Đề xuất một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học chủ đề “Vật sống” môn Khoa học tự nhiên lớp 6

XU T M T S HO T
NG TR I NGHI M TRONG D H C
CH
“ T S NG M N KHOA H C T NHI N L P
Ph m Th Oanh, Ngu n Th Thanh T m
Khoa Toán và Khoa h c t nhi n
Email:


Ngày nh n bài: 23/2/2021
Ngày PB ánh giá: 07/4/2021
Ngày duy t ng: 09/5/2021
T M T T Bài vi t tr nh bày nh ng nghi n c u c s lí thuy t v ho t ng tr i nghi m (H TN).
xu t m t s H TN có th s d ng trong d y h c ch
“V t s ng” m n Khoa h c t nhi n l p 6 nh m
góp ph n n ng cao ch t l ng d y h c m n Khoa h c t nhi n.
ng th i thi t k m t H TN minh
h a cho tính kh thi c a nh ng xu t tr n.
khóa: V t s ng, khoa h c t nhi n l p 6, ho t

ng tr i nghi m.

PROPOSE SOME EXPERIMENTAL ACTIVITIES IN TEACHING THE TOPIC
“LIVING THINGS IN NATURAL SCIENCES GRADE 6
ABTRACT In the article, we present some basic theories of experiential activity. We propose some
experiential activities in teaching the subject “Living things” in Natural Science grade 6 in order to
improve the teaching quality of Natural Sciense subject. At the same time, we design an experiential
activity for illlustrating the feasibility of the proposals.
e words: Living things, Natural Science grade 6, Experiential activity

1. M

U

Quan i m x y d ng ch ng tr nh giáo
d c ph th ng m i là chú tr ng vào b n
ch t, ngh a th c t c a các i t ng,
cao tính th c ti n t o i u ki n
giáo
vi n (GV) giúp h c sinh (HS) phát tri n
t duy khoa h c, kh i g i s y u thích,
say m h c t p, t ng c ng kh n ng v n
d ng tri th c vào th c ti n 1 . Khoa h c t
nhi n là m t m n h c g n g i v i i s ng
h ng ngày c a HS. B n th n các khoa h c
t nhi n là khoa h c th c nghi m 2 . Do
v y, vi c thi t k các H TN ng v i m i
ch
trong m n Khoa h c t nhi n có vai
trị r t quan tr ng.

B n ch t c a H TN là ho t ng giáo
d c
c t ch c theo con
ng g n lí
thuy t v i th c ti n, t o n n s th ng nh t
gi a nh n th c và hành ng, h nh thành
và phát tri n cho HS ni m tin, t nh c m,
nh ng n ng l c c n có c a ng i c ng
d n trong t ng lai. Chính v v y, trong
n i dung, ph ng pháp, h nh th c t ch c

c a ho t ng có th mang dáng d p c a
ho t ng theo ngh a h p. Tuy nhi n, i m
khác bi t gi a chúng chính là cách làm,
cách tri n khai ho t ng 6 .
giúp giáo
vi n Sinh h c thu n l i trong vi c gi ng
d y ch ng tr nh giáo d c ph th ng m i,
c th là ch
“V t s ng” c a m n Khoa

T P CH KHOA H C, S 47, tháng 7 n m 2021


h c t nhi n, trong bài báo này chúng t i
xu t m t s H TN có th s d ng trong
d y h c ch
“V t s ng” m n Khoa h c
t nhi n l p 6.
2.N IDUNGVÀK TQU NGHIÊNC U
2.1. Ho t
211

ng tr

ngh m

há n m ho t

ng tr

ngh m

Theo Ch ng tr nh giáo d c ph th ng
t ng th (2018): “H TN là ho t ng giáo
d c, trong ó HS d a tr n s huy ng t ng
h p ki n th c và k n ng t nhi u l nh v c
giáo d c khác nhau tr i nghi m th c ti n
i s ng nhà tr ng, gia nh, x h i, tham gia
ho t ng h ng nghi p và ho t ng ph c v
c ng ng d i s h ng d n và t ch c c a
nhà giáo d c, qua ó h nh thành nh ng ph m
ch t ch y u, n ng l c chung và m t s n ng
l c thành ph n c th c a ho t ng này nh :
n ng l c thi t k và t ch c ho t ng, n ng
l c nh h ng ngh nghi p, n ng l c thích
ng v i nh ng bi n ng trong cu c s ng và
các k n ng s ng khác” 1 .
2 1 2 Các h nh th c t ch c ho t
tr ngh m

