Vận dụng phương pháp đóng vai vào dạy học môn giáo dục công dân phần công dân với pháp luật ở trường trung học phổ thông luận văn tốt nghiệp đại học

Trờng đại học vinh
khoa giáo dục chính trị
=== ===

bùi thị thơng

Vận dụng phơng pháp đóng vai vào dạy học
môn giáo dục công dân phần Công dân với pháp luật

ở trờng trung học phổ thông

khóa luận tốt nghiệp đại học

Ngành giáo dục Chính trị


vinh - 2011

Trờng đại học vinh
khoa giáo dục chính trị
=== ===

Vận dụng phơng pháp đóng vai vào dạy học
môn giáo dục công dân phần Công dân với pháp luật

ở trờng trung học phổ thông

khóa luận tốt nghiệp đại học

Ngành giáo dục Chính trị

GV hớng dẫn :
SV thực hiện

:

ThS. Phạm thị bình
Bùi thị thơng

2


Líp

:

48A - GDCT

vinh - 2011

3


LỜI CẢM ƠN
Để hồn thành khóa luận này, tơi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ
của các cơ quan, tổ chức, cá nhân.
Đầu tiên, tôi xin chân thành bày tỏ lịng cảm ơn sâu sắc tới ThS. Phạm
Thị Bình. Cơ đã nhiệt tình hướng dẫn, góp ý, động viên tơi trong suốt q trình
thực hiện khóa luận.
Tơi xin chân thành cám ơn các thầy, cô giáo trong khoa Giáo dục Chính
trị - Trường Đại học Vinh đã giảng dạy và hướng dẫn tơi hồn thành chương

trình học tập và thực hiện khóa luận.
Tơi cũng xin gửi lời biết ơn tới những người thân trong gia đình, tới
những người bạn ln động viên, khích lệ tơi.
Tơi xin trân trọng cảm ơn những sự giúp đỡ quý báu đó !
Vinh, tháng 5 năm 2011
Tác giả
Bùi Thị Thương


MỤC LỤC
Trang
1
2


BẢNG DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

STT

Từ viết tắt

Từ, ngữ đầy đủ

1

GDCD

Giáo dục cơng dân

2

THPT

Trung học phổ thơng

3

PPĐV

Phương pháp đóng vai

4

PPDH

Phương pháp dạy học


A. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Chúng ta đang sống trong một thế giới hiện đại với sự phát triển mạnh
mẽ của khoa học - kỹ thuật, đặc biệt là sự bùng nổ mạng lưới cơng nghệ thơng
tin tồn cầu. Xu thế tồn cầu hóa và hội nhập quốc tế là một yếu tố khách
quan đối với tất cả các nước trên thế giới trong đó có Việt Nam. Xu thế này
đang đặt ra cho nền giáo dục Việt Nam những thời cơ và thách thức mới, đòi
hỏi giáo dục và đào tạo phải có những điều chỉnh và đổi mới cho phù hợp.
Trong những năm gần đây, nền giáo dục Việt Nam đã và đang thực đổi mới
nội dung và phương pháp dạy học (PPDH). Mục tiêu quan trọng nhất của
chiến lược đổi mới này là lấy người học làm trung tâm, phát huy tính tích cực,
chủ động, sáng tạo của người học, gắn lí luận với thực tiễn, nâng cao khả

năng thực hành cho học sinh. Mục tiêu này đã được Đảng ta khẳng định trong
Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ X: “Đổi mới cơ cấu tổ chức, nội dung, phương
pháp dạy và học theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, phát huy trí sáng tạo của
người học, khả năng vận dụng thực hành của người học”[8, tr36]. Điều này
cũng được cụ thể hóa trong Luật giáo dục (2005) của nước ta tại điều 24
khoản 2: “Phương pháp giáo dục phổ thơng phải phát huy tính tích cực, tự
giác, chủ động, sáng tạo của người học; phù hợp với đặc điểm của từng lớp
học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng
kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui hứng thú học
tập cho học sinh”[10, tr42].
Trước yêu cầu về đổi mới phương pháp dạy và học trên đây, dạy học
môn giáo dục công dân (GDCD) cũng cần thiết phải đổi mới cho phù hợp.
Môn GDCD là một mơn khoa học có vai trị quan trọng trong việc hình thành
thế giới quan, tạo tư tưởng, niền tin cho các em học sinh. Tuy nhiên, lâu nay
môn GDCD vẫn bị coi là một môn phụ, mang tính chất bổ trợ. Giờ học mơn


