Sơ lược lịch sử Việt Nam qua các triều đại phong kiến

SƠLƯỢCLỊCHSỬ
VIỆTNAM
QUACÁCTRIỀUĐẠI
PHONGKIẾN
**********

CuốnsáchnàynhằmcungcấpchocácbạnmộtsốkiếnthứclịchsửViệt
NamthờiPhongKiến.Đólànhữngkiếnthứcrấtbổích,màtheotơimỗi
ngườiViệtNamnênbiết.CáctàiliệuphụcvụchoviệctạoEbooknày
đềuthuthậptrênInternettừnhiềunguồnkhácnhaukhơngnhằmmục
đíchnàokhácngồihọctập.Vìthếsơxuấtvềtêntácgiảcũngnhư
nguồntàiliệulàkhótránhkhỏi.Tơixinlỗinếuđiềuđóxảyra.
Toolsused:WinRAR-Agreatcompressor
WinWord-FrequentlyusedWordProcessor
PocketCHMPro-NiceCHMCompiler

EbookmadebyChicknSoup@UDS
Contactmeat


Thờikỳtrướcđộclập
Têntriềuđại

NhàHồngBàng
vànướcVăn
Lang

Cácvịvua,lãnh
Tênhuý
Nămtrịvì
đạo

KinhDương
LụcDương
Vươnghay
2879TCNVương
HùngDương
LạcLong
HùngHiển
Quânhay
Vương
HùngHiền
HùngQuốc
HùngLân
Vương
HùngDiệp
HùngViệp
Vương
HùngHyVương HùngHy
HùngHuyVương HùngHuy
HùngChiêu
HùngChiêu
Vương
HùngViVương HùngVỹ
HùngĐịnh
HùngĐịnh
Vương
HùngNghi
HùngHy
Vương
HùngTrinh
HùngTrinh

Vương
HùngVũVương HùngVõ
HùngViệtVương HùngViệt
HùngAnhVương HùngAnh
HùngTriệu
HùngTriều
Vương
HùngTạoVương HùngTạo
HùngNghi
HùngNghi

Tuổi
thọ


Vương
HùngTun
Vương
NhàThụcvà
nướcÂuLạc

NhàTriệuvà
nướcNamViệt

Bắcthuộc

HùngDuệ

AnDươngVương ThụcPhán

257-207TCN

TriệuVũVương
TriệuVănVương
TriệuMinh
Vương
TriệuAiVương
TriệuThuật
DươngVương
GiaoChỉvànhà
TâyHán
NhàĐơngHán
HaiBàTrưng
(TrưngVương)
NhàĐơngNgơ

207-137TCN
137-125TCN

BàTriệu

TriệuĐà
TriệuHồ

TriệuAnhTề 125-113TCN
TriệuHưng
TriệuKiến
Đức

NhàĐường

(TrungQuốc)

112-111TCN

25-220
TrưngTrắcTrưngNhị

40-43
222-280

TriệuThị
Trinh

LýBí(Lý
Bơn)
TriệuQuang
TriệuViệtVương
Phục
HậuLýNamĐế LýPhậtTử
MaiThúc
MaiHắcĐế
Loan
BốCáiĐại
PhùngHưng
Vương
LýNamĐế

113-112TCN

111TCN-39

NhàTấn
NhàLưuTống
NhàNamTề
NhàLương
NhàTiềnLý
NướcVạnXn
độclập

-257TCN

248

23

265-420
420-479
479-502
502-541
541-548
549-571
571-602
722
766-789

48


Tựchủ

TĩnhHảiTiếtđộ
sứ(Tiênchủ)
TĩnhHảiTiếtđộ
sứ(Trungchủ)
TĩnhHảiTiếtđộ
sứ(Hậuchủ)
TĩnhHảiTiếtđộ
sứ(DươngChính
cơng)
Tiếtđộsứ

PhùngAn
DươngThanh
KhúcThừa
Dụ
KhúcHạo
(KhúcThừa
Hạo)
KhúcThừa
Mỹ
DươngĐình
Nghệ(Dương
DiênNghệ)
KiềuCơng
Tiễn

789-791
819-820
906-907
907-917

917-923/930
931-937
937-938

*CácvuanhàTriệulàngườiHán,khơngphảingườiViệt.


NHÀTHỤCVÀNƯỚCÂULẠC


TheotruyềnthuyếtvàsửcũthìAnDươngVươngtênlàThụcPhánlàcháuvua
nướcThục.NướcThụcnàykhơngphảilànướcThụcởvùngTứXunthời
ChiếnQuốc(TrungQuốc)màlàmộtbộtộcđătớivùngBắcBộtừlâu,sốngxen
kẽvớingườiLạcViệtvàngườiThái.TụcgọilàngườiÂuViệt.Chuyệnxưakể
rằng:VuaHùngVươngcóngườicongáinhansắctuyệtvờitênlàMịNương.
VuanướcThụcnghetin,saisứsangcầuhơn.VuaHùngVươngmuốngảnhưng
LạcHầucanrằng:Thụcmuốnlấynướcta,chỉmượntiếngcầuhơnđóthơi.
KhơnglấyđượcMịNương,ThụcVươngcămgiận,dichúcchoconcháuđờisau
thếnàocũngphảidiệtnướcVănLangcủavuaHùng.ĐếnđờicháulàThụcPhán
mấylầnđemqnđiđánhnướcVănLang.NhưngvuaHùngVươngcótướngsĩ
giỏi,đăđánhbạiqnThục.VuaHùngVươngnói:tacósứcthần,nướcThục
khơngsợhaysao?Bènchỉloyếntiệckhơngloviệcbinhbị.Bởithế,khiqn
ThụclạikéođếnđánhnướcVănLang,vuaHùngcịntrongcơnsay.QnThục
đếngần,vuaHùngtrởtaykhơngkịpphảibỏchạyrồinhảyxuốngsơngtựtử.
Tướngsĩđầuhàng.ThếlànướcVănLangmất.
NămGiápThìn(257trướccơngngun),ThụcPhándẹpnmọibề,xưnglà
AnDươngVương,cảiquốchiệulàÂuLạc,(tênhainướcÂuViệtvàLạcViệt
ghéplại)đóngđơởPhongChâu(BạchHạc,VĩnhPhú).
.

ANDƯƠNGVƯƠNGDẸPTẦN


KhiAnDươngVươnglàmvuanướcÂuLạcthìDoanhChínhnướcTầnđãkết
thúcmọihỗnchiếnđờiChiếnQuốc,thốngnhấtnướcTrungHoa,lậpnênmột
nhànướclớnmạnh.Đểthỏathamvọngmởmanglãnhthổ,DoanhChínhhuy
độnglựclượngtolớnphátđộngcuộcchiếntranhxâmlượcBáchViệt.
Năm218trướccơngngun,DoanhChínhhuyđộng50vạnqnchialàm5
đạođichinhphụcBáchViệt.ĐểtiếnxuốngmiềnNam,đisâuvàođấtViệt,đạo
qnthứnhấtcủaqnTầnphảiđàoconkênhnốisơngLương(vùngAnHưng
TrungQuốcngàynay)đểchởlươngthực.Nhờvậy,đạoqnchủlựccủaqn
TầndotướnglừngdanhĐồThưthốnglĩnhvàođượcđấtTâyÂu,giếttùtrưởng,
chiếmđấtrồitiếnvàođấtLạcViệt.NhândânLạcViệtbiếtkhơngthểđươngnổi
qnTầnnênbỏvàorừngđểbảotồnlựclượng.ThụcPhánđượccácLạctướng
suytơnlàlãnhtụchungchỉhuycuộckhángchiếnnày.Bởivậy,khiĐồThưđem
qntiếnsâuvàoLạcViệt,chúnggặpkhókhănchồngchất.Qnđịchtiếnđến
đâu,ngườiViệtlàmvườnkhơngnhàtrốngvàtiếnvàorừngđếnđó.Chẳngmấy
chóc,qnTầnlâmvàotìnhtrạngthiếulươngthựctrầmtrọng.KhiqnTầnđã
mệtmỏi,chánnảnvàkhổsởvìthiếulương,khíhậuđộcđịa,thìngườiViệtdo
ThụcPhánlàmtướngmớibắtđầuxuấttrận.ChínhchủtướngĐồThưtrongmột
trậngiápchiếnđãbịbắnhạ.Mấtchủtướng,qnđịchhoangmangmởđường
máutháochạyvềnước.Nhưvậy,saugần10nămlãnhđạonhândânÂuViệtLạcViệtkhángchiếnchốngqnTầnthắnglợi,ThụcPhánđãthựcsựnắmtrọn
uyquyềntuyệtđốicảvềqnsựlẫnchínhtrị,khiếnchouytíncủaThụcVương
càngđượccủngcốnângcao.Từvịtríấy,ThụcVươngcóđiềukiệnthithốtài
năng,dựngxâynướcÂuLạchùngmạnh.



