Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học phổ thông quận 8 thành phố hồ chí minh
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.31 MB, 112 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC VINH
HÀ THANH AN
QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƢỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG QUẬN 8
THÀNH PH H CH MINH
CHUYÊN NGÀNH QUẢN LÝ GIÁO DỤC
MÃ S : 8.14.01.14
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Thái Huy Bảo
Ngh An n m 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC VINH
HÀ THANH AN
QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƢỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG QUẬN 8
THÀNH PH H CH MINH
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HOC GIÁO DỤC
Ngh An n m 2019
i
LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình học tập làm đề cƣơng và thực hiện luận văn tác giả nhận đƣợc sự
giúp đỡ tận tình của q thầy giáo cơ giáo, các cấp lãnh đạo, bạn bè đồng nghiệp và
gia đình trong quá trình học tập và nghiên cứu, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn đối
với:
- Ban giám hiệu, phòng đào tạo sau Đại học, Đại học Vinh;
- Hội đồng khoa học, quý thầy cô trực tiếp giảng dạy và định hƣớng đề tài nghiên
cứu;
Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới TS. Thái Huy Bảo
– ngƣời hƣớng dẫn khoa học, tận tình, chu đáo, động viên, giúp đỡ và hƣớng dẫn tác
giả thực hiện đề tài này.
Tác giả xin bày tỏ lòng cảm ơn đến Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố Hồ Chí Minh,
Quận ủy, Ủy ban nhân dân quận 8, cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh của 05
trƣờng THPT trên địa bàn quận 8 đã động viên, nhiệt tình giúp đỡ, tạo mọi điều kiện
để tác giả học tập, nghiên cứu để hoàn thành luận văn.
Mặc dầu có nhiều cố gắng trong q trình nghiên cứu, nhƣng luận văn khơng tránh
những thiếu sót. Tác giả kính mong nhận đƣợc những ý kiến của quý thầy cơ và các
bạn đồng nghiệp để tác giả hồn thiện tốt hơn luận văn của mình.
Cuối cùng, xin dành lời cảm ơn chân thành tới gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã
động viên, khuyến khích, tạo điền kiện cho tơi hồn thành luận văn này.
TP Hồ Chí Minh, tháng 06 năm 2019
HÀ THANH AN
ii
MỤC LỤC………………………………………………………………………………ii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT……………………………………………………….....vii
DANH MỤC CÁC BẢNG …………………………………………………………… xiii
DANH MỤC BIỂU Đ
………………………………………………………………. ix
MỞ ĐẦU ………………………………………………………………………………..1
1. Lý do chọn đề tài……………………………………………..……………………….....1
2. Mục đích nghiên cứu…………………………………….………………………………3
3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu…………………..……………………………….....3
4. Giả thuyết khoa học………………………………….…………………………………..3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu……………………………….……………………………………3
6. Phạm vi nghiên cứu………………………………….…………………………………..4
7. Phương pháp nghiên cứu………………………………………………………………..4
8. Cấu trúc luận văn…………………………………………………………………..5
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HĨA NHÀ TRƢỜNG Ở
TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THƠNG
………………………………………….7
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề……………..……………………………………………7
1.1.1. Một số nghiên cứu ở nước ngoài…………..………………………………7
1.1.2. Một số nghiên cứu trong nƣớc……………..……………………………….9
1.2. Một số khái niệm cơ bản………..………………………………………………….10
1.2.1. Văn hóa, văn hóa nhà trƣờng, Xây dựng văn hóa nhà trƣờng……………..10
1.2.1.1. Văn hóa …………………………………………………………………………10
1.2.1.2. Văn hóa nhà trường…………………………………………………………….11
1.2.1.3. Xây dựng văn hóa nhà trƣờng……………………………………………13
1.2.2. Quản lý, quản lý xây dựng văn hóa nhà trƣờng trung học ph thơng ……14
1.2.2.1. Quản lí …………………………………………………………………………..14
1.2.2.2. Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường …………………………………….15
1.3. Xây dựng văn hóa nhà trường trung h c ph th ng …….……………………….16
1.3.1. Tầm quan trọng của việc xây dựng văn hóa ở trường trung học ph th ng15
1.3.2. Các thành tố văn hóa trong trƣờng trung học ph thơng …...……………17
1.3.2.1. Văn hóa m i trường ……………………………………………………………17
1.3.2.2. Văn hóa t chức ………………………………………………………………..17
iii
1.3.2.3. Văn hóa ứng xử …………………………………………………………………18
1.3.2.4. Văn hóa trang phục …………………………………………………………….18
1.3.2.5. Văn hóa quản lý … ……………………………………………………………20
1.3.3. Nội dung xây dựng văn hóa trường trung học ph th ng …………………21
1.3.3.1. Xác định các mục tiêu và chính sách, các chuẩn mực và nội quy………21
1.3.3.2. Xây dựng biểu tượng, các giá trị và truyền thống của nhà trường….……21
1.3.3.3. Xây dựng niềm tin, thái độ, cảm xúc và ước muốn cá nhân trong
nhà trường…………………………………………………………………………………22
1.3.3.4. Phát triển mối quan hệ giữa các nhóm và các thành viên…………………22
1.3.3.5. Xây dựng nghi thức và hành vi, đồng phục………………………………….23
1.3.4. Phương pháp và hình thức xây dựng văn hóa nhà trường …..………… 23
1.3.4.1. Phƣơng pháp xây dựng văn hóa nhà trƣờng ……………. …………… .23
1.3.4.2. Hình thức xây dựngVHNT trƣờng trung học ph thông ………..……24
1.3.5. Các điều kiện hỗ trợ xây dựng văn hóa nhà trường………………………24
1.3.5.1. Vai trị của hiệu trƣởng………………………………………………….24
1.3.5.2. Vai trò nhận thức của giáo viên, học sinh và gia đình………………….25
1.3.5.3. Vai trị của điều kiện kinh tế- xã hội, văn hóa địa phƣơng ……………..25
1.3.5.4. Cơ chế chính sách……………………………………………………….25
1.4. Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung h c ph thông..…………………..25
1.4.1. Sự cần thiết phải quản lý xây dựng văn hóa nhà trƣờng THPT…….……..26
1.4.2. Nội dung quản lý trong xây dựng văn hóa nhà trƣờng……….……………27
1.4.2.1. Chúc năng kế hoạch hóa…………………………………………….. ………27
1.4.2.2. Chức năng t chức……………………………………………………. ………27
1.4.2.3. Chức năng chỉ đạo (lãnh đạo) ……………………………………….. …….28
1.4.2.4. Chức năng kiểm tra………………………………………… . . ………………28
1.4.3. Vai trò của chủ thể quản lý trong xây dựng văn hóa nhà trƣờng THPT…..28
