Một số biện pháp nâng cao chất lượng công tác quản lý hoạt động chuyên môn của hiệu trưởng ở các trường THCS vùng cao huyện thường xuân, tỉnh thanh hóa luận văn thạc sĩ

i
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINHNG ĐẠI HỌC VINHI HỌC VINHC VINH

--------------------

LÂM ANH TUẤN

Một số biện pháp nâng cao chất lượng công tác quản lý hoạt động
chuyên môn của Hiệu trưởng ở các trường THCS vùng cao huyn
Thng Xuõn, Tnh Thanh Húa
CHUyên ngành:
LL&PP DY HC B MễN GIÁO DỤC CHÍNH TRỊY HỌC BỘ MƠN GIÁO DỤC CHÍNH TRỊC BỘ MƠN GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ MƠN GIÁO DỤC CHÍNH TRỊC CHÍNH TRỊ
MÃ SỐ : 60.14.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Người hướng dẫn: PGS.TS. Mai Văn Trinh

NGHÖ AN, 2012


ii

LỜI CẢM ƠN
Luận văn khoa học này được đưa ra bảo vệ là sự cố gắng nỗ lực của cá
nhân trong học tập, nghiên cứu về lý luận, thực tiễn và thử nghiệm sư phạm,
kiểm chứng trong thực tiễn quản lý giáo dục làm cán bộ quản lý tại các cơ sở
trường học và sự tận tình giúp đỡ của các đồng chí cán bộ Phịng Giáo dục &
Đào tạo Thường Xuân, Hiệu trưởng, giáo viên các trường THCS, giáo viên
giỏi, quản lý giỏi trong huyện Thường Xuân với sự tận tâm của Giáo sư
hướng dẫn khoa học.

Tôi xin chân thành cảm ơn các đồng chí cán bộ Phịng Giáo dục & Đào
tạo, Hiệu trưởng, giáo viên ... ở Thường Xn - Thanh Hóa, trường đại học
Vinh, các thầy cơ giáo cùng đơng đảo đồng nghiệp đã tận tình giảng dạy, giúp
đỡ, cung cấp tài liệu, tạo điều kiện thuận lợi về mọi mặt và tham gia góp
những ý kiến q báu cho việc hồn thành luận văn. Đặc biệt tơi xin bày tỏ
lịng biết ơn sâu sắc đến thầy giáo Phó Giáo sư - Tiến sỹ Mai Văn Trinh đã
giúp đỡ cho tôi về kiến thức, tư duy và phương pháp trong thời gian hướng
dẫn khoa học để luận văn này được hồn thành.
Những thiếu sót trong luận văn này chắc chắn là không thể tránh khỏi,
rất mong nhận được các ý kiến phê bình và đóng góp q báu của các thầy cô
giáo, các bạn đồng nghiệp và đơng đảo bạn đọc để cơng trình tiếp theo của tơi
được ngày càng hồn thiện hơn.
Nghệ An, năm 2012
Tác giả
Lâm Anh Tuấn


iii

MỤC LỤC
Trang
LỜI CẢM ƠN....................................................................................................i
MỤC LỤC.........................................................................................................ii
NHỮNG KÝ HIỆU VIẾT TẮT.......................................................................vi
PHẦN MỞ ĐẦU..............................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài...........................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu.....................................................................................3
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu..............................................................3
4. Giả thuyết khoa học.......................................................................................3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu....................................................................................4

6. Phương pháp nghiên cứu...............................................................................4
7. Đóng góp của đề tài......................................................................................4
8. Cấu trúc của luận văn....................................................................................4
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG CHUYÊN MÔN CỦA
HIỆU TRƯỞNG TRƯỜNG THCS...............................................................6
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề.........................................................................6
1.2. Các khái niệm cơ bản.................................................................................7
1.3. Chức năng quản lý của Hiệu trưởng.........................................................14
1.4. Nội dung công tác quản lý của Hiệu trưởng.............................................18
1.5. Cải tiến công tác quản lý nhà trường của Hiệu trưởng trường THCS......26
Kết luận chương 1...........................................................................................29
Chương 2. THỰC TRẠNG VỀ CÔNG TÁC QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG
CHUYÊN MÔN CỦA HIỆU TRƯỞNG CÁC TRƯỜNG THCS
HUYỆN THƯỜNG XUÂN, THANH HOÁ................................................30
2.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, phát triển kinh tế-xã hội huyện Thường
Xuân, tỉnh Thanh Hóa.....................................................................................30
2.1.1. Đặc điểm tự nhiên, dân cư....................................................................30
2.1.2. Đặc điểm kinh tế-xã hội........................................................................31


iv

2.2. Khái quát thực trạng Giáo dục & Đào tạo huyện Thường Xuân..............33
2.2.1. Phát triển số lượng ngành học, cấp học từ năm 2007-2012..................33
2.2.2. Công tác phổ cập Tiểu học và Trung học cơ sở....................................34
2.2.3. Giáo dục phổ thông bậc THCS.............................................................34
2.2.4. Giáo dục phổ thông bậc THPT và BTVH.............................................36
2.2.5. Thực trạng cơ sở vật chất của các trường học.......................................36
2.2.6. Đội ngũ giáo viên trên toàn huyện năm 2012.......................................37
2.3. Kết quả khảo sát thực trạng và các biện pháp quản lý chuyên môn của

