Luận văn thạc sĩ hướng dẫn học sinh lớp 6 sử dụng bản đồ tư duy để lập dàn ý cho bài văn miêu tả

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

PHẠM THỊ HỒNG NHUNG

HƯỚNG DẪN HỌC SINH LỚP 6 SỬ DỤNG BẢN ĐỒ TƯ DUY
ĐỂ LẬP DÀN Ý CHO BÀI VĂN MIÊU TẢ

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM NGỮ VĂN

Hà Nội - Năm 2016


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

PHẠM THỊ HỒNG NHUNG

HƯỚNG DẪN HỌC SINH LỚP 6 SỬ DỤNG BẢN ĐỒ TƯ DUY
ĐỂ LẬP DÀN Ý CHO BÀI VĂN MIÊU TẢ

Chun ngành: Lí luận và PPDH bộ mơn Ngữ Văn
Mã số: 60 14 01 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM NGỮ VĂN

Người hướng dẫn khoa học:TS. NGUYỄN THỊ BAN

Hà Nội - Năm 2016

ỜI CẢM
h

h h

i

i “Hướng dẫn học sinh lớp 6 sử dụng

BĐTD để lập dàn ý cho bài văn miêu tả”
h
-

ih

i

gi
Q

TS Ng

gi

- g
g i

Th
i

Ng

N i

Th

T i i
TS Ng

g
gi

g

h
h

gi

S

h

ih

hi
g

g i
g

h h

i i
hh

i

i
h

g h

N

h

h

g i
i

h

ih
i

i

i
h

i
i

g h
h

gi

i

h

h h
N i h g
T

gi

h m Th H n

i

hun


D NH MỤC C C CHỮ C I VI T TẮT
STT

V TT T

1

N

Y

TD

2

BT

i

3

CCGD

i

4

h gi

i h

5

GV

i

6

HS

7

PPDH

Ph

8

THCS

T

9

TN

Th

g
i

i h

ii

g h
gh
ghi

h


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Thống kê bài học về văn miêu tả trong chương trình Ngữ văn 6 kì II ........... 35
Bảng 1.2.

t quả th ng kê t

qu n ni m về v i tr

c

p dàn

.......................37
Bảng 1.3.

t quả thống kê thực trạng dạy học BĐTD c

Bảng 1.4.

t quả thống kê t

Bảng 1.5.

t quả khảo s t S về m c

Bảng 1.6.

t quả khảo s t t

Bảng 1.7.

t quả khảo s t S về m c

Bảng 3.1. Ph n bố

.................................... 39

nh gi về BĐTD ............................................... 40
hi u quả c

S về m c

BĐTD ..................................... 41

hi u quả c

BĐTD .............................. 43

thực hi n th o t c

p dàn ........................ 44

bàn và gi o viên thực nghi m .................................................... 79

Bảng 3.2. Bố tr số ư ng thực nghi m sư phạm............................................................. 79
Bảng 3.3.

t quả thống kê

p TN và Đ ..................................................................... 101

iii


DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1.1. Sơ ờ minh họ cấu trúc b nh ngữ nghĩ .................................................... 15
Hình 1.2. Chýìc nãng, vai tr ca v no trong cc k nãng tý duy râìt câÌn
thiêìt cho hot ðơịng ghi ch v tý duy ..................................................................... 19
Bi u

ồ

Bi u

ồ th

hi n k t quả khảo s t s u gi

nghi m

iv

học thực


MỤC ỤC
L ic

……………………………………………………………………….… i

Danh m c các ký hi u, các ch vi t t …………………………………………… ii
Danh m c các b g ………………………………………………………… …...iii
Danh m c các h h

…………………………………………………… ……

i

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
1. í do lựa chọn đề tài ..........................................................................................1
1.1. Xuất phát từ tầm quan trọn của việc lập dàn ý khi làm văn nói chun và
làm văn miêu tả nói riên ...................................................................................1
1. . Xuất phát từ th c tr n d

học văn miêu tả

Trun học

s .............2

1. . Xuất phát từ khả năn và hiệu quả của việc sử dụn bản đ tư du để lập

dàn ý cho bài văn miêu tả....................................................................................3
2. ịch sử nghiên cứu .............................................................................................4
.1.

hiên cứu về lập dàn ý cho bài văn miêu tả .............................................4

. .

hiên cứu về bản đ tư du và ứn dụn bản đ tư du vào d

học nói

chun , để lập dàn ý cho bài văn miêu tả nói riên ............................................7
ề bản ờ tư duy .....................................................................................7
ng d ng bản ồ tư duy trong dạy học ................................................10
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................12
.1. Mục đích n hiên cứu .................................................................................12
. . hiệm vụ n hiên cứu .................................................................................12
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................12
4.1. Đối tượn n hiên cứu ................................................................................12
4. . h m vi n hiên cứu ...................................................................................12
5. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................13
6. Cấu trúc của luận văn .....................................................................................13
CHƯ NG 1 C

SỞ Í UẬN VÀ THỰC TIỄN CỦ VIỆC ỨNG DỤNG ....14

BẢN ĐỒ TƯ DUY ẬP DÀN Ý CHO BÀI VĂN MIÊU TẢ ỚP 6 .................14
1.1. Cơ sở lí luận ...................................................................................................14
1.1.1.

í thu t Bản đ tư du .......................................................................14

v


1.1.1.1.
c

Nguồn gốc c

bản ồ tư duy và sự r

i

thuy t Bản ồ tư duy

Tony Buz n ...............................................................................................14

1.1.1.2.

h i ni m bản ồ tư duy ................................................................16

1.1.1.3.

Đặc trưng c

1.1.1.4.

ch tạo

p bản ồ tư duy ............................................................21

1.1.1.5.

u i mc

bản ồ tư duy .............................................................22

1.1.2.

bản ồ tư duy .........................................................19

ập dàn ý cho bài văn miêu tả lớp 6 ...................................................23

1.1.2.1.

Qu n ni m về

1.1.2.2.

