SKKN một số biện pháp dạy học môn lịch sử và địa lí lớp 4

Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học mơn Lịch sử và Địa lí Lớp 4”
I . PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài.
Đất nước Việt Nam ta đã vượt qua rất nhiều khó khăn, thách thức, đạt được những
thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử. Nước ta đã thốt ra khỏi tình trạng kém phát
triển, bước vào nhóm nước đang phát triển có thu nhập trung bình. Tuy nhiên, những
thành tựu về kinh tế của nước ta chưa vững chắc, chất lượng nguồn nhân lực và sức
cạnh tranh của nền kinh tế chưa cao, mơi trường văn hố cịn tồn tại nhiều hạn chế,
chưa hội đủ các nhân tố để phát triển nhanh và bền vững. Cũng trong khoảng thời
gian trước và sau khi nước ta tiến hành đổi mới, thế giới chứng kiến những biến đổi
sâu sắc về mọi mặt. Các cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ ba và lần thứ tư nối tiếp
nhau ra đời, kinh tế tri thức phát triển mạnh đem lại cơ hội phát triển vượt bậc, đồng
thời cũng đặt ra những thách thức không nhỏ đối với mỗi quốc gia, nhất là các quốc
gia đang phát triển và chậm phát triển. Mặt khác, những biến đổi về khí hậu, tình
trạng cạn kiệt tài ngun, ơ nhiễm môi trường, mất cân bằng sinh thái và những biến
động về chính trị, xã hội cũng đặt ra những thách thức có tính tồn cầu. Để bảo đảm
phát triển bền vững, nhiều quốc gia đã không ngừng đổi mới giáo dục để nâng cao
chất lượng nguồn nhân lực, trang bị cho các thế hệ tương lai nền tảng văn hoá vững
chắc và năng lực thích ứng cao trước mọi biến động của thiên nhiên và xã hội. Đổi
mới giáo dục đã trở thành nhu cầu cấp thiết và xu thế mang tính tồn cầu.
Để thực hiện nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo, đổi mới toàn diện giáo dục
và đào tạo đáp ứng u cầu cơng nghiệp hố, hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế; Mỗi người giáo viên đều có
trách nhiệm tự bồi dưỡng, tự rèn luyện và tự nâng cao năng lực chuyên mơn, góp
phần dạy học, giáo dục cho thế hệ trẻ tương lai của đất nước phát triển toàn diện năng
lực phẩm chất, xứng đáng là con người mới theo kịp sự phát triển của thế giới.
Dạy học Môn Lịch Sử - Địa Lí giúp học sinh tiếp nhận được cuộc sống, đất nước,
con người và những nét đẹp của đạo đức, của đạo lí làm người của người dân Việt
Nam; vì chính đó là cái gốc của mọi sự nghiệp lớn hay nhỏ của dân tộc không phải
chỉ ở thời xưa mà cả ngày nay và mai sau.
Trong nhiều năm qua, do những nguyên nhân khách quan (khó khăn về kinh tế, xã

hội) và chủ quan (nhận thức, quan niệm không đúng), chất lượng học tập Môn Lịch
Sử - Địa Lí ngày càng giảm sút, đến mức báo động. Những năm gần đây, nhiều báo,
tạp chí ở trung ương và địa phương đã lên tiếng về tình trạng giảm sút chất lượng một
cách nghiêm trọng về Môn Lịch Sử - Địa Lí. Nhiều thanh niên khơng biết về vùng
Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân

1


Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học mơn Lịch sử và Địa lí Lớp 4”
miền, các đặc điểm thiên nhiên của các vùng miền, các nhân vật lịch sử . Nhiều học
sinh, sinh viên, thanh thiếu niên không biết về các nhân vật, sự kiện lịch sử đặt tên
cho các đường phố, mà họ đang sống hay rất quen thuộc.
Trong giai đoạn này, việc phát huy tính tích cực của học sinh trong việc học tập
Mơn Lịch Sử - Địa Lí nói chung và ở lớp 4 nói riêng là một phần trong việc đổi mới
phương pháp dạy học của bộ mơn này. Góp phần giáo dục toàn diện cho học sinh tiểu
học.
Qua thực tế những năm đã dạy học sinh lớp 4, tôi nhận thấy:
Học sinh chưa thực sự chủ động tính tích cực trong giờ học Mơn Lịch Sử - Địa Lí
(chủ yếu là nghe, ghi, đọc sách giáo khoa). Đồng thời do yêu cầu phát triển khoa học
kỹ thuật ngày càng nhanh, diễn ra từng ngày, từng giờ đòi hỏi con người phải chủ
động, tích cực, sáng tạo để thích ứng được sự phát triển của xã hội. Vì vậy, đất nước
đã đặt ra mục tiêu cho ngành giáo dục “Đào tạo ra những con người có kiến thức văn
hóa, khoa học, có kỹ năng nghề nghiệp, lao động tự chủ, sáng tạo, có kỷ luật, giàu
lịng nhân ái, u nước, u CNXH, sống lành mạnh, đáp ứng được nhu cầu phát
triển đất nước, chuẩn bị cho tương lai”.
Cũng trong quá trình giảng dạy, tơi nhận thấy học sinh có tiềm năng được tiếp xúc
với nhiều lượng thông tin (từ bố, mẹ, anh chị - những người có trình độ văn hố, làm
khoa học). Vì vậy, trong lớp xuất hiện nhiều em có tiềm năng tích cực, chủ động, cần
khơi dậy giúp các em phát triển để đáp ứng mục tiêu và yêu cầu của đất nước.

