Tài liệu Bài giảng thủy văn I_ Chương 1 docx

Trang 1
Bi ging: THY VÀN I
Giạo viãn biãn soản: GVC-Th.s: NGUÙN BN
W  X

CHỈÅNG I
TÄØNG LÛN
1.1.TI NGUN NGƯN NỈÅÏC & VÁÚN ÂÃƯ SỈÍ DỦNG TI NGUN NỈÅÏC.
1.1.1 Ti ngun ngưn nỉåïc v cạc âàûc trỉng ca nọ:
1 Táưm quan trng ti ngun ngưn nỉåïc .
Ti ngun nỉåïc l mäüt loải váût cháút phong phụ nháút trãn trại âáút, l thnh pháưn cáúu
tảo chênh ca mi váût thãø säúng v l lỉûc lỉåüng ch lỉûc lm thay âäøi khäng ngỉìng hçnh
thãú bãư màût ca trại âáút. Nỉåïc giỉỵ vai tr then chäút trong viãûc âiãưu ha nhiãût âäü trại âáút
bo âm cho sỉû sinh täưn ca nhán loải v cng l nhán täú ch úu nh hỉåíng âãún sỉû tiãún
triãøn ca nãưn vàn minh.
2. Nỉåïc trãn hnh tinh chụng ta täưn tải dỉåïi cạc dảng khạc nhau.
Ti ngun nỉåïc âỉåüc âạnh giạ l ngưn ti ngun vénh cỉíu. Nỉåïc trãn qu âáút täưn
tải trong mäüt khong khäng gian gi l thy quøn. Khong khäng gian ny phạt triãøn
âãún âäü cao 15 km trong báưu khäng khê v âi sáu xúng màût âáút khong 1km trong thảch
quøn tỉïc l v trại âáút. Nỉåïc váûn âäüng trong thy quøn qua nhỉỵng con âỉåìng vä cng
phỉïc tảp cáúu tảo thnh vng tưn hon thy vàn (hay gi l chu kç thy vàn). Nỉåïc täưn
tải dỉåïi cạc dảng sau:
- Nỉåïc trãn màût âáút, trong cạc ao häư, säng súi... cọ thãø khai thạc sỉí dủng trỉûc tiãúp.
- Nỉåïc trong cạc âải dỉång v biãøn (nỉåïc màûn).
- Nỉåïc trong lng âáút dỉåïi dảng nỉåïc ngáưm.
- Nỉåïc täưn tải dỉåïi dảng bàng, tuút åí hai cỉûc v cạc âènh nụi cao.
- Nỉåïc trong khäng khê v cạc dảng liãn kãút khạc ...
3. Cạc thüc tênh ti ngun nỉåïc.
- Màût låüi: Khäng cọ nỉåïc thç khäng cọ sỉû säúng, màût khạc nỉåïc l âäüng lỉûc ch úu
chi phäúi mi hoảt âäüng vãư dán sinh kinh tãú ca con ngỉåìi.

- Màût hải: Dán gian cọ cáu:”Nháút thy, nhç ha, ba âảo tàûc...”
Sỉû phạ hoải ca nỉåïc âäúi våïi sỉû säúng con ngỉåìi, cạc cäng trçnh xáy dỉûng: thy låüi,
cáưu âỉåìng, dán dủng.v.v...âỉåüc xãúp vo hng säú mäüt sau âọ måïi âãún ha hoản, chiãún
tranh .v.v...Chênh vç váûy hng nàm trãn thãú giåïi cọ täø chỉïc häüi nghë ton cáưu bn vãư cạc
biãûn phạp ngàn ngỉìa v phng chäúng cạc thm ha ca thiãn nhiãn, mäüt váún âãư âỉåüc
chụ nhiãưu nháút âọ l l lủt, hản hạn hng nàm xy ra trãn thãú giåïi.
4. Ti ngun nỉåïc âỉåüc âạnh giạ båíi cạc âàûc trỉng.
- Lỉåüng,
- Cháút lỉåüng.
- Âäüng thại nỉåïc: biãøu thë sỉû thay âäøi cạc âàûc trỉng dng chy theo thåìi gian nhỉ
täøng lỉåüng, chuøn âäüng ca dng chy màût, dng chy ngáưm, trao âäøi cháút ha tan,
truưn màûn .v.v...