Hiệu trưởng 6 trường THCS Thường Xuân....................................................38
2.3.1. Kết quả tổng hợp điểm trung bình đánh giá của cán bộ phòng Giáo dục
và Đào tạo về các mặt của 6 Hiệu trưởng trong công tác quản lý...................38
2.3.2. Đánh giá các mặt quản lý của Hiệu trưởng...........................................41
2.3.3. Kết quả tự đánh giá thực tế các biện pháp quản lý của 6 đồng chí Hiệu
trưởng Trường THCS vùng cao huyện Thường Xuân....................................44
2.3.4. Kết quả tổng hợp điểm trung bình của giáo viên về các biện pháp quản lý
chun mơn cần có ở người Hiệu trưởng THCS ở Thường Xuân.......................47
2.3.5. Kết quả tổng hợp điểm trung bình đánh giá của giáo viên về các biện
pháp quản lý chuyên môn đang diễn ra trong thực tế của 6 Hiệu trưởng THCS
Thường Xuân...................................................................................................50
2.3.6. Đánh giá chung việc thực hiện các biện pháp quản lý của Hiệu trưởng 6
trường được khảo sát.......................................................................................51
2.4. Đánh giá những thuận lợi và khó khăn; xác định những thành tích, kết
quả cũng như yếu kém tồn tại và nguyên nhân ở 6 trường THCS miền núi
Thường Xuân...................................................................................................56
2.4.1. Đánh giá tình hình.................................................................................56
2.4.2. Đánh giá thành tích, kết quả cũng như những yếu kém tồn tại và
nguyên nhân của nó ở 6 trường THCS............................................................58


v

2.5. Kết quả học tập của học sinh 6 trường THCS miền núi Thường Xn và
vai trị của cơng tác quản lý chuyên môn của 6 Hiệu trưởng đối với kết quả
học tập đó........................................................................................................63
2.5.1. Kết quả học tập của học sinh 6 trường THCS......................................63
2.5.2. Vai trị quản lý chun mơn của Hiệu trưởng đối với kết quả học tập
của học sinh ở THCS Thường Xuân...............................................................68
2.5.3. Nguyên nhân thành công và tồn tại trong công tác quản lý chuyên môn

của Hiệu trưởng...............................................................................................72
Kết luận chương 2...........................................................................................75
Chương 3. MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG CHUYÊN
MÔN CỦA HIỆU TRƯỞNG THCS VÙNG CAO HUYỆN THƯỜNG
XUÂN, THANH HÓA...................................................................................76
3.1. Một số nguyên tắc cho việc đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động
chuyên môn của Hiệu trưởng..........................................................................76
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu........................................................76
3.1.2. Nguyên tắc hệ thống..............................................................................77
3.1.3. Nguyên tắc thực tiễn..............................................................................77
3.1.4. Nguyên tắc khả thi.................................................................................77
3.2. Đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động chuyên môn của Hiệu trưởng
các trường THCS vùng cao huyện Thường Xuân...........................................77
3.2.1. Công tác tuyển sinh và bổ túc kiến thức cho học sinh trước khai giảng
năm học...........................................................................................................77
3.2.2. Quản lý chương trình và thực hiện kế hoạch giáo dục của Bộ..............82
3.2.3. Quản lý chặt chẽ quy chế chuyên môn..................................................83
3.2.4. Tổ chức thăm lớp dự giờ.......................................................................86
3.2.5. Kiểm tra và đánh giá kết quả học tập của học sinh đảm bảo khách quan
công bằng và công khai...................................................................................89
3.2.6. Bồi dưỡng học sinh khá giỏi và phụ đạo học sinh yếu kém..................91
3.2.7. Chỉ đạo đổi mới phương pháp giảng dạy..............................................94


vi

3.2.8. Tăng cường mối quan hệ, thông tin và phối hợp chặt chẽ giữa gia đình,
nhà trường và xã hội........................................................................................97
3.3. Thăm dò tác động sư phạm một số biện pháp và kết quả thăm dò....................99
3.3.1. Nội dung thăm dò................................................................................100