Mặt khác, chương trình Lịch Sử - Địa Lí lớp 4 giúp học sinh lĩnh hội được một số
tri thức ban đầu và thiết thực về xã hội. Từ đó hình thành và phát triển ở học sinh các
kỹ năng quan sát, mơ tả, phân tích, so sánh, đánh giá mối quan hệ giữa các sự kiện
trong xã hội, đồng thời vận dụng các tri thức đã học vào thực tiễn cuộc sống. Qua đó
khơi dậy và bồi dưỡng tình yêu đất nước, hình thành thái độ đúng đắn đối với bản
thân, gia đình, cộng đồng, kích thích tính ham hiểu biết khoa học của học sinh. Để từ
đó các em có lịng tự hào dân tộc phát huy mọi khả năng để xây dựng một tương lai
xứng đáng với lịch sử của dân tộc.
Chính vì lẽ đó, việc đổi mới phương pháp dạy học Lịch Sử - Địa Lí, cũng như mọi
mơn học khác, học sinh tự mình khám phá ra kiến thức (dưới sự hướng dẫn của giáo
viên), tức là học sinh phải được tiếp xúc với các tư liệu đặc điểm tự nhiên, đặc điểm
vùng miền, lịch sử: tranh ảnh, bản đồ lịch sử, các di vật, câu chuyện lịch sử được ghi
lại thành lời văn dưới sự định hướng và kết luận của giáo viên để học sinh tự hình
thành các biểu tượng Lịch Sử - Địa Lí.
Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân

2


Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học mơn Lịch sử và Địa lí Lớp 4” Vì
những lí do trên, tơi lựa chọn đề tài “ Một số biện pháp dạy học mơn Lịch sử

và Địa lí Lớp 4” nhằm chia sẻ những hiểu biết và kinh nghiệm mà bản thân có được
từ những năm dạy lớp 4.
2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài.
Tìm hiểu thực trạng việc dạy và học Lịch sử - Địa lí. Trên cơ sở đó đề xuất một vài
biện pháp nâng cao chất lượng dạy học Lịch sử - Địa lí 4
`3. Đối tượng nghiên cứu.
Thực trạng dạy Lịch sử - Địa lí và một số biện pháp nhằm phát huy tính tích cực
học lịch sử của học sinh

27 học sinh lớp 4C trường tiểu học Võ Thị Sáu năm học 2019 - 2020.
4. Giới hạn của đề tài.
Tìm hiểu thực trạng việc dạy và học Lịch sử - Địa lí. Trên cơ sở đó đề xuất một vài
biện pháp nâng cao chất lượng dạy học Lịch sử - Địa lí 4.
Phương pháp nghiên
cứu: Sử dụng các phương
pháp:
5.

- Tìm hiểu đặc điểm tâm lí lứa tuổi; Phân tích tổng hợp.
- Khảo sát, phân loại đối tượng.
- Thử nghiệm và trải nghiệm thực tế.
- Vận dụng các phương pháp dạy học tích cực, sáng tạo.

Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân

3


Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học mơn Lịch sử và Địa lí Lớp 4”
AI. PHẦN NỘI DUNG
1. Cơ sở lí luận.
Căn cứ theo quan điểm và mục tiêu xây dựng chương trình của giáo dục phổ
thơng, chương trình Mơn Lịch sử - Địa lí cấp Tiểu học, để đáp ứng được mục tiêu
dạy học theo chương trình dạy học mới bản thân tơi nhận thấy:
“Chương trình Mơn Lịch sử - Địa lí tích hợp giáo dục lịch sử, địa lí và một số nội
dung văn hóa, xã hội trong các kết nối về khơng gian và thời gian; tích hợp nội dung
bảo vệ mơi trường, giáo dục giá trị nhân văn, gắn lí thuyết với thực hành, phát triển ở
học sinh năng lực đặc thù của môn học và các phẩm chất chủ yếu...”
“ Chọn lọc những kiến thức cơ bản và sơ giản về Tự nhiên, dân cư, một số hoạt

động kinh tế, lịch sử vùng miền... Các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử tiêu biểu,
tương đối có hệ thống theo dịng thời gian lịch sử của Việt Nam từ buổi đầu dựng
nước cho tới nay...” (1)
Ở lớp 4 lần đầu tiên các em làm quen với môn Lịch sử và địa lí, muốn hình thành
và rèn luyện các kĩ năng cho các em, cho các em biết quan sát sự vật, hiện tượng ; thu
thập, tìm kiếm tư liệu lịch sử, địa lí từ các nguồn khác nhau. Biết thắc mắc, đặt câu
hỏi trong q trình học tập và chọn thơng tin để giải đáp. Trình bày lại kết quả học
tập bằng lời nói, bài viết, hình vẽ, sơ đồ,...
* Tạo cho học sinh tính ham học, thích tìm hiểu để biết về môi trường xung quanh
của các em. Làm cho các em thêm yêu thiên nhiên, quê hương, đất nước. Biết cách
tôn trọng, bảo vệ cảnh quan thiên nhiên và văn hóa gần gũi với học sinh.
Như chúng ta đã biết đổi mới biện pháp dạy học là một yếu tố giúp giáo viên
thành công trong công tác dạy của giáo viên và việc học của học sinh.
2. Thực trạng vấn đề nghiên cứu.
Thực tế trong dạy học, mỗi người giáo viên đồng thời vừa là nhà biên kịch, vừa là
đạo diễn giúp học sinh tham gia nhiệm vụ học tập và chiếm lĩnh tri thức. Quá trình
dạy học mỗi người giáo viên luôn coi trọng khối kiến thức là vơ tận; khơng có
phương pháp dạy học nào là vạn năng; tiếp thu tri thức phải phong phú và đa dạng;
mọi học sinh khơng có ai thực sự tồn diện...
(1)
Trích: “Quan điểm và mục tiêu xây dựng chương trình giáo dục phổ thơng mơn Lịch sử và
Địa lí cấp Tiểu học” ban hành kèm theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26 tháng 12 năm 2018 của
Bộ trưởng Bộ giáo dục và Đào tạo)

Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân

4


Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học mơn Lịch sử và Địa lí Lớp 4”

Bởi vậy mỗi tiết học, mỗi môn học giáo viên cần linh động tích hợp, tìm tịi kiến
thức để tích hợp nhằm đạt mục đích chung là xây dựng những điều cốt lõi nhất,
những kiến thức đặc trưng cơ bản nhất mà bài học yêu cầu.
Thực tế hiện nay, phân môn Lịch sử và phân mơn Địa lí đã được tích hợp thành
một mơn học Lịch sử - Địa lí, khơng cịn theo từng môn như trước đây. Song khi
giảng dạy vẫn dạy theo từng phân môn: phân môn Lịch sử, phân mơn Địa lí.
Từ lâu, giáo viên dạy mơn này thường cho các em chỉ đọc nội dung bài học, sau đó
vận dụng một số hiểu biết của bản thân để trả lời các câu hỏi trong phần bài học nên
tiết học có phần tẻ nhạt. Học sinh ghi nhớ kiến thức chưa sâu. Chủ yếu bằng hình
thức học thuộc nhưng chưa hiểu rõ, do đó các em chưa nắm chắc bài học.
Qua khảo sát ban đầu, tôi thấy:
* Đặc điểm tình hình:
Năm học 2019 - 2020, của lớp 4C có Tổng số học sinh: 27 em.
Trong đó: Nữ: 12em dân tộc 10 em, nữ dân tộc : 4 em.
Trong năm học 2019 - 2020, cùng với sự quan tâm chỉ đạo và tạo điều kiện trong
các hoạt động dạy học của Chi bộ, Ban giám hiệu và các đoàn thể trong nhà trường
đã giúp cho giáo viên giảng dạy và giáo dục học sinh được tốt nên công tác dạy học
của lớp cũng đạt kết quả cao. Đa số các em đến trường phụ huynh học sinh rất quan
tâm, mua đủ sách vở, áo quần và đồ dùng đến lớp.
Tuy nhiên, do đặc điểm của địa phương, một số em ở rất xa trường, việc đến
trường xa nhà cũng ảnh hưởng rất lớn đến các em, gia đình khó khăn về kinh tế nên
các em cũng thiệt thòi hơn về việc trải nghiệm cuộc sống. Các em ít được tiếp xúc
với các kênh truyền hình và Internet, ít được biết tới những phong tục tập quán của
các vùng miền mà các kênh truyền hình đã giới thiệu, chưa nói đến việc các em chưa
được đi trải nghiệm thực tế để tìm hiểu về các đặc điểm Lịch sử, địa lí.
Một số học sinh trong lớp điều kiện hoàn cảnh gia đình khó khăn, cha mẹ phải đi
làm ăn xa các em phải ở với ơng bà nên có phần thiếu sự quan tâm chỉ bảo của cha
mẹ,...
Nên có những ảnh hưởng đến việc học tập của các em.
Kết quả khảo sát mơn Lịch sử - Địa lí từ đầu năm: Đây là môn học mới, ở Lớp 3

các em chưa học mơn học này, tuy nó có kế thừa từ môn học Tự nhiên- xã hội.
Nhưng các em rất mơ hồ và kết quả chưa cao, các em chưa hiểu về môn học.
Chỉ khoảng từ 2 đến 3 em biết được mục tiêu nhiệm vụ môn học do các em có đọc
qua sách và được bố mẹ anh chị hướng dẫn qua. Còn lại tất cả các em đều rất lạ lẫm
Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân

5


Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học mơn Lịch sử và Địa lí Lớp 4”
với mơn học. Số em ham thích học tập mơn học, có hứng thú tìm hiểu về lịch sử là
5/27 em trong tổng số cả lớp. Còn lại các em còn rất e dè trong xây dựng kiến thức
bài học và chưa thích nghi với mơn học mới.
Mơn Lịch sử - Địa lí cũng giống các mơn học khác, các em phải nhận biết được, so
sánh và giải quyết được những kiến thức cơ bản và trọng tâm.
Vậy mỗi giáo viên không biết thay đổi các phương pháp dạy học mà thục hiện
giảng dạy theo một phương pháp thì kết quả đạt được chỉ gói gọn trong sách giáo
khoa mà khơng phát triển, mở rộng được.
Từ thực trạng của lớp 4C, tôi nhận thấy nếu mỗi một tiết học Lịch sử - Địa lí giáo
viên biết cách tích hợp, lồng ghép hai phân môn để học sinh liên hệ tốt hơn về nội
dung yêu cầu bài học, đồng thời tổ chức nhiều hình thức dạy học mới mẻ giúp học
sinh hứng thú hơn, mạnh dạn hơn và u thích mơn học hơn.
Đó là lí do tơi thực hiện đề tài: “Một số biện pháp dạy học mơn Lịch sử và Địa
lí Lớp 4.” để thực nghiệm giảng dạy nâng cao chất lượng dạy học.
3.