Trang 2
1.1.2 Váún âãư sỉí dủng ti ngun nỉåïc.
1. Âäúi våïi âåìi säúng con ngỉåìi (nỉåïc sinh hoảt).
2. Dng âãø tỉåïi trong näng nghiãûp, phạt âiãûn.
3. Giao thäng thu.
4. Dng trong cäng nghiãûp .
5. Khai thạc låüi dủng täøng håüp: phng l, tåïi, phạt âiãûn kãút håüp ni träưng thu sn
.v.v... bàòng cạc cäng trçnh thy låüi.
Theo ti liãûu thäúng kã 1973lỉåüng nỉåïc dng hng nàm trãn thãú giåïi vo khong
3000 km
3
nỉåïc ngt chiãúm 10% täøng lỉåüng dng chy trãn trại âáút, nàm 2000 lỉåüng
nỉåïc cáưn thiãút 18.7000 km
3
/ nàm chiãúm 14 ÷15 láưn lỉåüng nỉåïc chỉïa trong säng ngi
chiãúm hån 1/2 täøng lỉåüng dng chy nàm trãn trại âáút.
1.2. NHIÃÛM VỦ & NÄÜI DUNG CA MÄN HC THY VÀN CÄNG TRÇNH

1.2.1 Nhiãûm vủ ca män hc :
1. Tênh toạn v âạnh giạ ti ngun ngưn nỉåïc.
Âạnh giạ tiãưm nàng vãư ti ngun nỉåïc trong thiãn nhiãn âãø gii quút cạc váún âãư cọ
liãn quan âãún u cáưu dng nỉåïc cho håüp lê, tỉïc l tênh toạn cạc thnh pháưn ca phỉång
trçnh cán bàòng nỉåïc trong hãû thäúng khi cáúu trục hãû thäúng v cạc u cáưu dng nỉåïc âỉåüc
xạc âënh. Nhiãûm vủ cå bn ca män hc thy vàn cäng trçnh phi gii quút khi láûp så
âäư hãû thäúng l:
- Tênh toạn ngưn nỉåïc tỉïc l âạnh giạ tiãưm nàng vãư ti ngun nỉåïc riãng biãût tỉìng
con säng hồûc trong hãû thäúng.
- Tênh toạn cán bàòng nỉåïc trong hãû thäúng khi cáúu trục ca hãû thäúng â âỉåüc xạc
âënh.
- Tênh toạn sỉû thay âäøi ca dng chy khi cọ tạc âäüng ca con ngỉåìi vo hãû thäúng.
Hay nọi cạch khạc nghiãn cỉïu quan hãû tỉång tạc giỉỵa cạc biãûn phạp cäng trçnh våïi
ngưn nỉåïc trong hãû thäúng.
2. Nhiãûm vủ ca män hc thy vàn cäng trçnh.
Thy vàn cäng trçnh khäng âi sáu vo nghiãn cỉïu nhỉỵng quy lût ca quạ trçnh dng
chy m chè nghiãn cỉïu cạc phỉång phạp tênh toạn xạc âënh cạc âàûc trỉng thy vàn ỉïng
våïi táưn sút thiãút kãú, cọ thãø nọi âáy l chun nghnh thy vàn ỉïng dủng.
1.2.2 Näüi dung ca män hc thy vàn cäng trçnh
1. Cung cáúp nhỉỵng kiãún thỉïc cå bn vãư sỉû hçnh thnh dng chy säng ngi, cạc
phỉång phạp nghiãn cỉïu, tênh toạn cạc âàûc trỉng thy vàn cho hãû thäúng.
2. Näüi dung cọ ba pháưn chênh:
- Pháưn tênh toạn thy vàn,
- Pháưn tênh toạn âiãưu tiãút,
- Âo âảc chènh biãn v dỉû bạo thy vàn.

