn được xuất khẩu đi một số nước. Doanh nghiệp Hoàng
Gia đã đăng ký độc quyền kinh doanh thương hiệu bưởi Năm Roi Hoàng Gia và lập
trang web riêng nhằm quảng bá cho loại quả đặc sản này.
- Bưởi Da Xanh: có nguồn gốc từ ấp Thanh Sơn, xã Thanh Tân, huyện Mỏ Cày,
tỉnh Bến Tre, hiện trồng nhiều nhất tại xã Mỹ Thạnh An, thị xã Bến Tre. Toàn tỉnh
Bến Tre hiện tại có trên 4.000 ha. Ngồi tiêu thụ nội địa bưởi Da Xanh còn được xuất
khẩu sang một số nước như Mỹ, Thái Lan.
- Bưởi Đường Lá Cam: trồng nhiều ở huyện Vĩnh Cửu, tỉnh Đồng Nai, hiện nay
ở các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long cũng phát triển trồng nhiều giống bưởi này. Thời
vụ thu hoạch bắt đầu từ tháng 9 dương lịch, sản phẩm chủ yếu tiêu thụ nội địa.
- Bưởi Lơng Cổ Cị: là giống bưởi đặc sản của huyện Cái Bè, tỉnh Tiền Giang.
Hiện nay, diện tích bưởi Lơng Cổ Cị vào khoảng 1.700 ha, sản phẩm chủ yếu tiêu
dùng nội địa.
- Bưởi Thanh Trà: là một trong những đặc sản của tỉnh Thừa Thiên Huế, đã trở
thành biểu tượng của văn hóa ẩm thực Cố đơ Huế. Diện tích bưởi Thanh Trà ước
khoảng 1.114 ha, phân bố chủ yếu ở các huyện Hương Trà, Phong Điền, Hương Thủy
và thành phố Huế. Trong quy hoạch của tỉnh diện tích bưởi Thanh Trà tiếp tục được
mở rộng, tiến tới ổn định ở mức 1.400 ha.
- Bưởi Đoan Hùng: trồng tập trung chủ yếu ở các xã Chỉ Đám, Bằng Luân và
Cát Lâm của huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ trên đất phù sa ven sông Lô và sơng
Chảy. Bưởi Đoan Hùng có 2 giống là bưởi Tộc Sửu, nguồn gốc ở xã Chỉ Đám và bưởi
Khả Linh, nguồn gốc ở thôn Khả Linh, xã Đại Minh, huyện n Bình, tỉnh n Bái
với diện tích cây cho quả khoảng triên 300 ha. Trong những năm gần đây bưởi Đoan
Hùng liên tục mất mùa, năng suất, sản lượng giảm một cách rõ rệt, sản phẩm hiện
không đủ cho tiêu thụ nội địa.
- Bưởi Diễn: có nguồn gốc từ huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ, trước đây được
trồng nhiều ở xã Phú Diễn, xã Phú Minh, huyện Từ Liêm, Hà Nội, hiện nay đã được
trồng và phát triển tốt tại một số địa phương như: Hà Nội (Đan Phượng, Phúc Thọ,
Hồi Đức, Chương Mỹ, Quốc Oai,…); Bắc Giang (Hiệp Hịa, Tân Yên, Yên Thế,…);
PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the waterma
12
Hưng Yên (Văn Giang, Tiến Lữ,…) với diện tích ước khoảng trên 1.000 ha và đang
tiếp tục được mở rộng (Nguyễn Quỳnh Hoa, năm 2010).
- Bưởi Đỏ (bưởi Đào): giống này có nhiều dạng khác nhau, điển hình là bưởi
Đỏ Mê Linh, trồng nhiều ở huyện Mê Linh, tỉnh Vĩnh Phúc, bưởi Gấc ở huyện Đại
Hoàng, tỉnh Nam Định, huyện Hoài Đức, Hà Nội và một số tỉnh trung du miền núi
phía Bắc.
- Ngồi những giống bưởi chính kể trên cịn có nhiều giống bưởi ngon được
trồng rải rác ở các tỉnh trong cả nước như: bưởi Ổi, bưởi Da Láng (Biên Hịa, Vĩnh
Long), bưởi Luận Văn (Thanh Hóa), bưởi Quế Dương (Hoài Đức, Hà Nội) bưởi
Hoàng Trạch (Văn Giang, Hưng Yên). Ở mỗi vùng các giống bưởi đều có vai trị nhất
định trong sản xuất nơng nghiệp.
Trồng bưởi mang lại giá trị kinh tế cao. Người ta tính được hiệu quả của việc
trồng bưởi Diễn gấp 4 - 5 lần trồng lúa, giá trị thu nhập của 1 sào bưởi (360 m2)
khoảng trên 10 triệu đồng. Đối với bưởi Đoan Hùng, thông thường những nhà trồng 30
cây bưởi thu từ 15 - 20 triệu đồng/năm. Với các giống bưởi Da Xanh, Năm Roi thu
nhập lên tới 120 - 150 triệu đồng/ha.
Tập đoàn bưởi ở nước ta rất đa dạng, nhiều nguồn gen quý, nhiều giống có tiềm
năng xuất khẩu với giá trị kinh tế cao. Tuy nhiên, sản xuất vẫn mang tính tự phát, thiếu
quy hoạch nên cịn nhiều bất cập. Trong những năm gần đây hiện tượng mất mùa liên
tục xẩy ra với một số giống bưởi đặc sản, nguyên nhân cụ thể chưa được nghiên cứu
sâu. Để nâng cao và ổn định năng suất, phẩm chất của các giống bưởi đặc sản cần có
những nghiên cứu cơ bản cho từng giống, ở mỗi vùng sinh thái khác nhau.
1.4. CÁC YÊU TỐ NGOẠI CẢNH ẢNH HƯỞNG ĐẾN SINH TRƯỞNG, PHÁT
TRIỂN CỦA CÂY CÓ MÚI VÀ CÂY BƯỞI
Cây bưởi là lồi cây ăn quả có tính thích ứng rộng, phân bố rộng rãi, thích nghi
với khí hậu nóng ẩm vùng nhiệt đới. Tuy nhiên, yếu tố khí hậu thời tiết cũng ảnh
hưởng lớn tới sinh trưởng, mã quả, độ lớn quả, năng suất và chất lượng quả.
1.4.1. Đất và dinh dưỡng
Cây bưởi có thể trồng trên nhiều loại đất khác nhau như: đất thịt nặng ở đồng
bằng, đất phù sa châu thổ, đất đồi núi, đất phù sa cổ, đất thịt nhẹ, đất cát pha, đất bạc
màu,… Tuy nhiên nếu trồng bưởi trên đất xấu, nghèo dinh dưỡng cần phải đầu tư thâm
canh cao, hiệu quả kinh tế sẽ tốt hơn (Ngơ Xn Bình, năm 2010). Cây bưởi có thể
trồng được trên đất có độ pH từ 4 - 8 nhưng thích hợp nhất là từ 5,5 - 6, điện thế oxy
hóa khử Eh ˃ 300 mV. Ở độ pH này các nguyên tố khoáng cần thiết cho cây bưởi phần
lớn ở dạng dễ tiêu, nếu là đất chua nhất thiết phải bón vơi để nâng cao độ pH cho đất.
Đất trồng bưởi cần có độ thống cao, nồng độ oxy phải lớn hơn 4 % cây mới sinh
PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the waterma