Nội dung và hình thức của giải pháp

3.1.

Mục tiêu của giải pháp.

Giáo viên giúp học sinh nắm được kiến thức, hình thành được các kĩ năng cơ bản
khi hồn thành tiết học, tiếp cận kiến thúc nhẹ nhàng, tự nhiên.
Học sinh ý thức được trách nhiệm của bản thân trong việc xây dựng và bảo vệ lịch
sử, truyền thống của dân tộc, biết bảo vệ nền văn hóa của đất nước, bảo vệ chủ quyền
của đất nước, yêu quê hương đất nước mình.
Mỗi tiết học diễn ra một cách tự nhiên , thoải mái và không bị ép buộc tiếp nhận và
hình thành kiến thức kĩ năng một cách bị động.
3.2. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp.
Xem xét chương trình hai phân mơn, ta thấy hai phân mơn này có rất nhiều nội
dung liên quan đến nhau cả về đặc điểm, địa hình địa lí đến các phong tục tập quán.
Nếu mỗi bài học người giáo viên tích hợp, lồng ghép được với nhau để hình thành
kiến thức chắc hẳn học sinh sẽ tiếp thu tốt hơn nội dung môn học. Tôi đã lựa chọn và
sử dụng các biện pháp như sau:
Biện pháp 1: Dạy lồng ghép hai phân mơn: Lịch sử và Địa lí có những điểm
chung về nội dung, kiến thức với nhau.
*

Căn cứ theo chương trình giáo dục phổ thơng mơn Lịch sử - Địa lí cấp Tiểu học
thì mục tiêu và nội dung của mơn Lịch sử - Địa lí Lớp 4 là:
Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân

6


Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học mơn Lịch sử và Địa lí Lớp 4”
“Cung cấp cho học sinh một số kiến thức cơ bản và thiết thực về các sự kiện hiện
tượng, nhân vật lịch sử tiêu biểu tương đối có hệ thống theo dịng thời gian lịch sử
của Việt Nam từ buổi đầu dựng nước cho tới nửa đầu thế kỉ XIX. Các sự vật hiện

tượng và các mối quan hệ địa lí đơn giản ở các vùng chính trên đất nước.”
“Bước đầu hình thành và rèn luyện cho học sinh các kĩ năng:
Quan sát sự vật, hiện tượng; thu thập, tìm kiếm tư liệu lịch sử, địa lí từ các
nguồn khác nhau.
+

+

Nêu thắc mắc, đặt câu hỏi trong quá trình học tập và chọn thông tin để giải đáp.

+

Nhận biết đúng các sự vật, sự kiện, hiện tượng lịch sử và địa lí

+

Vận dụng các kiến thức đã học vào nhận thức và giải quyết các vấn đề thực tiễn

đời sống.(1)
Mỗi tuần học ở Lớp 4 có một tiết Lịch sử và một tiết Địa lí. Thơng thường giáo
viên sẽ dạy đúng mục tiêu và nội dung được yêu cầu của tiết học.
Để đạt mục tiêu thì giáo viên cần nghiên cứu nội dung các bài dạy, lên kế hoạch
dạy học phù hợp với nội dung chương trình và phù hợp với đối tượng học sinh. Quá
trình nghiên cứu nội dung dạy học, giáo viên sẽ tìm những nội dung kiến thức có liên
quan đến nhau giữa hai phân môn để lập kế hoạch dạy học.
Qua nghiên cứu chương trình mơn học Lịch sử - Địa lí của Bộ giáo dục và đào tạo,
tơi nhận thấy mơn học này có rất nhiều bài học mà học sinh có thể tích hợp được để
học sinh nắm được kiến thức vùng miền, nét văn hóa của từng vùng miền và những
nội dung có giá trị bản sắc được lưu giữ...
Chẳng hạn: Khi dạy bài Lịch sử: “Buổi đầu dựng nước và giữ nước” Sách Lịch

sử và địa lí 4 Tập 1 Chương trình VNEN.
Học sinh cần trình bày được nét chính về đời sống vật chất và tinh thần cũng như
địa bàn sinh sống của người dân Văn Lang - Âu Lạc. Biết và trân trọng một số phong
tục tập quán ở thời Hùng Vương - An Dương Vương còn lưu giữ đến ngày nay. Giáo
viên có thể kết hợp tích hợp với nội dung mơn Địa lí bài “ Đồng bằng Bắc Bộ”. Sách
Lịch sử và địa lí 4 Tập 1 Chương trình VNEN.
(1) Trích: Mục tiêu và nội dung mơn Lịch sử và Địa lí lớp 4- Sách Tài liệu hướng dẫn giáo viên
mơn Lịch sử và Địa lí lớp 4 - Trang 7,8 - Dự án mơ hình trường học mới Việt Nam VNEN của Bộ Giáo
dục và Đào tạo)

Điểm chung ở hai bài này là: Trình bày được một số đặc điểm tiêu biểu về tự
nhiên, dân cư ở đồng bằng Bắc Bộ; Nhận biết được mối quan hệ đơn giản giữa thiên

Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân

7


Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học mơn Lịch sử và Địa lí Lớp 4”
nhiên và con người ở đồng bằng Bắc Bộ; Tôn trọng truyền thống văn hóa của người
dân ở đồng bằng Bắc Bộ. (Theo mục tiêu bài học)
Tích hợp hai điểm chung là xác định vị trí địa lí, những nét chung nhất về đời
sống, sinh hoạt ăn mặc ở; về hoạt động sản xuất có từ xưa như: trồng lúa nước, trồng
rau, cây ăn quả, biết nấu xơi, gói bánh chưng, làm bánh giày, làm các công cụ sản
xuất,đồ trang sức, đan lát thủ công... dựa trên đặc điểm của thiên nhiên và tạo hóa....

