Tài liệu Các loài thực vật kỳ lạ của Việt Nam ppt

Các loài thực vật kỳ lạ của Việt Nam
Gửi bởi: namledinh
Ngày 26-4-2007 lúc 15 giờ 46 phút
Gọi là “kì lạ” bởi vì chúng không bình thường (về hình dạng,
cấu tạo, cách sinh sống...) như đại đa số những thực vật thông
thường khác mà ta quen gặp hàng ngày. Trong thế giới thực vật
không hiếm những sự kì lạ. Nhưng sau đây chỉ xin dẫn ra một
số loài cây có đặc điểm kì lạ gặp ở nước ta.
1. Các cây “ăn thịt”
Thông thường, người ta nghĩ chỉ động vật mới ăn thịt, chứ có ai ngờ thực vật cũng biết ăn
thịt ? Nhưng chuyện này lại có thật 100%. Khi sống trong môi trường thiếu chất dinh
dưỡng (như ở đất chua bạc màu, đầm lầy nước ngọt...), một số loài cây có lá biến đổi thành
bộ phận có khả năng bắt mồi và tiêu hoá thức ăn động vật. Đó là những cây:
- Cây nắp ấm với những chiếc lá rất đặc biệt gồm 3 phần: phần dưới hình bản hẹp, màu lục
có chức năng quang hợp, phần giữa là một sợi do gân lá kéo dài rồi tiếp đến là phần cuối
phình to thành một cái túi (hay cái bình) có nắp đậy(H.). Bên trong thành bình có rất nhiều
lông tuyến tiết chất dịch khiến thành bình rất trơn, chất dịch này có khả năng tiêu hoá thức
ăn; mép bình lại tiết dịch thơm nên thu hút sâu bọ rất tốt. Khi sâu bọ bị rơi vào trong bình,
chúng khó có thể bò ra ngoài (do thành bình rất trơn), bị rơi xuống đáy, ngập trong chất
dịch và bị tiêu hoá. Có người cho rằng : cho dù con vật có cố giẫy giụa, vùng vẫy đến mấy
nó cũng không thể thoát ra khỏi chiếc bình quái ác, vì khi bị kích thích nắp bình sẽ đóng
sập lại, nhốt chặt con vật trong đó.
Ta có thể gặp cây nắp ấm mọc ở vùng đầm lầy (Quảng Bình, Đà Nẵng, Thừa Thiên-
Huế...). Do lá có hình dáng và cấu trúc rất đặc biệt nên gần đây ở Trung Quốc người ta đã
khai thác tạo giống cây nắp ấm thành một loài cây cảnh độc đáo và đã được xuất sang thị
trường cây cảnh nước ta trong dịp Tết.
- Cây bắt mồi, là một loài cây ăn thịt khác, tuy kích thước nhỏ bé nhưng không kém phần
nguy hiểm đối với những con vật nhỏ. Đó là cây bắt ruồi (hay còn gọi là cây bèo đất). Cả
cây chỉ cao độ vài xentimet với các lá mọc ở sát gốc thành hình hoa thị; trên mặt lá có
những lông tuyến rất nhạy cảm có thể cụp lại khi ruồi, kiến... đậu vào. Con vật bị trói chặt
và bị tiêu hoá hết phần mềm do chất dịch ở lông tuyến tiết ra có tác dụng như men tiêu hoá