Trang 3
1.3 ÂÀÛC ÂIÃØM CẠC HIÃÛN TỈÅÜNG THY VÀN & CẠC PHỈÅNG PHẠP
NGHIÃN CỈÏU
1.3.1 Âàûc âiãúm cạc hiãûn tỉåüng thy vàn

1. Hiãûn tỉåüng thy vàn l kãút qu sỉû tạc âäüng nhiãưu nhán täú tỉû nhiãn.
Vê dủ: Dng chy sinh ra phủ thüc vo mỉa, âiãưu kiãûn âëa cháút, thm ph thỉûc váût
v.v... Âọ l mäüt quạ trçnh tỉû nhiãn våïi âáưy â tênh cháút váût lê ca nọ v biãøu hiãûn ca
phảm tr ngun nhán v háûu qu.
2. Cạc hiãûn tỉåüng thy vàn: Mang tênh cháút chu k ca cạc xu thãú bçnh qn theo
thåìi gian nhỉ chu k mäüt nàm, chu k nhiãưu nàm kãú tiãúp v.v...
3. Cạc hiãûn tỉåüng thy vàn bë chi phäúi theo quy lût khäng gian båíi úu täú khu vỉûc,
âëa hçnh, kinh vé âäü v.v..
4. Cạc hiãûn tỉåüng thy vàn mang tênh ngáùu nhiãn r rãût.
1.3.2 Cạc phỉång phạp nghiãn cỉïu:
Dỉûa vo cạc cäng trçnh nghiãn cỉïu thy vàn phán lm hai loải:
1. Phỉång phạp phán têch ngun nhán hçnh thnh.
- Phỉång phạp phán têch càn ngun,
- Phỉång phạp täøng håüp âëa l,
- Phỉång phạp lỉu vỉûc tỉång tỉû.
2. Phỉång phạp thäúng kã xạc sút: Pháưn ny âỉåüc trçnh by k trong chỉång III
1.4 VI NẸT VÃƯ LËCH SỈÍ PHẠT TRIÃØN CA MÄN THY VÀN HC.
1.4.1 Vi nẹt vãư lëch sỉí phạt triãøn ca män thy vàn hc thãú giåïi.
Khoa hc thy vàn ra cọ ngưn gäúc tỉì láu âåìi khi con ngỉåìi cọ khại niãûm vãư tưn
hon thy vàn. Vo khong 4000 nàm vãư trỉåïc, nhán dán Trung Qúc dỉåïi sỉû lnh âảo
ca Âai Vu â âáúu tranh bãưn bè våïi nỉåïc l säng Hong, cng thåìi gian âọ ngỉåìi Ai cáûp
â tiãún hnh quan tràõc mỉûc nỉåïc trãn säng Nin våïi mủc âêch phng chäúng l. Tỉì xa xỉa,
â cọ nhiãưu ngỉåìi âỉa ra cạc nháûn xẹt khạc nhau vãư sỉû ln chuøn ca nỉåïc trong thiãn
nhiãn nhỉ thi ho Homer (khong 1000 nàm tr.CN) v cạc triãút gia Thales, Plato,v.v...åí
Hy Lảp, Lucretius, Seneca,v.v...åí La M. Pháưn låïn cạc nháûn xẹt âọ khäng cọ cå såí khoa
hc âụng âàõn. Tuy nhiãn cạc triãút gia Hy lảp nhỉ Anaxagoras åí Clazomenae (500 - 428
tr.CN) v Theophrastu (372 - 287 tr.CN) â gii thich âụng âàõn vng tưn hon ca
nỉåïc trong khê quøn, hc thuút ny gii thêch lỉåüng nỉåïc ngáưm trong âáút pháưn låïn l
do nỉåïc mỉa v tuút tháúm qua màût âáút cung cáúp. Sỉû gii thêch ny âỉåüc coi l sỉû måí
âáưìu cho cạch gii thêch hiãûn âải vãư tưn hon thy vàn. Viãûc sỉí dủng ngưn nỉåïc ngy