Lược đồ đồng bằng Bắc Bộ.( SGK Lịch sử và Địa lí lớp 4 VNEN tập 1) - trang 83

Một số hoạt động sản xuất, đời sống và lễ hội của người dân liên quan đến bài học
môn Lịch sử và Địa lí của người dân vùng đồng Bằng Bắc Bộ.( tranh sưu tầm)

Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân

8


Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học mơn Lịch sử và Địa lí Lớp 4”

Bản thân liên hệ với bài địa lí, giúp học sinh nắm được việc giữ vững bản sắc dân
tộc, kế thừa truyền thống tốt đẹp của con người Việt Nam, đây là những hoạt động đã
có từ những thời xa xưa nhưng với ý thức giữ gìn và phát huy truyền thống tốt đẹp
của dân tộc ngày nay chúng ta vẫn mãi giữ vững bản sắc của ông cha ta để lại. Sự
tích hợp này đã giúp học sinh nhận biết được những đặc trưng cơ bản nhất, những nét
văn hóa được lưu truyền của đất nước ta từ ngàn xưa. Nhận thấy sự phát triển của đất
nước ta, những đóng góp về khoa học kĩ thuật và sự đổi mới của đất nước sau mấy
ngàn năm.
Hay nội dung bài Lịch sử: “Trường học, văn thơ, khoa học thời Hậu Lê” nói đến
những sự kiện chứng tỏ nhà Lê rất quan tâm tới việc đào tạo nhân tài, và sự ghi nhận
những người có cơng trong việc phát triển văn học khoa học thời Hậu Lê, Giáo viên
sẽ tích hợp nội dung của bài Địa lí giới thiệu về trung tâm văn hóa của Thủ đơ Hà Nội
trong bài “ Thủ đơ Hà Nội” giới thiệu về hình ảnh Văn Miếu Quốc Tử Giám

Hình ảnh thành Thăng Long ( Sưu tầm)
Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân

9


Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học mơn Lịch sử và Địa lí Lớp 4”
Khi dạy địa lí bài: “Thủ đơ Hà Nội” giáo viên tích hợp nội dung bài Lịch sử

“Trường học, văn thơ, khoa học thời Hậu Lê” để giới thiệu về việc nhà Lê rât quan
tâm tới việc đào tạo nhân tài.
Từ thời Lý Nhà nước đã lập Văn Miếu, mở Quốc Tử Giám làm trường đào tạo
nhân tài, đến thời Hậu Lê thì cho dựng lại nhà Thái học, dựng lại Quốc Tử Giám ở
Thăng Long, tổ chức thi cử để tuyển chọn người tài, đặt lễ xướng danh, lễ vinh quy
và khắc tên tuổi người đỗ cao (Tiến sĩ) vào bia đá dựng ở Văn Miếu để tơn vinh
người có tài. Việc lồng ghép nội dung này giúp học sinh hoàn thành tốt mục tiêu hiểu
được về lịch sử của Văn Miếu - Quốc Tử Giám, yêu quý và tự hào về Thủ đơ Hà Nội.
(1)

Hình ảnh Văn Miếu - Quốc Tử Giám. ( Sưu tầm)

Việc dạy lồng ghép không phải là cắt bỏ chương trình, mà là hoạt động phối kết
hợp kiến thức để nhận ra sự liên quan, sự ra đời của những nếp sống, những giá trị
văn hóa của đất nước con người Việt Nam. Từ cách xây dựng lồng ghép này giáo
viên đã tạo được quỹ thời gian thảo luận nội dung rất nhiều, mở rộng được kiến thức
cho học sinh qua đó các em biết cách liên hệ thực tế tốt hơn. Học sinh có thể kể cho
nhau nghe nhiều hơn những gì mình đã tìm hiểu được thông qua người thân và những
kênh thông tin khác.
* Biện pháp 2: Dạy theo hình thức: “Trị chơi trải nghiệm”
Giáo viên sẽ tìm hiểu nội dung bài học của tiết học, chuẩn bị kế hoạch tổ chức sự
kiện trải nghiệm thú vị.
(1)

Theo nội dung bài Lịch sử:Trường học, văn thơ, khoa học thời Hậu Lê- SGK Lịch sử và địa lí
lớp 4 VNEN )
Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân

10

Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học mơn Lịch sử và Địa lí Lớp 4”
Học sinh trong lớp học đến từ những vùng miền khác nhau, mỗi vùng miền đều có
những sự kiện lịch sử, những điều kiện tự nhiên và những tập tục sinh hoạt trong đời
sống của người dân khác nhau. Để giúp học sinh tiếp thu và nắm được nội dung bài
học, tôi đã chủ động tìm hiểu về lí lịch học sinh của lớp mình phụ trách, nắm được
quê hương bản quán, tơi nhận thấy có nhiều học sinh, bố mẹ, anh chị cũng học Đại
học, và các trường khác nhau. Nên tôi đã chủ động, khơi gợi trong các em những ý
thức tìm tịi, khám phá nhằm phát triển đáp ứng mục tiêu và yêu cầu của đất nước.
Tôi đã giao nhiệm vụ cho những học sinh có quê hương ở những địa phương mà
mình được học, về nhà tìm hiểu từ những người thân trong gia đình của mình.
Vào đầu mỗi tiết học học sinh sẽ chia sẻ cùng tất cả các bạn nội dung ứng dụng mà
cô giáo đã cho mình tìm hiểu ở nhà. Sau đó các em sẽ trao đổi tranh luận với nhau về
các vấn đề mình tìm hiểu được.
Chẳng hạn: Khi dạy bài “Hoạt đơng sản xuất của người dân ở Đồng bằng Bắc
Bộ”: Giáo viên giao nhiệm vụ tìm hiểu về cuộc sống của người dân ở Q hương
mình, thơng qua bố mẹ ơng, bà để giới thiệu với cả lớp. Những học sinh có quê
hương ở các tỉnh đồng bằng miền Bắc nước ta sẽ kể về q hương mình trong tiết
này.
Ví dụ: Học sinh lớp tơi thay vì kể theo sách giáo khoa các hoạt động sản xuất của
người dân ở đây thì các em sẽ giới thiệu quê em ở Thái Bình, Hà Nội, Nam Định, Hải
Dương, ... mẹ em kể ở quê bây giờ người ta nuôi hải sản nhiều ạ! Có em lại kể bà nội
em trồng rau mang lên Hà Nội bán, chủ yếu là rau sạch ạ! Có bạn đã kể việc trồng lúa
nếp làm cốm, rồi kể chuyện làm bánh đặc sản quê hương....Một số bạn đã kể về các
việc làm sản phẩm thủ công mây tre đan ở quê mình...

Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân

11

Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học mơn Lịch sử và Địa lí Lớp 4”

Một số hoạt động lao động của các địa phương đồng bằng Bắc Bộ.(Tranh sưu tầm)

Khi dạy bài “Tây Nguyên” những học sinh là dân tộc tại chỗ sẽ rất mạnh dạn kể
về những lễ hội mà ở địa phương mình tổ chức, hay các bạn đó sẽ mạnh dạn kể về
cuộc sống hàng ngày ở gia đình mình... Những cây trồng mà nhà em đang trồng, bố
mẹ em dự định sẽ trồng những loại cây gì...

Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân

12


Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học mơn Lịch sử và Địa lí Lớp 4”

Một số hình ảnh cây trồng vật ni ở Tây Ngun (Tranh sưu tầm)

Lúc đó tiết học sẽ gây tranh luận sơi nổi về những vấn đề khác nhau mà các em đã
tìm hiểu. Có những em q hương cùng tỉnh với nhau nhưng khác huyện, phong tục
tập quán mỗi làng cũng khác nhau, các em mang những phong tục đó ra để kể lại, nói
về địa phương đó, gây tranh luận sơi nổi, từ đó các bạn trong lớp sẽ hiểu được các
đặc điểm cụu thể của tùng vùng miền một cách tự nhiên hơn.
Giáo viên có thể gợi ý cho học sinh nếu gia đình có những đồ vật hay dụng cụ đặc
trưng của vùng miền quê mình thì giới thiệu cho các bạn lớp mình biết. Cuối mỗi tiết
học các em sẽ tổng hợp lại những hiểu biết của mình trong tiết học, sau đó giáo viên
có thể bổ sung những nội dung mà các em chưa đề cập tới giúp các em biết và hiểu
sâu hơn nội dung bài học. Như vậy tiết học sẽ trôi qua rất nhẹ nhàng, lí thú và bổ ích.
Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân

13


Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học mơn Lịch sử và Địa lí Lớp 4”
* Biện pháp 3: Đưa học sinh giải quyết các tình huống có vấn đề thơng qua
nội dung các bài học Lịch sử và Địa lí.
Từ trước tới nay dạy - học Lịch sử và Địa lí chủ yếu là dựa vào các câu chuyện
lịch sử, diễn biến các trận đánh... hoặc qua các bài viết về nội dung địa lí, để từ đó
học sinh đọc lại chuyện, tường thuật lại, rút ra ý nghĩa lịch sử., đọc nội dung bài địa lí
và nêu lại nhận xét.... Gọi như là chiêm ngưỡng giá trị lịch sử, tìm hiểu vị trí địa lí...
Thực chất khi học sinh đọc , tường thuật lại được chỉ là học thuộc máy móc, nhưng
các em khơng nói được suy nghĩ và tự đặt mình vào hồn cảnh đó, nếu mình vào
hồn cảnh đó mình sẽ làm gì?
Khi dạy Lịch sử tôi đã mạnh dạn lược bỏ bước Tường thuật lại các diễn biến lịch
sử, để chỉ cho học sinh nghe kể, quan sát trên các mơ hình diễn biến mà có thể từ các
bộ đồ dùng dạy học hoặc các tư liệu được tải về từ kho tư liệu giáo dục. Sau đó tơi
cho học sinh tìm hiểu ý nghĩa lịch sử, việc tìm hiểu ý nghĩa lịch sử thực chất giúp học
sinh liên hệ trực tiếp với bản thân mình, xác định trách nhiệm của bản thân đối với
cuộc sống và đối với việc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tiếp theo là để cho học sinh
nói suy nghĩ của mình, trách nhiệm của mình mà khơng đi sâu q về việc phân tích
các diễn biến trận đánh, không buộc học sinh phải tường thuật các diễn biến trận
đánh mà thông qua câu chuyện lịch sử có thể cho các em nói lên tâm tư của mình.
Các em hình dung tưởng tượng như mình đang ở trong cuộc, các em nói được suy
nghĩ của mình về việc mình sẽ làm.
Chẳng hạn: Bây giờ các em đã biết được tình hình lúc đó của đất nước ta, nếu cho
em ở hồn cảnh này em nghĩ mình sẽ làm thế nào, vì sao em lại làm như vậy? Em
ước mơ về đất nước mình tương lai như thế nào? Em có muốn trở lại cuộc sống của
những năm đó khơng? ... Giáo viên có thể cho học sinh thể hiện quan điểm của mình
về các chủ đề đó thơng qua nội dung kể lại hoặc vẽ tranh... Học sinh trình bày nhận