ở dạ dày động vật. Sau đó các lông tuyến duỗi ra và trên mặt lá chỉ còn lại chiếc vỏ kitin
của xác con vật xấu số (H.)
Ở vùng đầm lầy Bắc Mỹ có loài cây bắt mồi tương tự : Phần đầu lá của nó gồm 2 nửa gắn
với nhau bằng một gân khoẻ, mép lá có nhiều răng nhọn; trên mặt mỗi nửa lá có 3 lông cảm
giác, đàn hồi được, ngoài ra còn nhiều tuyến tiêu hoá ở trên khắp mặt lá. Khi một con ruồi
hay con ong đậu trên lá thế nào cũng chạm phải một trong 3 chiếc lông cảm giác khiến cho
2 nửa lá lập tức úp sập lại, các răng ở mép lá khít chặt vào nhau, nhốt cứng con vật trong
đó. Con vật càng giãy giụa thì càng kích thích các nửa lá khép chặt lại hơn.
- Cây Rong li là một loài cây nhỏ sống trôi nổi trong các ao hồ, ruộng nước... có khả năng
bẫy các động vật nhỏ trong nước (bọ gậy. giáp xác nhỏ, cá con...). Cây có 2 loại lá : lá sinh
dưỡng xẻ thuỳ nhỏ hình sợi, màu lục; còn một số lá khác lại biến dạng thành túi nhỏ bắt
mồi, thường có màu nâu hay đỏ nâu. Phía trong miệng túi có nhiều lông cứng mọc ngược,
miệng túi có nắp van có thể đóng lại, và chỉ mở vào phía trong túi. Cấu tạo đó khiến cho túi
giống như một cái giỏ bắt cua. Các con vật nhỏ theo dòng nước cui vào túi nhưng không thể
ra được vì các lông mọc ngược và nắp ở miệng túi đã giữ chúng lại. Khi đó trong túi tiết ra
một chất dịch có men tiêu hoá và “ăn thịt” chúng.
2. Cây “bóp cổ” Cây không có tay nhưng vẫn có thể bóp được cổ, không phải cổ người,
mà là bóp thân cây khác. Đây là hiện tượng có thật xảy ra trong giới Thực vật. người ta
dùng từ “bóp cổ” để chỉ mối quan hệ lấn lướt nhau giữa 2 cây sống gần gũi ở trong rừng,
mà thủ phạm là một số loài đa. Chim chóc khi ăn quả của những cây này vô tình nhả hạt
vào hốc những cây to khác trong rừng. Nhờ chất mùn và độ ẩm ở hốc, hạt nảy mầm và mọc
thành cây, lớn dần lên, đâm những rễ phụ hướng xuống phía dưới. Các rễ phụ này phát triển
mạnh và dài mãi ra, khi chạm đất chúng cắm chắc vào đó, tạo thành một tấm lưới dầy đặc
và chắc khoẻ, bao bọc xung quanh thân cây chủ. Chúng cứ xiết chặt, xiết chặt dần khiến
cuối cùng cây chủ bị chết vì các mạch dẫn bên trong bị tắc nghẽn, không thể dẫn truyền
được nước và muối khoáng lên cho bộ lá để quang hợp. Hiện tượng này chẳng khác nào
một người bị kẻ cướp đột nhập vào nhà bóp cổ cho đến nghen thở và chết để cướp lấy chỗ
ở ! Các nhà khoa học gọi đó là hiện tượng “thắt nghẹn” hay “ bóp cổ”, một hiện tượng khá
phổ biến ở trong rừng nhiệt đới, ví dụ như rừng Cúc Phương ở nước ta; và loài cây gây hiện
tượng này thường là các loài đa, được gọi là cây “đa bóp cổ”.

Không chỉ trong rừng, mà ở ngay trên một số đường phố Hà Nội, các bạn có thể gặp một số
cây đa bóp cổ, như ở bên Bờ Hồ phía đường Đinh Tiên Hoàng, hay trước đền Bà Kiệu.
3. Cây “ sinh con”.
Trong thế giới sinh vật, hiện tượng sinh con chỉ gặp ở các loài động vật có vú và con người.
Nhưng ở thực vật cũng có thể gặp hiện tượng này. Lạ chưa ?
Hiện tượng sinh con của thực vật (viviparous) chỉ gặp ở một vài loài cây sống trong môi
trường đặc biệt. Đó là các cây Đước, Vẹt, Trang... sống ở các khu rừng lầy mặn vùng ven
biển (Mangrove). Hạt của những cây này khi chín thường nảy mầm ngay trên cây mẹ thành
một bộ phận gọi là “trụ mầm” nối liền với quả. Trụ mầm có cấu tạo của một cây con, gồm
thân và chồi lá, chưa có rễ. Trụ mầm nhận các chất dinh dưỡng từ cây mẹ chuyển qua quả
vào. Thời gian sống của trụ mầm trên cây mẹ thường khoảng 2-3 tháng. Khi trụ mầm chín
sẽ rời khỏi cây mẹ, cắm xuống bùn, ra rễ và bắt đầu cuộc sống độc lập.
Có thể nói hiện tượng “sinh con” là một hình thức thích nghi độc đáo của một số cây sống
ở vùng ngập mặn, nhờ đó cây có thể mọc được trong điều kiện thuỷ triều lên xuống hàng
ngày, tránh cho hạt khỏi bị nước triều cuốn trôi đi.
Không chỉ có hiện tượng sinh con, các loài cây ngập mặn nói trên còn có bộ rễ khá độc đáo,
cũng giúp cây thích nghi được trong điều kiện môi trường lầy ngập không ổn định và thiếu
ô-xy. Ngoài những rễ cắm trong đất, chúng còn phát triển hệ rễ khí sinh nổi trên mặt đất,
vừa có tác dụng tăng cường sức chống đỡ cho cây, vừa có tác dụng hô hấp (đó là những rễ
hô hấp) : Cây Đước với các rễ chống mọc từ thân, cành đâm xuống đất, trông chẳng khác
nào như những chiếc gọng nơm; cây Vẹt với những chiếc rễ gập cong hình đầu gối mọc trồi
lên khỏi mặt đất ở chung quanh gốc cây (người ta gọi đó là những rễ khuỷu hay rễ đầu gối;
còn cây mắm, cây bần lại có những rễ hô hấp dài thẳng, nhọn đầu, trông như những mũi
chông mọc tua tủa trên mặt đất.
4. Cây có hột lộn ra ngoài quả ?
Đó là cây Đào lộn hột (ở miền Nam gọi là cây Điều). Gọi như vậy bởi vì cây này có quả
với hình dáng khá độc đáo: quả gồm 2 phần, phần ở bên dưới hơi giống quả đào, nạc và
mọng nước, đính ở trên đó là một cái “hột” hình hạt đậu (hay hình thận) có vỏ cứng, màu
sẫm. Nhìn cả 2 phần chẳng khác nào một quả đào có hạt nằm lộn ra bên ngoài (chứ không
nằm ở bên trong như các loại quả thông thường khác). Vì thế mới có cái tên gọi như trên.