GDCD khơng được đầu tư, ít đựoc đổi mới cho phù hợp. Vì thế, đơi khi giờ
học mơn GDCD được xem là một giờ sinh hoạt lớp, giáo viên dạy GDCD có
thể là giáo viên của các ngành khác như văn, sử, địa… Vì vậy đổi mới PPDH
mơn GDCD đang là một vấn đề cấp thiết để góp phần nâng cao hiệu quả dạy
học bộ môn trong hệ thống các môn học ở trường trung học phổ thông
(THPT). Một trong những định hướng đổi PPDH mơn GDCD là tích cực vận
dụng PPDH tích cực, trong đó có phương pháp đóng vai (PPĐV).
Từ những lý do trên, chúng tôi đã lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Vận
dụng phương pháp đóng vai vào dạy học môn GDCD - phần “Công dân với
pháp luật” ở trường THPT” làm khố luận tốt nghiệp.
2. Tình hình nghiên cứu
Đóng vai hay cịn gọi là đóng kịch được sử dụng phổ biến trong nghệ
thuật biểu diễn sân khấu (kịch, cải lương, chèo, tuồng…) và điện ảnh. Ngày

nay, với sự vận động và phát triển của xã hội loài người đã làm nảy sinh
những mối quan hệ đa dạng và phức tạp hơn, do đó mỗi con người trong cuộc
sống cũng phải thể hiện nhiều vai diễn khác nhau. Đóng vai khơng cịn giới
hạn trong phạm vi nghệ thuật sân khấu, điện ảnh nữa mà đã phổ biến rộng rãi
trong đời sống xã hội. PPĐV ngày càng được sử dụng trong nhiều lĩnh vực
khác nhau, đặc biệt là lĩnh vực giáo dục và đào tạo. Trong nền giáo dục hiện
đại, PPĐV trở thành một PPDH bên cạnh nhiều PPDH hiện đại khác như
phương pháp thảo luận nhóm, phương pháp tình huống, phương pháp dự án…
Nhưng cho đến nay mới có rất ít những cơng trình nghiên cứu lý luận về
PPDH thơng qua hình thức đóng vai.
Một số cơng trình tiêu biểu có đề cập đến PPĐV là:
- Giáo trình giáo dục học hiện đại, Trần Thị Tuyết Oanh, Nhà xuất bản
Đại học Sư phạm, 2007.


- Giáo trình giáo dục học, tập 1, Trần Thị Tuyết Oanh, Nhà xuất bản
Đại học Sư phạm, 2006.
- Giáo dục công dân - sách giáo viên 10, 11, 12, Nhà xuất bản Giáo
dục, 2007.
- Lý luân dạy học môn GDCD ở trường THPT, Nhà xuất bản Giáo
dục, 2007.
- Dạy và học môn GDCD ở trường THPT, những vấn đề lí luận và thực
tiễn, Nguyễn Văn Cư, Nguyễn Duy Nhiên, Nhà xuất bản Đại học Sư phạm,
2007.
- Phương pháp dạy học tích cực với sách giáo khoa lớp 10, Dương Minh
Đức, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ, 2007.
Từ những cơng trình nghiên cứu trên đây có thể thấy rằng PPĐV đã
được quan tâm nghiên cứu để ứng dụng vào giảng dạy. Tuy nhiên, các cơng
trình đó mới chỉ dừng lại ở việc đưa ra khái niệm, cách thức tiến hành mà
chưa có một cơng trình nào nghiên lí luận và vận dụng PPĐV vào dạy học

môn GDCD - phần “Công dân với pháp luật” ở trường THPT. Bởi vậy, tơi
chọn đề tài: “Vận dụng phương pháp đóng vai vào dạy học môn GDCD phần “Công dân với pháp luật” ở trường THPT” là một đề tài mới không
trùng với các cơng trình đã cơng bố.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu những vấn đề lí luận chung về PPĐV và cách vận dụng
PPĐV trong giảng dạy mơn GDCD nói chung và phần “Cơng dân với pháp
luật” ở trường THPT nói riêng nhằm nâng cao hiệu quả dạy học bộ môn trong
trường THPT.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu lý luận chung về PPĐV như: Quan niệm về PPĐV, các
kiểu dạy học theo hình thức đóng vai, quy trình vận dụng PPĐV…


