Tài liệu Chương 9 : Dẫn nhiệt ổn định docx

95
.
Chơng 9. dẫn nhiệt ổn định

9.1. định luật fourier và hệ số dẫn nhiệt

9.1.1 Định luật fourier và hệ số dẫn nhiệt

Dựa vào thuyết động học phân tử, Fourier đã chứng minh định luật cơ bản
của dẫn nhiệt nh sau:
Vec tơ dòng nhiệt tỷ lệ thuận với vectơ gradient nhiệt độ.
Biểu thức của định luật có dạng vectơ là:
,dtagrq =
dạng vô hớng là:

.
tn
dt
gradtq ==

Theo định luật này, nhiệt lơng Q đợc dẫn qua diện tích F của mặt đẳng
nhiệt trong 1 giây đợc tính theo công thức:




=
F
dF.
n

t
Q

Khi gradt không đổi trên bề mặt F, công thức có dạng:

dF.
n
t
Q


=

Định luật Fourier là định luậtcơ bản để tính lợng nhiệt trao đổi bằng
phơng thức dẫn nhiệt.

9.1.2 Hệ số dẫn nhiệt

Hệ số của định luật Fourier
gradt
q
=
, W/mK đợc gọi là hệ số dẫn nhiệt.
Hệ số dẫn nhiệt đặc trng cho khả năng dẫn nhiệt của vật. Giá trị của
phụ thuộc vào bản chất và kết cấu của vật liệu, vào độ ẩm và nhiệt độ, đợc xác
định bằng thực nghiệm với từng vật liệu và cho sẵn theo quan hệ với nhiệt độ tại
bảng các thông số vật lý của vật liệu.

9.2. Phơng trình vi phân dẫn nhiệt

9.2.1. Nội dung của phơng trình vi phân dẫn nhiệt

Phơng trình vi phân dẫn nhiệt là phơng trình cân bằng nhiệt cho một
phân tố bất kỳ nằm hoàn toàn bên trong vật dẫn nhiệt.

9.2.2. Thiết lập phơng trình

Xét cân bằng nhiệt cho phân tố dV bên trong vật dẫn, có khối lợng riêng
, nhiệt dung riêng C
v
, hệ số dẫn nhiệt , dòng nhiệt phân tố là
q
, công suất phát
nhiệt q
v
.

96
Theo định luật bảo toàn năng lợng, ta có:
[Độ biến thiên nội năng của dV] = [Hiệu số nhiệt lợng (vào-ra) dV] +
[lợng nhiệt sinh ra trong dV], tức là:

+=


d.dV.qd.dV.divq
t
C.dV.
vv
,

hay:

v
v
v
C.
q
qdiv
C.
1t

+

=



Theo định luật fourier
,dtagrq =

khi = const ta có:

)dtagr(div)dtagr(divqdiv ==
Trong đó:
Div(gr
a
dt) =
t
z
t

zy
t
yx
t
x
2
=










+

+










,
Với:











+


+

+




+


+


=
z) , r, trụ dộ toạ (trong ,
z) y, x,với góc vuông dộ toạ (trong ,
2
2
2
2
22
2
2
2
2
2
2
2
2
z
tt
r

1
r
t
.
r
1
r
t
z
t
y
t
x
t
t

Phơng trình vi phân dẫn nhiệt là phơng trình kết hợp hai định luật nói
trên, có dạng:







+=

+

=


v
2
v
v
2
v
q
ta
C.
q
t
C.
t

với a =
v
C.


, m
2
/s., đợc gọi là hệ số khuyếch tán nhiệt, đặc trng cho mức độ
tiêu tán nhiệt trong vật.