1.4.3.1. Hiệu trưởng quyết định, chi phối sự phát triển văn hóa nhà trường…….28
1.4.3.2. Hiệu trưởng nu i dưỡng văn hóa nhà trường ……………………………..29
1.4.3.3. Hiệu trưởng đề ra cách thức phát triển văn hóa nhà trường…………….30
1.4.3.4. Hiệu trưởng đề ra cách xây dựng các mối quan hệ ứng xử có văn hóa
trong nhà trường………………………………………………………………..……..…31
iv
1.4.4. Các yếu tố ảnh hƣởng đến việc quản lý xây dựng văn hóa nhà trƣờng
THPT……………………………………………………………………………..31
1.4.4.1. Nhận thức của cán bộ giáo viên, gia đình và t chức xã hội……………..31
1.4.4.2. Điều kiện kinh tế - xã hội, văn hóa của địa phương…………. ……………32
1.4.4.3. Cơ chế chính sách, sự chỉ đạo của ngành giáo dục.……………………….32
Kết luận chƣơng 1 ………………………………………………………………..33
Chƣơng 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƢỜNG TẠI
CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN 8 THÀNH
PH
H
CH ………………………………………..…………………………………34
2.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế -xã hội và giáo dục đào tạo trên địa bàn
quận 8, thành phố Hồ Chí Minh ……….…..………………….………………………34
2.1.1. Tự nhiên … . ………………………………………………………………34
2.1.2. Kinh tế - Xã hội …...………………………………………………………34
2.1.3. Giáo dục và Đào tạo ……………………………………………………….36
2.2. Khái quát khảo sát thực trạng ………..……………………………………………37
2.2.1. Mục đích khảo sát…….……………………………………………………37
2.2.2. Nội dung khảo sát…….……………………………………………………37
2.2.3. Khách thể khảo sát…………………………………………………………37
2.2.4. Địa bàn khảo sát……………………………………………………………37
2.2.5. Thời gian khảo sát…………………………………………………………38
2.2.6. xử lý số liệu…………………..……………………………………………38
2.3. Thực trạng xây dựng văn hóa nhà trường trung h c ph th ng trên địa bàn quận 8,
thành phố Hồ Chí Minh . …………………..…………………….……………………..38
2.3.1. Thực trạng nhận thức về tầm quan trọng về xây dựng văn hóa ở trƣờng trung
học ph thơng ……………………..…………………………….………………………40
2.3.2. Thực trạng thực hiện nội dung xây dựng văn hóa nhà trƣờng. ……………42
2.3.3. Thực trạng áp dụng phƣơng pháp và hình thức xây dựng văn hóa
nhà trƣờng ……………………..…………………………………………………43
2.3.3.1.Thực trạng phƣơng pháp xây dựng văn hóa nhà trƣờng………..……….…43
2.3.3.2. Thực trạng hình thức xây dựng văn hóa nhà trƣờng………………………43
2.3.4. Thực trạng các điều kiện hỗ trợ xây dựng văn hóa văn hóa nhà trƣờng..…..44
2.3.4.1. Thực trạng về vai trò của hiệu truởng trong việc xây dựng VHNT..….….44
v
2.3.4.2. Thực trạng về nhận thức của giáo viên, học sinh và gia đình trong việc xây
dựng VHNT…………………………………………………………….…….…………..44
2.3.4.3. Thực trạng về vai trò của điều kiện kinh tế-xã hội, văn hóa địa phƣơng trong
việc xây dựng văn hóa nhà trƣờng………………………………………...………….….45
2.3.4.4. Thực trạng cơ chế chính sách trong việc xây dựng VHNT….……….….45
2.4. Thực trạng quản lý xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường trung h c ph th ng
trên địa bàn quận 8, thành phố Hồ Chí Minh. …...……………………………………45
2.4.1. Thực trạng nhận thức về sự cần thiết quản lý xây dựng văn hóa nhà trƣờng ở
các trƣờng trung học ph thông . …………………………………………………………45
2.4.2. Thực trạng thực hiện nội dung quản lý xây dựng văn hóa nhà trƣờng ở các
trƣờng trung học ph thông. ……………..…………………………..………………… 46
2.4.3. Thực trạng thực hiện chức năng quản lý xây dựng văn hóa nhà trƣờng ở các
trƣờng trung học ph thông . ...…………………………………………………………48
2.4.3.1.Chức năng kế hoạch hóa…………………………………………………48
2.4.3.2. Chức năng t chức……………………………………………………….50
2.4.3.3. Chức năng chỉ đạo……………………………………………………….52
2.4.3.4. Chức năng kiểm tra………………………………………………………53
2.5. Đánh giá thực trạng xây dựng văn hóa nhà trường và quản lý xây dựng văn hóa
nhà trường trung h c ph th ng ở quận 8, thành phố Hồ Chí Minh. ……..……….55
2.5.1. Mặt mạnh ……….…………………………………………………………55
2.5.2. Mặt yếu…………………….………………………………………………55
2.5.3. Nguyên nhân thực trạng……………………………………………………55
2.6. Thực trạng mức độ tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý xây dựng văn
hóa nhà trường trung h c ph th ng ở quận 8, thành phố Hồ Chí Minh…..….…….56
Kết luận chƣơng 2 ……………………………………………………………………. 57
Chƣơng 3. CÁC BI N PHÁP QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƢỜNG
TẠI CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN 8
THÀNH PH
H
CH MINH …………………………………………..……………..58
3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp xây dựng văn hóa nhà trường ở trường trung h c
ph th ng trên địa bàn quận
thành phố
ồ h
inh ….…………………………..58
3.1.1. Tính mục tiêu ……………………………………….……………………..58
3.1.2. Tính thực tiễn …………………………………….………………………..58
vi
3.1.3. Tính hiệu quả …………………………………….………………………..58
3.1.4. Tính khả thi ………………………………………………………………..58
3.1.5. Tính kế thừa ………………………………………...……………………..58
3.2. ác biện pháp xây dựng văn hóa nhà trường ở trường trung h c ph th ng trên địa
bàn quận
thành phố
ồ h
inh. ..…………………………………………………58
3.2.1. Nâng cao nhận thức cho cán bộ, giáo viên và học sinh về tầm quan trọng của
việc xây dựng văn hóa nhà trƣờng . ……………..………………….……………………59
3.2.2. Việc quản lý giáo dục chính trị - tƣ tƣởng, đạo đức lối sống cho cán bộ, giáo
viên và học sinh trong nhà trƣờng…………….………………………………………….60
3.2.3. Xây dựng kế hoạch và triển khai t chức thực hiện kế hoạch từ đầu năm học
về xây dựng văn hóa nhà trƣờng. …………….…………….……………………………62
3.2.4. Tăng cƣờng kiểm tra, đánh giá đối với việc thực hiện các nội quy, quy chế
trong dạy học, coi trọng tính hiệu quả và chất lƣợng của quá trình dạy học …….………63
3.2.5. Xây dựng mơi trƣờng cảnh quan văn hóa xanh – sạch – đẹp, khang trang kết
hợp tăng cƣờng cơ sở vật chất nhà trƣờng, lớp học. …..…………..………………….…66
3.2.6. T chức phong trào thi đua xây dựng nếp sống văn minh, xây dựng tập thể sƣ
phạm vững mạnh….…………………………………..……………………………………67
3.2.7. Tăng cƣờng công tác kiểm tra, đánh giá và thông tin, truyền thông trong cơng
tác xây dựng văn hóa nhà trƣờng……………..….………………..…………………….…71
3.2.8. Đẩy mạnh vai trị của Đồn thanh niên, phối hợp với các lực lƣợng giáo dục
địa phƣơng và gia đình……………………………..……..…………………………….…71
3.3.