ng

Có th ph n lo i các h nh th c t ch c
H TN thành các nhóm nh sau 4 5 :
- H nh th c có tính th nghi m, t ng tác:
di n àn, giao l u, h i th o, s n kh u hóa.
- H nh th c có tính c ng hi n: th c hành
lao ng, ho t ng t nh nguy n, nh n o.
- H nh th c có tính khám phá: th c a
- th c t , tham quan, c m tr i, trị ch i.

- H nh th c có tính nghi n c u, ph n
hóa: d án nghi n c u khoa h c, ho t ng
theo nhóm s thích.
Nh v y, trong nhà tr
TR

NG

ng ph th ng,

I H C H I PH NG

H TN có th
c t ch c d i nhi u h nh
th c a d ng và phong phú. V i c ng m t
ch
, m t n i dung ki n th c, GV s t
ch c nhi u ho t ng khác nhau t y theo nhu
c u, l a tu i và i u ki n c a tr ng, l p ó.
V i các h nh th c t ch c a d ng mà GV và
HS có th ch
ng thi t k , t ch c và ánh
giá ho t ng. Nh ó, ho t ng giáo d c
c th c hi n t nhi n, sinh ng, h p d n,
ph h p v i c i m t m sinh lí c ng nh
nhu c u, nguy n v ng c a HS.
2 1 3 Qu tr nh t ch c ho t

ng tr ngh m

Tr n c s nghi n c u các quy tr nh
thi t k và t ch c H TN c a nhi u tác gi ,
chúng t i nh n th y quy tr nh c a nhóm tác
gi Ph m Th H ng Tú, Nguy n Th H ng
và L ng Th Kim M i (2019) 7
a ra
n gi n, d hi u, d th c hi n, quy tr nh
này c ng
t
c k t qu th c nghi m
kh quan. V v y, chúng t i v n d ng quy
tr nh này
t ch c các H TN trong ch
“V t s ng” m n Khoa h c t nhi n l p
6 cho HS. Quy tr nh g m các b c nh sau:
B c 1: Ph n tích n i dung và xác
nh nhu c u t ch c H TN ph h p v i
th c ti n cu c s ng. Tr n c s nh ng y u
c u c n t theo quy nh c a B GDT, Ch ng tr nh nhà tr ng g n v i a
ph ng, tr n c s ph n tích và l a ch n
nh ng n i dung
xu t H TN ph h p
trong d y h c ch
“V t s ng”.
B

c 2: L p k ho ch t ch c H TN cho
ch
. K ho ch
c x y d ng càng chi

ti t càng t t, nh m m b o vi c th c hi n
m c ti u th ng qua các n i dung
c xác
nh tr n,
c th hi n t n ho t ng,
m c ti u, n i dung, chu n b , ho t ng h c
t p, ánh giá và rút kinh nghi m.


B c 3: Th c hi n t ch c H TN theo
k ho ch. T ch c cho HS th c hi n m t
cách linh ho t các ho t ng mà k ho ch
ra. Vi c th c hi n ph i
c ghi chép,
quan sát
c i ti n ho t ng, a ra các
y u c u rõ ràng. C ng khai c ng c ánh
giá v i HS ngay t
u, m b o HS ch
ng trong ho t ng h c t p t
u n
cu i. Làm báo cáo và tr nh bày, th o lu n
t p th các báo cáo k t qu tr i nghi m.
B c 4: ánh giá k t qu H TN và
i u ch nh k ho ch. ánh giá quá tr nh
ho t ng, h c t p, th c hi n nhi m v
c a HS so v i y u c u c a m c ti u ra,

t ó có nh ng i u ch nh cho ph h p
(HS t ánh giá và ánh giá l n nhau, GV

ánh giá). 7
2.2. M t s ho t
xu t trong ch

Ph n bi t
c t bào
ng v t, th c v t
V t s ng a ng th g s ng
S a d ng các nhóm s nh v t
Virus và vi V n d ng hi u bi t v
khu n
vi khu n l n men
mu i chua rau qu /
làm s a chua.
V n d ng nh ng hi u
bi t v vi khu n
t ng c ng th c v
sinh th n th , phòng
tránh các b nh do vi
khu n g y ra
V n d ng hi u bi t v
vi khu n b o v m i
tr ng