cng tàng, do váûy viãûc nghiãn cỉïu cạc hiãûn tỉåüng thy vàn ngy cng cáúp bạch, âọ l
nhỉỵng âäüng lỉûc thục âáøy ngnh thy vàn hc ln ln phạt triãøn c vãư phỉång phạp
nghiãn cỉïu cng nhỉ ké thût quan tràõc.
Lëch sỉí phạt triãøn ca thy vàn thãú giåïi cọ thãø chia lm cạc giai âoản nhỉ sau:
- Giai âoản trỉåïc thãú k 18.
Nghiãn cỉïu thy vàn trong thåìi kç ny â dáưn dáưn chuøn hỉåïng vãư khoa hc quan
sạt mang tênh cháút củc bäü khäng cọ hãû thäúng.Thåìi kç phủc hỉng Leonardo deVinci

Trang 4
(1452-1519) láưn âáưu tiãn â tiãún hnh nghiãn cỉïu sỉû phán bäú lỉu täúc trong cạc dng
säng bàòng cạch sỉí dủng mäüt chiãúc gáûy büc váût nàûng âỉåüc giỉỵ thàóng âỉïng båíi cại bong
bọng âäüng váût thäøi càng.
- Giai âoản tỉì thãú k 18 âãún âáưu nàm 1930 ca thãú k 20.
Khoa hc thy vàn trong giai âoản ny â cọ nhỉỵng bỉåïc tiãún quan trng. Nhiãưu
ngun lê thy lỉûc måïi â âỉåüc phạt minh nhỉ phỉång trçnh Bẹcnui, cäng thỉïc
Chezy...v â cọ cạc dủng củ âo âảc täút hån nhỉ mạy âo mỉa kiãøu láût v mạy lỉu täúc kãú.
- Giai âoản tỉì nàm 1930 âãún nàm 1960.
Khoa hc thy vàn â cọ mäüt bỉåïc phạt triãøn quan trng l â phạt triãøn thnh mäüt
män hc âäüc láûp. Cạc cäng trçnh nghiãn cỉïu thy vàn vãư lê thuút cng nhỉ thỉûc nghiãûm
mang tênh hãû thäúng, cạc nh khoa hc â ỉïng dủng cạc thnh tỉûu ca toạn hc vo lénh
vỉûc tênh toạn thy vàn. Âạng chụ l phỉång phạp thäúng kã toạn hc â âỉåüc ỉïng dủng
trong thy vàn do D.L.Xokolopski âãư nghë v âỉåüc phạt triãøn båíi N.S.Kritski v M.F
Menken, G.A.Brocävêc, G.A.Alẹcxáyẹp v.v...
Thiãút láûp cạc mä hçnh toạn âãø tênh toạn cạc âàûc trỉng thy vàn, dỉû bạo tạc nghiãûp,
âiãưu tiãút v.v...phủc vủ låüi êch con ngỉåìi.
- Giai âoản tỉì nàm 1960 âãún nay.
Âáy l giai âoản phạt triãøn hiãûn âải ca thy vàn hc. Nhåì cọ tråü giụp ca mạy tênh
v phỉång phạp tênh cạc bi toạn thy vàn phỉïc tảp â âỉåüc mä hçnh họa gii quút mäüt
cạch triãût âãø phủc vủ sn xút.Theo quan âiãøm hãû thäúng, dng chy säng ngi khäng chè
l sn pháøm ca khê háûu m l sỉû tạc âäüng tỉång tạc giỉỵa âiãưu kiãûn khê háûu, màût âãûm v