Qu n ni m về văn miêu tả ..............................................................26

1.1.2.3.
1.1.3.

ch

p dàn cho bài văn ..............................................23

p dàn cho bài văn miêu tả ................................................29

Khả năn ứn dụn bản đ tư du để lập dàn ý cho bài văn miêu tả
32

1.1.3.1.

ơ sở ng d ng bản ồ tư duy

1.1.3.2.

c c ch ng d ng bản ồ tư duy

p dàn cho bài văn miêu tả .32
p dàn cho bài văn miêu tả

33
1.2. Cơ sở thực tiễn ..............................................................................................35
1. .1.

i dun d

học lập dàn ý cho bài văn miêu tả

chư n tr nh

văn 6 ...................................................................................................................35
1. . . Th c tr n d

học lập dàn ý cho bài văn miêu tả lớp 6 và sử dụn bản

đ tư du để lập dàn ý cho bài văn miêu tả ......................................................37
CHƯ NG 2 TỔ CHỨC HƯỚNG DẪN HỌC SINH ỚP 6 SỬ DỤNG BẢN
ĐỒ TƯ DUY ĐỂ ẬP DÀN Ý CHO BÀI VĂN MIÊU TẢ .................................47
2.1. Ý nghĩa của việc sử dụng bản đồ tư duy để lập dàn ý cho bài văn miêu tả
...............................................................................................................................47
2.1.1. ử dụn bản đ tư du phát hu tối đa khả năn tư du và sán t o
của học sinh tron quá tr nh lập dàn ý cho bài văn miêu tả ...........................47
2.1.2. ử dụn bản đ tư du tăn khả năn liên tư n , tư n tượn của học
sinh tron quá tr nh lập dàn ý cho bài văn miêu tả .........................................48
.1. . ử dụn bản đ tư du t o hứn th học tập và h nh thành thói quen
làm việc khoa học cho học sinh ........................................................................49
2.1.4. ử dụn bản đ tư du

i p ti t kiệm thời ian tron quá tr nh t o dàn

ý cho bài văn miêu tả .........................................................................................49
2.2. Tổ chức dạy học bản đồ tư duy để lập dàn ý cho bài văn miêu tả ...........49

vi


. .1. Mục tiêu ...................................................................................................50
. . . T chức học sinh sử dụn bản đ tư du để lập dàn ý cho bài văn miêu
tả .........................................................................................................................50
ư ng d n học sinh kĩ năng s d ng bản ồ tư duy

p dàn cho

bài văn miêu tả ................................................................................................51

2.2.2

R n uy n kĩ năng s d ng bản ồ tư duy

p dàn cho bài văn

miêu tả .............................................................................................................55
2.3.

y dựng hệ thống bài tập r n ĩ năng sử dụng bản đồ tư duy để lập dàn

ý cho bài văn miêu tả ...........................................................................................59
2.3.1.

u ên tắc xâ d n hệ thốn bài tập ...................................................59
Nguyên tắc ảm bảo t nh thống nhất .................................................59
Nguyên tắc

dạng ...........................................................................60

Nguyên tắc vừ s c, tạo s c ..............................................................60
. . . Miêu tả chi ti t hệ thốn bài tập .............................................................61
2.3.2.1. Hon thiêịn bn ðơÌ tý duy ...........................................................61
2.3.2.2. Pht hiêịn lơÞi ca bn ðơÌ tý duy .............................................69
2.3.2.3. To lâịp dn bãÌng bn ðơÌ tý duy ..........................................73
CHƯ NG 3 THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ...........................................................80
3.1. Mục đích thực nghiệm ..................................................................................80
3.2. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm ..............................................................80
. .1. họn học sinh ..........................................................................................80
. . . họn iáo viên .........................................................................................80

3. . . họn đ a bàn th c n hiệm......................................................................81
3.3. Nội dung thực nghiệm ..................................................................................81
3.4. Tổ chức thực nghiệm ....................................................................................86
3.5. Đánh giá ết quả thực nghiệm ...................................................................100
.5.1. K t quả đ nh tính ...................................................................................101
.5. . K t quả đ nh lượn ................................................................................102
T UẬN VÀ
TÀI IỆU TH M

HUY N NGHỊ .......................................................................104
HẢO ....................................................................................106

PHUò LUòC ...........................................................................................................111

vii


viii


MỞ ĐẦU
1. Lí do lựa chọn đề tài
1.1. Xuất phát từ tầm quan trọng của việc lập dàn ý khi làm văn nói chun
và làm văn miêu tả nói riêng
L

c hi u là hai tr c chính c a d y h c Ng

c

g

cc

S T

v i nhi u ki
h

g

hL

h

i ó

g

ó

g i g

g

g h

i vi t t

cm

khi nh

S h

. Vì th , nhi

g

ó

ng b

S h

h c hi n kĩ

ki

ýh

ng c a bài vi

g

Khi

ó

… Vi c rèn luy n từng kĩ

h

g ó

i

, m ch l c v b c c, ngoài

i

i c vi

g

i vi

i

là ki

V

i

giúp HS hình thành kĩ

S

ng, dùng ngơn ng
i

i

ẽ h

i

i

ý)

g

ng bằ g

, HS không chỉ c

c theo m t tr t t h p lí (l

g i

hh

ng

nh.

g

ng sẽ tái hi n (
i

i

c làm quen và rèn luy n từ b c Ti u

tái hi n l i

h

tái hi n chân dung c

a bài vi t. Vì th , có th coi, dàn ý là

ý

bài và ch

i mc

i

c

c coi tr ng vì th HS ho c loay

n rõ ràng v ch

V

g

h

, l p ý m t cách cẩn tr ng, HS c n chú ý l p dàn ý cho bài vi t c a

so v i yêu c u c

T

ý, l p

, sai ki u bài.

mình. L p dàn ý t

i

,

g i t bài ngay sau

h c b nhi u cơng s c vi

có th t o l p m
vi c tìm hi

i g gi

ng m c các lỗi khi t o l
h

i
h ý h m chí l

i

c: tìm hi
S

a q trình t o l

h

n l i có

c: tìm hi u ề; tìm ;