9.2.3. Các dạng đặc biệt của phơng trình vi phân dẫn nhiệt với q
v
= 0

Khi vật ổn định nhiệt,
0
t
=


, phơng trình có dạng
0t
2
=
. Trong vách
phẳng rộng vô hạn và ổn định nhiệt có = const, trờng nhiệt độ t(x) đợc xác
định theo phơng trình
0
dx
td
2
2
=
. Trong điều kiện = const và ổn định nhiệt,
trờng nhiệt độ t(r) trong vách trụ tròn dàI vô hạn đợc xác định theo phơng
trình vi phân dẫn nhiệt trong toạ độ trụ:

0
d
r
dt
r
1

dx
td
2
2
=+
.

9.3. Các điều kiện đơn trị

97

Phơng trình vi phân dẫn nhiệt nói chung là phơng trình đạo hàm riêng
cấp 2, chứa ẩn là hàm phân bố nhiệt độ t(x, y, z, ). Nghiệm tổng quat của nó chứa
nhiều hằng số tuỳ ý chọn.
để xác định duy nhất nghiệm riêng của phơng trình vi phân dẫn nhiệt, cần
phải cho trớc một số điều kiện, gọi là các điều kiện đơn trị.

9.3.1. Phân loại các điều kiện đơn trị

Tuỳ theo nội dung, các điều kiện đơn trị bao gồm 4 loại sau:
- Điều kiện hình học cho biết mọi thông số hình học đủ để xác định kích
thớc, hình dạng, vị trí của hệ vật V.
- Điều kiện vật lý cho biết luật phân bố các thông số vật lý theo nhiệt độ tại
mọi điểm M V, tức cho biết (, C
v
, , a . . . ) = f(t, M V).
- Điều kiện ban đầu cho biết luật phân bố nhiệt độ tại thời điểm = 0 tại
mọi điểm M V, tức cho biết t(M V, = 0) = t(x, y, z).
- Điều kiện biên cho biết luật phân bố nhiệt độ hoặc cân bằng nhiệt tại mọi
điểm M trên biên W của hệ V tại mọi thời điểm . Nếu ký hiệu dòng nhiệt q

dẫn
trong vật V đến M W là
n
t.
n
t
q =


=

, thì điều kiện biên có thể cho ở
dạng:
),0(,WƯM
),M(q),M(tq
),M(tt
n
w




==
=

hoặc
.

Điều kiện hình học, vật lý và điều kiện biên cần phải cho trớc trong mọi

bài toán. Riêng điều kiện ban đầu chỉ cần cho trong bài toán không ổn định.

9.3.2. Các loại điều kiện biên

Tại mỗi mặt biên W
i
W = W
i
của vật V, tuỳ theo cách phân bố nhiệt độ
hoặc cách trao đổi nhiệt với môi trờng khác nhau, điều kiện biên có thể đợc cho
theo các loại sau đây:
- ĐKB loại 1: cho biết luật phân bố nhiệt độ tại mọi điểm M
1
W
1
ở dạng:
t
w1
=
t(M
1
,

).
- ĐKB loại 2: cho biết dòng nhiệt qua điểm M
2
W
2
là:
q(M

2
,

) = -.t
n
.(M
2
,

).
Đặc biệt khi W
2
đợc cách nhiệt tuyệt đối hoặc là mặt đối xứng của bài
toán, thì t
n
(M
2
,

) = 0 và hàm t sẽ đạt cực trị tại M
2
W
2
.
- ĐKB loại 3: cho biết biên W
3
tiếp xúc chất lỏng có nhiệt độ t
f
với hệ số
toả nhiệt và luật cân bằng nhiệt tại W

3
W
3
có dạng:
q

= q

hay -.t
n
.(M
3
,

) = [t(M
3
,

) t
f
].
- ĐKB loại 4: cho biết biên W
4
tiếp xúc với môi trờng rắn có phân bố
nhiệt độ t
4
và luật cân bằng nhiệt tại W
4
W
4

là q

= q

4
hay -.t
n
.(M
4
,

) =
-
4
.t
n
.(M
4
,

).