ối quan hệ giữa các biện pháp….………………..…………….…………….……73
3.4. Khảo sát t nh cần thiết và khả thi của các biện pháp …….…..………….……74
3.4.1. Mức độ cần thiết của các biện pháp…………………..……..………………74
3.4.2. Tính khả thi của các biện pháp………………………...……..………………74
KẾT LUẬN CHƢƠNG III…..……………………..……….….………..…….…………80
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ…………………...………………...……..………………81
1. Kết luận………………..………….………………………...……..………………81
2. Kiến nghị ………………………..…………………………………………...……81
DANH MỤC TÀI LI U THAM KHẢO ………………….……………..…………….84
PHỤ LỤC ……………………….………………………………………..……………...87
vii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
CB
CB – GV – CNV
CBQL
CBQLGD
CĐ
CNH – HĐH
CMHS
CSVC
ĐTB
GD & ĐT
GV
HS
HT
KT – XH
NCKH
QLGD
QLGD&ĐT
QLNT
THPT
THCS
TNCS
XHCN
XH
VH
VHNT
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
Cán bộ
Cán bộ - Giáo viên – Công nhân viên
Cán bộ quản lý
Cán bộ quản lý giáo dục
Cao đẳng
Cơng nghiệp hóa – Hiện đại hóa
Cha mẹ học sinh
Cơ sở vật chất
Điểm trung bình
Giáo dục và đào tạo
Giáo viên
Học sinh
Hiệu trƣởng
Kinh tế - Xã hội
Nghiên cứu khoa học
Quản lý giáo dục
Quản lý giáo dục và đào tạo
Quản lý nhà trƣờng
Trung học ph thông
Trung học cơ sở
Thanh niên cộng sản
Xã hội chủ nghĩa
Xã hội
Văn hóa
Văn hóa nhà trƣờng
viii
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. 8 giá trị xếp thứ hạng cao trong giá trị văn hóa nhà trƣờng……………..……11
Bảng 2.1. Đánh giá mức độ nhận thức của CBQL, GV và NV về tầm quan trọng của việc
xây dựng VHNT. …………………………………………………………………………40
Bảng 2.2. Về nhận thức tầm quan trọng của cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh về các nội
dung giáo dục văn hóa nhà trường. ……………………………………………………………42
Bảng 2.3. Cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên và học sinh về nhận thức các con đường
giáo dục văn hóa nhà trường. ……………………………………………………………….….46
Bảng 2.4. Thực trạng nội dung quản lý xây dựng văn hóa ở nhà trƣờng THPT. ……..…47
Bảng 2.5 Khảo sát 10 CBQL nhận thức công tác quản lý xây dựng VHNT. ………..…..48
Bảng 2.6. Kết quả khảo sát sự xác nhận của CBQL và GV về hình thức trong việc quản lý
xây dựng văn hóa nhà trường (CBQL và GV; n=100)……………………………………… 49
Bảng 2.7. Kết quả khảo sát sự xác nhận của CBQL và GV về phương pháp t chức trong
quản lý xây dựng văn hóa nhà trường (CBQL và GV, n=100). ……………………………50
Bảng 2.8. Kết quả khảo sát sự xác nhận của CBQL và GV về chức năng chỉ đạo trong quản
lý xây dựng văn hóa nhà trường (CBQL và GV; n=100). …………………………………. 52
Bảng 2.9. Kết quả khảo sát sự xác nhận của CBQL và GV về quản lý việc kiểm tra đánh
giá kết quả xây dựng văn hóa nhà trường (CBQL và GV; n=100). …………………….…53
Bảng 3.1. kết quả đánh giá về mức độ cần thiết của những biện pháp xây dựng văn hóa nhà
trường. …………………………………………………………………………………………….74
Bảng 3.2. kết quả đánh giá về tính khả thi của những biện pháp xây dựng văn hóa nhà
trường. …………………………………………………………………………………………….76
ix
DANH MỤC SƠ Đ - BIỂU Đ
Sơ đồ 1.1. Mô hình tảng băng về văn hóa nhà trƣờng………………………….……….12
Sơ đồ 1.2 Các yếu tố cấu thành văn hóa nhà trƣờng. .………………………………… 13
Sơ đồ 1.3. Mối quan hệ của các thành viên trong nhà trƣờng. ……………………. …..16
Biểu đồ 2.1. Thực trạng nhận thức quản lý xây dựng văn hóa ở nhà trƣờng THPT…….48
1
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Nghị quyết số 29-NQ/TW trong hội nghị lần thứ 8 ban chấp hành Trung ƣơng khóa XI
có nội dung về đ i mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo, để đáp ứng yêu cầu hội nhập
quốc tế trong thời đại công nghệ 4.0. Giáo dục con ngƣời Việt Nam yêu quê hƣơng đất nƣớc,
có đủ phẩm chất trí tuệ, có kỹ năng, có sức khỏe để đóng góp cho cơng cuộc xây dựng và bảo
vệ t quốc trong giai đoạn hiện nay.
Giáo dục luôn gắn liền với lịch sử nhân loại. Đối với con ngƣời nói chung, giáo dục là
phƣơng thức để bảo tồn và bảo vệ những kho tàng tri thức văn hóa của nhân loại. Dân tộc Việt
Nam vốn có truyền thống hiếu học cũng nhƣ có một nền giáo dục lâu đời, trải qua các triều đại
trong lịch sử xây dựng và bảo vệ t quốc, cộng đồng ngƣời Việt đã tiếp thu, chọn lọc đã hình
thành nên đạo đức, tƣ tƣởng văn hóa Việt Nam. Nền tảng giáo dục ấy đã tạo nên một bản sắc
về đạo đức, nhân cách con ngƣời Việt Nam.
Bên cạnh những thành tựu đáng tự hào mà Việt Nam đã đạt đƣợc trong công cuộc
trƣờng chinh dựng nƣớc và giữ nƣớc hay thời kỳ đ i mới trong những năm qua, chúng ta cũng
cần phải nghiêm túc nhìn nhận thực trạng mơi trƣờng văn hóa nƣớc ta trong những năm gần
đây cịn nhiều hạn chế, bất cập: Sự gia tăng nhanh của công nghệ thông tin, các tệ nạn xã hội;
sự băng hoại đạo đức, lối sống một lớp ngƣời trong xã hội, đặc biệt là lớp thanh thiếu niên; sự
tấn công nhiều mặt của các thế lực thù địch trong và ngồi nƣớc, sự du nhập văn hóa ngoại lai
đã và đang làm xói mịn đạo đức, lối sống, phá vỡ những thuần phong mỹ tục, làm chao đảo kỷ
cƣơng, phép nƣớc.
Nhiều năm trở lại đây trong lĩnh vực Giáo dục Đào tạo nhiều trƣờng học chƣa thật sự
chƣa coi trọng môi trƣờng giáo dục phải lành mạnh để giáo dục con ngƣời phát triển toàn diện.
Nhiều trƣờng học chỉ quan tâm đền dạy kiến thức để các em có thành tích tốt trong các kỳ thi
tuyển sinh, khơng quan tâm đến việc là phải giáo dục phẩm chất đạo đức, kỹ năng để phát triển
tồn diện con ngƣời. Cũng có thể từ đó những hiện tƣợng tiêu cực ở những thanh niên tu i còn
ngồi trên ghế nhà trƣờng nhƣ: Lang thang, trộm cấp, cƣớp giật, ma túy…. Trật tự học đƣờng ở
nhiều trƣờng trong cả nƣớc nói chung và ở Quận 8, thành phố Hồ Chí Minh nói riêng chƣa
đƣợc quan tâm, nội quy thì lỏng lẻo, sự gắn kết giữa nhà trƣờng-gia đình-xã hội thiếu bền vững
đã tạo điều kiện cho các tệ nạn xã hội thâm nhập vào môi trƣờng giáo dục. Một bộ phận thầy
cô giáo có những suy nghĩ lệch lạc, bị ảnh hƣởng mặt trái của cơ chế thị trƣờng, làm cho môi
trƣờng giáo dục một vài nơi thiếu lành mạnh bởi hoạt động thƣơng mại hóa giáo dục.
2
Ở một vài trƣờng học, cơ sở vật chất phục vụ việc học tập còn thiếu nhƣ: Bàn ghế, sân
chơi nhiều rác, nhà vệ sinh không sạch sẽ, môi trƣờng bị ơ nhiễm, tình trạng vi phạm nhân
cách học sinh hay học sinh xúc phạm đến thầy cơ giáo, có trƣờng hợp mâu thuẩn giữa thầy và
trò dẫn đến hậu quả nghiêm trọng trong thời gian qua…làm ảnh hƣởng đến chất lƣợng giáo
dục.