, thi u ý, s p x p các ý l n x n, b c c thi u m ch l

h

c làm quen

n hoàn chỉnh.

dàn ý và ki m tra. Thói quen c a ph

g

S

ol

i vi t ph i th c hi n tu n t

Tuy nhiên, trên th c t

g

g

g h

l p dàn ý; vi t bài và ki m tr bài vi t Từng kĩ
g

h

ng ti p

n khác nhau: tự sự, miêu tả, bi u cảm, ngh lu n, thuy t

minh … Mỗi ki
i

g h

he h

g

i m tiêu bi u.
h

i

ng miêu t , d

ý) mà còn ph i s p x
cm

ng. N u thi u dàn ý, bài vi

ng v

í h
h

ý
i

o
i

-

ng m c các lỗi sau:

ng miêu t hi n lên thi u chân th c và c th do các ý l n x n ho c thi u các
1

i m c n thi t; khơng có tính m ch l c do thi u s phù h p gi a ch
ng miêu t hay gi
Nh

i

ng v i

i m

v i

i

c tái hi n.

y, l p dàn ý là m t thao tác khơng th thi u trong q trình t o l p các

lo i

ói h

g

i

nói riêng. L

ý ó

i

hh

ng

cho c bài vi t c a HS.
1.2. Xuất phát từ th c tr ng d y học văn miêu tả

Trun học

V

g

i

là m t trong nh ng ki u bài quan tr

ng ph
v i nh

g

ti p t
g

h

i

g

S

c rèn luy n v

gi

h

ỳ 2.

thu

i

g

hL

i

v i

p4

v t, con v t, cây c i
i

ng m r

n c p THCS, HS quay l i v i ki

Ng

g h

c làm quen v i ki u bài từ cu i h c kỳ

ng miêu t

i và c h

s

p 5, HS

gh

i

g m

g h

mỗi b c h c, m c tiêu d y h c ki u bài này có s
ng HS. Tuy nhiên, t u chung l i, d y h

g

h

i, tùy

i

c nh ng m c tiêu sau: M t là hi u khái ni m và ặc trưng c

h

ph i

t

văn bản miêu tả

phân bi t ư c v i các ki u bài khác; hai là bi t s d ng các thao tác quan sát,
tưởng tư ng, so sánh, nh n xét trong àm văn miêu tả; ba là bi t tìm ý và l p dàn ý
cho bài văn miêu tả; bốn là bi t vi t oạn văn, bài văn miêu tả; năm à bi t trình
bày mi ng m t bài văn miêu tả trư c t p th ; sáu là bồi dưỡng những tình cảm
trong sáng, tình yêu v i cu c sống, con ngư i. [7]
Tùy từ g

i

ng HS mà GV có nh

ch c d y h c phù h p. Trong d y h

i g

V h

ng s d ng m t s

lý h

h

h

g h

L

g h

ói h
g h

í h

y h c, hình th c t

g

i

yh

he

g h
V h

th c v ki u bài mà còn t p trung rèn luy n cho HS nh ng kĩ
M
h

í h

i cùng c a d y h

g th c bi

t nh
h g

h

g h

L

S

nói

h

h

g hỉ cung c p tri
g

ol

t ol

n.
n theo m t

nh. Trên th c t , th i gian rèn luy n các kĩ

g ol p

. Không nh ng th , m t b ph n không nh GV s d ng

y h c truy n th ng, thiên v vi c truy n th m t chi

tý

ng và cách làm cho HS khi n các em không h ng thú v i vi
ni m vui sáng t o ngơn từ. Vì th , nhi u gi d

thành gi

và tr bài ki u h c thu c, n ng n và thi u tính sáng t o. Bên c h ó
2

i
c - chép
ch

ng


c a HS trong quá trình t o l

n ngày càng gi m. Từ s thi u h t v tri th c

ki u bài d

g i c hình thành kĩ

n nh

g hó h

g

i n vi c vi t bài

tr thành áp l c n ng n . Không chỉ v y, v n s ng h n hẹ
ng, s
rỗ g

i

h

í

ng

ng b gi i h n t o nên nh ng bài vi t ho c ngô nghê ho c sáo

ó

g

í

tr ng c a các kĩ

S
g

u và khơng nh n th

ol

nc

g h

ĩ

g

c t m quan

n thi

hi

miêu t .
1.3. Xuất phát từ khả năn và hiệu quả của việc sử dụn bản đ tư du để
lập dàn ý cho bài văn miêu tả
K từ khi xu t hi n vào cu i th p niên 60 c a th kỷ XX
Buzan sáng t
TD h y

3 0 tri

g h

h

i s d ng. N
i h

i

i

TD h

h

h

hi
h

i,

g h hi n nay,

ng, s d ng trong nhi u lo i ho t

g

TD

h

gý

ng, ti

c s d ng trong nhi u tình hu ng d y h

n i dung, ơn t p m t ch

ói

c coi là m t trong nh ng kỹ thu t d y h c
g

g ghi h sáng t o v i các n i dung h c t p; t o h

TD

i

ng ph thơng nói chung và d y h c mơn Ng

tích c c nhằm kích thích và phát huy t i
ng kh

h

g hi u lĩnh v c khác nhau.

Trong d y h c
i g

g

c s d ng trong lĩnh v

thành công c

ng c

T

h ng minh s h u d ng c a nó trong nhi u lĩnh v c và

ngày càng ph bi n v i h
ó

TD

h

ề; trình bày tổng quan m t ch

S;

g h
h

h

h

g
g

i

“tóm tắt

ề; chuẩn b

tưởng cho

m t báo cáo hay m t buổi nói chuy n, bài giảng; thu th p, sắp x p

tưởng; ghi

chép khi nghe bài giảng” [5]
khác nhau, vi c s d
S d

g

thác các
ng v

g

TD

TD

ý h

i

g ó

g

i

ng HS

g i nhi u hi u qu tích c c.