THỤCANDƯƠNGVƯƠNGXÂYTHÀNHCỔLOA,MỘT

CƠNGTRÌNHSÁNGTẠOVĨĐẠI


Sauchiếncơngvĩđạiđánhthắng50vạnqnxâmlượcnhàTần,ThụcVương
quyếtđịnhxâythànhCổLoa.
TụctruyềnrằngThụcAnDươngVươngxâythànhnhiềulầnnhưngđềuđổ.Sau
nhờcóthầnKimQuyhiệnlên,bịquanhbịlạinhiềuvịngdướichânthành,
ThụcAnDươngVươngbènchoxâytheodấuchânrùavàng.Từđó,thànhxây
khơngđổnữa.Sựthựcvềtruyềnthuyếtđónhưthếnào?
Thờiấy,tổtiêntachưacógạchnung.Bởivậy,thànhCổLoađượcxâybằngđất
ởchínhđịaphương.Thànhcó9vịng,chuvivịngngồi8km,vịnggiữa6,5
km,vịngtrong1,6km...Diệntíchthànhtrungtâmlêntới2km2.Thànhđược
xâytheophươngphápđàođấtđếnđâu,khthàođếnđó,thànhđắpđếnđâu,lũy
xâyđếnđó.Mặtngồilũy,dốcthẳngđứng,mặttrongxoảiđểđánhvàothìkhó,
trongđánhrathìdễ.Lũycaotrungbìnhtừ4-5m,cóchỗ8-12m.Chânlũyrộng
20-30m,mặtlũyrộng6-12m.Khốilượngđấtđàođắpướctínhtới2,2triệumét
khối.XemvậycơngtrìnhCổloathậtđồsộ,trongkhikhuvựcCổLoađượccoi
làmộtnềnđấtyếu.Chínhvìvậy,việcxâythànhCổLoacựckìkhókhăn.Thành
bịđổnhiềulầnlàdễhiểu.Nhưngđiềuđángtựhàolàcuốicùngthànhđăđứng
vững.ThụcAnDươngVươngđăbiếtdựavàonhữngkinhnghiệmthựctếđểgia
cốnền,móngkhắcphụckhókhăn.Vếtchânrùathầnchínhlàbímậtđăđượctổ
tiênkhámphá,xửlý.Ngàynay,khixẻdọcthànhđểnghiêncứu,cácnhàkhảocổ
họcthấyrõchânthànhđượcchẹnmộtlớpđátảng.Hịnnhỏcóđườngkính
15cm,hịnlớn60cm.Cầnbaonhiềuđáđểsửdụngchocơngtrình?Kĩthuậtxếp
đá?Đâyquảlàmộtkỳcơng.
ThànhCổLoachẳngnhữnglàmộtcơngtrìnhđồsộ,cổnhấtcủadântộcmàcịn
làcơngtrìnhhồnbịvềmặtqnsự.XungquanhCổLoa,mộtmạnglướithủy
văndầyđặc,tạothànhmộtvùngkhépkín,thuậnlợichoviệcxâydựngmộtcăn
cứthủybinhhùngmạnh.Thuởấy,sơngThiếp-NgũHuyềnKh-Hồng
GiangthơngvớisơngCầuởThổHà,QuảCảm(HàBắc)thơngvớisơngHồngở

VĩnhThanh(ĐơngAnh).Bởivậy,ngaysaukhixâythành,ThụcAnDương
Vươngđăchiêutậpnhữngthợmộcgiỏi,sửdụnggỗởđịaphươngđóngthuyền


chiến.VớithuậtđisơngvượtbểvốnlàsởtrườngcủangườiLạcViệt,chẳngmấy
chốc,cácđầmpháquanhthànhCổLoabiếnthànhqncảng.Rồinhândân
đượcđiềutớikhaiphávùngrừngđa(GiaLâm),rừngmơ(MaiLâm),rừngdâu
da(DuLâm)v.v...thànhruộng.Bêncơn,kiếm,dáo,mácđủloại,bàntaysáng
tạocủachaơngđăchếtạonỏliênchâu,mỗiphátbắnhàngchụcmũitên.Cũng
tạiCổLoa,kỹthuậtđúcđồngcổđăđượcvuaThụckhuyếnkhích.Hàngchục
vạnmũitênđồng,nhữngmũitênlợihại,cóđộchínhxáccao,kỹthuậttinhvi,
dùngchonỏliênchâuđăđượcbàntaythợtàihoasảnxuấttạiđây.
Vớivịtríthuậnlợiấy,vớicáchbốtríthànhcó9lớpxốytrơnốc,18ụg̣cao
nhơhẳnrachânlũyđểcóthểtừcaobắnxuống,vớivũkhínỏthầnvànhữngmũi
tênđồnglợihại,sứcmạnhqnsựtổnghợpcủaCổLoathờiấythậtđángsợ.
ThànhCổLoalàsựđúckếttuyệtvờivềtrítuệcủachaơng,làcơngtrìnhsáng
tạokỳvĩcủadântộc.


TRIỆUĐÀ,ANDƯƠNGVƯƠNGVỚITRUYỀNTHUYẾT
NỎTHẦN



NhàTầnsuyyếu,xăhộiTrungQuốcbướcvàothờikỳloạnlạc.Ởcácnơi,bọn
phongkiếncátcứnổilêntranhgiànhngơithứ,đánhlẫnnhau.ỞquậnNamHải
(vùngQuảngĐơng)cóquanúylàNhâmNgaomuốnđemqnđánhchiếm
nướcÂuLạccủaThụcAnDươngVương.Nhưngâmmưuđóchưathựchiện
đượcthìNhâmNgaochết.Khisắpmất,NhâmNgaogiaobinhquyềnlạicho
TriệuĐàthaymìnhlàmquanúyquậnNamHải.BaophenTriệuĐàhuyđộng

binhmă,toanchiếmlấyÂuLạcnhưngđềuthấtbại.VìAnDươngVươngcó
thànhCổLoakiêncố,lạicónỏthần(LiênChâu)lợihạinênqnTriệuĐà
đơng,thếTriệuĐàmạnhmàvẫnphảikinhhồngnhìnqnmìnhphơixácdưới
chânthànhÂuLạc.TriệuĐàdùngmưugiảhồhiếu,chocontrailàTrọngThủy
sanglàmrểAnDươngVươngđểmưuphánỏthần.