Giáo dục kỹ năng mềm cho học sinh là cần thiết và cấp bách, nhất là trong xã hội và môi
trƣờng giáo dục của chúng ta hiện nay. Xét trong bối cảnh rộng hơn, văn hóa giao tiếp chỉ là
một phƣơng diện trong hoạt động giao tiếp của con ngƣời với con ngƣời. Nhiệm vụ cơ bản của
giáo dục ngồi chuyện truyền thụ kiến thức là hình thành con ngƣời – giao tiếp, phải biết làm
việc nhóm tức là con ngƣời có năng lực giao tiếp với ngƣời khác và với chính mình. Cái gốc
trong văn hóa giao tiếp của con ngƣời – giao tiếp ấy chính là đời sống tinh thần và những giá
trị đạo đức mà mỗi cá nhân cần phải có đƣợc.
Ở Việt Nam trong thời đại kinh tế thị trƣờng, cùng với sự xuống cấp của những giá trị
tinh thần, nếp sống văn hóa, sự sa sút của văn hóa giao tiếp trong đời sống xã hội đã đặt ra cho
nhà trƣờng là phải thực hiện chức năng truyền thụ kiến thức cũng nhƣ dạy làm ngƣời. Nhiều
hiện tƣợng tiêu cực liên tiếp xảy ra làm xôn xao dƣ luận. Nhiều điều tai nghe mắt thấy hàng
ngày trên phố, trong gia đình, trong lớp học làm đau lòng những ngƣời trong ngành giáo dục,
đau lòng những bậc làm cha mẹ.
Vấn đề ở đây là con ngƣời có ý thức đƣợc sƣ tồn tại của nó để quản lý và sử dụng sức
mạnh của nó hay khơng. Bản thân văn hóa rất đa dạng phong phú cũng nhƣ rất phức tạp. Khi
có những tiếp cận và nghiên cứu khác nhau sẽ dẫn đến nhiều quan niệm về văn hóa, nhƣng nói
chung là các nhà nghiên cứu đều có một định nghĩa chung căn bản: văn hóa là sự giáo hóa, vun
trồng nhân cách con ngƣời, làm cho con ngƣời và cuộc sống con ngƣời trở nên tốt đẹp hơn.
Việt Nam trong thời kỳ hội nhập, gia nhập nhiều t chức trên thế giới, cùng với sự phát
triển của nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, những năm gần đây,
ngƣời Việt đã nhận diện văn hóa t chức và đƣợc xem nhƣ một tiêu chí khi xây dựng hoạt
động của các t chức mang tính chun nghiệp. Điều đó chứng tỏ khái niệm văn hóa t chức
cịn rất mới đối với Việt Nam, các t chức đã ý thức đƣợc tầm quan trong của văn hóa t chức.
Nhà trƣờng phải là t chức có “hàm lƣợng” văn hóa cao nhất; là nơi hội tụ, kết tinh văn hóa để
tạo ra những chuẩn mực văn hóa cho xã hội.
Trong bất kỳ một t chức xã hội nào có một nền vă hóa tốt đẹp, lành mạnh thì nơi đó sẽ
hội tụ đƣợc những tinh hoa của nhân loại, nếu nhƣ nhà trƣờng làm đƣợc nhƣ vậy thì ngơi
trƣờng đó đƣợc phụ huynh tin tƣởng gửi con em vào học. Xét về mặt t chức thì VHNT cũng
3
đƣợc xem là một hình mẫu cơ bản, mà trong đó nhà quản lý đã tạo ra một mơi trƣờng rèn
luyện nhân cách và phát triển tri thức n định, giúp nhà trƣờng thích với mơi trƣơng bên ngồi
xã hội, góp phần tạo nên những sản phẩm có trí tuệ, lòng nhân ái cũng nhƣ những kỹ năng.
Xuất phát từ tình hình đó, trong giai đoạn hiện nay, trong thời kỳ hội nhập và tồn cầu
hóa, với phong tục tập quán của ngƣời Việt cũng không phải tất cả đều màu hồng đòi hỏi nhà
quản lý phải quan tâm nhiều hơn. Trong những năm qua, quản lý xây dựng văn hóa nhà trƣờng
THPT Quận 8, TP Hồ Chí Minh đã đƣợc quan tâm. Tuy nhiên, trƣớc những yêu cầu mới hoạt
động này cần đƣợc quan tâm nhiều hơn và có những biện pháp điều chỉnh phù hợp. Vì vậy tơi
đã chọn nghiên ứu đề tài: “ Quản lý xây dựng văn hóa nhà trƣờng THPT ở quận 8, thành phố
Hồ Chí Minh” có tính cấp thiết cả về lý luận và thực tiễn.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận văn đề xuất một số biện pháp quản lý xây
dựng văn hóa nhà trƣờng có tính khả thi, phù hợp với thực tế quản lý giáo dục ở các trƣờng
trung học ph trên địa bàn quận 8, nhằm nâng cao chất lƣợng quản lý văn hóa nhà trƣờng và
giáo dục tồn diện nhân cách học sinh, trong điều kiện phát triển của nhà trƣờng hiện nay;
đồng thời đáp ứng yêu cầu phát triển trong bối cảnh đ i mới toàn diện giáo dục và hội nhập
quốc tế.
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
3.1. Khách thể
Cơng tác quản lý xây dựng văn hóa nhà trƣờng ở trƣờng trung học ph thông.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Biện pháp quản lý văn hóa nhà trƣờng ở trƣờng trung học ph thông trên địa bàn quận
8, thành phố Hồ Chí Minh.
4. Giả thuyết khoa học
- Cơng tác quản lý và xây dựng văn hóa nhà trƣờng ở các trƣờng trung học ph thông trên địa
bàn quận 8, thành phố Hồ Chí Minh đã thực hiện đƣợc các nội dung nhƣ đồn kết, thân thiện
sống có trách nhiệm…
- Tuy nhiên việc quản lý và xây dựng văn hóa nhà trƣờng ở các trƣờng trung học ph thông
trên địa bàn quận 8, thành phố Hồ Chí Minh chƣa thực hiện tốt chức năng quản lý xây dựng
văn hóa nhà trƣờng ở trƣờng trung học ph thông.
- Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và làm sáng tỏ thực trạng quản lý và có đề xuất các biện pháp
quản lý phù hợp, cần thiết và khả thi nhằm xây dựng văn hóa nhà trƣờng trung học ph thơng
trên địa bàn quận 8, thành phố Hồ Chí Minh tốt hơn.
4
5. Nhi m vụ nghiên cứu
5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của vấn đề quản lý xây dựng văn hóa nhà trƣờng trung
học ph thơng.
5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng mơi trƣờng văn hóa và cơng tác quản lý xây dựng văn
hóa nhà trƣờng ở các trƣờng trung học ph thông trên địa bàn quận 8, thành phố Hồ Chí Minh.
5.3. Đề xuất các biện pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trƣờng ở các trƣờng trung học
ph thông trên địa bàn quận 8, thành phố Hồ Chí Minh.
6. Phạm vi nghiên cứu
6.1. Khách thể khảo sát: Cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên và học sinh các trƣờng
trung học ph thông trên địa bàn quận 8, thành phố Hồ Chí Minh.
6.2. Phạm vi khảo sát: 5 trƣờng Trung học ph thông trên địa bàn quận 8 gồm: Trung
học ph thông Ngô Gia Tự, Trung học ph thông Nguyễn Văn Linh, Trung học ph thông V
Văn Kiệt, Trung học ph thông Lƣơng Văn Can, Trung học ph thông Tạ Quang Bửu.
6.3. Thời gian nghiên cứu từ năm 2018 đến năm 2019.
7. Phƣơng pháp nghiên cứu
7.1. Phương pháp luận
7.1.1. Tiếp cận hệ thống
Xây dựng văn hóa nhà trƣờng đƣợc xem nhƣ là một nhân tố quan trọng của việc quản lý
trƣờng học. Vì vậy, xây dựng văn hóa nhà trƣờng phải gắn liền với việc phát triển các thành tố
khác của nhà trƣờng nhƣ phát triển đội ngũ CBQL, GV, công nhân viên, các điều kiện giáo
dục, quản lý môi trƣờng, quản lý nhân sự.