l

i mc
i

các b c h c khác nhau v i nh
i

i

ng miêu t , t o ti

í h hí h h

g

ừa giúp HS m r ng khai
cho nh

g i

g

ng

g o vừa có th k t h p v i vi c s p

x p các ý theo m t th t h p lí m t cách thu n ti n và nhanh chóng. Bên c h ó

v i HS l p 6, vi c s d g
không chỉ nhằm c ng c kĩ
em t do sáng t o m

“

ng nét, màu s c, hình vẽ
g

p dàn ý mà còn t o h

hẩm ngh thu ”
3

g

g h

t o l p m
h

u n cá nhân.

e

TD
các


Xu t phát từ h

g ý

h

g

i

a ch

i “Hướng dẫn học

sinh lớp 6 sử dụn BĐTD để lập dàn ý cho bài văn miêu tả”
xem xét v i
h

h

g hỉ ừ g
h

g

ỹ h

i
h

i

i

ý h
g

h

g

g

c

i

i

ó ghĩ

g

i hh

h

TD h

g

TD

í h

ih

2. Lịch sử nghiên cứu
2.1. Nghiên cứu về lập dàn ý cho bài văn miêu tả
Ti

L

i

h

Ph
h

i
h

g
g

g h
g i ý h

g h

i

g

g hi

g

g
i

hT
ĩ

h h

i

g

L
g

g

ừ
ghi

h
h

hi

gi

Trong cu n Ngh thu t làm vãn (1976), nhóm các tác gi ngý i Pháp J.Brun,
A.Doppagne, J.Chevalir ðã ðýa ra ð nh nghĩa v miêu t và m t quan ni m toàn
di n v t ngý i là ph i t c hình dáng ð n hành ð ng c a con ngý i, chú ý t tính
cách c a h .
Nhà ngôn ng h c ngý i Pháp Phillippe Hamon trong cu n Introduction à ’
anly se du descriptif (1981) lý gi i týõÌng tâịn v nãng l c miêu t , nh ng d u hi u
miêu t , ch c nãng c a miêu t trong vãn b n ngh thu t, và chỉ ra nh ng c p ð
c a miêu t ...
Tác gi ngý i Mỹ Frederick Crews trong cu n Handbook (1987) ðã xây d ng
m t s lý thuy t v t p làm vãn - vãn miêu t , tý ng thu t, ngh lu n... Trong ph n
“Nh ng chi n lý c miêu t và tý ng thu ”

gi ðýa ra quan ni m khá ð y ð v

miêu t và m t s ð c ði m v ngôn ng miêu t trong vãn b n ngh thu t nhý:
ngôn ng c th ch ng l i ngôn ng trừu tý ng, ngôn ng riêng bi t ch ng l i ngôn
ng chung, miêu t là sáng t o m t b c tranh, ngôn ng miêu t là ngôn ng tý ng
hình... ð c bi t, tác gi nêu rõ quan ði m c a mình v “ði
trong miêu t The ðó “ði

h ”(

i

f iew)

h ” ý c h t hi u theo nghĩa ðen là v trí quan sát

tĩnh ho c ð ng tuỳ theo ý ð nh t c a ngý i vi t, nhằm l t t h t ý nghĩa sinh ð ng,
s ng và th c c a ð i tý ng miêu t . Yì nghĩa th hai c

“ði

h ”

h ið ,

quan ði m c a ngý i vi t khi miêu t . Ðó là cách nhìn nh n ð i tý ng miêu t có

4


nhi u suy xét hõn, là cách nhìn s v

“

chi ph i b i nh ng phán ðoán c a b n

thân ngý i vi ”.
Bên c nh ðó cịn có th k ð n lý thuy t v vãn miêu t c a Gerad Vigner
trong Ðọc - từ vãn bản ð n ý nghĩa (1979), A. I. Domasõniep trong Giải thích vãn
bản ngh thu t (1989),...
Sõ lýõịc vêÌ nhýÞng quan ðiêỊm ca cc tc gi kêỊ trên, chng tơi c
thêm nhýÞng gõịi gi triị gip cho viêịc xc ðiịnh nhýÞng vâìn ðêÌ l lịn
vêÌ vãn miêu t trong nh trýõÌng phơỊ thơng sng r hõn.
ÕỊ Vi t Nam, vãn miêu t là m t ki u bài vãn quen thu c trong chýõng trình
Ti u h c và THCS từ r t lâu nay. Vì th , vãn miêu t ðý c các nhà ngôn ng h c và

giáo d c h c quan tâm.
Trý c Cách m ng tháng 8/1945, vãn miêu t ðã ðý c ð c p t i trong các cu n:
Vi t - Hán vãn khảo (Phan K Bính -1930), Q́c vãn giáo khoa thý (Tr n Tr ng Kim,
Nguy n Vãn Ng c, Ð ng Ðình Phúc, Ðỗ Thân -1935)... Tuy nhiên, các tác gi m i chỉ
ðýa ra quan ni m h t s c sõ lý c v vãn miêu t .
Từ sau Cách m ng tháng 8/1945, vãn miêu t m i chính th c ðý c ðýa vào
ging d y trong nhà trý ng ph thông. M t s tác gi có nhi u cơng s c trong
nghiên c u và d y h c vãn miêu t th i kỳ này nhý Nghiêm To n, Thái Huy, Từ
Phát, Minh Vãn, Xuân Tý c... Trong ðó, ðáng chú ý là Nghiêm To n, ngý i có tý
tý ng ti n b , g n v i tý tý ng phát huy tính tích c c c a HS. Trong Vi t lu n,
Nghiêm To n c ng ðã quan tâm t i vi c xây d ng các bài t p nhằm rèn luy n nãng
l c vi t vãn miêu t , chỉ có ði u là các bài t p này không ðúng nhý ý mu
tr ng kh nãng con trẻ”

“

a ơng. Bên cnh ð phi kêỊ ðêìn cơng triÌnh Nghêị

thịt viêìt vãn [71] ca Phm Viêịt TuÌn. Trong cơng triÌnh ny tc gi
ð thýịc sýị cơng phu khi triÌnh by chi tiêìt vêÌ vãn miêu t: týÌ ðãịc trýng
ca mơ t, phân hng vãn mơ t ngun tãìc ca kiêỊu bi cho ðêìn
nhýÞng hýõìng dâÞn vêÌ týÌng thao tc: phân tiìch ðêÌ, tiÌm v lâịp dn .
NgýõÌi ðc c thêỊ tiÌm thâìy õỊ cìn sch ð nhýÞng mơ hiÌnh dn cho
týÌng dng bi c thêỊ, nhý t mơịt cnh bâìt ðơịng, t phong cnh tiÞnh
hay ðơịng nhýng bao la, t mơịt nhân vâịt.