- Tìm hiểu thực trạng vận dụng PPĐV và vận dụng PPĐV vào giảng
dạy một số bài cụ thể trong chương trình GDCD - phần “Cơng dân với pháp
luật” ở trường THPT. Trên cở sở đó, đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao
hiệu quả việc vận dụng PPĐV vào dạy học môn GDCD - phần “Công dân với
pháp luật” ở trường THPT.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
PPĐV trong giảng dạy môn GDCD.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu việc vận dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD phần
“Công dân với pháp luật” ở trường THPT.
5. Phương pháp nghiên cứu
Trên cơ sở xác định mục đích, đối tượng nghiên cứu của đề tài, trong
quá trình thực hiện khố luận, tơi sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:
- Phương pháp nghiên cứu lý luận: Vận dụng phương pháp duy vật biện
chứng, duy vật lịch sử như: phân tích, tổng hợp, so sánh, đối chiếu các tài liệu

có liên quan đến PPĐV để xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài.
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Phương pháp điều tra, khảo sát,
quan sát…nhằm thu thập thông tin về việc vận dụng PPĐV ở trường THPT.
6. Ý nghĩa thực tiễn và đóng góp của đề tài
- Khố luận hồn thành góp phần làm sáng tỏ hơn về PPĐV, góp phần
cung cấp cơ sở lý luận cho việc vận dụng PPĐV vào quá trình dạy học mơn
GDCD nói chung, phần “Cơng dân với pháp luật” nói riêng nhằm nâng cao
chất lượng, hiệu quả của dạy và học bộ mơn. Qua đó khố luận sẽ góp phần
nhỏ bé vào q trình đổi mới PPDH nói chung, PPDH mơn GDCD nói riêng
ở trường THPT.


7. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo đề tài
gồm hai chương:
Chưong 1: Lý luận chung về phương pháp đóng vai
Chưong 2: Phương pháp đóng vai trong dạy học mơn GDCD - phần
“Công dân với pháp luật” ở trường THPT.


B. NI DUNG
Chng 1
Lý luận chung về phơng pháp đóng vai
1.1. Quan niệm về phương pháp đóng vai
1.1.1. Quan niệm về phương pháp và phương pháp dạy học
Thuật ngữ phương pháp có nguồn gốc từ tiếng Hilạp là “methodos”, có
nghĩa là con đường, cách thức hoạt động nhằm đạt được mục đích. Phương
pháp hiểu theo nghĩa chung nhất và rộng nhất là: những cách thức, thủ đoạn
được chủ thể sử dụng để thực hiện mục đích nhất định. Cịn theo nghĩa khoa
học, phương pháp là hệ thống những nguyên tắc được rút ra từ tri thức về các

quy luật khách quan để điều chỉnh hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn
nhằm thực hiện mục tiêu nhất định. Phương pháp vừa là sự đúc rút kinh
nghiệm, vừa là khoa học, đồng thời là nghệ thuật, nó địi hỏi tính sáng tạo và
mang dấu ấn của chủ thể sử dụng phương pháp. Trong mọi hoạt động của con
người đều cần phương pháp.
Dạy học là một lĩnh vực hoạt động đặc trưng bởi cả chủ thể và đối
tượng của hoạt động đều là con người. Hoạt động dạy học là quá trình giảng
dạy của người thầy (giáo viên) và học tập của người học (học sinh) - quá trình
xử lý, chuyển giao thông tin, định hướng của giáo viên và thu nhận, xử lý
thông tin, ứng dụng phát triển của học sinh. Trong q trình đó nhất thiết phải
thơng qua phương pháp đặc thù gọi là PPDH. Như vậy, bản chất của PPDH
chính là việc sử dụng hệ thống phương pháp giảng dạy và phương pháp học
tập nhằm thực hiện mục đích, yêu cầu đặt ra. Để đạt hiệu quả cao trong quá
trình dạy và học, phải xuất phát từ phương pháp dạy của giáo viên vì phương
pháp dạy quyết định đến thành cơng của giờ học.
Có rất nhiều định nghĩa khác nhau về phương pháp dạy học:


- Theo Lu. K. Babanxki, 1983: “PPDH là cách thức tương tác giữa thầy
và trò nhằm giải quyết các nhiệm vụ giáo dưỡng, giáo dục và phát triển trong
quá trình dạy học” [11, tr46].
- Các nhà giáo dục học Kazanski và Nazarova cho rằng: PPDH là cách
thức làm việc giữa giáo viên và học sinh để cho học sinh lĩnh hội tri thức, kỹ
năng và kỹ xảo [9, tr22].
- Theo Nguyễn Ngọc Quang: “PPDH là cách thức làm việc của thầy và
trò trong sự phối hợp thống nhất dưới sự chỉ đạo của thầy nhằm làm cho trị tự
giác, tích cực tự lực đạt tới mục đích dạy học” [16, tr45]
- Theo tác giả Phan Thị Hồng Vinh: “PPDH là cách thức hoạt động
phối hợp thống nhất của giáo viên và học sinh trong quá trình dạy học được
tiến hành dưới vai trò chủ đạo của giáo viên nhằm thực hiện tối ưu mục tiêu

và các nhiệm vụ dạy học” [12, tr204].
Một số nhà giáo dục học khác quan niệm: PPDH là tổ hợp những thao
tác được sắp xếp theo một trình tự hợp lý, hợp với quy luật khách quan mà
chủ thể tác động lên đối tượng nhằm tìm hiểu và cải tiến nó.
Khi định nghĩa về PPDH, các tác giả đã xét trên nhiều mặt khác nhau
của quá trình dạy học, có tác giả chú trọng đến cách thức tương tác giữa giáo
viên và học sinh, có tác giả lại xét về mặt điều khiển học…
Tuy nhiên, các tác giả đều chỉ ra rằng PPDH có những dấu hiệu đặc
trưng sau:
+ PPDH phản ánh sự vận động của nội dung học vấn đã được nhà
trường quy định.
+ PPDH phản ánh sự vận động của quá trình nhận thức của học sinh
nhằm đạt được mục đích đề ra.
+ PPDH phản ánh cách thức trao đổi thông tin giữa thầy và trò.


+ PPDH phản ánh cách thức điều khiển nhận thức, kích thích và xây
dựng động cơ, tổ chức hoạt động nhận thức, kiểm tra, đánh giá kết quả
hoạt động.
Nói chung, khi định nghĩa về PPDH, tuy các tác giả đề cập tới nhiều
mặt của quá trình dạy học nhưng sự tương tác giữa thầy và trò được nhiều tác
giả quan tâm và đi sâu nghiên cứu nhất. Hiện có nhiều cách hiểu khác nhau về
PPDH xét trên mặt tương tác giữa thầy và trò nhưng tựu chung lại, chúng
thuộc một trong ba cách hiểu sau:
+ PPDH là cách thức hoạt động của người giáo viên để truyền thụ kiến
thức, rèn luyện kỹ năng và giáo dục học sinh theo mục đích của nhà trường.
+ PPDH là sự kết hợp các biện pháp và phương tiện làm việc của giáo
viên và học sinh trong quá trình dạy học nhằm đạt tới mục đích của giáo viên.
+ PPDH là cách thức hướng dẫn và chủ đạo của giáo viên nhằm tổ chức
hoạt động nhận thức và hoạt động thực hành của học sinh, dẫn tới việc học