3.3.2. Tổ chức thăm dị..................................................................................100
3.3.3. Qui trình chỉ đạo..................................................................................100
3.3.4. Kết quả học tập của học sinh được đánh giá ở kỳ II năm học 2010-2011.....101
3.3.5. Kết luận bước đầu về thăm dò sư phạm..............................................102
Kết luận chương 3.........................................................................................103
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ....................................................................104
1. Kết luận.....................................................................................................106
2. Kiến nghị...................................................................................................107
TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................................108
PHỤC LỤC 1: MẪU PHIẾU ĐIỀU TRA....................................................P1
PHỤ LỤC 2: KẾT QUẢ ĐÁNH GIÁ CỦA CÁN BỘ PHÒNG GIÁO DỤC VỀ
HIỆU TRƯỞNG 6 TRƯỜNG THCS ĐƯỢC KHẢO SÁT.............................P10
PHỤ LỤC 3: KẾT QUẢ ĐÁNH GIÁ CỦA GIÁO VIÊN VỀ CÔNG TÁC QUẢN
LÝ CỦA HIỆU TRƯỞNG 6 TRƯỜNG THCS ĐƯỢC ĐIỀU TRA...................P16


vii

NHỮNG KÝ HIỆU VIẾT TẮT
1. BCHTW

Ban chấp hành Trung ương

2. BTVH

Bổ túc văn hố

3. CNH, HĐH

Cơng nghiệp hố, hiện đại hố

4. CNXH

Chủ nghĩa xã hội

5. GDPT

Giáo dục phổ thơng

6. PCGDTH

Phổ cập giáo dục Tiểu học

7. PCGDTHCS

Phổ cập giáo dục Trung học cơ sở

8. THCN

Trung học chuyên nghiệp

9. THCS

Trung học cơ sở

10. THPT

Trung học phổ thơng

11. HC

Hành chính


1

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nghị quyết Hội nghị lần thứ 2 của BCH TW Đảng (Khoá VIII tháng 12
năm 1996) đã xác định chiến lược phát triển Giáo dục & Đào tạo trong thời
kỳ cơng nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước. Nghị quyết đã vạch ra các giải
pháp “tăng cường các nguồn lực cho Giáo dục & Đào tạo”; “Tiếp tục đổi mới
nội dung phương pháp giáo dục & đào tạo, tăng cường cơ sở vật chất các
trường học” và “Đổi mới công tác quản lý Giáo dục & Đào tạo” [24]. Đại hội
Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ IX lại khẳng định: “Phát triển Giáo dục &
Đào tạo là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp cơng
nghiệp hố - hiện đại hoá, là điều kiện để phát huy nguồn lực con người - yếu
tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững”. Đại
hội chủ trương: “Tiếp tục nâng cao chất lượng toàn diện, đổi mới nội dung
phương pháp học, hệ thống trường lớp và hệ thống quản lý giáo dục. Thực
hiện chuẩn hoá, hiện đại hoá, xã hội hoá giáo dục”. Tại Đại hội đại biểu toàn
quốc lần thứ X của Đảng, Giáo dục & Đào tạo cùng với khoa học công nghệ
tiếp tục được xác định “là quốc sách hàng đầu, là nền tảng và động lực thúc
đẩy CNH, HĐH đất nước”. Những giải pháp trên là những giải pháp chung và
thực chất là các giải pháp về quản lý nhằm nâng cao chất lượng Giáo dục &
Đào tạo.
THCS là một trong 5 bậc học của hệ thống giáo dục quốc dân. Mục tiêu
của giáo dục THCS nhằm giúp học sinh củng cố và phát triển những kết quả
của giáo dục tiểu học, có học vấn phổ thơng ở trình độ cơ sở và những hiểu
biết ban đầu về kỹ thuật và hướng nghiệp để tiếp tục học trung học phổ thông,

trung cấp, học nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động. Hiệu trưởng các trường
THCS là hạt nhân chủ yếu ứng dụng khoa học quản lý, cải tiến các biện pháp
quản lý để thực hiện các mục tiêu quản lý của nhà trường.