5


Cho ðêìn trýõìc CCGD vãn miêu t vâÞn chiỊ l mơịt bơị phâịn nh

trong cơng triÌnh nghiên cýìu ca cc tc gi. TýÌ sau nãm 1981, vãn miêu t
cng nhý phýõng php dy hc lm vãn miêu t dâÌn dâÌn ðýõịc ch trng
hõn, týõng xýìng võìi viị triì ca n trong chýõng triÌnh dy hc lm vãn týÌ
TiêỊu hc ðêìn PhơỊ thơng.
Tc gi NguÞn Triì l mơịt ngýõÌi ð dnh nhiêÌu tâm sýìc cho viêịc
nghiên cýìu vêÌ vãn miêu t v viêịc dy hc vãn miêu t. NhýÞng cơng
triÌnh ca tc gi ch ìu viêìt cho chýõng triÌnh tiêỊu hc nhýng trên
thýịc têì c thêỊ ðýõịc vâịn dng ðơìi võìi hot ðơịng dy hc vãn miêu t
õỊ lõìp cao hõn. Ngay từ nãm 1984, tác gi ðã có các bài nghiên c u: M t số vấn
ðề về dạy học vãn miêu tả ở l p 4, M t số vấn ðề về dạy học vãn miêu tả ở l p 5.
Ð c bi t, trong cu n Vãn miêu tả và phýõng pháp dạy vãn miêu tả ở ti u học
(1993), tác gi ðã trình bày khá rõ quan ni m c a mình v vãn miêu t , ð c ði m
c a vãn miêu t , trên cõ s ðó, tác gi ði sâu phân tích phýõng pháp d y các ki u
bài vãn miêu t trong chýõng trình CCGD.
Hai tác gi Ðỗ Ng c Th ng và Ph m Minh Di u c ng dành s nghiên c u
khá kĩ lý ng v vãn miêu t . Trong cu n chuyên lu n Vãn miêu tả trong nhà trý ng
phổ thông (2003), các tác gi không nh ng phân tích, chỉ ra nh ng ð c ði m và yêu
c u c a vãn miêu t mà còn chỉ ra phýõng hý ng ð h c và làm t t vãn miêu t
trong chýõng trình – SGK m i.
Bên cnh ð, hng lot nhýÞng cìn sch nhý Vãn miêu taÒ và k
chuy n chọn lọc (V Tú Nam, Ph m H , Bùi Hi n, Nguy n Quang Sáng - 1995),
Ðọc vãn và luy n vãn (Tr nh M nh, Nguy n Huy Ðàn - 1995), Vãn miêu taÒ tuy n
chọn (Nguy n Nghi p, Vãn Giá, Nguy n Trí, Tr n Hồ Bình - 1997), M t sớ kinh
nghi m vi t vãn miêu t (Tơ Hồi - 1999), ... khơng chiỊ ðýa ra cc bi vãn
mâÞu ðêỊ HS tham kho m cn triÌnh by vêÌ l thuìt lm vãn miêu t,
trong ð ch ðêìn mc ðiìch ca vãn miêu t ðêỊ phân biêịt võìi cc
kiêỊu bi khc, cc thao tc v cch lm mơịt bi vãn miêu t, dýịng
ðon vãn, trau chìt týÌ ngýÞ trong diêÞn ðt.
Vãn miêu t ðýõịc dy õỊ c bâịc TiêỊu hc v THCS nhý mơịt
kiêỊu bi ðơịc lâịp. Trên thýịc têì, nhýÞng cơng triÌnh vêÌ phýõng php dy

6


hc kiêỊu bi ny õỊ TiêỊu hc dýõÌng nhý chiêìm tiỊ lêị lõìn hõn. Ngoi
cc sch, c thêỊ kêỊ ðêìn mơịt sơì lịn n Tiêìn siÞ tiêu biêỊu vêÌ dy hc
vãn miêu t l: Xây dựng h thớng bài t p rèn luy n kỹ nãng vi t vãn miêu tả cho
học sinh ti u học (2008) ca tc gi Xn Thiị Nguịt H, Rèn luy n kĩ năng
vi t mạch lạc trong văn miêu tả cho học sinh l p 5 (
Ph

g Th
h

h

i

gi Ng

Th

H thống bài t p rèn luy n năng ực qu n s t, tưởng tư ng trong dạy

học văn miêu tả ở THCS (
ó

)

)

g h
h
hi

ý h

g
h

h

gi Ph
i

hi

g

i

Mi h Di
g h

h

i

h

i

g h

g

h

g

gg i

g

2.2. Nghiên cứu về bản đồ tư duy và ứng dụng bản đồ tư duy vào dạy học
nói chung, để lập dàn ý cho bài văn miêu tả nói riêng
. .1. ề bản đ tư du
T

i

ơng h

g

N

h

g

3 T

g g

i

Ng

h

i hi

g

i

h

g

g

i T

g

h

g
hi

g

c tính c
hình nh; nh
i mc

i
TD
g

i

h

i

h
h

g

g

hẳ g

nh s

ng c a nó t i
TD

g

h

ó
h

g
i

hi
g

h gi i thi u Cẩm

i

g
h

g

TD
g

i

g h

g

h

g h

i

g i S d ng tr
i
h

h

h i V h

g

V
ó

i g

TD

g h

ằ g i
i

i

h

h

g hi

h

h

gi
i

h

h h hi

i
h

bạn T

h

hi

ó

tu c

TD

g

nang v n hành b não h

ẻ

TD
gi

g

i

gi i hi
g gi i thi u

i t c a công c này thông qua h ngôn ng ,
g

c

g

o và gi i quy t v

;

i b ng li t kê truy n th ng; ng d ng th c ti n cho bài

gi ng, h i h p, bài thuy t trình và bài vi t...
u th p niên 1990, d a trên nh ng nghiên c u lí lu n và tr i nghi m
th c ti n, Tony Buzan vi t cu n Bản ồ tư duy [
TD hi h th ng hóa n n t g

] Nó

h h

khoa h c cho s hình thành c
7

ẩ

g
TD;


nguyên t c, kĩ thu t xây d ng m
lĩnh v c khác nhau c

TD

n; ng d ng c

TD

g h ng

i s ng.