Nhưng thật ra chiếc “ hột “ này mới chính là quả thật sự, còn cái “quả” hình quả đào mọng
nước kia là do đế hoa phát triển thành. Đem hạt (quả) rang cho vỏ cứng nứt ra, phần bên
trong ăn bùi và béo ngậy (hột điều); còn “quả” (phần đế hoa) cũng ăn được, nhưng trước
kia người ta ít khai thác, thường bỏ thối rất lãng phí. Gần đây một số nơi đã chú ý sử dụng
để chế biến rượu vang, vì trong đó có chứa đường và vitamin B1, B2.
5. Cây chỉ có một lá.
Thông thường, cây phải có nhiều lá, họp thành tán lá và tạo dáng vẻ cho cây. Nhưng có loài
cây chỉ có mỗi một lá duy nhất, khiến cây có tên gọi như vậy : cây một lá. Nó còn có tên
khác là Thanh thiên quỳ hay Lan cờ.
Đó là một loài lan địa sinh sống lâu năm, cùng họ với những loài lan cảnh có hoa đẹp khác.
Cây chỉ cao độ 10-20cm, có rễ củ gần hình tròn với nhiều ngấn ngang. Một lá mọc thẳng từ
củ lên, hình tim, gấp nếp; một cuống dài mang 4-5 hoa nhỏ màu trắng đốm tím hồng cũng
mọc từ củ lên, khi lá đã tàn lụi.
Cây Một lá thường mọc trong các hốc đá hoặc trên lớp đất có nhiều thảm mục dưới tán
rừng ẩm hoặc rừng trên núi đá vôi các tỉnh phía Bắc và ở Kon Tum, Lâm Đồng. Củ của cây
được dùng làm thuốc giải độc (nhất là ngộ độc nấm), làm mát phổi, chữa ho lâu ngày, ho
lao, viêm phế quản, nhai củ tươi có thể làm giảm khát nước, bồi dưỡng cơ thể. Do có giá trị
lớn nên cây bị khai thác nhiều để bán qua biên giới, nhất là trong những năm gần đây, khiến
cho loài cây này trở nên quý hiếm và có nguy cơ bị đe doạ tuyệt chủng. Nó được ghi vào
danh sách các loài cây cần được bảo vệ trong “Sách Đỏ Việt Nam”.
6. Cây có quả nằm trong đất.
Ta vẫn thường thấy qủa mọc trên cây. Thế nhưng có một loài cây hết sức quen thuộc với
chúng ta lại có quả không mọc như thế. Đó là cây Lạc. Đến mùa thu hoạch Lạc, để có hạt
ăn, người ta phải đi “dỡ Lạc”, nghĩa là nhổ cả cây lên, rũ sạch đất, mới thấy quả (hay củ
Lạc). Ở cây Lạc, một số hoa mọc phía trên thường không cho quả, chỉ những hoa mọc phía
dưới, mọc chúc xuống đất mới cho quả. Sau khi thụ tinh, từ bầu nhuỵ của hoa mọc dài ra
thành một cuống cắm sâu xuống đất khiến bầu nhuỵ nằm trong đất và phát triển ở trong dó
thành quả, bên trong chứa 1-3 hạt.
Nhân dân ta thường quen gọi những phần của cây không giống rễ mà nằm ở dưới đất là
“củ”: củ Khoai, củ Sắn, củ Dong, củ Cà rốt... và cả củ Lạc, bất kể nó là phần nào của cây

biến đổi thành. Tuy nhiên, nếu theo phân tích ở trên thì với trường hợp cây lạc, phải gọi là
“quả Lạc” mới đúng, vì bên trong đó còn có hạt. Nhưng đã thành thói quen từ rất lâu rồi,
biết làm sao!
Vũ Minh
(Nguồn website Cục Lâm Nghiệp)