2

Trong cơng tác giáo dục hiện nay nhìn chung “Chất lượng và hiệu quả
Giáo dục & Đào tạo còn thấp” và “Cơng tác quản lý Giáo dục cịn những mặt
yếu kém, bất cập” [24]. Chỉ thị 40-CT/TW của Ban bí thư đã khẳng định:
“Đổi mới nâng cao chất lượng quản lý Nhà giáo và cán bộ quản lý Giáo dục”.
Hiệu trưởng giữ vai trị điều hành tồn bộ hoạt động của nhà trường, chịu
trách nhiệm trước Nhà nước về tổ chức thực hiện có hiệu quả mục tiêu Giáo
dục & Đào tạo của nhà trường “Hiệu trưởng là người có trách nhiệm chủ yếu
quyết định trong nhà trường làm cho nó tốt hay xấu” [30,24] và “Nơi nào có
cán bộ quản lý tốt thì nơi đó làm ăn phát triển, ngược lại nơi nào quản lý kém
thì làm ăn trì trệ, suy sụp” [30, 25]. Như vậy, người hiệu trưởng có tinh thần
trách nhiệm cao, biết cách quản lý tồn diện và khoa học, quản lý chuyên môn
phù hợp, chặt chẽ và có biện pháp quản lý hữu hiệu sẽ góp phần nâng cao
chất lượng giáo dục nói chung và kết quả học tập của học sinh nói riêng.
Thường Xuân là một huyện vùng cao của tỉnh Thanh Hố, có điều kiện
kinh tế - xã hội khó khăn, trình độ dân trí cịn thấp, giao thơng đi lại khó khăn,
nhu cầu học tập chưa thực sự đến với người dân. Nghị Quyết Đại hội đại biểu
Đảng bộ huyện Thường Xuân lần thứ XVIII, nhiệm kỳ 2010 - 2015 đã khẳng
định “Chất lượng giáo dục chưa ngang tầm với mặt bằng chung của tỉnh”. Vì
vậy để nâng cao chất lượng Giáo dục & Đào tạo tồn diện, người Hiệu trưởng
phải có trách nhiệm rất cao, phải thực sự năng động sáng tạo và phải có
những biện pháp quản lý phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội và dân trí
miền núi.
Xuất phát từ thực tiễn cơng tác quản lý, đặc biệt công tác của Hiệu

trưởng THCS vùng cao, chúng tôi thấy công tác quản lý của Hiệu trưởng chưa
đáp ứng được yêu cầu đổi mới Giáo dục & Đào tạo, quản lý chưa tồn diện,
cịn tuỳ tiện, chưa có biện pháp quản lý phù hợp và hữu hiệu để nâng cao kết
quả học tập của học sinh. Chúng tôi thấy cần phải nghiên cứu thực tế công tác


3

quản lý của Hiệu trưởng góp phần nâng cao kết quả học tập của học sinh
THCS vùng cao của huyện, từ đó đề xuất một số biện pháp quản lý của Hiệu
trưởng góp phần nâng cao kết quả học tập của học sinh, thực hiện mục tiêu
nâng cao dân trí, bồi dưỡng nhân lực và đào tạo nhân tài cho miền núi theo
Nghị quyết TW2 của Đảng. Trên cơ sở đó, chúng tơi lựa chọn đề tài nghiên
cứu là: "Một số biện pháp nâng cao chất lượng công tác quản lý hoạt động
chuyên môn của Hiệu trưởng ở các trường THCS vùng cao huyện Thường
Xn, Tỉnh Thanh Hóa".
2. Mục đích nghiên cứu

Đề xuất một số biện pháp quản lý chuyên môn của Hiệu trưởng nhằm
nâng cao chất lượng giáo dục ở các trường THCS vùng cao huyện Thường
Xuân, tỉnh Thanh Hóa.
3. Khách thể và đội tượng nghiên cứu

3.1. Khách thể nghiên cứu: Công tác quản lý hoạt động chuyên môn của Hiệu
trưởng ở các trường THCS.
3.2. Đối tượng nghiên cứu: Các biện pháp nâng cao chất lượng công tác
quản lý hoạt động chuyên môn của Hiệu trưởng ở các trường THCS.
3.3. Phạm vi nghiên cứu: Trọng tâm của luận văn là nghiên cứu biện
pháp quản lý chuyên môn của Hiệu trưởng một số trường THCS vùng cao
huyện Thường Xuân - Thanh Hoá. Do điều kiện về thời gian địa bàn rộng,

giao thơng khó khăn chúng tơi chỉ nghiên cứu 6 trường (2 tiên tiến, 2 khá, 2
yếu kém). Hiệu trưởng, giáo viên, 6 trường THCS trong huyện (2 trường tiên
tiến, 2 trường khá, 2 trường kém).
4. Giả thuyết khoa học
Nếu tìm ra một số biện pháp quản lý chun mơn phù hợp, đúng đắn của
Hiệu trưởng các trường THCS vùng cao huyện Thường Xuân, thì kết quả học
tập của học sinh sẽ được nâng lên.