TRỌNGTHỦY-MỊCHÂU


SựthậtchuyệnMịChâu-TrọngThủynhưsau:
TriệuĐàlàmchúađấtNamHảimuốncướpnướcÂuLạc,đăbaolầnđemqn
sangđánhnhưngđềuđạibại.TriệuĐàthấydùngbinhkhơngxongbènxingiảng
hồvớiAnDươngVươngvàsaiconlàTrọngThủysangcầuthân.Trongnhững
ngàyđilạiđểgiảkếttìnhhịahiếu,TrọngThủyđượcgặpMịChâucósắcđẹp
tuyệtvời,congáiucủaThụcAnDươngVương.TrọngThủyđemlịngu
MịChâu.MịChâucũngdầndầnthathiếtuchàng.Haingườiquấnqtbên
nhau,khơngchỗnàotrongLoaThànhMịChâukhơngdẫnngườiuđếnxem.
AnDươngVươngthấyđơitrẻunhau,rấtmừng,liềngảMịChâuchoTrọng
Thủy.
Mộtlần,trongcâuchuyệntâmtình,TrọngThủyhỏivợ:
-Nàngơi,bênÂuLạccóbíquyếtgìmàkhơngaiđánhđược?
MịChâuchânthànhđáp:
-ÂuLạcchỉcóthànhcao,hàosâu,lạicónỏLiênChâu,bắnmộtpháthàngloạt
mũitênbayđicóthểgiếtchếtnhiềuqnđịch.
TrọngThủylàmbộngạcnhiênvờnhưmớinghenóiđếnnỏLiênChâu.Chàng
ngỏýmuốnxemchiếcnỏ.MịChâukhơngngầnngạichạyđilấynỏđemcho
chồngxem.Nànglạicịnchỉdẫncáchthứcbắn,cáchbịtđồngcặnkẽ.Trọng
Thủychămchúnghe,nhìnkhnkhổcáinỏhồilâurồiđưachovợcấtđi.

Sauđó,TrọngThủyxinphépAnDươngVươngvềthămchavàthuậtlạicho
TriệuĐàbiếtcáchchếtạonỏLiênChâu.
TriệuĐàmừngrỡreolên:
-PhennàynướcÂuLạctấtvềtayta.
LợidụngmốitìnhtrongtrắngthiếtthacủaMịChâuvàsựlơlàmấtcảnhgiác
củaAnDươngVương,chaconTriệuĐàđănắmđượcbímậtcủathànhCổLoa
vàchếtạohàngloạtnỏLiênChâutrangbịchoqnmìnhrồicấtqnđánhÂu
Lạc.
AnDươngVươngỷcóvũkhílợihại,chủquankhơngphịngbị.Vìvậy,khi
TriệuĐàtrongtaycónỏLiênChâu,đemqnồạttiếnđánh,qnÂuLạcbị
thua.
TừmốitìnhtrongtrắngbịlợidụngcủaMịChâuđădẫnđếnkếtcụcbithảm.


Năm208trướccôngnguyên,TriệuĐàchiếmđượcnướcÂuLạc.


Cáccâutruyệntruyềnthuyếtgắnliền
vớithờiHồngBàng
ThờiHồngBàngđượcgắnvớinhiềutruyềnthuyết.Dùcóthểđộchínhxác
khơngcaodođượctruyềnmiệngquanhiềuthếhệ,cáctruyềnthuyếtchothấy
nhiềukhíacạnhđờisốngvănhóavàchínhtrịởViệtNamthờikỳnày.Đólà
nhữngtruyềnthuyếtquenthuộcđốivớimỗingườidânViệtNamta.
TruyềnthuyếtvềHùngHiền(LạcLongQn)Theotruyềnthuyếtthìthủytổ
dântộcViệtlàKinhDươngVương,hiệncịnmộtạilàngAnLữ,ThuậnThành,
BắcNinh.NgunĐếMinhlàcháubađờicủavuaThầnNơng,đituầnthú
phươngNamđếnnúiNgũLĩnh(HồNam,TrungQuốc)đónglạiđórồilấycon
gáibàVũTiên,sauđósinhđượcmộtngườicontraitưchấtthơngminhđặttên
LộcTục.SauĐếMinhtruyềnngơichocontrưởnglàĐếNghi,làmvuaphương
BắcvàphongchoLộcTụclàmvuaphươngNamxưnglàKinhDươngVương.

KinhDươngVươnglàmvuavàoqngnămNhâmTuất(2879trướcCơng
Ngun)vàlấycongáiThầnLong,vuahồĐộngĐình,sinhđượcmộtcontrai
đặttênlàSùngLãm,nốingơilàmvuaxưnglàLạcLongQn.LạcLongQn
lấycongáiĐếLailàÂuCơsinhmộtbọctrămtrứng,trămtrứngấynởthành
trămngườicontrai.Mộtngày,LạcLongQnnóivớiÂuCơrằng:"Talàgiống
Rồng,mìnhlàgiốngTiên,thủyhỏakhắcnhau,khơngởcùngnhauđược."Hai
ngườibènchiaconmàởriêng.Nămchụcngườitheomẹvềnúi,nămchụcngười
theochaxuốngbiển,chianhaumàthốngtrịnhữngxứđó,đólàthủytổcủacác
nhómBáchViệt.NgườiconcảtrongsốnhữngngườicontheomẹlênPhong
ChâuđượctơnlàmvuagọilàHùngVươnglậpranướcVănlang.
Truyềnthuyếtbánhchưngbánhgiầygợiý,vềchínhtrị,cácvuaHùngđãcóthể
cơngkhaitổchứccáccuộcthiđểtìmngườikếvị;vềnơngnghiệp,ngườiViệt
thờinàyđãpháttriểntrồnglúanước(cóthểbaogồmcảlúanếp)vàchănni
(cóthểbaogồmlợn/heo,...);vềtriếthọc,bánhchưngvàbánhgiầycóthểtượng
trưngchoquanniệmvũtrụgồmcómặtđấthìnhvngmàuxanhlácâyvàbầu
trờihìnhtrịnmàutrắng.
BánhchưngcóliênquanđếntruyềnthuyếtLangLiêu,xảyravàođờivua
Hùngthứ6:Ngàyxưa,đờivuaHùngVươngthứ6,saukhiđánhdẹpxonggiặc
Ân,vuacóýđịnhtruyềnngơichocon.NhândịpđầuXn,vuaHùnghọpcác


hồngtửlạivàucầucáchồngtửđêmdânglênvuachathứmàhọcholàq
nhấtđểcúnglênbànthờtổtiênnhânngàyđầuxn.Cáchồngtửđuanhautìm
kiếmcủangonvậtlạdânglênchovuacha,vớihyvọngmìnhlấyđượcngai
vàng.Trongkhiđó,ngườicontraithứ18củaHùngVươnglàTiếtLiêu(cịngọi
làLangLiêu)cótínhtìnhhiềnhậu,lốisốngđạođức.Ơngsốnggầngũivới
ngườinơngdânlaođộngnghèokhổnênơnglolắngkhơngcógìqgiáđểdâng
lênvuacha.MộthơmTiếtLiêunằmmộngthấycóvịThầnđếnbảo:"Nàycon,
vậttrongTrờiĐấtkhơngcógìqbằnggạo,vìgạolàthứcănnisốngcon
người.Conhãynênlấygạonếplàmbánhhìnhtrịnvàhìnhvng,đểtượng