Nền tảng và ng d ng c
m t cu n sách khác

Bản ồ tư duy (Ultimate book of mind maps) [19] là

g chú ý c a Tony Buzan xu t b n

trình này, tác gi nêu ra nh ng câu h i
có mu n mình có th nghĩ ra

2005. Trong công

g chú ý liên quan

c nhi u ý

ng

n

c gi

h “ n

t phá cùng nh ng cách gi i

quy t v n

y sáng t o? Ghi nh các thông tin và d dàng h i

ng l i sau ó

ngay c khi

g ch u nhi u áp l c?

ra? Tr thành

t

c nh ng m c tiêu

nhà qu n lí th i gian xu t s c? T tin th c hi n ph n thuy t trình c a
ó m t l n n a, ông nêu ra quan ni m v
sao

i, h

ng d n s d ng

cu c s ng

thành

g
ại

h

TD

g

hi

i-

R SP

h h

i h

T

g
h
ằ g

h ó
ó

gi

h h

g ghi

h

p sơ ờ tư duy hi n

T

TD

g

g
i

í h

h

h

i

h

g

h

h

h

TD
h

g l c sáng t o c a con

g…

g ti
Nh

lí gi i t i

nâng cao “ c m nh trí tu ” l p k ho ch cho

thông minh hơn [22].

TD hi
h

TD khám phá sâu h

TD mang l i hi u qu cho nhu c u h c h i và

g

h? ” Từ

ỗi g

g
i

gi

g h

g h i h

g

g hi

T

ghi

i

g

hi

L p Sơ ồ tư duy (Mind M pping), Làm ch trí nh c a bạn (Master

your memory), Sách dạy ọc nhanh (The Speed reading book), Công c tư duy hi u
quả nhất – Công c sẽ àm th y ổi cu c sống c a bạn ( ow to Mind M p), Đ có
trí nh hồn hảo (Bri i nt Memory), Sơ ồ tư duy trong kinh do nh, S c mạnh c a

trí tu sáng tạo (The power of cre tive Inte igence),

c ch

nh th c các kỹ năng

giao ti p xã h i c a bạn (The power of Social Intelligence), S d ng b não

cải

thi n s c khỏe th chất ( e d Strong)…
h

h

ẻ

ỹ h

h
g

TD- T

i
ghi h

i hi

h

í h

T

8

i

g
h

5

gi Nh
ó

h h

ừ
í


h

i h

g

ghi

g

g

g

hT
g

h

hi

TD h

h

i

g h

gi Th

g

ng, tác gi khẳ g

bằng cả b não T

gi

v c trong th c ti

is

hỉ
g

eW

ff –

g
g

g
g

h

i c gi i thi u l i kĩ thu t xây d ng m t

nh b n ch t c a nó – ó

h

h

g

ng d ng Bản ờ tư duy [70] – cu n sách c
TD g

gi

n d ng r

g

i

kĩ thu t suy nghĩ
TD

hi u lĩnh

i, bao g m vi c vi t lách, qu n lí k ho ch,

qu n lí các cu c h p, thuy t trình, h c t p, phát tri n cá nhân,... Xét riêng v m ng
h c t p, Wycoff nh n m h “l p BĐTD à hình th c ghi chép hi u quả”
h

g

is d

g “nhanh chóng ghi lại c c

ó h

tưởng bằng từ khoá, sắp x p m t

c ch cơ bản thơng tin khi nó ư c trùn tải”, “tự

ng loại bỏ những từ không

quan trọng và ư r sự sắp x p sơ b th ng tin ư c ti p nh n” [
v y, y u t
nh

g

c tác gi quan tâm

hi u qu c

TD

] Nh
i kh

g ghi

i dùng.

V i cu n sách Sắp x p

tưởng v i Sơ ồ tư duy (Org nisez vos idees vec e

Mind Mapping) [45], nhóm tác gi Jean-Luc Deladriere, Frederic Le Bihan, Pierre

Mongin, Denis Rebaud t p trung làm rõ kh

g

d

g

TD hi

px pý

ng trong lĩnh v c kinh doanh. C th , các tác gi chỉ ra rằng b não có hai bán
c

h

nằm

g i c khai thác ti

g ừ mỗi phía l i h

ranh gi i gi a hai bán c u não này, m t m

g

h

TD ó h

g i n k t h p kh

g

c a hai bán c u, m t khác là công c tách bi t khi c n thi t. Nó giúp th hi n m c
ch t chẽ

g

h

g

ng th i c

g í h hí h

g

c sáng t o cịn

ti m ẩn.
S
ằ g

g

h

g

gi
TD

T

g i

i

g ó

g

g hi

h ó h

Học

khôn ngoan mà không gian nan c a Kevin Paul, Phương ph p học t p siêu tốc và
Phương ph p tư duy siêu tốc c a Bobbie Deporter, M t tư duy hoàn toàn m i c a
Daniel Pink, ú

nh th c t nh trí sáng tạo c a Roger Von Dech, The Buzan study

skill handbook (Kỹ năng học t p theo phương ph p Buz n) c a James Harrison,
Se
h

e
h g

P
h

eM
i lý thuy

i i

…T
TD

g

n sách này, các tác gi h u

a Tony Buzan mà s d

9

g hí h

TD


minh h
h

h ý
Q

ng c a mình, làm ph n t ng k t hay khái quát nh ng k t qu

h

ó

g

h h

h

h

g

í h hi

h

i

TD -

h g

h

ỉ XX

2.2.2. Ứng dụn bản đ tư du tron d y học
g i

TD

g

g

h

ừ

T

g

g

trình Kỹ năng học t p siêu tốc th k XXI [32] Collin Rose và Malcolm J. Nicholl
h i