4

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu cơ sở lý luận về công tác quản lý chuyên môn ở các trường
THCS.
- Nghiên cứu thực trạng công tác quản lý hoạt động chuyên môn của Hiệu
trưởng ở các trường THCS trên địa bàn huyện Thường Xuân.
- Đề xuất những biện pháp nâng cao chất lượng công tác quản lý hoạt
động chuyên môn của Hiệu trưởng trường THCS vùng cao huyện Thường
Xuân, tỉnh Thanh Hóa.
6. Phương pháp nghiên cứu

6.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận: nghiên cứu các tài liệu, các văn
bản của Đảng, Nhà nước của Bộ GD&ĐT liên quan đến đề tài. Rút ra các
phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp, phương pháp so sánh...
6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Phương pháp điều tra viết,
phương pháp phỏng vấn, hỏi ý kiến chuyên gia.
6.3. Các phương pháp khác: phương pháp thống kê, phương xử lý số
liệu.
7. Đóng góp của đề tài

- Về lý luận: Khái quát góp phần bổ sung cơ sở lý luận về công tác
quản lý chuyên môn của Hiệu trưởng một số trường THCS vùng cao huyện
Thường Xuân- Thanh Hoá.
- Về thực tiễn: Đánh giá thực trạng và đề xuất 8 biện pháp nhằm nâng
chất lượng quản lý chuyên môn của Hiệu trưởng ở các trường THCS vùng
cao huyện Thường Xuân- Thanh Hoá.
8. Cấu trúc của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, luận văn gồm 3 chương:


5

Chương 1. Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động chuyên môn của Hiệu
trưởng trường THCS
Chương 2. Thực trạng về công tác quản lý hoạt động chuyên môn của
Hiệu trưởng các trường THCS huyện Thường Xuân, Thanh Hóa
Chương 3. Một số biện pháp nâng cao chất lượng công tác quản lý hoạt
động chuyên môn của Hiệu trưởng các trường THCS vùng cao, huyện
Thường Xuân, Thanh Hóa.


6

Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG CHUYÊN MÔN
CỦA HIỆU TRƯỞNG TRƯỜNG THCS
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Trong lịch sử giáo dục, công tác quản lý hoạt động chun mơn của Hiệu

trưởng các nhà trường đóng vai trị quan trọng và đã được nhiều học giả, các
nhà nghiên cứu giáo dục nghiên cứu. Nhiều cơng trình nghiên cứu đề cập đến
các giải pháp nâng cao chất lượng công tác quản lý hoạt động chuyên môn.
Các nhà nghiên cứu quản lý giáo dục Xô Viết như V. A. Xukhomlinxki,
V.P.Xetrezicondin, Jaxapob đã có có nhiều cơng trình đề cập đến công tác
quản lý trường học và đã cho rằng: “Kết quả toàn bộ hoạt động cuả nhà
trường phụ thuộc rất nhiều vào công tác tổ chức đúng đắn và hợp lý công tác
hoạt động của đội ngũ giáo viên” [1,27]. Các tác giả đã khẳng định Hiệu
trưởng phải là người lãnh đạo tồn diện và chịu trách nhiệm trong cơng tác
quản lý nhà trường. Xây dựng đội ngũ giáo viên tâm huyết với nghề nghiệp,
có trình độ chun mơn vững vàng, ln phát huy tính sáng tạo trong lao
động và tạo ra khả năng ngày càng hoàn thiện tay nghề sư phạm là yếu tố
quyết định thành công trong công tác quản lý chuyên môn của người Hiệu
trưởng. Công việc dự giờ và phân tích sư phạm tiết dạy là một yêu cầu cần
thiết trong việc bồi dưỡng giáo viên, đồng thời hoạt động quản lý nhà trường
phụ thuộc nhiều vào tổ chức hoạt động đúng đắn và hợp lý hoạt động giảng
dạy của giáo viên.
Vào đầu thập kỷ 70 của thế kỷ XX, các nhà nghiên cứu giáo dục Xô Viết
đã phối hợp với các nước XHCN khác và đã có nhiều nghiên cứu trong lĩnh


7

vực quản lý nhà trường và quản lý hoạt động chuyên môn của người hiệu
trưởng
Ở Việt Nam, các nhà giáo dục học, các nhà quản lý giáo dục, các nhà sư
phạm cũng ln ln quan tâm nghiên cứu nhằm tìm ra giải pháp quản lý hoạt
động chuyên môn khả thi và hiệu quả để thực hiện mục tiêu giáo dục. Các nhà
nghiên cứu khoa học giáo dục như Nguyễn Minh Đạo, Hà Thế Ngữ, Nguyễn
Ngọc Quang, Nguyễn Minh Đức, Đặng Quốc Bảo...đã có nhiều cơng trình