hìnhTrờivàĐất.Hãylấylábọcngồi,đặtnhântrongruộtbánh,đểtượnghình
ChaMẹsinhthành."TiếtLiêutỉnhdậy,vơcùngmừngrỡ.Ơnglàmtheolời
Thầndặn,chọngạonếpthậttốtlàmbánhvngđểtượnghìnhĐất,bỏvàochõ
chưngchíngọilàbánhchưng.Vàơnggiãxơilàmbánhtrịn,đểtượnghìnhTrời,
gọilàbánhgiầy.Cịnláxanhbọcởngồivànhânởtrongruộtbánhlàtượng
hìnhchamẹuthươngđùmbọcconcái.Đếnngàyhẹn,cáchồngtửđềuđem
thứcănđếnbàytrênmâmcỗ,đủcảsơnhàohảivị,nhiềumónngonlành.Hồng
tửTiếtLiêuthìchỉcóBánhGiầyvàBánhChưng.VuaHùngVươnglấylàmlạ
hỏi,thìTiếtLiêuđemchuyệnThầnbáomộngkể,giảithíchýnghĩacủaBánh
DầyBánhChưng.Vuachanếmthử,thấybánhngon,khencóýnghĩa,bèn
truyềnngơivualạichoTiếtLiêu.Kểtừđó,mỗikhiđếnTếtNgunĐán,thì
dânchúnglàmbánhChưngvàbánhDầyđểdângcúngTổTiênvàTrờiĐất.
TruyềnthuyếtSơnTinh-ThủyTinhthểhiệnphầnnàothiêntaichủyếumàngười
Việtcổphảichốngchọicóthểlàthuỷtai.Nócũngchothấycácsứcmạnhthiên
nhiên,haynhữngnhânvậtquantrọnggiúpngườidânchốngtrọivớithiênnhiên
đượcthầntượnghố(SơnTinh,ThủyTinh).Cácvịthầnnàyvẫncóthểcóquan
hệhơnnhânvớicáccơngchúacủavuaHùng,vốnlànhữngngườibìnhthường.
Thơnglệcốngnạpsảnvậtqhiếmnhưlàmộtthướcđochogiátrịđãthịnh
hànhvàothờicácvuaHùng,theolờikểcủatruyềnthuyếtnày.
SơnTinh-ThủyTinhlàmộtcâutruyệntruyềnthuyếtnổitiếngcủaViệtNamxa
xưa.TruyềnthuyếtkểvềthờiHùngVươngthứ18vàđồngthờilýgiảivềhiện
tượnglũlụthàngnămvàngườiViệtxưachốnglũlụt.Ngàyxưa,vuaHùng
Vươngthứ18cómộtngườicongáirấtđẹptênMỵNươngđãđếntuổicặpkê.
VuamớibantruyềntrongnhângiantuyểnchọnnhântàiđểcướiMỵNương.
Ngaysauđócóhaivịthầnđếnxinhỏicưới.MộtlàSơnTinh(ThầnNúiTản
Viên-ThánhTản),hailàThủyTinh(ThầnNước).SơnTinhchỉtayđếnđâunúi
mọclênđếnđấy,rừngmọclênrậmrạp,umtùm.ThủyTinhvẫytaythìnước
dânglêncao,baba,thuồngluồngnổiđầymặtnước.Nhàvuacịnlưỡnglựchưa

chọnmộttronghaithần.NhàvuamớiraquyếtđịnhchỉgảMỵNươngchothần
nàođếntrướcvớisínhlễnhưsau:voichínngà,gàchíncựa,ngựachínhồng
mao.Hơmsau,trờivừahừngsángSơnTinhđãđếntrướccổngthànhvớitấtcả
lểvậtcầuhơncơngchúa.VuaHùngrấtmừngbèngảMỵNươngchoSơnTinh.
ThủyTinhđếntrễ,vàngỡngàngkhibiếtMỵNươngđãtheochồnglàSơnTinh.
ThầnlậptứcđuổitheovàkêubinhtướngđánhSơnTinhđểđịilạiMỵNương.
Haithầnđánhnhautrờilongđấtlở.ThủyTinhlàmphépdângnướcđịnhdìm
chếtSơnTinh,SơnTinhlàmphépchonúidângcaocảnnước.ThủyTinhcàng
làmnướcdângcao,SơnTinhcànglàmnúimìnhcaohơn.CuốicùngThủyTinh
đánhkhơnglạichịuthua.Từđó,SơnTinhvàMỵNươngsốngvuivẻbênnhau.
Tuynhiên,hàngnămcứvàokhoảngtháng7âmlịch,ThủyTinhlạinhớđếnthù
xưavàdângnướcđánhSơnTinh.
ThánhGióng,cịngọilàPhùĐổngThiênVương,làmộttrongbốnvịthánhbất
tửtrongtínngưỡngdângianViệtNam(tứbấttử).ƠngsinhratạixãPhùĐổng,
huyệnGiaLâm,thànhphốHàNội.TruyềnthuyếtmơtảThánhGiónglàngười
"trời"đầuthailàmđứatrẻlênba,khơngbiếtnóicười,điđứng.Nhưngkhicó
giăcngoạixâmphươngBắc(tứclànhàÂnhaynhàThươngbênTrungHoa)tràn
xuốngthìcấttiếnggọimẹnhờragọisứgiảcủanhàvua,rồibỗngchốcvươnvai
thànhmộtthanhniêncườngtrángđiđánhgiặc.SaukhiđánhtangiặcÂn,ơng
bayvềtrời.NơiơnghóachínhlànúiSócthuộchuyệnSócSơn,HàNội.
ĐạiViệtSửKýTồnThưghichéplạivềThánhGióngnhưsau:ĐờiHùng
Vươngthứ6,ởhươngPhùĐổng,bộVũNinhcóngườinhàgiàu,sinhmộtcon
trai,đếnnămhơnbatuổiănuốngbéolớnnhưngkhơngbiếtnóicười.Gặplúc
trongnướccótinnguycấp,vuasaingườiđitìmngườicóthểđánhluiđượcgiặc.
Ngàyhơmấy,đứatrẻbỗngnóiđược,bảomẹramờithiênsứvào,nói:"Xincho
mộtthanhgươm,mộtconngựa,vuakhơngphảilogì".Vuabanchogươmvà
ngựa,đứatrẻliềnphingựavunggươmtiếnlêntrước,quanqntheosau,đánh
tanqngiặcởchânnúiVũNinh.Qngiặctựquaygiáođánhlẫnnhau,chết
rấtnhiều,bọnsốngsótđềurạplạy,tơngọiđứatrẻấylàthiêntướng,liềnđếnxin
hàngcả.Đứatrẻphingựalêntrờimàđi.Vuasaisửasangchỗvườngnhàcủa

đứatrẻđểlậpđềnthờ,tuếthờicúngtế.Vềsau,LýTháiTổphonglàXungThiên
ThầnVương.(ĐềnthờởcạnhchùaKiếnSơ,hươngPhùĐổng).
ThánhGióngthểhiệntinhthầnvàsứcmạnhcủangườiViệttrongđấutranh
chốngngoạixâm,giữnước.HộiđềnGióngđượctổchứclongtrọngtạihainơi:
xãPhùĐổnghuyệnGiaLâm,HàNộivànúiSóchuyệnSócSơn,HàNộivào
ngàymồng9thángTưâmlịch.PhonggiaoKinhBắcxưacócâu:"Mồngbảy