sinh dễ dàng lĩnh hội vững chắc nội dung học vấn, hình thành thế giới quan và
phát triển năng lực nhận thức.
Từ cách tiếp cận trên có thể đưa ra định nghĩa về PPDH như sau:
PPDH là tổ hợp cách thức hoạt động của cả thầy và trị trong q trình dạy
học dưới sự chỉ đạo của thầy nhằm thực hiện tốt các nhiệm vụ dạy học.
PPDH bao gồm phương pháp dạy và phương pháp học có sự tương tác
với nhau, trong đó phương pháp dạy giữ vai trò chỉ đạo, còn phương pháp học
giữ vai trị chủ động, có tính độc lập tương đối, chịu sự chi phối và tác động
trở lại phương pháp dạy.
1.1.2. Quan niệm về phương pháp đóng vai
W. Shakespeare đã từng nói: “Tồn thế giới là nhà hát. Trong nhà hát
có đàn ông, đàn bà. Tất cả đều là diễn viên. Ở họ, đều có lối ra sân khấu và lối
rời sân khấu của mình”[4, tr99]. Quả vậy, trong xã hội, mỗi cá nhân hay mỗi
nhóm đều đảm nhận những vai trò nhất định. Điều này giống như các vai diễn


trên sân khấu, nhưng khác biệt ở chỗ những vai diễn trên sân khấu thì hố
thân thành người khác, cịn trong sân khấu cuộc đời và sân khấu xã hội, mỗi
người tự thể hiện chính mình với những vị trí, vai trị khác nhau.
Do vậy, thuật ngữ “đóng vai” là một thật ngữ khơng cịn xa lạ với
chúng ta và trên thực tế nó được ứng dụng, thể hiện rất phổ biến. Tuy nhiên,
trong nhận thức và quan niệm của nhiều người, từ xa xưa cho đến nay vẫn
thường đồng nghĩa đóng vai với hố thân thành các vai diễn trong các loại
hình nghệ thuật (sân khấu, chèo, tuồng, ca kịch, cải lương…), thơng dụng và
phổ biến nhất đóng vai là đóng kịch.
Ngay từ nhỏ, chúng ta đã được tiếp xúc với các loại hình nghệ thuật
phải diễn bằng cách nhập vai hoá thân vào nhân vật. Chẳng hạn, ngay từ khi
học mẫu giáo, chúng ta được tham gia vào các trị chơi đóng vai theo chủ đề
như: gia đình (mẹ cho con ăn, ru con ngủ), chủ đề bác sĩ khám bệnh cho bệnh
nhân, người bán hàng và người mua hàng,… Đóng vai qua trị chơi hay đóng

vai theo các nhân vật trong các câu chuyện được thực hiện trên lớp hoặc ở nhà
của trẻ chính là những hoạt động đơn giản đầu tiên - bước đầu làm quen và
thể hiện PPĐV. Sự nhập vai đó, khi được vận dụng vào q trình dạy học, nó
trở thành một phương pháp tương đối phổ biến và mang lại hiệu quả cao đó
chính là PPĐV hay một số tác giả cịn gọi là phương pháp dạy học bằng hình
thức đóng kịch. Dựa trên cách quan niệm dạy học đóng vai là dạy học bằng
hình thức đóng kịch, nhiều tác giả đã đưa ra định nghĩa về PPĐV như sau:
Theo tác giả Phan Trọng Ngọ: “Phương pháp đóng kịch trong dạy học
là giáo viên cung cấp kịch bản và đạo diễn, học viên hành động theo các vai
diễn. Qua đó họ học được cách suy nghĩ, thể hiện thái độ và hành động cũng
như các kỹ năng ứng xử khác của nhân vật trong kịch bản” [6, tr283].
PGS.TS Trần Thị Tuyết Oanh cho rằng “Đóng kịch là PPDH, trong đó
giáo viên tổ chức quá trình dạy học bằng cách xây dựng kịch bản và thực hiện
kịch bản đó nhằm giúp học sinh hiểu sâu sắc nội dung học tập”[9, tr227].


Cả hai tác giả trên đều nhấn mạnh PPĐV là PPDH trong đó giáo viên
hình thành kịch bản có nội dung học tập, yêu cầu người học đóng các vai diễn
sẵn có. Bản chất của nó là sự gia cơng sư phạm của giáo viên, chế biến nội
dung dạy học thành kịch bản phù hợp để người học sử dụng kịch bản đó và
nhập vai.
Trong Tài liệu bồi dưỡng giáo viên thực hiện chương trình, sách giáo
khoa lớp 10 THPT, có viết “Đóng vai là phương pháp tổ chức cho người học
thực hành, “làm thử” một số cách ứng xử nào đó trong một tình huống giả
định”.[13, tr17] Theo định nghĩa này, các tác giả đã tiếp cận theo hướng giáo
viên nên cho tình huống mở, khơng cho trước “kịch bản” và người học sẽ tự
sáng tạo kịch bản, lời thoại liên quan đến nội dung kiến thức, thái độ, kỹ năng
cần đạt được của bài học để đóng vai.
Những định nghĩa trên dù có sự khác nhau nhất định về sự thể hiện vai
trị - ai đóng vai trị chủ động hơn giữa người dạy (giáo viên) và người học