nghiên cứu liên quan đến quản lý hoạt động dạy học, đưa ra các giải pháp
quản lý vận dụng trong quản lý giáo dục, quản lý trường học. Quản lý nhà
trường, quản lý hoạt động chuyên môn của Hiệu trưởng cũng là đề tài mà
nhiều học viên cao học về quản lý giáo dục chọn làm hướng nghiên cứu trong
luận văn thạc sỹ.
Việc tìm ra các giải pháp để nâng cao chất lượng công tác quản lý hoạt
động chun mơn của Hiệu trưởng mang tính đặc thù của từng vùng miền,
từng cấp học là một yêu cầu cần thiết và cấp bách trong giai đoạn hiện nay.
1.2. Các khái niệm cơ bản
1.2.1. Khái niệm quản lý
Như mọi người đã biết quản lý là một hoạt động xuất hiện từ lâu trong xã
hội loài người và hoạt động ngày càng phát triển theo sự phát triển chung của
xã hội.
Từ khi con người biết hợp sức với nhau lại để tự vệ hoặc lao động kiếm
sống thì bên cạnh lao động chung của mọi người đã xuất hiện như một tất yếu
khách quan những hoạt động tổ chức, phối hợp, điều khiển… hoạt động của
mọi người nhằm thực hiện được những mục tiêu chung đã định. Về hiện
tượng này K.Marx cũng đã viết: "Bất cứ lao động xã hội hay cộng đồng trực
tiếp nào, được thể hiện ở qui mô tương đối lớn, đều cần ở một chừng mực
nhất định đến sự quản lý; quản lý xác lập sự tương hợp giữa các công việc cá


8

thể và hoàn thành những chức năng chung xuất hiện trong sự vận động của
các bộ phận riêng lẽ của nó". Như vậy, có thể hiểu lao động xã hội và quản lý
không tách rời nhau và quản lý là lao động điều khiển lao động chung. Khi
lao động xã hội đạt tới qui mơ phát triển nhất định thì sự phân công lao động
tất yếu sẽ dẫn tới việc tách quản lý thành một hoạt động riêng biệt. Từ đó
trong xã hội hình thành một bộ phận trực tiếp sản xuất, một bộ phận khác

chuyên hoạt động quản lý, hình thành mối quan hệ trong quản lý.
Về nội dung, thuật ngữ "quản lý" có nhiều cơng trình nghiên cứu của các
nhà khoa học có thể nêu một số định nghĩa như sau:
- "Quản lý là chức năng của hệ thống có tổ chức với những bản chất khác
nhau (kỹ thuật, sinh vật, xã hội), thực hiện những chương trình mục đích hoạt
động" [5,34]..
- Trong sự tác động qua lại giữa hệ thống và mơi trường thì "quản lý được
hiểu là đảm bảo hoạt động của hệ thống trong điều kiện có sự biến đổi liên tục
của hệ thống và môi trường, là sự chuyển hệ thống đến trạng thái mới thích
ứng vơi hồn cảnh mới".
- "Quản lý một hệ thống xã hội là tác động có mục đích đến tập thể người,
thành viên của hệ, làm cho hệ vận hành thuận lợi và đạt mục đích dự kiến".
- Quản lý nhằm phối hợp nỗ lực của nhiều người, sao cho mục tiêu của
tổng cá nhân biến thành những thành tựu của xã hội" [6,45].
* Từ các định nghĩa trên ta có thể rút ra nhiều cách hiểu:
- Quản lý là các hoạt động thực hiện nhằm đảm bảo hoàn thành công việc
qua những nỗ lực của người khác.
- Quản lý là cơng tác phối hợp có hiệu quả hoạt động giữa những người
cộng sự khác nhau cùng chung một tổ chức.
- Quản lý là những tác động có mục đích lên những tập thể người, thành
tố cơ bản của hệ thống xã hội.


9

- Quản lý được tiến hành trong một tổ chức hay một nhóm xã hội.
Từ những điểm chung của các định nghĩa trên ta có thể hiểu: Quản lý bao
gồm các yếu tố như: Phải có chủ thể quản lý là tác nhân tạo ra các tác động
"ai quản lý?", đó là chủ thể quản lý (chủ thể chỉ có thể là một cá nhân, hoặc
một tổ chức do con người cụ thể lập nên. Còn "quản lý ai", "quản lý cái gì",

quản lý sự việc đó là khách thể quản lý (hay còn gọi là đối tượng quản lý).
Bên cạnh đó phải có một mục tiêu và một quỹ đạo đã định ra cho cả đối tượng
và chủ thể, mục tiêu này là căn cứ để chủ thể tạo ra các tác động.
- Giữa chủ thể và khách thể quản lý có mối quan hệ, tác động qua lại
tương hỗ nhau. Chủ thể quản lý làm nảy sinh các tác động quản lý, cịn khách
thể quản lý thì nảy sinh các giá trị vật chất và tinh thần có giá trị sử dụng, trực
tiếp đáp ứng nhu cầu của con người, thoả mãn mục đích của quản lý.
Như vậy có thể khái quát:
- Quản lý là sự tác động có tổ chức, có mục đích của chủ thể quản lý lên
đối tượng quản lý nhằm đạt được mục tiêu đề ra.
1.2.2. Quản lý giáo dục
Xét về lịch sử phát triển của xã hội thì khoa học quản lý giáo dục ra đời
sau khoa học quản lý kinh tế.
Trong các nước TBCN thì người ta vận dụng lý luận quản lý xí nghiệp
vào quản lý cơ sở giáo dục (trường học) và coi quản lý cơ sở giáo dục như
quản lý một loại "xí nghiệp đặc biệt"
Chẳng hạn trong bộ từ điển bách khoa quản lý do patrich jonffre và
Fvesimon chủ biên có đề mục "Quản lý cơ sở giáo dục" trong đó có thuật ngữ
“xí nghiệp giáo dục ".
- Trong các nước XHCN thì lý luận giáo dục được bắt nguồn từ lý luận
quản lý xã hội. Chẳng hạn trong cuốn sách kinh điển nổi tiếng "Con người
trong quản lý xã hội" của viện sĩ Liên xô (cũ) A.G.Afanaxep, ông đã phân