hộiKhám,mồngtámhộiDâu,mồngchínđâuđâucũngkéovềxemhộiGióng".
MaiAnTiêm
VàođờiVuaHùngVươngthứ18,vuacónimộtđứatrẽthơngminhkhơingơ,
đặttênlàMaiYển,hiệulàAnTiêm.Lớnlên,vuacướivợchoAnTiêm,vàtin
dùngởtriềuđình.CậynhờơnVuacha,nhưngAnTiêmlạikiêucăngchorằng
tàisứcmìnhtàigiỏimớigầydựngđượcsựnghiệp,chứchẳngnhờai.Lờinói
nàyđếntaivua.VuachoAnTiêmlàkẽkiêungạovơơn,bènđàyAnTiêmcùng
vợconramộthịnđảoxa,ởngồibiểnNgaSơn(ThanhHóa,BắcViệt).Người
vợlànàngBalosợsẽphảichếtởngồicùlaocơquạnh.NhưngAnTiêmthì
bìnhthảnnói:"Trờiđãsinhrata,sốngchếtlàởTrờivàởta,việcgìphảilo".
HaivợchồngAnTiêmcùngđưaconsốnghiuquạnhởmộtbãicát,trênhoang
đảo.Họrasứckhaikhẩn,trồngtrọtđểkiếmsống.Mộtngàykia,vàomùahạ,có
mộtconchimlạtừphươngtâybayđếnđậutrênmộtgịcát.Chimnhãmấyhột
gìxuốngđất.Ðượcítlâu,thìhộtnãymầm,mọcdâylácâylanrộng.Câynởhoa,
kếtthànhtráito.Rấtnhiềutráivưxanh,ruộtđỏ,AnTiêmbảovợ:"Giốngcây
nàytựnhiênkhơngtrồngmàcótứclàvậtcủaTrờinitađó".RồiAnTiêmhái
nếmthử,thấyvỏxanh,ruộtđỏ,hộtđen,mùivịthơmvàngonngọt,mátdịu.An
Tiêmbènlấyhộtgieotrồngkhắpnơi,sauđómọclanrarấtnhiều.Mộtngàykia,
cómộtchiếctàubịbãodạtvàocùlao.Mọingườilênbãicát,thấycónhiềuquả
lạ,ngon.HọđuanhauđổithựcphẩmchogiađìnhAnTiêm.Rồitừđó,tiếngđồn
đixalàcómộtgiốngdưarấtngonởtrênđảo.Cáctàubntấpnậpghéđếnđổi
chácđủthứvậtdụngvàthựcphẩmchogiađìnhAnTiêm.Nhờđómàgiađình

bénhỏcủaAnTiêmtrởnênđầyđủ,cuộcsốngphonglưu.Vìchimđãmanghột
dưađếntừphươngtây,nênAnTiêmđặttênchothứtráicâynàylàTâyQua.
NgườiTàuănthấyngon,khenlà"hẩu",nênvềsaungườitagọitrạiđilàDưa
Hấu.Ítlâusau,VuaHùngVươngthứ18saingườiracùlaongồibiểnNgaSơn
dịxétxemgiađìnhAnTiêmralàmsao,sốnghaychết.Sứthầnvềkểlạicảnh
sốngsungtúcvànhànnhãcủavợchồngAnTiêm,nhàvuangẫmnghĩthấythầm
phụcđứaconni,bènchotriệuAnTiêmvềphụclạichứcvịcũtrongtriều
đình.AnTiêmđemvềdângchoVuagiốngdưahấumàmìnhmaymắncóđược.
Rồiphânpháthộtdưachodânchúngtrồngởnhữngchổđấtcát,làmgiàuthêm
choxứViệtmộtthứtráicâydanhtiếng.HịnđảomàAnTiêmởđượcgọilà
ChâuAnTiêm.



VŨVƯƠNG


Ởngơi71năm[207-136TCN],thọ121tuổi[256-136TCN].
HọTriệu,nhânlúcnhàTầnsuyloạn,giếttrưởnglạiTần,chiếmgiữđấtLĩnh
Nam,xưngđế,địingangvớinhàHán,hưởngnướctruyềnngơi100nămmới
mất,cũnglàbậcvuaanhhùng.
HọTriệu,tênhúylàĐà,ngườihuyệnChânĐịnh2nướcHán,đóngđơởPhiên
Ngung(nayởtỉnhQuảngĐơng).
GiápNgọ,nămthứ1[207TCN],(TầnNhịThếnămthứ3).Vuachiếmlấyđất
LâmẤp4vàTượngQuận,tựlậplàmNamViệtVương.
ẤtMùi,nămthứ2[206TCN],(TâySởBáVươngHạngTịchnămthứ1;Hán
VươngLưuBangnămthứI).NămấynhàTầnmất.
ĐinhDậu,nămthứ4[204TCN],(SởHạngTịchnămthứ3;HánLưuBangnăm
thứ3).
Mùađơng,tháng10,ngày30,nhậtthực.Tháng11,ngày30,nhậtthực.

MậuTuất,nămthứ5[203TCN],(SởHạngTịchnămthứ4;HánLưuBangnăm
thứ4).Mùathu,tháng7,saoChổimọcởkhuvựcsaoĐạiGiác.
KỷHợi,nămthứ6[202TCN],(HánCaoĐếnămthứ5).Mùaxn,tháng2,
HánVươnglênngơihồngđế.NămấyTâySởmất.
QMão,nămthứ10[198TCN],(HánCaoĐếnămthứ9).Vuasaihaisứcoi
giữhaiquậnGiaoChỉvàCửuChân.
ẤtTỵ,nămthứ12[196TCN],(HánCaoĐếnămthứ11)NhàHánđãđịnhđược
thiênhạ,nghetinvuacũngđãxưngvươngởnướcViệt,mớisaiLụcGiảsang
phongvualàmNamViệtVương,traochoấnthaovàconsobổđơi,thơngsứvới
nhau,bảovuagiữnđấtBáchViệt,chớcướpphá.Khisứđến,vuangồixổm


màtiếpLụcGiả.Giảnói:"VươngvốnlàngườiHán,họhàngmồmảđềuởnước
Hán,naylạilàmtráitụcnướcmình,muốnchiếmđấtnàylàmkẻđịchchốngchọi
vớinhàHán,háchẳnglầmhaysao?Vảlại,nhàTầnmấtconhươu1,thiênhạ
đềutranhnhauđuổi,chỉcóHánĐếkhoannhânungười,dânđềuvuitheo,
khởiqntừđấtPhongBáimàvàoQuanTrungtrướctiênđểchiếmgiữHàm
Dương,dẹptrừhungbạo.Trongkhoảng5năm,dẹpnloạnlạc,bìnhđịnhbốn
biển,đókhơngphảilàsứcngườilàmnổi,tứclàtrờicho.HánĐếnghevương
làmvuaởđấtnày,từngmuốnquyếtmộtphenđượcthua,nhưngvìdânchúng
laokhổvừaxongchonênphảibỏýđịnh,saisứmangấnthaochovương,đáng
lẽvươngphảirangồigiaonghênhđónbáiyếtđểtỏlịngtơnkính.Nayđã
khơnglàmthế,thìnênsắmlễmàtiếpsứgiảmớiphải,saolạicậydânBáchViệt
đơngmàkhinhnhờnsứgiảcủathiêntử?ThiênTửnghebiết,phátbinhsanghỏi
tội,thìvươnglàmthếnào?".Vuaradángsợhãi,đứngdậynói:"Tơiởđấtnày
lâungàyqnmấtcảlễnghĩa".NhânhỏiGiảrằng:"TơivớiTiêuHà,TàoTham
aihơn?"Giảnói:"Vươnghơnchứ".Lạihỏi:"TơivớivuaHánaihơn?".Giảnói:
"HánĐếnốinghiệpcủaNgũĐếTamVương,thốngtrịngườiHánkểhàngức
vạnngười,đấtrộnghàngmndặm,vậtthịnhdângiàu,quyềnchínhchỉdomột
nhà,từkhitrờiđấtmởmangđếnnaychưatừngcó.Naydâncủavương,chẳng

quamườivạnở,ởxenkhoảngnúibiển,chỉvínhưmộtquậncủanhàHán,vívới
HánĐếsaođược?".Vuacườivànói:"Tơilấylàmgiậnkhơngđượcnổidậyở
bênấy,biếtđâuchẳngbằngnhàHán?"Giảngồiimlặng,sắcmặttiunghỉu.Bèn
giữGiảởlạivàitháng.Vuanói:"ỞđấtViệtnàykhơngaiđủđểnóichuyện
được.Nayơngđếnđâyhàngngàytơiđượcnghenhữngchuyệnchưatừngnghe."
ChoGiảđồchâubáugiánghìnvàngđểlàmvậtbỏbao.ĐếnkhiGiảvề,lạicho
thêmnghìnvàngnữa.
BínhNgọ,nămthứ13[195TCN],(HánCaoĐếnămthứ12).Mùahạ,tháng4,
vuaHánbănghà.
CanhTuất,nămthứ17[191TCN],(HánHuệĐếDoanhnămthứ4).Mùahạ,
nhàHándựngNgunMiếuởphíabắcsơngVị.
QSửu,nămthứ20[188TCN],(HánHuệĐếnămthứ7)Mùaxn,tháng
giêng,ngàymồngmột,nhậtthực.Mùahạ,tháng5,nhậtthực,mặttrờibịche
khuấthết.Mùathu,tháng8,vuaHánbănghà.
ẤtMão,nămthứ22[186TCN],(HánCaoHậuLữTrĩnămthứ2).Mùahạ,
tháng6,ngày30,nhậtthực.