Việc xây dựng văn hóa nhà trƣờng là thực hiện các chức năng quản lý nhƣ lập kế hoạch
quản lý, t chức chỉ đạo, xây dựng kế hoạch, kiểm tra, giám sát. Các chức năng này có mối
quan hệ mật thiết với nhau và có mối quan hệ với việc phát triển các hoạt động của giáo dục,
nhằm nâng cao chất lƣợng giáo dục trong giai đoạn hiện nay.
7.1.2. Quan điểm thực tiễn
Trong nghiên cứu khoa học giáo dục đòi hỏi nghiên cứu khoa học giáo dục bám sát thực
tiễn, phục vụ cho sự nghiệp giáo dục của đất nƣớc. Trong thực tiễn của giáo dục là hiện thực
và khách quan, với những tình huống và diễn biến phong phú cũng nhƣ phức tạp. Vậy nghiên
cứu trong lĩnh vực giáo dục là nghiên cứu, khám phá các hiện tƣợng giáo dục, tìm ra đƣợc bản
chất, quy luật phát triển của nó, từ đó nhằm cải tạo chúng để phục vụ cho mục đích giáo dục
con ngƣời trong nhà trƣờng nói chung, trong t chức nói riêng.
5
Nhƣ vậy, mọi vấn đề nghiên cứu trong khoa học giáo dục phải xuất phát từ thực tiễn
giáo dục và phục vụ hoạt động giáo dục. Luận văn tập trung tiếp cận vấn đề nghiên cứu ở các
góc độ: tiếp cận giá trị, tiếp cận hoạt động – nhân cách, tiếp cận hệ thống và dựa trên cơ sở
những chủ trƣơng chính sách phát triển văn hóa giáo dục của Đảng và Nhà nƣớc và thực tế
hoạt động văn hóa nhà trƣờng của các trƣờng trung học ph thông trên địa bàn quận 8, thành
phố Hồ Chí Minh hiện nay.
7.2. Phƣơng pháp nghiên cứu
7.2.1. Phương pháp lý luận: Đọc, phân tích, hệ thống hóa, khái qt hóa các tài liệu lý
luận liên quan đến vấn đề văn hóa nhà trƣờng và xây dựng văn hóa nhà trƣờng ở các trƣờng
trung học ph thông.
7.2.2. ác phương pháp nghiên cứu thực tiễn tại các trƣờng trung học ph thông trên
địa bàn quận 8, thành phố Hồ Chí Minh.
- Phƣơng pháp điều tra bằng phiếu hỏi: Xây dựng các phiếu trƣng cầu ý kiến nhằm khảo
sát ý kiến của các đối tƣợng: CBQL, GV, NV và HS về nhận thức, thực trạng, nhu cầu xây
dựng văn hóa nhà trƣờng…
- Phƣơng pháp phỏng vấn: Trò chuyện trực tiếp với các CBQL, GV, NV và HS cùng
với các lực lƣợng ngoài nhà trƣờng.
- Phƣơng pháp quan sát: Trực tiếp quan sát các hoạt động của GV, HS ở lớp, ở trƣờng;
các cở sở vật chất, trang thiết bị, cảnh quan sƣ phạm…nhằm thu thập thông tin thực tiễn cho
đề tài.
- Phƣơng pháp lấy ý kiến chuyên gia: Trong quá trình nghiên cứu, xin ý kiến trực tiếp từ
các Trƣởng, phó các Phịng Ban Sở giáo dục, chuyên viên Sở giáo dục, lãnh đạo Phòng Giáo
dục quận 8 và Hiệu trƣởng 05 trƣờng, nhằm đánh giá về tình hình xây dựng văn hóa nhà
trƣờng tại các nhà trƣờng; xin ý kiến của các chuyên gia thuộc lĩnh vực QLGD về việc triển
khai nghiên cứu và đề xuất các biện pháp xây dựng văn hóa nhà trƣờng.
- Phƣơng pháp t ng kết kinh nghiệm: Nghiên cứu các tài liệu liên quan đến xây dựng
văn hóa nhà trƣờng, thực tiễn cơng tác xây dựng văn hóa nhà trƣờng tại các trƣờng trung học
ph thông trên địa bàn quận 8, thành phố Hồ Chí Minh, đánh giá những ƣu điểm và tồn tại,
trên cơ sở đó đề xuất một hệ thống các biện pháp giúp nhà trƣờng xây dựng văn hóa nhà
trƣờng có hiệu quả hơn.
7.2.3. Phương pháp th ng kê xử lí số liệu
Phân tích các số liệu thu thập trong q trình nghiên cứu và xử lí các kết quả nghiên cứu
thu đƣợc.
6
8. Cấu trúc luận v n
Phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục nghiên cứu.
Luận văn chia thành 3 chƣơng:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận quản lý xây dựng văn hóa nhà trƣờng ở trƣờng trung học ph
thông.
Chƣơng 2: Thực trạng quản lý xây dựng văn hóa nhà trƣờng tại các trƣờng trung học
ph thông trên địa bàn quận 8, thành phố Hồ Chí Minh.
Chƣơng 3: Các biện pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trƣờng tại các trƣờng THPT
trên địa bàn quận 8, thành phố Hồ Chí Minh.
7
Chƣơng 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HĨA NHÀ TRƢỜNG
Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THƠNG
1.1. Lịch sử về nghiên cứu vấn đề
Trong quá trình quản lý của hiệu trƣởng ở các trƣờng thì việc quản lý xây dựng văn hóa
trong nhà trƣờng nói chung và trƣờng THPT đã trở thành vấn đề quan tâm của nhiều quốc gia
trên thế giới trong đó có Việt Nam. Các nhà khoa học trong và ngoài nƣớc quan tâm, họ đã
nghiên cứu thực tiễn các nhà trƣờng để tìm ra các biện pháp xây dựng văn hóa nhà trƣờng sao
cho hiệu quả nhất.
Tuy nhiên cho đến nay, có rất ít tác giả quan tâm, đi sâu nghiên cứu một cách có hệ
thống về việc quản lý xây dựng văn hóa nhà trƣờng. Một số đề tài nghiên cứu, các sách hoặc
bài viết gần đây chỉ đề cập tới một số khía cạnh nhất định của công tác quản lý xây dựng văn
hóa nhà trƣờng cũng nhƣ mơi trƣờng văn hóa cơ sở.
1.1.1. Một số nghiên cứu ở nước ngồi
Văn hóa nhà trƣờng (Scholary culture, culture scolaire, viết tắc là VHNT) là văn hóa
của một t chức.
Văn hóa t chức chính thức trở thành một khái niệm trong khoa học t chức – quản lý
xuất hiện ở Châu Âu và Châu Mỹ từ những năm 1980 của thế kỉ XX, hiện nay là một khái
niệm đƣợc ph biến rộng rãi. Các nghiên cứu đã dần làm rõ nội hàm khái niệm văn hóa t
chức. Văn hóa t chức là những niềm tin, thái độ và giá trị tồn tại ph biến và đƣờng lối n
định của t chức. (Williams, A, Dobson, P & Walters); Văn hóa thể hiện t hợp các giá trị và
cách hành xử phụ thuộc lẫn nhau ph biến trong t chức và có xu hƣớng tự lƣu truyền trong
thời gian dài. (Kotter, J.P. & Heskett, J.L); Văn hóa t chức là toàn bộ các giá trị, niềm tin,
truyền thống, thói quen có khả năng quy định hành vi của mỗi thành viên trong t chức, mang
lại cho t chức một bản sắc riêng, ngày càng phong phú thêm và có thể thay đ i theo thời gian.
(Michel Amiel, Prancis Bonnet, Joseph Jacobs-1993).