H TN

c

H c t p th ng qua ph ng th c tr i
nghi m òi h i GV ph i s d ng các

ph ng pháp thi n v h ng t ch c cho
HS quan sát, th c hành và ki m nghi m
trong th c t . C n c vào m c ti u và
n i dung ch ng tr nh m n Khoa h c t
nhi n l p 6 2 , chúng t i
xu t m t s
H TN
t ch c ho t ng h c ch
“V t s ng” t i b ng 1.

B ng 1 M t s H TN ch
M ch n
M ct u
dung
V T S NG
T bào
n c s c a s s ng
T bào
Quan sát
c h nh
d ng, kích th c t bào
th c v t, ng v t.

ng tr ngh m
“V t s ng

xu t

“V t s ng
H nh th c tr

ngh m

u k n chu n b

Khám phá h nh Th c hành quan Kính hi n vi, kính lúp,
thái, c u t o, sát.
các m u v t quan sát
ph n lo i t bào.

Mu i chua rau D án h c t p
qu / làm s a
chua.

Nguy n li u, d ng c
mu i chua rau qu /
làm s a chua.

N c r a tay D án h c t p
di t khu n

Nguy n li u, d ng c :
c n 900, ng ong,
b nh x t s ch, a th y
tinh, tinh d u s , n c
c t, oxy già

Tái s d ng rác D án h c t p
h uc
tr ng
c y xanh.

Nguy n li u, d ng c :
th ng x p
ng
t
tr ng c y, th ng nh a
ng rác, t, khoan.

T P CH KHOA H C, S 47, tháng 7 n m 2021


a d ng
nguy n
sinh v t

a d ng
n m

a d ng
th c v t

Quan sát
c h nh
d ng, kích th c c a
m t s
ng v t
n
bào trong t nhi n.
N u
c m t s b nh

do
ng v t nguy n
sinh g y n n và cách
phòng ch ng.
Nh n bi t
cm ts
i di n n m c, n m
n th ng qua m u v t,
tranh nh.
T m hi u quy tr nh, k
thu t tr ng m t s lo i
n m n.
V n d ng
c vai
trò c a th c v t trong
t nhi n
làm th c
ph m.

Quan sát, m t Th c hành quan Kính hi n vi, m u v t
m ts
ng v t sát
nguy n sinh.
T m hi u m t s
b nh do
ng
v t nguy n sinh
g y n n và cách
phòng tránh.
Quan sát h nh

thái m t s
i
di n các loài n m
c, n m n.
T m hi u k
thu t tr ng m t
s lo i n m n.
Làm th ch ng
s c t ch t t o
màu t nhi n.

i u tra.

K t h p v i tr m y t
x ph ng
thu th p
Th o lu n nhóm
s li u.

Làm giá

D án h c t p

Th c hành quan Kính lúp, tranh
sát
m u v t th t.

Tham quan

Các c s

n m g n tr

D án h c t p

Nguy n li u, d ng c :
b t rau c u, hoa qu
theo m a, n i, b p,
khu n
n u th ch.
Nguy n li u, d ng c :
xanh, v h p s a
ho c chai nh a 500ml.
Nguy n li u, d ng c :
ng nh a, b nh n c
20 lít, giá
b ng g ,
gi nh a ng giá th ,
c y gi ng theo m a.
Nguy n li u, d ng c :
1 b nh 5 lít
ch a
dung d ch th y canh
tr ng c y, 2 m nh
thun, 1 ch u nh , t
tr n ph n, 5 10 c
hành.
Có khu v c
tham
quan nh khu b o t n
thi n nhi n, v n qu c

gia, v n bách thú,
c ng vi n sinh thái
Ru ng ng, trang tr i

Tr ng rau th y D án h c t p
canh

V n d ng
c vai trò Thi t k ch u D án h c t p
c a th c v t trong t c y t t i.
nhi n
b o v m i
tr ng. Vai trò c a
th c v t i v i hi n
t ng xói mịn t.
a d ng
ng v t