ĐinhTỵ,nămthứ24[184TCN],(HánCaoHậunămthứ4).NhàHáncấmnước
NamViệtmuađồsắtởcửaquan.Vuanói:"KhiCaoĐếlênngơi,tacùngthơng
sứchungđồdùng.NayCaoHậunghelờigièmpha,phânbiệtđồdùngHán,
Việt.ViệcnàytấtlàmưukếcủaTrườngSaVương4muốndựauyđứccủanhà
Hánmưulấynướctamàlàmvuacả,tựlàmcơngcủamình".
MậuNgọ,nămthứ25[183TCN],(HánCaoHậunămthứ5).Mùaxn,vualên
ngơihồngđế,đemqnđánhTrườngSa,đánhbạimấyquậnrồivề.
CanhThân,nămthứ27[181TCN],(HánCaoHậunămthứ7).NhàHánsai
LâmLưhầuChuTáosangđánhNamViệtđểbáothùviệcđánhTrườngSa.Gặp
khinắngtoẩmthấp,bệnhdịchphát,bènbãiqn.Vuanhânthếdùngbinhuyvà
củacảiđểchiêuvỗMânViệcvàÂuLạcởphíatây(tứclàGiaoChỉvàCửu
Chân),cácnơiấyđềutheovề,từđơngsangtâyrộnghơnvạndặm.Vuangồixe

muivàng,dùngcờtảđạo5,cholànghivệngangvớinhàHán.
TânDậu,nămthứ28[180TCN],(HánCaoHậunămthứ8).Mùathu,tháng7,
CaoHậubăng,cácđạithầnđónĐạivươngHằnglênngơi,tứclàVănĐế.Nhâm
Tuất,nămthứ29[179TCN],(HánVănĐếHằngnămthứ1).VuaHánvìthấy
mồmảtổtiêncủavuađềuởChânĐịnh[4a]mớiđặtngườithủấpđểtrơngcoi,
tuếthờicúngtế,gọicácanhemcủavuacholàmquanto,banchohậu.VuaHán
hỏiTểtướngTrầnBìnhcóthểcửaisangsứNamViệtđược,Bìnhnói:"LụcGiả
thờiTiênđếđãtừngsangsứNamViệt".VuaHángọiGiảcholàmTháitrungđại
phu,lấymộtngườiyếtgiả1làmphósứ,đemthưsangchovua.Thưnói:"Kính
hỏithămNamViệtVươngrấtlaotâmkhổý.TrẫmlàconvợlẽcủaCaoĐế,phải
đuổirangồilàmphiênvươngởđấtĐại,vìđườngsáxaxơi,kiếnthứchẹphịi
qkệch,nênchưatừnggửithư.CaoHồngĐếlìabỏbầytơi,HiếuHuệHồng
Đếquađời,CaoHậutựlêntrơngcoiviệcnước,khơngmaycóbệnh,ngườihọ
Lữchunquyềnlàmbậy,mộtmìnhkhốngchếngựđược,mớilấyconngườihọ
khácnốinghiệpHiếuHuệHồngĐế.Nhờanhlinhtơngmiếuvàsứclựccủacác
cơngthần,đãgiếthếtbọnấy.Trẫmvìcácvươnghầuvàquanlạikhơngchotừ
chối,khơngthểkhơngnhận,nayđãlênngơi.Mớirồinghenóivươngcógửithư
chotướng[4b]qnLâmLưhầu,muốntìmanhemthânvàxinbãichứchai
tướngqnởTrườngSa.Trẫmtheothưcủavương,đãbãichứctướngqnBác
Dươnghầurồi,cịnanhemthâncủavươnghiệnởChânĐịnh,trẫmđãsaingười
đếnthămhỏivàsửađắpphầnmộtiênnhâncủavươngrồi.Ngàytrướcnghetin
vươngđemqnđánhbiêngiới,cướpphámãikhơngthơi,dânTrườngSakhổ
sởmàNamQuậnkhổnhất,nướccủavươngháđượclợiriênghaysao?Tấtphải
chếtnhiềuqnlính,hạicáctướnglạitàigiỏi,làmchovợgóachồng,conmồ
cơi,chamẹmấtcon,đượcmộthạimười,trẫmkhơngnỡlàmthế.Trẫmmuốn


phânđịnhđấtphongxenkẽđểchếngựlẫnnhau,đemviệcrahỏi,bọnquanlại
đềunói:"CaoHồngĐếsởdĩlấyTrườngSalàmđịagiới,vì[qchỗđó]làđất
củavương,khơngnêntựtiệnthayđổi".Naydùlấyđượcđấtđaicủavươngcũng

khơngđủlớnthêm,lấyđượccủacảicủavươngcũngkhơngđủgiàuthêm,cõi
đấttừNgũLĩnhvềnam,vươngcứviệctrịlấy.Tuyvậy,vươngxưnglàđế,haiđế
cùnglậpmàkhơngcóxesứthơnghiếu,thếlàtranhnhau.Tranhmàkhơngbiết
nhườngthìngườicónhânkhơnglàm.Trẫmnguyệncùngvươngđềubỏhiềm
trước,từnaytrởđithơnghiếunhưxưa.VìvậymớisaiLụcGiảsangđưatờdụ,
đểtỏvớivươngbảnýcủatrẫm.Vươngcũngnênnghetheo,chớlàmnhữngviệc
cướpphánữa.Nhângửibiếuvương50chiếcáobơngthượnghạng,30chiếcáo
bơngtrunghạng,20chiếcáobơnghạhạng.MongrằngVươnghãynghenhạc
tiêusầuvàthămhỏinướclánggiềng".
KhiGiảđến,vuatạlỗinói:"Kínhvângchiếuchỉ,xinlàmphiênvương,giữmãi
lệcống".Rồiđóvuahạchiếurằng:"Trẫmnghe:haingườihùngkhơngđứng
cùngnhau,haingườihiềnkhơngởcùngđời.HồngĐếnhàHánlàbậcthiêntử
hiềntài,từnaytatriệtbỏxemuivàngvàcờtảđạolànghichếcủahồngđế".
Nhânviếtthưrằng:"ManDiđạitrưởnglãophu,thầnĐà,mạomuộiđángchết,
hailạydângthưlênhồngđếbệhạ.LãophuvốnlàlạicũởđấtViệt,CaoĐế
banchoấnthaolàmNamViệtVương.HiếuHuệHồngĐếlênngơi,vìnghĩa
khơngnỡtuyệtnênbancholãophurấthậu.CaoHậulêncoiviệcnướclạiphân
biệtHoa-Di,ralệnhkhơngchoNamViệtnhữngkhícụlàmruộngbằngsắtvà
đồng;ngựa,trâu,dênếuchothìcũngchỉchoconđực,khơngchoconcái.Lão
phuởđấthẻolánh,ngựa,trâu,dêđãgià.Tựnghĩnếukhơngsắmlễvậtcúngtế,
thìtộithựcđángchết,mớisainộisửPhan,trungúyCao,ngựsửBình,babọn
dângthưtạlỗi,nhưngđềukhơngthấytrởvề.Lạingheđồnrằng,phầnmộcủa
chamẹlãophubịđậpphá,anhemhọhàngđềubịgiết.Vìvậy,bọnlạibànnhau
rằng:"NaybêntrongkhơngđượcphấnchấnvớinhàHán,bênngồikhơnglấy
gìđểtựcaokhácvớinướcNgơ".Vìvậymớiđổixưnghiệulàđế,đểtựlàmđế
nướcmình,khơngdámlàmđiềugìhạiđếnthiênhạ.CaoHồngHậunghetincả
giận,tướcbỏsổsáchcủaNamViệt,khiếnchoviệcsaingườiđisứkhơngthơng.
LãophutrộmngờlàvìTrườngSaVươnggièm[6a]pha,chonênmớiđemqn
đếnđánhbiêngiới.LãophuởđấtViệt49năm,đếnnayđãẵmcháurồi,những
vẫnphảidậysớm,ngủmuộn,nằmkhơngnchiếu,ănkhơngbiếtngon,mắt