Nhà trƣờng là một t chức có chức năng giáo dục thế hệ trẻ. Bản thân chức năng ấy
cùng với cơ cấu t chức, cơ chế hoạt động đều bị chi phối bởi văn hóa – văn hóa t chức của
nhà trƣờng. Khi nghiên cứu về văn hóa nhà trƣờng, Edgar H.Schein phân chia văn hóa nhà
trƣờng theo cấu trúc 3 thành tố gồm: (i) Những quá trình và cấu trúc hữu hình (Artifacts), (ii)
8
Hệ thống giá trị đƣợc tuyên bố (Espoused values); (iii) Những quan niệm chung (Basic
underlying assumption).
Một số tác giả khác quan tâm nghiên cứu các vấn đề văn hóa nhà trƣờng có tác động
nhƣ thế nào tới chủ thể và tác động trong nhà trƣờng. Dewit và một số tác giả khi nghiên cứu
vai trị của văn hóa nhà trƣờng đối với sự thành cơng của học sinh đã nhóm các cạnh của văn
hóa nhà trƣờng vào 3 phạm trù chung: (i) Khơng khí tâm lý – xã hội của nhà trƣờng; (ii) Quản
lý hành chính của nhà trƣờng; (iii) Kiểu dạy và học thực hiện trong nhà trƣờng.
Purkey và Smith (1982) xác định văn hóa nhà trƣờng nhƣ một kết cấu, một q trình và
một khơng gian của các giá trị và chuẩn mực có khả năng dẫn các thành viên (các giáo viên,
học sinh, cán bộ và nhân viên) theo hƣớng dạy và học chất lƣợng. Dewit và nhóm tác giả
(2003) cũng đã đƣa ra những minh chứng về tác động, ảnh hƣởng rõ nét của văn hóa nhà
trƣờng đến kết quả học tập, hành vi của học sinh.
Thuật ngữ Văn hóa nhà trƣờng cịn xuất hiện trong các nƣớc nói tiếng Anh vào khoảng
đầu những năm 90 của thế kỷ XX (Deal,T. & Peterson, 1993). Ở một số nƣớc nhƣ Mỹ, Úc
bƣớc đầu tìm hiểu cũng nhƣ đã có trung tâm nghiên cứu vấn đề này, đã t chức khảo sát thực
tiễn, đã xây dựng tiêu chí đánh giá và tiến hành đánh giá. Tuy chƣa có nhiều tài liệu về chủ đề
này, nhƣng tất cả các tác giả đều nhất trí rằng mỗi trƣờng cần có văn hóa nhà trƣờng của riêng
mình; thực tiễn đã chứng minh tác động tích cực của văn hóa học đƣờng, chống lại văn hóa
độc hại, tiêu cực; mục tiêu chung nhất của văn hóa học đƣờng là xây dựng trƣờng học lành
mạnh là cơ sở quan trọng để đảm bảo chất lƣợng giáo dục thật.
Tuy còn nhiều ý kiến khác nhau về định nghĩa “văn hóa học đƣờng”, nhƣng khái quát
lại, văn hóa nhà trƣờng hay văn hóa học đƣờng là hệ thống các chuẩn mực, giá trị giúp ngƣời
quản lí nhà trƣờng, q thầy cơ, các vị phụ huynh và các em học sinh có cách thức suy nghĩ,
tình cảm, hành động tốt đẹp; có tài liệu đƣa ra nội dung cụ thể bao gồm: Làm cho mọi thành
viên hiểu mục tiêu và giá trị của nhà trƣờng; Chuẩn học các bộ môn; Làm cho mọi ngƣời học
cam kết có trách nhiệm học tập tốt; Xây dựng quan hệ hợp tác trong nhà trƣờng; Tạo cơ hội để
các cán bộ và giáo viên phản ánh kịp thời tình hình, tập thể kiểm tra lẫn nhau và chia sẽ kinh
nghiệm thực tiễn; Rèn giũa động cơ nâng cao tay nghề, cải tiến phƣơng pháp giảng dạy, tạo sự
thống nhất đồng bộ trong cán bộ và nhà giáo. Các tác giả cho rằng cần tập trung trực tiếp vào
dạy và học và mối quan hệ hợp tác thầy – trò.
Trong thời đại hiện nay, mối quan hệ này là nhân tố cực kì quan trọng đối với hiệu quả
giáo dục nhà trƣờng. Chính điều đó mà ủy ban giáo dục UNESCO đã đặc biệt lƣu ý đến mối
quan hệ này trong thời đại mới.
9
Tác giả Pam Robins Harvey B. Alvy cho rằng văn hóa nhà trƣờng phản ảnh thành viên
t chức. Văn hóa là ý thức đƣợc hình thành trong cá nhân, trong cơng việc của mình.
Craig Jerald khẳn định văn hóa nhà trƣờng chính là “Chƣơng trình đào tạo ẩn”, ảnh
hƣởng trực tiếp đến quá trình học tập của học sinh trong trƣờng.
Khi nhận thức của mọi ngƣời trong xã hội về hành vi, thái độ hành xử của hiệu trƣởng
với giáo viên trong nhà trƣờng, giữa giáo viên với giáo viên, giữa học sinh với học sinh hay
giữa giáo viên với học sinh trong nhà trƣờng có lành mạnh, thân thiện, tình cảm…thì ngơi nhà
trƣờng đó mới có văn hóa.
1.1.2. Một số nghiên cứu ở trong nước
Thuật ngữ “Văn hóa nhà trƣờng” đƣợc đề cập ngày càng nhiều trong các diễn đàn và
hội thảo. Nhƣng thực ra bản chất và nội dung văn hóa nhà trƣờng đã đƣợc nhà trƣờng ở Việt
Nam từ lâu đã xây dựng và trở thành các truyền thống q báu của dân tộc ta nhƣ “Tơn sƣ
trọng đạo”, “Kính thầy yêu bạn”, “Nhất tự vi sƣ, bán tự vi sƣ”. Trong quá trình xây dựng và
phát triển đất nƣớc, văn hóa nhà trƣờng biểu hiện trong mọi phƣơng diện quản lý, trong các
hoạt động, trong mọi hành vi ứng xử của các thành viên trong nhà trƣờng tạo nên sự khác biệt,
dấu ấn riêng của một ngơi trƣờng.
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã rất quan tâm đến giáo dục “cái nền” đạo đức cách
mạng cho thế hệ trẻ để họ trở thành những ngƣời “vừa hồng vừa chuyên”.
Từ năm 1986 trong đại hội toàn quốc có nêu nội dung đ i mới tồn diện giáo dục đào
tạo để đáp ứng nhiệm vụ đào tạo ra ngƣời toàn diện về tri thức, kỹ năng để xây dựng đất và
bảo vệ đất nƣớc. Năm 2011 Bộ chính trị có chỉ thị 03-CT/TW u cầu đẩy mạnh việc học tập
và làm theo tấm gƣơng đạo đức Hồ Chí Minh, nhất là về giáo dục đạo dức, lối sống cho thế hệ
trẻ, cùng với phong trào xây dựng trƣởng học hân thiện học sinh tích cực một lần nữa khẳn
định văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, nó thể hiện tầm cao về trình độ phát triển của
một dân tộc, một qc gia, nó kết tinh những giá trị tốt đẹp trong mối quan hệ giữa ngƣời với
ngƣời, với xã hội và thiên nhiên. Từ những nghị quyết, chỉ thị của đảng làm căn cứ cho việc
xây dựng kế hoạch, mục tiêu để xây dựng VHNT trong những năm gần đây.