tạc âäüng ca con ngỉåìi âäúi våïi ngưn nỉåïc.
1.4.2 Vi nẹt vãư lëch sỉí phạt triãøn ca män thy vàn hc Viãût Nam.
Trỉåïc thãú k 20, åí Viãût Nam háưu nhỉ khäng cọ mäüt ti liãûu thy vàn no. Tuy nhiãn
con ngỉåìi Viãût Nam â cọ nhỉỵng hiãøu biãút v ghi nháûn vãư thy vàn tỉì ráút láu âåìi. Ba
ngn nàm vãư trỉåïc, tỉì âåìi L Vng, vng dun hi miãưn Bàõc â cọ bi ca con nỉåïc ráút
cọ tạc dủng âäúi våïi sn xút näng nghiãûp. Tỉì thãú k thỉï 10 Ngä Quưn â biãút sỉí dủng
quy lût thy triãưu diãût qn Nam Hạn trãn säng Bảch Âàòng. Cạc kãnh âo nhỉ säng
Âúng, säng Lüc, kãnh nh Lã v.v... â täưn tải bao âåìi nay âiãưu âọ nọi lãn cọ sỉû hiãøu
biãút nháút âënh vãư dng chy säng ngi.
Tỉì âáưu thãú k 20, khi ngỉåìi Phạp cai trë nỉåïc ta, mảng lỉåïi trảm quan tràõc khê tỉåüng
thy vàn måïi âỉåüc thnh láûp. Trảm âo såïm nháút cọ tỉì 1902, tỉì nàm 1910 âãún nàm 1954
ch úu l cạc trảm âo mỉûc nỉåïc bäú trê åí cạc säng låïn v cạc trảm âo mỉa åí cạc thnh
phäú v thë x.
Tỉì nàm 1959 âãún nay, mảng lỉåïi trảm khê tỉåüng thy vàn khäng ngỉìng måí räüng trãn
qui mä låïn, v viãûc täø chỉïc quan tràõc âo âảc cọ hãû thäúng.
Cng våïi sỉû phạt triãøn khoa hc ké thût nọi chung v khoa hc ngnh thy vàn nọi
riãng, âäüi ng cạn bäü thy vàn hc Viãût Nam låïn mảnh khäng ngỉìng, tiãúp cáûn v ha
håüp våïi nhỉỵng tiãún bäü vãư khoa hc ké thût tiãn tiãún ca thy vàn trãn thãú giåïi.


Trang 5
CHỈÅNG II
ÂẢI CỈÅNG VÃƯ SỈÛ HÇNH DNG CHY TRONG SÄNG

2.1 HÃÛ THÄÚNG SÄNG ( HTS)
2.1.1 Âënh nghéa.
HTS bao gäưm säng chênh, säng nhạnh, häư ao âáưm láưy v.v...håüp thnh. Thỉåìng ngỉåìi
ta láúy tãn säng chênh âãø âàût tãn cho HTS.
Vê dủ: Hãû thäúng säng Häưng gäưm: säng Thao, säng Lä, säng Â, säng Chy v.v... Hãû
thäúng säng Mã Cäng gäưm: säng Tiãưn, säng Háûu, säng Täng Lã Sạp, biãøn Häư v.v...

2.1.2. Phán loải säng :
1. Phán loải theo chãú âäü dng chy :
- Säng trỉûc tiãúp âäø vo häư trong näüi âëa hồûc âäø ra biãøn gi l säng chênh.
- Säng âäø vo säng chênh gi l säng cáúp I.
- Säng âäø vo säng cáúp I gi l säng cáúp II.v.v...
2. Phán loải theo sỉû phán bäú ca mảng lỉåïi säng trãn lỉu vỉûc :
- Dảng chy song song.(Vê dủ nhỉ hãû thäúng S.Häưng)
- Dảng hçnh nan quảt .
- Dảng hçnh cnh cáy.
- Dảng hçnh läng chim.












2. 2 LỈU VỈÛC SÄNG & CẠC ÂÀÛC TRỈNG HÇNH HC CA NỌ.
2.2.1 Lỉu vỉûc säng.
Lỉu vỉûc säng ca mäüt con säng l pháưn diãûn têch màût âáút m nỉåïc trãn âọ s chy
vo trong säng (bao gäưm nỉåïc màût & nỉåïc ngáưm ) nọi cạch khạc lỉu vỉûc säng l khu
vỉûc táûp trung nỉåïc ca säng.
Âãø xạc âënh lỉu vỉûc säng ngỉåìi ta dỉûa trãn bn âäư âëa hçnh1:10000, 1:2500
hồûc1:50000 v.v...

S.M
S.Häưngì
S.Â

S.Läì
S.Chy
Hçnh 2-1 Hçnh dảng mảng lỉåïi säng