khơngtrơngsắcđẹp,taikhơngnghetiếngchngtrống,chỉvìkhơngđượclàm
tơinhàHánmàthơi.Naymayđượcbệhạcólịngthươngđến,đượckhơiphục
hiệucũ,chothơngsứnhưtrước,lãophudùchếtxươngcũngkhơngnát.Vậyxin
đổitướchiệu,khơngdámxưngđếnữa.Kínhcẩnsaisứgiảdângmộtđơingọc
bíchtrắng,1.000bộlơngchimtrả,10sừngtên,500vỏốcmàutía,1giỏcà


cuống,40đơichimtrảsống,2đơichimcơng.Mạomuộiliềuchết,hailạydâng
lênhồngđếbệhạ".LụcGiảđemthưấyvềbáo,vuaHánrấtmừng.Từđấy
NamBắcgiaohảo,thơiviệcbinhđao,dânđượcnnghỉ.
QHợi,nămthứ30[178TCN],(HánVănĐếnămthứ2).Mùađơng,tháng10,
ngày30,nhậtthực.
GiápTý,nămthứ31[177TCN],(HánVănĐếnămthứ3).Mùađơng,tháng10,
ngày30nhậtthực.Tháng11,ngày30,nhậtthực.
TânTỵ,nămthứ48[160TCN],(HánVănĐếHậuNgun,nămthứ4).Mùahạ,
tháng4,ngày30,nhậtthực.
GiápThân,nămthứ51[157TCN],(HánVănĐếnămthứ7).Mùahạ,tháng6,
vuaHánbăng,cóchiếudặnđểtangngắn.Mùathu,tháng9,saoChổimọcở
phươngtây.
ẤtDậu,nămthứ52[156TCN],(HánCảnhĐếKhải,nămthứ1).NhàHánchiếu
saicácquậnquốcdựngmiếuTháiTơng.
BínhTuất,nămthứ53[155TCN],(HánCảnhĐếnămthứ2).Mùađơng,tháng
11,cósaoChổimọcởphươngtây.
ĐinhHợi,nămthứ54[154TCN],(HánCảnhĐếnămthứ3).Mùaxn,tháng
giêng,cósaoChổiđidàimọcởphươngtây.Thángấy,ngày30,cónhậtthực.
MậuTý,nămthứ55[153TCN],(HánCảnhĐếnămthứ4).Mùađơng,tháng
10,ngày30,nhậtthực.
QTỵ,nămthứ60[148TCN],(HánCảnhĐếTrungNgunnămthứ2).Mùa
hạ,tháng4,cósaoChổimọcởphíatâybắc.Mùathu,tháng9,ngày30,cónhật
thực.

GiápNgọ,nămthứ61[147TCN],(HánCảnhĐếnămthứ3).Mùathu,tháng9,
cósaoChổimọcởphíatâybắc.Thángấy,ngày30,nhậtthực.
ẤtMùi,nămthứ62[146TCN],(HánCảnhĐếnămthứ4).Mùađơng,tháng10,
ngày30,nhật
thực.


ĐinhDậu,nămthứ64[144TCN],(HánCảnhĐếnămthứ6).Mùathu,tháng7,
ngày30,nhậtthực.BấygiờvuasaisứsangnhàHánthìxưnglàvương,giữlễ
triềuyếtcũngnhưcácnướcchưhầu,ởtrongnướcthìtheohiệucũ[đế].
MậuTuất,nămthứ65[143TCN],(HánCảnhĐếHậuNgun,nămthứ1).Mùa
thu,tháng7,ngày30,nhậtthực.
CanhTý,nămthứ67[141TCN],(HánCảnhĐế[HậuNgun]nămthứ3).Mùa
đơng1,tháng10,mặttrời,mặttrăngđềusắcđỏ.Tháng12,sắcmặttrờiđỏtía,
nămsaođingượcchiềuơmlấychịmsaoTháiVi;mặttrăngđixunvàoThiên
Đình(ThiênĐìnhtứclà10ngơisaocungviênTháiViởgóchữusaoLongTinh,
ởkhoảngsaoDựcsaoChẩn;ấylàcungcủathiêntử;tịacủangũđế).
Mùaxn,thánggiêng,vuaHánbănghà.
NhâmDần,nămthứ69[139TCN],(HánVũĐếTriệt,KiếnNgunnămthứ2).
Mùaxn,thánggiêng,ngày30,nhậtthực.Mùahạ,tháng4,cósaotobằngmặt
trờimọcbanđêm.
QMão,nămthứ70[138TCN],(HánKiếnNgunnămthứ3).Mùathu,
tháng7,saoChổimọcởphíatâybắc.Tháng9,ngày30,nhậtthực.
GiápThìn,nămthứ71[137TCN],(HánKiếnNgun,nămthứ4).Vuabăng,
thụylàVũĐế.CháulàHồlênnốingơi.(Vềsau,nhàTrần[8a]phonglàKhai
ThiênThểĐạoThánhVũThầnTriếtHồngĐế).
LêVănHưunói:ĐấtLiêuĐơngkhơngcóCơTửthìkhơngthànhphongtụcmặc
áođộimũ[nhưTrungHoa],đấtNgơCốikhơngcóTháiBáthìkhơngthểlêncái
mạnhcủabávương.ĐạiThuấnlàngườiĐơngDinhưnglàbậcvuagiỏitrong
NgũĐế.VănVươnglàngườiTâyDimàlàbậcvuahiềntrongTamĐại.Thế

mớibiếtngườigiỏitrịnướckhơngcứđấtrộnghayhẹp,ngườiHoahayDi,chỉ
xemởđứcmàthơi.TriệuVũĐếkhaithácđấtViệttamàtựlàmđếtrongnước,
đốingangvớinhàHán,gửithưxưnglà"lãophu",mởđầucơnghiệpđếvương
chonướcViệtta,cơngấycóthểnóilàtolắmvậy.NgườilàmvuanướcViệtsau
nàynếubiếtbắtchướcVũĐếmàgiữvữngbờcõi,thiếtlậpviệcqnquốc,giao
thiệpvớilánggiềngphảiđạo,giữngơibằngnhân,thìgìngiữbờcõiđượclâu
dài,ngườiphươngBắckhơngthể[8b]lạingấpnghéđược.SửthầnNgơSĩLiên
nói:Truyện[TrungDung]cócâu:"Ngườicóđứclớnthìắtcóngơi,ắtcódanh,


ắtđượcsốnglâu".[Vũ]Đếlàmgìmàđượcnhưthế?Cũngchỉvìcóđứcmàthơi.
XemcâutrảlờiLụcGiảthìoaianhvũkémgìHánCao.ĐếnkhinghetinVăn
Đếđặtthủấptrơngcoiphầnmộtổtiên,tuếthờicúngtế,lạibanthưởngưuhậu
choanhem,thìbấygiờvualạikhuấtphụcnhàHán,dođótơngmiếuđượccúng
tế,concháuđượcbảotồn,thếchẳngphảilànhờđứcư?KinhDịchnói:"Biêt
khiêmnhườngthìngơitơnmàđứcsáng,ngơithấpmàkhơngaidámvượtqua".
Vuachínhhợpcâuấy