Nhiều nghiên cứu khác cũng đã làm r các biểu hiện của văn hóa nhà trƣờng nhƣ: Qua
mối quan hệ, trang phục, ngôn ngữ giao tiếp, cƣ xử của học sinh với giáo viên, hiệu trƣởng với
giáo viên và qua các hoạt động giáo dục của nhà trƣờng nhƣ văn hóa dạy, văn hóa học, văn hóa
đọc… Khi nghiên cứu văn hóa nhà trƣờng, đã có tác giả chọn cách tiếp cận văn hóa t chức,
trên cơ sở làm rõ khái niệm này, chỉ ra cấu trúc, biểu hiện của nó trong nhà trƣờng, coi văn hóa
10
t chức là hình thái cốt lõi của văn hóa nhà trƣờng. Tuy nhiên, hƣớng nghiên cứu này cũng
mới xuất hiện và chƣa đƣợc quan tâm nghiên cứu nhiều.
Tiến sĩ Lê Thị Ngọc Thúy (2014), Xây dựng văn hóa nhà trƣờng ph thông – lý thuyết
và thực hành, Nhà xuất bản Đại học quốc gia Hà Nội.
Tác giả Nguyễn Trần Bạt (2015), Văn hóa con ngƣời, Nhà xuất bản hội nhà văn.
Trong bối cảnh phát triển nhà trƣờng của nƣớc ta hiện nay, một số luận văn khoa học
quản lý giáo dục đã nghiên cứu vấn đề về xây dựng văn hóa nhà trƣờng nhƣ: Biên pháp quản
lý t chức xây dựng văn hóa nhà trƣờng ở trƣờng cao đẳng cơng nghiệp Nam Định (Tác giả Lê
Thị Ngỗn – 2009); Biện pháp xây dựng văn hóa nhà trƣờng ở trƣờng THCS Phú Thịnh, huyện
Vĩnh Tƣờng, tỉnh Vĩnh Phúc (tác giả Nguyễn Đăng Hiếu – 2015).
Trong bối cảnh phát triển nhà trƣờng của nƣớc ta hiện nay, văn hóa t chức của nhà
trƣờng cần đƣợc định hƣớng thế nào để thực sự phát huy và ảnh hƣởng tích cực của nó để cho
mọi thành viên trong t chức nhà trƣờng - đặc biệt là thế hệ trẻ đang trƣởng thành – là câu hỏi
cần phải sớm đƣợc làm sáng tỏ trên những cách tiếp cận khoa học.
Trong chƣơng trình bồi dƣỡng Hiệu trƣởng trƣờng ph thơng theo hình thức liên kết
Việt Nam - Singapore, chuyên đề luôn đƣợc các nhà lãnh đạo đánh giá cao về tầm quan trọng
là văn hóa nhà trƣờng và đƣợc coi là một trong những yếu tố hàng đầu làm nên sự thành công
trong việc nâng cao chất lƣợng giáo dục của nhà trƣờng.
1.2. Một số khái ni m cơ bản
1.2.1. Văn hóa văn hóa nhà trường, Xây dựng văn hóa nhà trường
1.2.1.1. Văn hóa
Có nhiều định nghĩa khác nhau về văn hóa (có trên 400 định nghĩa về văn hóa), những
tựu chung lại có thể hiểu văn hóa theo cách tiếp cận sau:
-Theo tiếng Trung Quốc: Văn có nghĩa là vẻ đẹp cũng nhƣ có giá trị; Hóa có nghĩa là
giáo hóa.
- Theo tiếng Anh: Culture (vun trồng); Culture Agri (vun trồng cây cối); Culture animi
(trồng trọt tinh thần/ nuôi dƣỡng tâm hồn con ngƣời).
Nghĩa gốc của văn hóa là cái đẹp.
Theo định nghĩa văn hóa của UNESCO: Văn hóa hiểu trong nghĩa rộng là một phức thể,
t ng thể các đặc trƣng diện mạo về tinh thần, vật chất, tri thức, tình cảm khắc họa lên bản sắc
của một cộng đồng gia đình, xóm làng, xã hội .… Văn hóa khơng chỉ bao gồm nghệ thuật văn
chƣơng mà cả những lối sống, những quyền cơ bản của con ngƣời, những hệ thống giá trị,
những truyền thống tín ngƣỡng.
11
Văn hóa cịn đƣợc hiểu là những biểu hiện đặc trƣng chi phối cách ứng xử giao tiếp của
ngƣời với ngƣời, của ngƣời với mơi trƣờng chung quanh để hình thành những nét riêng của
một t chức trong xã hội. Hệ thống những giá trị ấy gồm: Đẹp hay xấu, đúng hay sai, có đạo
đức hay khơng có đạo đức, theo quan niệm của cộng đồng hay t chức ấy.
Một số định nghĩa khác về văn hóa: Theo Hồ Chí Minh: “Vì lẽ sinh tồn cũng nhƣ mục
đích của cuộc sống, loài ngƣời mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp
luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ sinh hoạt hằng ngày về mặc, ăn, ở
và các phƣơng thức sử dụng. Tồn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hóa”
1.2.1.2. Văn hóa nhà trường
Văn hóa nhà trƣờng ngồi những đặc trƣng riêng nó cịn có đầy đủ đặc tính của văn hóa
t chức song nó cịn là một tập hợp cách chuẩn mực, các giá trị, niềm tin và hành vi ứng xử…
đặc trƣng của một trƣờng học, tạo nên sự khác biệt với các t chức khác trong xã hội.
Tác giả xin đƣợc đƣa ra khái niệm về văn hóa nhà trƣờng nhƣ sau: Văn hóa nhà trƣờng
là một tập hợp các giá trị, các chuẩn mực, niềm tin, những hiểu biết cơ bản đƣợc các thành
viên trong Nhà trƣờng hiểu, cùng chia sẻ, tạo nên bản sắc của nhà trƣờng đó. Căn cứ theo hình
thức biểu hiện thì văn hóa nhà trƣờng gồm phần n i có thể nhìn thấy nhƣ: Cảnh quan nhà
trƣờng, logo, trang phục giáo viên, khẩu hiệu, hành vi giao tiếp, đồng phục học sinh…và phần
chìm khơng quan sát đƣợc nhƣ: niềm tin, cảm xúc, thái độ…
Văn hóa nhà trƣờng liên quan đến toàn bộ đời sống vật chất, tinh thần của một nhà
trƣờng. Nó biểu hiện trƣớc hết trong tầm nhìn, sứ mạng, triết lý, mục tiêu, các giá trị, phong
cách lãnh đạo, quản lý… bầu khơng khí tâm lý. Thể hiện thành hệ thống các chuẩn mực, các
giá trị, niềm tin, quy tắc ứng xử…đƣợc xem là tốt đẹp và đƣợc mọi ngƣời trong nhà trƣờng
chấp nhận.
Một nghiên cứu mới đây của Trƣơng Yến Minh – Học viện giáo dục NIE, Singapore
(2007) đã cho thấy thứ tự của 8 giá trị đƣợc xếp thứ hạng cao trong giá trị văn hóa nhà trƣờng :
Bảng 1.1. 8 giá trị xếp thứ hạng cao trong giá trị văn hóa nhà trƣờng
1
Sự đ i mới (nhà trƣờng luôn luôn đặc ở vị trí đầu tiên)
2
Chấp nhận rủ ro
3
Trao quyền lực
4
Sự tham gia của mọi ngƣời
5
Tập trung vào kết quả.
6
Tập trung vào con ngƣời có kỹ năng mềm.
12
7
Làm việc nhóm
8
Sự n định
Tài liệu chƣơng trình bồi dƣỡng cán bộ quản lý trƣờng ph thông. Ban hành kèm theo quyết
định 382/QĐ-BGD&ĐT ngày 20/01/2012 của Bộ GD&ĐT
Mơ hình tảng băng; Văn hóa nhà trƣờng giống nhƣ tảng băng có phần n i và phần chìm.
Phần n i gồm
* Tầm nhìn, mục đích, mục tiêu chiến lƣợc,
* Khung cảnh, cây xanh, trang trí lớp học,
* Logo, tầm nhì, bảng tên trƣờng, biểu tƣợng trƣờng
* Đồng phục học sinh, trang phục giáo viên, nghi lễ trong t chức kỷ niệm các ngày lễ
lớn trong năm.