10

chia xã hội thành 3 lĩnh vực "chính trị - xã hội", “ văn hóa - tư tưởng và kinh
tế” và từ đó có 3 loại quản lý “ quản lý chính trị xã hội, quản lý văn hóa - tư
tưởng và quản lý kinh tế”. Quản lý giáo dục nằm trong lĩnh vực quản lý văn
hóa - tư tưởng.

Như vậy, nếu xét về sự phân loại khoa học thì khoa học quản lý giáo dục
được coi là bộ phận nằm trong quản lý văn hóa - tinh thần.
- Quản lý giáo dục có nội hàm rất "co giãn" tùy theo ta hiểu các từ "giáo
dục" ở trong đó như thế nào? nếu ta hiểu "giáo dục" là các hoạt động giáo dục
diễn ra trong các nhà trường hay ngoài xã hội nói chung thì "quản lý giáo
dục" là quản lý mọi hoạt động giáo dục trong xã hội, lúc đó "quản lý giáo
dục" được hiểu theo nghĩa rộng nhất, cịn việc chúng ta chỉ nói đến các hoạt
động ở trong ngành Giáo dục - Đào tạo chúng diễn ra ở trong các cơ sở Giáo
dục - Đào tạo (sau này ta sẽ gọi là quản lý nhà trường) và quản lý một hệ
thống các cơ sở Giáo dục - Đào tạo ở một địa phận hành chính nào đó (xã,
huyện, tỉnh, toàn quốc) mà ta sẽ gọi là "quản lý một hệ thống giáo dục".
Sau đây chúng tôi xin nêu ra 2 định nghĩa của quản lý giáo dục; một định
nghĩa về "quản lý hệ thống giáo dục"; và một định nghĩa về "quản lý nhà
trường".
Trong cuốn sách "Quản lý giáo dục quốc dân ở địa bàn huyện, quận"
KhudominSki Liên xô (cũ) đã viết:
"Quản lý khoa học hệ thống giáo dục có thể xác định như là tác động có
hệ thống, có kế hoạch, có ý thức và hướng đích của chủ thể quản lý ở các cấp
khác nhau đến tất cả các mắt xích của hệ thống (từ bộ đến trường, các cơ sở
giáo dục khác…) nhằm mục đích đảm bảo việc giáo dục xã hội chủ nghĩa cho
thế hệ trẻ trên cơ sở nhận thức và vận dụng những qui luật chung của CNXH
cũng như các qui luật của quá trình giáo dục, của sự phát triển thể lực và tâm
lý trẻ em, thiếu niên và thanh niên [13,50].


11

Còn cuốn "Cơ sở lý luận của khoa học quản lý giáo dục "thì
M.I.Konđakốv viết: "khơng địi hỏi một định nghĩa hồn chỉnh chúng ta hiểu
quản lý nhà trường (cơng việc nhà trường) là hệ thống xã hội - sư phạm

chuyên biệt, hệ thống này đòi hỏi những tác động có ý thức, có khoa học và
có hướng của chủ thể, quản lý trên tất cả các mặt của đời sống nhà trường để
đảm bảo sự vận hành tối ưu xã hội - kinh tế và tổ chức sư phạm của quá trình
dạy học và giáo dục thế hệ đang lớn lên" [14,94].
Qua hai định nghĩa trên chúng ta rút ra những kết luận sau đây:
Quản lý giáo dục là những tác động có hệ thống, có khoa học, có ý thức
và có mục đích của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý là quá trình dạy học
và giáo dục diễn ra ở các cơ sở giáo dục.
Quản lý giáo dục được hiểu một cách cụ thể là quản lý một hệ thống giáo
dục, đó có thể là một trường học, một trung tâm khoa học kỹ thuật - hướng
nghiệp - dạy nghề, một tập hợp các cơ sở giáo dục phân bố trên địa bàn dân cư.
Trên cơ sở những khái niệm chung chúng ta đi sâu vào quản lý trường học
(một phần của quản lý giáo dục). Trường học là một hệ thống xã hội mà ở đó
tiến hành q trình giáo dục đào tạo (gọi chung là cơ sở giáo dục).
Nhà trường là một thiết chế đặc biệt của xã hội, thực hiện các chức năng
kiến tạo các kinh nghiệm xã hội cho một nhóm dân cư nhất định của xã hội
đó. Nhà trường được tổ chức cho việc kiến tạo xã hội nói trên đạt được các
mục tiêu xã hội đó đặt ra cho nhóm dân cư được huy động vào sự kiến tạo này
một cách tối ưu theo quan niệm của xã hội [9,54].
Theo Giáo sư Phạm Minh Hạc: "Quản lý nhà trường là thực hiện đường
lối của Đảng trong phạm vi trách nhiệm của mình, tức là đưa nhà trường vận
hành theo nguyên lý giáo dục để tiến tới mục tiêu giáo dục, mục tiêu đào tạo
đối với ngành giáo dục, với thế hệ trẻ và với từng học sinh…".