VĂNVƯƠNG


Ởngơi12năm,thọ52tuổi.
Vualấynghĩađểcảmnướclánggiềng,đánhluiđịch,nbiêncảnh,cũnggọilà
bậcvuacóýmuốnthịnhtrịvậy.
TênhúylàHồ,contraiTrọngThủy,cháuVũĐế.
BínhNgọ,nămthứ2[135TCN],(HánKiếnNgunnămthứ6).Mùathu,tháng
8,cósaoChổimọcởphươngđơng,đidàihếttrời.
MânViệtVươngSínhxâmlấnbiênấpnướcta.VuagiữướcvớinhàHán,khơng

tựtiệndấyqn,saingườiđemthưnóiviệcđóvớinhàHán.NhàHánkhenlà
nghĩa,vìvuamàphátđạibinh,saiVươngKhơixuấtqntừDựChương,Hàn
AnQuốcxuấtqntừCốiKê,đểđánhMânViệt.HồiNamVương[Lưu]An
dângthưcanrằng:
"Việtlàđấtởngồicõi.Dâncắttócvẽmình,khơngthểlấyphápđộcủanước
độimũmangđaimàtrịđược.TừthờiTamđạithịnhtrị,ngườiHồ,ngườiViệtđã
khơngnhậnchínhsóc,khơngphảilàvìmạnhmàkhơnghàngphụcđược,uy
khơngchếngựđược,màvìđấtấykhơngthểởđược,dânấykhơngthểchăn
được,khơngbõlàmphiềnđếnTrungQuốcvậy.Nayhọđánhlẫnnhaumàbệhạ
phátqnđếncứu,thếlàtráilạiđemTrungQuốcmà[9b]phụcdịchdidịchvậy.
VảngườiViệtkhinhbạc,tráotrở,khơngtheophápđộ,khơngphảimớicómột
ngày.Naymớikhơngvângchiếumàcấtqnđiđánhgiết,thầnsợsaunàyviệc
binhcáchkhơngbiếtđếnlúcnàothơi.Vừarồimấynămliềnkhơngđượcmùa,
sinhkếcủadânchưalạinhưcũ,nayphátbinhlấylương,đimấynghìndặmlại
thêmrừngsâutrerậm,nhiềurắnđộcthúdữ,thánghèmùanắng,cácbệnhthổtả
hoặcloạnphátraln,tuychưatừngraqnđọkiếmmàchếtchóctấtđãnhiều
rồi.Thầnngherằngsauviệcqnlữ,tấtlàmấtmùa,làbởicáikhísầukhổphá
sựđiềuhịacủakhíâmdương,cảmđếntinhkhícủatrờiđất,taibiếndođấymà
sinhra.Bệhạđứcsánhtrờiđất,ơnđếncỏcây,mộtngườiđóirétkhơngđược
hưởngtrọntuổitrờimàchết,bệhạcũnglấylàmthươngxóttronglịng.Hiệnnay
trongnướckhơngcótiếngchósủabáođộngmàkhiếnqnlínhphảidãidầuở
đồngnội,ngấmướtởnúihang,khiếndânởbiêncươngphảiđóngcửasớmmở


cửamuộn,bữamaikhơngkịpbữahơm,thầnAntrộmxinbệhạthậntrọngviệc
đó.VảngườiViệtnhântàivậtlựcyếumỏngkhơngbiếtđánhbộ,lạikhơngbiết
dùngxengựacungnỏ,thếmàkhơngthểđemqnvàođược,làvìhọgiữđược
đấthiểm,màngườiTrungQuốcthìkhơngquenthủythổ.Thầnngheởđườngsá
ngườitanóirằng:MânViệtVươngbịemlàGiápgiếtchết,Giápcũngđãbịgiết
rồi,dânnướcấychưathuộcvềai.Nếubệhạsaitrọngthầnđếnnơithămhỏi,

banđứccấpthưởngđểchiêudụhọ,thếtấthọsẽdắttrẻdìugiàtheovềthánh
đức.Nếu[bệhạ]khơngdùngđấtấylàmgì,thìnướcđãmấtlàmchocịn,dịng
đãtuyệtkhiếnnốilại,phonglàmvươnghầu,nhưthếtấthọphảiđemmìnhlàm
tơi,đờiđờinộpcống.Bệhạchỉdùngcáiấnvngmộttấc,dâythaomộttrượng
hai,màtrấnvỗđượcđấtngồi,khơngphảinhọcmệttênlínhnào,khơngphải
cùnmộtchiếcgiáonào,màuyđứcđềuđượccả.Nayđemqnvàođấthọ,họ
tấtsợhãi,trốnvàorừngnúi;nếutabỏvề,thìhọlạihọpđàntụlũ,nếutaởđể
giữ,thìhếtnămnàysangnămkhác,qnlínhmệtmỏi,lươngthựcthiếuhết,
mộtphươngcóviệcgấp,thìbốnmặtđềusợ.Thầnsợrằngbiếncốsẽsinh,gian
tàsẽnổi,đềulàbắtđầutừđấycả.Thầnnghĩrằng:qncủathiêntửchỉđiđánh
kẻdướiphạmlỗi,chứkhơngđiđánhnhauđểtranhgiành,vìlàkhơngaidámđọ
sức.NếungườiViệtlàmliềuchốnglạiquanchấpsựmàtrongqnkiếmcủiđẩy
xecókẻnàokhơngvềđủthìdùcóchémđượcđầucủaViệtVương,thầncũng
lấylàmxấuhổ.Bệhạlấychínchâulàmnhà,sinhdânđềulàthầnthiếpcả,đất
củadiđịchnàocóđủlàmnhànhạđượcmộtngàymàphảiphiềnđếnngựađổ
mồhơimệtnhọc?KinhThicócâu:"Đạovươngtinthực,đấtTừtheovề".Ýnói
vươngđạorấtlớnmàphươngxamếnphục.ThầnAntrộmlorằngtướnglạiđem
10vạnqnđichỉlàmcáitráchnhiệmcủamộtngườisứgiảmàthơi."
KhiấyqnnhàHánchưaquađèo,MânViệtVươngđãphátbinhgiữchỗhiểm
đểchốngcự.EmMânViệtVươnglàDưThiệncùngvớingườitronghọbàn
nhaurằng:"VìvươngtựtiệnđemqnđánhNamViệtkhơngxinphépnhàHán,
chonênnhàHánđemqnđếnđánh.QnHánnhiềuvàmạnh,dùmaymà
mìnhcóđánhđượcchăngnữasauhọlạikéosangnhiềuhơn,chungquynước
cũngbịdiệt,chibằnggiếtvươngđểtạlỗivớinhàHánmàxinbãibinh".Bèn
giếtSính,saisứđemđầunộpchoVươngKhơi.Khơiliềnchođóngqnlại,bảo
choHànAnQuốc,rồisaisứmangđầuSínhchạyvềbáo.VuaHánsaiTrangTrợ
sangtỏýchovuabiết.Vuarậpđầunói:"Thiêntửvìquảnhânđemqngiếtvua
MânViệt,quảnhândùchếtcũngkhơngbáođápđượcânđứcấy".Mớisaithái
tửlàAnhTềsangnhàHánlàmcontin.NhânbảoTrợrằng:"Nướctơimớibị
cướp,sứgiảcứvềtrước,quảnhânđangngàyđêmsắmsửahànhtrangđểvào

triềukiếnthiêntử".Trợvềrồi,bầytơiđềucanvuarằng:
"QnnhàHángiết[MânViệtVương]SínhlàcóýmuốncảnhcáonướcViệtta.