định của bản thân với những suy nghĩ của mình.
Hay khi dạy phân mơn Địa lí, ví dụ như bài: Tây Nguyên
Đây là nơi tất cả các em đang sinh sống, các em phần lớn đã biết được đặc điểm
khí hậu, cuộc sống chủ yếu của đồng bào xung quanh mình.Thay vì các em sẽ kể về
một số nét tiêu biểu về tự nhiên, dân cư ở Tây Nguyên. Thì các em sẽ thay nhau kể
với bạn mình những suy nghĩ về ý thức xây dựng quê hương nơi mình đang sống.
Các em sẽ nêu ra những khó khăn của xóm làng mình đang gánh chịu vì sản xuất, lao
động gặp thiên tai, hạn hán, nói lên những suy nghĩ của mình về việc bố mẹ mình lao
động vất vả. ...
Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân

14


Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học mơn Lịch sử và Địa lí Lớp 4”
Dẫu biết rằng trong một lớp các đối tượng không đồng đều, nhưng việc cho các em
trình bày quan điểm của mình, suy nghĩ của mình với nội dung mà các em được
nghe, được quan sát diễn biến, được trải nghiệm sẽ giúp cho các em xây dựng tốt ước
mơ của bản thận.
3.3. Mối quan hệ giữa các giải pháp, biện pháp.
Các biện pháp mà cá nhân tôi đã thực hiện trong các tiết học được nêu ở trên, mỗi
biện pháp đều được áp dụng với từng bài học khác nhau, từng dạng bài khác nhau,
song nó có sự liên quan chặt chẽ vói nhau về việc hình thành kiến thức, kĩ năng tìm
tịi và giải quyết các vấn đề đặt ra trong mỗi bài học, đặc biệt nó sẽ làm thay đổi cho
học sinh thói quen thụ động tiếp thu kiến thức. Học sinh sẽ u thích mơn học hơn và
sẽ cố gắng tìm hiểu, đọc sách báo nhiều hơn. Dành nhiều thời gian hơn cho việc tìm
hiểu và mở rộng kiến thức.
3.4. Kết quả khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu, phạm vi và
hiệu quả ứng dụng.
Nội dung, biện pháp dạy học môn Lịch sử và Địa lí này tơi đã thực hiện trong các

hoạt động dạy học của chính bản thân mình với học sinh lớp 4C trường Tiểu học Võ
Thị Sáu năm học 2019 - 2020. Qua một năm áp dụng và giảng dạy, từ những ngày
đầu năm qua khảo sát của tôi với số em ham thích học tập mơn học là 5/27 thì nay số
bạn rất trơng chờ đến tiết học là 15/27, còn lại tất cả học sinh đều hứng thú với môn
học, các em đã biết hỏi bố mẹ, anh chị, tìm hiểu trên sách báo, ti vi về nội dung của
bài học trước khi đến lớp. Kết quả cuối năm 100% các em trong lớp tơi đã hồn
thành mơn học, trong đó 12 em đạt hồn thành tốt, chiếm 45% học sinh của lớp.

Hoàn thành tốt
Số lượng

7
Từ kết quả thu được tơi rất hài lịng với cách áp dụng một số biện pháp dạy học
môn học Lịch sử và Địa lí. Vì đây là mơn học mà rất nhiều người cho là khơ khan
buồn tẻ, vì nội dung chủ yếu là đọc sách, học thuộc một cách máy móc.
Năm học 2020 - 2021, phát huy với kết quả của năm học trước, tôi được phân công
giảng dạy lớp 4 và tôi đã đem những biện pháp dạy học này áp dụng cho học sinh lớp
mình được phân cơng giảng dạy. Qua một học kì tơi thấy các em ln hăng say học
Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân

15


Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học mơn Lịch sử và Địa lí Lớp 4”
tập, kết quả đạt được như mong đợi. Các em đã hoàn thành mơn học tốt, số em hồn
thành tốt chiếm 45% học sinh trong lớp.Tôi cũng chia sẻ cho các đồng chí, đồng
nghiệp về biện pháp giảng dạy của mình. Chúng tôi cùng nhau thống nhất và triển
khai giảng dạy môn học để đạt kết quả cao hơn trong giảng dạy và giáo dục.
PHẦN KẾT LUẬN KIẾN NGHỊ
1. KẾT LUẬN

BI.