12

Quản lý nhà trường phổ thông là quản lý hoạt động dạy và học, tức là đưa
hoạt động đó từ trạng thái này đến trạng thái khác để dần dần tiến tới mục tiêu
giáo dục [17,24].

Như vậy, công tác quản lý trường học bao gồm quản lý các quan hệ giữa
trường học - xã hội và quản lý chính nhà trường (quản lý bên trong hệ thống).
Quản lý bên trong nhà trường chia ra:
Quản lý sư phạm, tức là có thể quản lý các quá trình giáo dục đào tạo.
Quản lý các điều kiện (vật chất, tài chính, nhân lực).
Người ta có thể phân tích q trình giáo dục như một hệ thống gồm 6
thành tố:
- Mục đích giáo dục.
- Nội dung giáo dục.
- Phương pháp giáo dục.
- Thầy giáo.
- Học sinh.
- Cơ sở vật chất và các phương tiện, thiết bị phục vụ giáo dục.
Nhà trường thực hiện nhiệm vụ giáo dục đào tạo có hiệu quả là nhờ các
thành tố mà đặc biệt là quan hệ giữa các thành tố với nhau, làm cho hệ thống
các thành tố vận hành liên kết chặt chẽ với nhau và đưa lại kết quả mong
muốn, đó chính là hoạt động quản lý của người quản lý. Người quản lý hay
còn gọi là người lãnh đạo là người có quyền và có chức mà những người dưới
quyền phải phục tùng, là người chỉ huy đứng đầu cơ quan, chịu trách nhiệm
về toàn bộ hoạt động của cơ quan.
Người quản lý lãnh đạo trường học đó là Hiệu trưởng và các phó Hiệu
trưởng.
Trong hệ thống những người quản lý thì đó là những người quản lý cấp cơ
sở, cấp thấp nhất.


13

1.2.3. Quản lý hoạt động dạy học
1.2.3.1. Nhiệm vụ của hoạt động dạy học

Ở trường phổ thông, hoạt động dạy và học là nhiệm vụ trung tâm, đây là
nhiệm vụ đặc trưng nhất của nhà trường.
- Những nhiệm vụ của hoạt động dạy học là:
+ Làm cho học sinh nắm vững tri thức khoa học một cách có hệ thống, cơ
bản, có những kỹ năng, kỹ xảo cần thiết trong học tập, trong lao động và
trong cuộc sống.
+ Phát triển trí tuệ của học sinh, trước hết là phát triển tư duy độc lập,
sáng tạo, hình thành nhân lực nhận thức và hành động. Dạy học phải đi trước
sự phát triển
+ Dạy học văn hóa phải đi đơi với việc hình thành thế giới quan khoa học,
giàu lịng u nước, yêu CNXH, sống lành mạnh, giàu lòng nhân ái, đáp ứng
u cầu phát triển đất nước.
+ Tồn bộ q trình dạy học từ nội dung đến phương pháp và hình thức tổ
chức phải quát triệt nguyên tắc giáo dục kỹ thuật tổng hợp, chú ý giáo dục kỹ
năng lao động và hướng nghiệp cho học sinh theo hướng liên kết giáo dục
phổ thông với giáo dục chuyên nghiệp.
1.2.3.2. Quản lý hoạt động dạy học
Quản lý hoạt động dạy học là quản lý quá trình dạy của giáo viên và quá
trình học của học sinh. Đây là hai quá trình thống nhất gắn bó hữu cơ.
Q trình dạy và học là tập hợp những hành động liên tiếp của giáo viên
và của học sinh được giáo viên hướng dẫn. Những hành động này nhằm làm
cho học sinh tự giác nắm vững hệ thống kiến thức, kỹ năng và kỹ xảo và
trong q trình đó phát triển năng lực nhận thức, nắm được các yếu tố của văn
hóa lao động trí óc và chân tay, hình thành những cơ sở của thế giới quan và
nhân sinh quan đúng đắn.