K

t n
c m t s Ph n lo i các Tham quan
ng v t quan sát
c nhóm ng v t.
ngồi thi n nhi n

T m hi u v tác h i T m hi u v Tham quan
c a ng v t trong i
ng v t g y
s ng và cách phòng h i trong n ng

ch ng.
nghi p.
TR

NG

I H C H I PH NG

nh,

s n xu t
ng.


2.3. Ho t
trong ch
Mu

ng tr ngh m m nh h a
“V t s ng

chua rau qu - Mu

d a

B c 1: Ph n tích n i dung và xác nh
nhu c u t ch c H TN ph h p v i th c
ti n cu c s ng. C n c vào m c ti u và n i
dung ch ng tr nh m n Khoa h c t nhi n
l p 6, c n c vào i u ki n t ch c H TN

c a nhà tr ng và HS. Ki n th c ph n Vi
rút và vi khu n g n li n v i th c ti n cu c
s ng.V v y, HS có nhu c u tr i nghi m
ki n th c
h c th ng qua nh ng v n
g n g i v i cu c s ng c a các em. HS s
th c hi n ho t ng h c t p và tr i nghi m
quy tr nh mu i chua rau c .
M c t u Sau khi tham gia xong ho t
ng này HS ph i: - Bi t và làm
c rau
qu mu i chua. - Li t k
c các nguy n
v t li u
mu i chua rau qu . - Ph n tích
c quy tr nh mu i chua rau qu theo quy

tr nh th c ng. - Tr nh bày
c các ng
d ng c a vi khu n l n men lactic trong i
s ng h ng ngày. - Có th c m b o an toàn
th c ph m - H nh thành và phát tri n n ng
l c h p tác, n ng l c khoa h c t nhi n.
B c 2: L p k ho ch t ch c d y h c
và H TN cho ch
.
Chu n b - Th i gian: ti n hành trong
th i gian kho ng 1 tu n - a i m: L p
h c ho c phòng th c hành nhà. - Ph ng
ti n, d ng c : nguy n v t li u làm, b o qu n

rau qu mu i. - GV: Chia l p thành 4 nhóm.
Chu n b phi u h c t p và b n ti u chí ánh
giá cho m i ho t ng. Làm s n và thành
c ng 1 h rau qu mu i chua, m t h mua
si u th . - HS: T t m hi u và nghi n c u
quy tr nh làm, b o qu n rau qu mu i t
sách, báo, internet, t b m , ng i th n
Chu n b các v t li u làm rau qu mu i
chua: h p, b nh, h
ng, m un n c
nóng, rau qu theo m a... Bút, gi y, màu.

B ng 2 K ho ch t ch c H TN mu

chua rau qu

Th g an
1 ti t
(tr n l p)

Ho t ng
- Chia nhóm và l p k ho ch h c t p
- T m hi u nhi m v h c t p, hi u rõ m c ti u và
y u c u.
- L p nhóm, b u nhóm tr ng
- X y d ng t ng v s n ph m, ph n c ng nhi m
v cho m i thành vi n trong nhóm.
1 tu n ( nhà)
- T m hi u th ng tin: +
c th ng tin v vi khu n

(KHTN 6) + T m hi u nguy n li u, d ng c , quy
tr nh mu i chua rau c qu . Cách b o qu n rau qu
mu i chua.
- Làm hai h rau qu mu i chua v i 2 lo i rau chính
là b p c i và c i sen/1 nhóm
1 ti t (tr n l p Báo cáo k t qu và ánh giá
ho c phịng thí
nghi m)

B

S n ph m
Bi n b n làm vi c nhóm

Ghi chép th ng tin thu
th p
c vào v .
02 H rau qu mu i
chua.
nh ch p, clip quy tr nh
làm nhà
Báo cáo, ánh giá

c 3: Th c hi n t ch c H TN theo k ho ch.