* Các hoạt động văn hóa-văn nghệ, học tập trong và ngồi nhà trƣờng…
Phần chìm gồm
* Nhu cầu, ƣớc muốn của mỗi cá nhân trong nhà trƣờng,
* Quyền lực và cách ảnh hƣởng của hiệu trƣởng,
* Thƣơng hiệu, Các giá trị,
* Cảm xúc cá nhân,
* Các giả định ngầm
Sơ đồ 1.1. Mơ hình tảng băng về văn hóa nhà trƣờng
Sơ đồ 1.2 Các yếu tố cấu thành văn hóa nhà trƣờng
Tài liệu chƣơng trình bồi dƣỡng cán bộ quản lý trƣờng ph thông. Ban hành kèm theo quyết
định 382/QĐ-BGD&ĐT ngày 20/01/2012 của Bộ GD&ĐT
13
1.2.1.3. Xây dựng văn hóa nhà trường
Xây dựng văn hóa nhà trƣờng là xây dựng hệ giá trị giáo dục trong mỗi trƣờng học. Đó
là nội dung văn hóa cụ thể đƣợc định danh rõ ràng, kết quả có thể kiểm tra, đánh giá đƣợc. Các
nội dung này đƣợc hình thành trên cơ sở hệ giá trị chung của ngành giáo dục, phối hợp với đặc
điểm địa phƣơng, của trƣờng và đƣợc bàn bạc dân chủ thống nhất bao gồm các nội dung sau:
+ Sứ mệnh: Hoạt động của mọi thành viên trong nhà trƣờng phải nhằm thực hiện sứ
mệnh chung mà nhà trƣờng đã đề ra trong kế hoạch.
+ Tầm nhìn: Giúp cho các thành viên hình dung đƣợc thành quả của sự phát triển chung
trong tƣơng lai 10 năm, 20 năm, 30 năm tới và thấy đƣợc trách nhiệm của riêng mình.
+ Chiến lƣợc phát triển: Các thành viên thấy đƣợc những định hƣớng lớn của sự phát
triển của nhà trƣờng trong 10 năm, 15 năm.
+ Hệ thống giá trị: Là tập hợp các phẩm chất đạo đức cơ bản của mỗi cơng dân cần phải
có, những đặc trƣng của ngƣời Việt Nam, các giá trị mang tính truyền thống và hiện đại nhƣ
trách nhiệm, nghĩa vụ, sự tôn trọng lẫn nhau, hợp tác trong công việc mà tất cả các thành viên
tùy theo vị trí cơng việc của mình tuân thủ làm theo.
1.2.2. Quản lý, quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung h c ph th ng
1.2.2.1. Quản lí
Quản lí là một khái niệm đã xuất hiện từ rất sớm, tùy theo cách tiếp cận mà quản lí đƣợc định
nghĩa với nhiều cách khác nhau:
Các Mác viết: “Tất cả mọi lao động xã hội trực tiếp hay lao động chung nào tiến hành trên quy
mô tƣơng đối lớn, thì ít nhiều cũng đều cần đến một sự chỉ đạo để điều hòa những hoạt động
cá nhân và thực hiện những chức năng chung phát sinh từ vận động của toàn bộ cơ thế khác
với sự vận động của những khí quan độc lập của nó. Một ngƣời độc tấu vĩ cầm tự điều khiển
lấy mình, cịn một dàn nhạc thì cần phải có nhạc trƣởng” [6].
Xã hội hình thành và phát triển, qua năm hình thái xã hội từ cộng sản nguyên thủy cho đến
ngày nay, phân cơng lao động trong xã hội lồi ngƣời để đạt hiệu quả, năng suất cao, đó là hoạt
động quản lý. Hoạt động quản lý gồm ngƣời quản lý t chức, phối hợp của các thành viên
trong nột t chức cùng n lực thực hiện để hoàn thành mục tiêu đã đề ra.
Quan điểm quản lý của một số nhà nghiên cứu:
- Các nhà lý luận quản lý trên thế giới cho rằng:
+ Frederick Winslow Taylor đƣợc xem là cha đẻ của thuyết quản lý khoa học, ông cho rằng:
Quản lý là biết đƣợc chính xác điều bạn muốn ngƣời khác làm và sau đó khiến họ hồn thành
cơng việc tốt nhất và rẻ nhất ([22], tr.12).
14
+ Nhà nghiên cứu lý luận quản lý Max Weber (1864 - 1920) của Đức khẳng định: Quản lý là
một khoa học, đồng thời là một nghệ thuật thúc đẩy sự phát triển của xã hội.
- Ở Việt Nam cũng đƣa ra một số khái niệm về quản lý:
+ Tác giả Đặng Quốc Bảo cho rằng: Hoạt động quản lý bắt nguồn từ sự phân cơng, hợp tác lao
động. Chính sự phân công, hợp tác lao động nhằm đến hiệu quả nhiều hơn, năng suất cao hơn
trong việc đòi hỏi phải có sự chỉ huy phối hợp, điều hành, kiểm tra, chỉnh lý.. phải có ngƣời
đứng đầu. Đây là hoạt động để ngƣời thủ trƣởng phối hợp nỗ lực với các thành viên trong
nhóm, trong cộng đồng, trong t chức đạt đƣợc mục tiêu đề ra.[2]
+ Theo tác giả Thái Văn Thành: “Quản lý là sự tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản
lý lên đối tƣợng quản lý nhằm đạt đƣợc mục tiêu đề ra” ([16], tr.5).
Nội hàm khái niệm quản lý đƣợc hiểu:
- Quản lý là hoạt động nhằm để điều khiển quá trình lao động.
- Quản lý thì gồm chủ thể và đối tƣợng quản lý quan hệ với nhau bằng nhƣng tác động qua lại đó là
những quyết định, đề nghị từ chủ thể quản lý đến đối tƣợng quản lý.
- Quản lý là một nghệ thuật mà ngƣời quản lý chỉ huy, điều khiển, phối hợp cho hoạt động của ngƣời
khác nhằm đạt hiệu quả tối ƣu.
Nói tóm lại: Quản lý là hoạt động có chủ đích, có ý thức của ngƣời quản lý lên đối tƣơng quản lý, để
mọi hoạt động trong xã hội, những hành vi của con ngƣời đều chịu sự điều khiển của chủ thể quản lý
nhằm đạt mục đích và phù hợp với quy luật khách quan.
1.2.2.2. Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường
Thực trạng xây dựng VHNT ở quận 8, thành phố Hố Chí Minh cịn nhiều bất cập, cũng nhƣ chƣa có
sự chỉ đạo thống nhất. Vậy việc quản lý xây dựng VHNT là một q trình tác động có định hƣớng,
có mục tiêu, có t chức và đƣợc dựa trên những căn cứ, mong muốn của tập thể sƣ phạm , của học
sinh …nhằm đảm bảo xây dựng VHNT góp phần tạo nguồn nhân lực cho xã hội có tri thực, có đạo
đức, kỹ năng nghề nghiệp để phục vụ cho xã hội khi ra trƣờng.
Việc quản lý xây dựng VHNT giúp cho hiệu trƣởng có cái nhìn t ng quan về văn hóa nhà trƣờng và
sự nhận thức của mọi ngƣời trong và ngồi nhà trƣờng về cơng tác này, cũng nhƣ tầm ảnh hƣởng
của VHNT đến tƣơng lai của xã hội. Từ việc quản lý xây dựng văn hóa nhà trƣờng sẽ đánh giá đƣợc
thực trạng nhận thức của mọi thành viên trong nhà trƣờng về chất lƣợng của VHNT trong thời gian
qua, từ đó họ sẽ cung chung tay xây dựng kế hoạch, mục tiêu và đồng tâm hiệp lực hoàn thành tốt
nội dung xây dựng VNHT.