98
- ĐKB loại 5: cho biết trên biên W
5
có sự trao đổi chất do sự khuyếch tán
hay chuyển pha (chẳng hạn do hoá lỏng, hoá rắn hoặc thăng hoa, kết tinh). Khi đó
chính biên W
5
sẽ di chuyển và khối lợng vật V sẽ thay đổi và phơng trình cân

bằng nhiệt tại điểm M
5
trên biên W
5
di động sẽ có dạng:
q

= q


+ q
r
hay -t
n
(M
5
,

) = -t
n
(M
5
,

) + r


d
dx
.

5
.
trong đó:

d
dx
5
là tốc độ di chuyển của điểm M
5
W
5
,
r là nhiệt chuyển pha j/kg.
- ĐKB loại 6: cho biết biên W
6
tiếp giáp với môi trờng chân không, ở đó
chỉ xẩy ra sự trao đổi nhiệt bằng bức xạ và phơng trình cân bằng nhiệt tại W
6

W
6
có dạng:
q

= q

hay -t
n
(M
6

,

) =
0
T
4
(M
6
,

).
- ĐKB loại 7: cho biết biên W
7
tiếp xúc với chất khí có nhiệt độ T
k
, ở đó có
sự trao đổi nhiệt bằng cả đối lu và bức xạ. Phơng trình cân bằng nhiệt tại W
7

W
7
có dạng:
q

= q

+ q
r
hay -t
n

(M
7
,

) = [T(M
7
,

) - T
k
] +
0
[T
4
(M
7
,

) T
4
k
].
ĐKB loại 7 có thể qui về loại 3 nếu viêt phơng trình trên ở dạng:
q

=
)TT(
kw

với

)TT/()TT(
kw
4
k
4
w0
+=
, đợc gọi là hệ
số toả nhiệ phức hợp. ĐKB loại 6 và loại 7 là những ĐKB không tuyến tính.

9.3.3. Mô hình bài toán dẫn nhiệt

Bài toán dẫn nhiệt có thể đợc mô tả bằng một hệ phơng trình vi phân (t)
gồm phơng trình vi phân dẫn nhiệt và các phơng trình mô tả các đIều kiện đơn
trị nh đã nêu ở mục (9.3):





=


dkdt các tả mô trinh phong Các

ta
t
)t(
2

Giải bài toán dẫn nhiệt là tìm hàm phân bố nhiệt độ t(x, y, z, ) thoả mãn
mọi phơng trình của hệ (t) nói trên.

9.4. Dẫn nhiệt ổn định trong vách phẳng

9.4.1. Vách 1 lớp, biên loại 1

9.4.1.1. Bài toán

Cho 1 vách phẳng rộng vô hạn, dày , (0 x ), làm bằng vật liệu đồng
chất có hệ số dẫn nhiệt = const, nhiệt độ tại hai mặt vách phân bố đều bằng t
1
, t
2

và không đổi.
Tìm phân bố nhiệt độ t(x) bên trong vách. Bài toán dẫn nhiệt ổn định này
đợc mô tả bởi hệ phơng trình (t) có dạng:

99







=
=
=

(3)
(2)
(1)
2
1
2
2
t)(t
t)0(t
0
dx
td
)t(




9.4.1.2. Tìm phân bố nhiệt độ t(x)

Nghiệm tổng quát của phơng trình vi phân dẫn nhiệt (1) có dạng
t(x) = C
1
x + C
2
. Các hằng số C
1
, C
2
đợc xác định theo các ĐKB (2) và (3):

==+=
==
)tt(
1
CtCC)(t
tC)0(t
)t(
121221
12


Vậy phân bố nhiệt độ trong vách là t(x) =
x)tt(
1
t
211



, có dạng đờng
thẳng qua 2 điểm (0. t
1
) và (, t
2

).

9.4.1.3. Tính dòng nhiệt dẫn qua vách

Theo định luật Fourier ta có:

R
t
tt
dx
dt
q
21

=



==
, (W/m
2
),
với R =


, (m
2
K/W) gọi là nhiệt trở của vách phẳng.

9.4.2. Vách n lớp, biên loại 1

9.4.2.1. Bài toán