Ho t

ng 1

hám phá thành ph n c a h d a mu

T P CH KHOA H C, S 47, tháng 7 n m 2021


Ho t

ng 1.1. Trong h rau qu mu i chua có nh ng ch t g ?
B ng 3 Ph u ho t

ng 1.1

PHI U HO T
NG 1.1. Trong h rau qu
mu chua có nh ng thành ph n g
1. Em h y d oán nh ng thành ph n có trong h
rau qu mu i chua.
..............................................................................

H nh 1 S n ph m rau qu mu

Ho t

chua

2. So sánh k t qu th o lu n c a nhóm v i k t qu quan
sát h rau qu mu i chua bán si u th tr n h p có ghi
rõ thành ph n c a h rau qu mu i và nh n xét?
…………………………………………………..

ng 1.2. Làm d a mu i - nh ng i u em
B ng 4 Ph u ho t

PHI U HO T

bi t.
ng 1.2

NG 1.2. Làm d a mu - nh ng

u em

b t.

Em h y

xu t nguy n li u, d ng c , cách làm rau qu mu i chua
Nguy n li u
D ng c , thi t b
……………………………………………. ……………………………………………
Cách làm:
...
………………………………………………………….....………………………………..
Ho t

ng 2

m h u v qu tr nh làm d a mu

Ho t

ng 2.1. T m hi u ch c n ng c a các nguy n v t li u làm d a mu i

B ng 5 Ph u ho t

PHI U HO T

xu t

nhà
n gi n t i nhà.

ng 2.1

NG 2.1. T m h u ch c n ng c a các ngu n
mu
n g n t nhà.

Các nguy n li u em
Nguy n li u

Ho t

ng nt

t l u làm d a

tr n có ch c n ng g trong quá tr nh làm d a mu i?
Ch c n ng

ng 2.2. T m hi u quy tr nh làm d a mu i
B ng 6 Ph u ho t

PHI U HO T
1. Quan sát clip v cách làm d a mu i

ng 2.2

NG 2.2. Qu tr nh làm d a mu
n gi n t i nhà.

2. N u các b c làm d a mu i. So sánh v i quy tr nh mà nhóm em th c hi n tr c ó nhà.
T nb c
Cách ti n hành
Gi i thích

TR

NG

I H C H I PH NG


Ho t

ng 3 Báo cáo s n ph m
B ng 7 Ph u ho t

PHI U HO T

ng 3

NG 3 Báo cáo s n ph m

th c h n

1. Báo cáo v quy tr nh mu i chua rau c và cách b o qu n, s d ng d a mu i an toàn
b ng poster, quay video ho c nh ch p.
2. Tr ng bày và gi i thi u v s n ph m tr

c l p.

H nh 2 M t s s n ph m H TN rau c mu

B c 4: ánh giá k t qu H TN và
i u ch nh k ho ch.
- HS t ánh giá và ánh giá ng ng
trong t ng nhóm các nhóm ánh giá chéo nhau
B ng 8 B ng t u chí t

chua c a h c s nh

theo ti u chí GV a ra. Ví d ho t ng 1
GV có th
a ra b ng t ánh giá (B ng 8).
Song song v i ó, GV c ng ánh giá HS theo
ti u chí GV a ra cho m i ho t ng.

ánh g á c a các nhóm trong ho t

T u chí
Li t k

T t

ng 1
t

C n c g ng

c các thành ph n c b n có trong h rau qu mu i

Tr nh bày
T ánh giá
rau qu

c các nguy n v t li u
cm c

làm rau qu mu i chua

hi u bi t c a m nh v vi c mu i chua

- B n c nh ó, GV cịn ánh giá n ng
l c c n h nh thành và phát tri n c a HS.
Ví d : ánh giá n ng l c h p tác c a
HS th ng qua Phi u GV ánh giá ho t
B ng 9 Ph u t

ng nhóm (do GV ánh giá ho t ng
c a các nhóm) và Phi u t ánh giá và
ánh giá ng ng (B ng 9, do HS t
ánh giá).