Trên đây là một số biện pháp dạy học môn Lịch sử và Địa lí mà bản thân tơi đã
nghiên cứu, thực hành áp dụng trong giảng dạy tại lớp mình phụ trách trong năm học
2019 - 2020 và tiếp tục áp dụng vào năm học 2020 - 2021. Đó là các biện pháp dạy
học rất thiết thực, giúp cho học sinh tiếp thu bài một cách lô gich, tạo cho các em
hứng thú và say mê tìm hiểu về lịch sử và các phong tục tập quán của các vùng
miền.Các em đã biết được việc giữ gìn và phát huy những bản sắc dân tộc, những
truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta từ thời xa xưa. Kết quả đạt được cũng tương đối
thỏa mãn. Tôi mong rằng với sự nỗ lực của bản thân và các bạn bè đồng nghiệp, các
nội dung biện pháp của mình sẽ ngày càng hồn thiện hơn, giúp cơng tác dạy học
khơng cịn là nỗi lo về chất lượng, không bị nặng nề trong cách truyền tải kiến thức.
Qua đây bản thân tôi cũng xin chân thành cảm ơn tới Chi bộ, Ban giám hiệu nhà
trường, Bộ phận chuyên môn nhà trường và Tổ tư vấn nghiệp vụ chun mơn đã hỗ
trợ cho tơi hồn thành tốt trải nghiệm biện pháp dạy học. Sự nỗ lực cố gắng của bản
thân nếu khơng được sự đóng góp ý kiến của các tổ chức chắc chắn sẽ không thành
công. Cá nhân tôi mong tiếp tục nhận được những đóng góp ý kiến chân thành,
những rút kinh nghiệm quý báu nhất từ tất cả các đồng chí!
Xin được trân quý với sự ủng hộ, giúp đỡ đầy tình thương và trách nhiệm của tất
cả các tổ chức trong nhà trường với cá nhân tôi! Tôi xin chân thành cảm ơn!
2. KIẾN NGHỊ
Qua quá trình dạy học tại đơn vị Trường Tiểu học Vó Thị Sáu, mặc dù nhà trường
rất quan tâm hỗ trợ cho các hoạt động dạy học, bằng mọi cách khắc phục khó khăn,
song bản thân tôi muốn kiến nghị lên các cấp cần hỗ trợ cho nhà trường về các
phương tiện dạy học, đặc biệt hệ thống tivi, truyền tải và bắt được sóng Internet giúp
cho giáo viên trong q trình giảng dạy có tư liệu để giới thiệu, thuyết minh cho học
sinh các câu chuyện lịch sử một cách chính xác thơng qua các tư liệu dạy học của bộ.
Giới thiệu cho các em đời sống sinh hoạt các vùng miền của Đất nước để các em có
thể được trải nghiệm và tiếp cận được với văn hóa của nước nhà. Hiện nay nhà
Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân

16


Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học mơn Lịch sử và Địa lí Lớp 4”
trường đã có hệ thống tivi, nhưng số lượng q ít, khơng đủ cho giáo viên thực hiện
được các tiết học khi cần.
Phú Xuân, ngày 01 tháng 3 năm 2021
Người thực hiện

Nguyễn Thị Thúy Vân

Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân

17


Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học mơn Lịch sử và Địa lí Lớp 4”
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

Chương trình Mơn Lịch sử và địa lí cấp Tiểu học của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

2.

Sách giáo khoa và sách giáo viên môn Lịch sử và Địa lí theo chương trình hiện

hành của Bộ Giáo dục và Đào tạo.
3.

Sách Tài liệu hướng dẫn giáo viên môn Lịch sử và Địa lí lớp 4 - 5 theo Dự án

mơ hình trường học mới Việt Nam. (VNEN)
4.

Hướng dẫn học Lịch sử và Địa lí lớp 4 - 5 theo Dự án mơ hình trường học mới

Việt Nam. (VNEN)
5.

Chuẩn kiến thức kĩ năng lớp 4, lớp 5.

6.

Những cuốn sách hay về Lịch sử Việt Nam của nhà xuất bản văn hóa xã hội.

7.

Một số nội dung dạy học tích cực trên hệ thống mạng Internet.

( Chương trình giáo dục phổ thông mới 2018..)
Một số tranh ảnh sưu tầm trên mạng Internet để minh họa nội dung bài dạy.

Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân

18


Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học mơn Lịch sử và Địa lí Lớp 4”
MỤC LỤC

TT

NỘI D
I . PHẦN MỞ ĐẦU

1

1.Lý do chọn đề tài.
2
.Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tà
3
.Đối tượng nghiên cứu
4
.Giới hạn của đề tài.
5. Phương pháp nghiên cứu.
II. PHẦN NỘI DUNG

2
3
4
5
6

1
.Cơ sở lí luận.
2
.Thực trạng vấn đề nghiên cứ
3
.Nội dung và hình thức của gi

Mục tiêu của giải pháp.
Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp
Mối quan hệ giữa các giải pháp, biện pháp.
Kết quả khảo nghiệm giá trị khoa học của vấn

7
8
9
10

phạm vi và hiệu quả ứng dụng.
III. PHẦN KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
Tài liệu tham khảo
Mục Lục

11
12
13

Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân

19


Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học mơn Lịch sử và Địa lí Lớp
4” NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG KHOA HỌC GIÁO DỤC
Cấp cơ sở:
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……….

………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………....
Cấp huyện:
…………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………............
…………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………….
Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân

20

Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học mơn Lịch sử và Địa lí Lớp 4”

Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân

21