hó

k ho h

h

i

h

làm ch trí tu V

hi

“m t phương ph p năng

h

ng

húng ư c xây dựng

h

he

TD

ng , hình vẽ, ghi chép từ
hó

h

h h hi

h

hó

trung tâm, s d ng từ khóa, bi
g

…

gi
gi

c các tác gi khẳ g

nh là

a Tony Buzan. Vì th , tồn b quy cách l p b

u v i ch

M

hi

ng, t c là theo nhiều nh nh tư duy

5] Kh i i m này v b n ch

h

TD

cung cấp cái nhìn tồn cảnh, cho phép th ng tin ư c

xu t phát từ kĩ thu
h ct

h

nắm bắt những i m chính y u c a thông tin.

trình bày theo úng c ch th c não b hoạt
cùng lúc” [3

h gi

TD

g
h

h

i

h

ng, màu s c, từ

hoàn toàn v i kĩ thu t l
g

TD h

h

ỹ h

h

g

TD
h

h

h

gi S. Edwards và N. Cooper trong bài nghiên c u Mind mapping as a

teaching resource (L p BĐTD như m t nguồn lực dạy học); các tác gi A. Peterson,
P. Snyder trong bài vi t Using Mind Maps to teach social problems analysis (S
d ng BĐTD

dạy học phân tích các vấn ề xã h i).

Riêng v vi c ng d

g

TD

g

y h c Ng

S.Rafik-Galea và J.

Kaur v i bài tham lu n Teaching Literature through mind maps (Dạy học văn bằng
BĐTD)
phẩ

h

í h h ng hi u qu

g

i cho vi c d y h c m t tác

h c. L y ví d minh h a là truy n Strange case of Dr. Jekyll và Mr. Hyde

(R.L. Stevenson), nhóm tác gi
tác nh

TD

T

g ó h

nhóm câu h i h th

xu t quy trình s d

n khích HS phát hi

g“ ig
h

gi

Q

TD

h h

ó hẳ g

nh: s d

và vi t tr thành m t quá trình t o nghĩa thú v v i HS.
10

TD

nh lu

i sao, khi nào, bằ g

nh ng chi ti
vài từ khóa, hình

g
h

i từng thao

i m thông qua
”; h o lu n v

n m t ý ni m thành m t
g

TD hi n vi

c


Vi N

h

h

TD

gi
ẽ

g
h

gi i hi

T

g

ỹ h

TD ằ g hi
TD h

g h

h

hi

i

i

Q

g h

i i

h

g

g

Sơ ồ tư duy ổi m i dạy học [

(5W

g i

g g

i h

hi

i gh

gh

gi

h

i h i

gi

) h

]

g

h

h hó

h ẽ

h

h

i h

g

g

h

h
Nhó
h

gi T

h h

Ng

n Th Thu Th y v i

S d ng SĐTD - m t bi n pháp hỗ tr HS học t p (2009), Dạy tốt- học tốt ở

Ti u học bằng SĐTD (
TD

)

gi i thi u khái quát v

n và cách t ch c ho

kèm v i ó

ts

TD

ng d y h c bằ g

i hh

gi

g

i

TD

h

ng m t

TD

h hi u qu

i

c d hình dung, ghi nh .

Ngồi các cơng trình trên, các bài vi t trên các t p chí c ng bàn v vi c ng
d g

TD

g

yh

i

h h h

i i t Dạy học phân môn T p

àm văn v i sự hỗ tr c

SĐTD c a tác gi

ỗ Th Ph

g Th o trên T p chí

Khoa h c (2012), bài vi t

ng d ng Sơ ồ tư duy trong vi c hư ng d n học sinh

l p 5 l p dàn c c bài văn thu c th loại văn miêu tả c a tác gi Lê Ng c Hóa trên
T p chí Khoa h

ih cC

Th (

3)

i i

SýỊ dng sõ ðơÌ tý duy ðêỊ

dy hc kêỊ chuịn õỊ tiêỊu hc ca Triịnh Thiị Hýõng. Các bài vi t này
gi i thi u khái quát v

TD hi u qu c a vi c s d

g

cách thi t k

h h cs

y h c nói chung và phân

TD

mơn T

d

g

TD

TD

g

y h c,

ti u h c nói riêng.

Q

i
h
g

M
h

h

h h h ghi

g

i h

g

h

g

TD

g

h

ằ g
i i

h
g

g

h
g

gi i hi i

TD

g ó

TD

h
ói i g

g

h
h

g
h

TD

h

ói h

g

h

Tuy nhiên, nhiêÌu ti liêịu mõìi chiỊ dýÌng li õỊ viêịc ðýa ra cc BÐTD
mâÞu m chýa thýịc sýị dâÞn dãìt ngýõÌi hc to lâịp v sýỊ dng cơng c
ny lm sao cho hiêịu qu. Ngoi ra, c thêỊ thâìy, õỊ nhiêÌu cìn sch,
cc tc gi chiỊ ch tâm ðêìn hiÌnh thýìc bên ngoi ca BÐTD m chýa

11


thýịc sýị xt ðêìn bn châìt tý duy ca n. PhâÌn hn chêì ny s ðýõịc
chng tơi cơì gãìng khãìc phc trong lịn vãn ny.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích n hiên cứu
T

nghiên c u, khái quát n i

TD

ý h

i

lu

n miêu t

h

h h

h

h
TD

ý h

TD
ch

i

i

i i

i

h

ng c t lõi c a lí thuy t
h c tr ng d y h

h

g

h

Từ ó i

i

ng d y h

g

h
ói h

g

hẳ g

g gó
i

,

S

g

h gi

S L
yh

i
h
h

nâng cao

ói i g

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
cm

í h ghi

u, lu

p trung gi i quy t các nhi m v

sau:
- Nghiên c u h th ng hóa n i
ý h

i

- Kh
h

i

-

ng c t lõi c a lí thuy

TD

p

.

sát th c tr ng d y h

i

l

i

g
i

và vi c s d

g

TD

l p dàn ý

.

xu t và mô t nh ng cách th c h
ý h

i

i

- Th c nghi

ng d n HS l p 6 s d

g

TD

.
h

ki m ch ng tính kh thi c a nh

g

xu t.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Trong lu
TD

h
i

g

i

h

h

hi

i

S

p 6 l p dàn ý bằng

ng nghiên c u.