ánh g á à ánh g á

T u chí ánh g á

HS t

1. S nhi t t nh và nghi m túc tham gia c ng vi c
2. óng góp ki n, t ng

ng
ánh g á

ng
ánh g á
ng ng

T P CH KHOA H C, S 47, tháng 7 n m 2021


3. T ch c, qu n l , ph n c ng c ng vi c cho t ng thành
vi n trong nhóm ph h p
4. Hồn thành c ng vi c
c giao hi u qu
5. Chia s , giúp các thành vi n trong nhóm

T t

T t

t

t

T ng c ng

- Vi c i u ch nh H TN c n chú tr ng
vào chi u s u, kh ng n ng v h nh th c,
c t lõi là
HS tr i nghi m và th hi n
s sáng t o c a m nh trong t t c các kh u
c a ho t ng. GV c n quan t m h n t i k
n ng ph i h p khi ho t ng nhóm, cách
ph n chia nhi m v và theo dõi ti n
c ng vi c c a các em do k n ng này còn
y u và c n ph i
c rèn luy n nhi u.
3. K T LU N

NG

C n c g ng

TÀI LI U THAM KH O
1. B Giáo d c

ào t o (2018), Ch

I H C H I PH NG

ng tr nh

giáo d c ph th ng t ng th .
2. B Giáo d c

ào t o (2018), Ch

ng tr nh

giáo d c ph th ng m n Khoa h c t nhi n.
3. B Giáo d c

ào t o (2015), Tài li u t p

hu n k n ng x y d ng và t ch c các ho t
nghi m sáng t o trong tr

Ch
“V t s ng” m n Khoa h c t
nhi n l p 6, ch ng tr nh giáo d c ph
th ng m i có nhi u l i th trong vi c t
ch c ho t ng h c theo ph ng th c tr i
nghi m, góp ph n h nh thành và phát tri n
y
ph m ch t và n ng l c c a HS.
Bài báo tr nh bày nh ng i m c b n v
lí lu n H TN nói chung, qua ó
xu t
m t s H TN có th t ch c trong ch
“V t s ng” m n Khoa h c t nhi n 6

làm c s cho GV tham kh o và s d ng.
D v y, h c theo ph ng th c tr i nghi m
hi n nay
c th c hi n t ng
i a
d ng và phong phú, tr n c s nh ng
xu t tr n GV có th t ch c ho t ng
h c cho HS theo h ng tr i nghi m m t
cách linh ho t, qua ó giúp HS t h nh
thành ki n th c, h ng thú trong h c t p,

TR

C n c g ng

rèn luy n các k n ng và c ng c các tri
th c
c ti p nh n.

ng tr i

ng trung h c, C c nhà

giáo và Cán b qu n lí c s giáo d c.
4. B i Ng c Di p (2014), ‘H nh th c t ch c
các ho t
tr

ng tr i nghi m sáng t o trong nhà

ng ph th ng , K y u h i th o “Ho t

ng tr i

nghi m sáng t o c a h c sinh ph th ng, B GDT, tr 78-85.
5. Nguy n M u

c, Nguy n Th Nguy t

(2017), ‘X y d ng và t ch c các ho t
nghi m trong ch

ng tr i

ng tr nh giáo d c ph th ng

m i , T p chí Khoa h c Giáo d c, s 146, tr 63-67.
6. Nguy n Th Li n (ch bi n) (2016), T ch c
ho t

ng tr i nghi m sáng t o trong nhà tr

ng

ph th ng, NXB Giáo d c Vi t Nam.
7. Ph m Th H ng Tú, Nguy n Th h ng và
L

ng Th Kim M i, (2019), ‘T ch c ho t

nghi m trong d y h c “Trao
n ng l

ng tr i

i ch t và chuy n hóa

ng th c v t” (Sinh h c 11) nh m phát tri n

n ng l c v n d ng ki n th c cho h c sinh

tr

ph th ng , T p chí Giáo d c, s 463, tr 40-45.

ng