4.2. Ph m vi nghiên cứu
TD ó h
h

g

h

g

T

g

h
i

g

g

h

ói i g T
h gi i h

hi

ghi

g h

g

h

Ng

ói

h L

ăn miêu tả trong chương trình Ngữ văn

S, ảm bảo ựa chọn c c ề bài tiêu bi u, ph h p, khả thi, nghiên c u cách

th c tổ ch c dạy học, rèn luy n và xây dựng h thống bài t p rèn kĩ năng
c a HS bằng BĐTD
12

p dàn


Từ ó

h g

gT

i

h

i

S M ie

ie

g h

S

h

h

N i

5. Phương pháp nghiên cứu
cm

í h ghi

u nêu trên, chúng tơi s d

g

h

g

pháp nghiên c u ch y u sau :

- Ph

g h

h ó i
g h

thông tin v

nh

h
g

- Ph

u tài li

nv

- Ph
TD

ghi

c s d ng trong vi c thu th p các công

nghiên c u c

h o sát th c ti

g h

h

y h c Ng
h

g i n d y h c bằ g
g

g h

h

g

TD h c tr ng s d ng

h nT

ói i g

c s d ng trong vi c mô t

g i m gi ng và khác nhau v vi c s d

h

ph n M

c s d ng trong vi c thu th p nh ng

ói h

g h

tài

g

i chi

TD h

y h c v i nh ng công c ghi chép hi n t i

chỉ ra

t công c ghi chép,
h

g h

yh c

khác.
- Ph

g h

TD

g

thao tác t ch c d y h c m t cách tr
- Ph

g h

h c nghi

thông tin v hi u qu s d

g

minh h a s n phẩm, d n d t từng

i h
h

TD

ng nh t.

c s d ng trong vi c thu th p nh ng
g

y h c ph n T

ng ph

thơng.
6. Cấu trúc của luận văn
Ngồi ph n M

u, K t lu n và Tài li u tham kh o, lu

g m

các ph n sau :
hương : ơ sở lí lu n và thực tiễn c a vi c ng d ng BĐTD

l p dàn ý

cho bài văn miêu tả l p 6
hương : Tổ ch c hư ng d n học sinh l p 6 s d ng BĐTD
bài văn miêu tả
hương : Thực nghi m sư phạm

13

l p dàn ý cho


CHƯ NG 1
C

SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC ỨNG DỤNG

BẢN ĐỒ TƯ DUY ẬP DÀN Ý CHO BÀI VĂN MIÊU TẢ LỚP 6

1.1. Cơ sở lí luận
1.1.1.

Lí thuy t Bản đ tư du

1.1.1.1. Nguồn gốc c

bản ồ tư duy và sự r

i

thuy t Bản ồ tư duy c

Tony Buzan
hi h
Nh
g

i

h

g hỉ

ỗi g

h
g

h

h h

g

g i

ghi h
h

h

h

g

hẳ g
h
hi

D Vi i Wi i
New

hi

í h

i) Nh

g

ừ

hi h
í h

i h

g ghĩ

i

he ghi h
e

g

gh

h

Sh e e e

h

g he

hi

h hi

i g

h T

Si

g

ghi h

h

ghi h
h

h i (h

ge

i

g ghi

i g

h Le

e he Mi he

i h

ghi h

í h he
g h

g

ỷ XX

i Khi ói

h
h

g

g h i ừ h

i

gi

h

i

h

h

W fg g

ei

g

ừ hó

g ẻh

ừ

Le

D Vi i

h

i

i

g

h h

i ừ

i

g

g “ ã s d ng từ,

k hi u, x u chuỗi, i t kê, qu n h tu n tự, ph n t ch, iên k t, nh p i u th gi c,
số, hình tư ng, k ch thư c và t nh toàn th ” [
Nh

T
gh h h

ghi h

t n d ng ư c khả năng vớn có c

hi

5]

h

g

i
TD Nh

g

hi

g

i
i

h

i

“ ã th t sự

mình ch kh ng có xu hư ng tư duy tu n tự

14


như th ng thư ng, và bằng trực gi c, họ ã bư c
c

Tư duy Mở r ng và
h

p BĐTD” [

g

5]

M

h ghi

h

i

g

u bi t s d ng c c nguyên

M R

Nh

i

g ghi

h

h

h

chỉ ph i tìm xung quanh m
h

ó

h

g

i i

h

g i

g

g S

h

h
h

ghi h

hi

g he

TD
h

X

h

h
hi

h h
ừ h
i h i

i m xu

h

h

h

g i

g i

ghi h
i

g

g

h

h h

S

ih

i

h
ghi h

i

i hh

g

i

Nh

h h h
h hi

h

h hh

h

g

ghĩ

[69]

g h i
g

ý h

g

i

i

g

i

i i

g í h

hi

hí h

ih

g

h

h h i T

h i i h
h
g

h
h

h-

i hi

hi

g h

h
g

“ph t tri n kh i ni m

] “BĐTD ch nh th c ư c gi i thi u v i th gi i

15

h h h

i

BĐTD như m t c ng c học t p và ghi nh trong qu trình tìm t i
quả” [ 5

g

g

hi

í h

ói T
í h Nh

h

ghi i

Ng
ó h

h

h

gg

h

ih h h

g h

ừm

gi

i hh

g

ng gi i h n nh ng m c có k t n i v i i m xu

h
h

h

ó g h
hỉ

ghi

g h

ghĩ (The structure of semantic memory

Retrieval time from semantic memory)

hi

Q i i

ghi chú hi u
n

u vào m