(học sinh) nhưng về cơ bản các tác giả cho rằng PPĐV là sự thể hiện vai diễn
của người học theo các vai diễn đã được định trước (hoặc là của người dạy
hoặc là của người học). Những định nghĩa trên đã cho thấy bản chất của dạy
học đóng vai chính là dạy học thơng qua hình thức đóng kịch. Tuy nhiên, cần
phải nhấn mạnh rằng, đóng vai có các hình thức phản ánh mức độ, yêu cầu và
mang lại hiệu quả khác nhau. Do đó, dạy học bằng PPDV khơng chỉ dừng lại
ở việc đóng kịch. Nó bao gồm việc xác định, lựa chọn nội dung, xây dựng
kịch bản, phân vai, tập luyện và thể hiện vai diễn mà điều quan trọng hơn là
từ việc đóng kịch ấy rút ra bài học nhận thức, thái độ và kỹ năng gì cho người
học. Vì vậy, trên cơ sở kế thừa và phát triển các định nghĩa trước đây, căn cứ
vào hình thức thể hiện và phạm vi, hiệu quả ứng dụng của đóng vai trong dạy
học, có thể đưa ra định nghĩa đầy đủ về PPĐV như sau:
PPĐV là PPDH thơng qua hình thức đóng kịch, diễn xuất - sự nhập tâm,
hoá thân của học sinh vào những nhân vật cụ thể và thể hiện thái độ, tư tưởng,


hành vi ứng xử của những nhân vật đó, trên cơ sở đó giúp học sinh thực hành,
trải nghiệm và rút ra những bài học nhận thức và kỹ năng sống phù hợp, tích
cực.
Định nghĩa trên khẳng định rằng, trọng tâm hay bản chất của PPĐV
chính là việc ứng dụng các giá trị của nghệ thuật đóng kịch vào dạy học,
nhưng khơng bó hẹp ở khn khổ của hình thức đóng kịch - một loại hình
nghệ thuật. Việc đóng vai của học sinh, không nhất thiết phải là sự thể hiện
các vai diễn của nhiều người có sự đối thoại hay ngơn ngữ biểu diễn, mà có
khi chỉ là những lời độc thoại kết hợp hành vi - ngôn ngữ khơng dùng lời nói
để thể hiện (chẳng hạn học sinh đóng vai chính khách, nhà hoạt động chính trị
- xã hội, nhà quản lý, lãnh đạo…thuyết trình, diễn thuyết, hùng biện, biện hộ
về một nội dung hay vấn đề nào đó); cũng có thể học sinh đóng vai giáo viên
để điều hành, “làm thử” tổ chức một hoạt động, một nội dung học tập nào đó.
Việc định hướng nội dung và giao nhiệm vụ cho học sinh lựa chọn nội

dung đóng vai về cơ bản thuộc về vai trị của người giáo viên.
Còn việc xây dựng kịch bản và thể hiện kịch bản lại chủ yếu thuộc về
học sinh - từ việc chọn nội dung kiến thức của bài học để viết nội dung kịch
bản đóng vai, viết lời thoại, phân vai, luyện tập cho đến khi thể hiện diễn xuất
trên lớp. Trong những trường hợp cụ thể, đòi hỏi có tính định hướng sâu, giáo
viên mới có thể là người xây dựng kịch bản cho học sinh thể hiện. Tuy nhiên,
sẽ là hứng thú hơn, kích thích, khích lệ và phát huy được tối ưu hơn, nhiều
hơn sự sáng tạo, tham gia của học sinh nếu giáo viên giao nhiệm vụ, xây
dựng, tập luyện và thể hiện kịch bản cho học sinh chủ động.
Đánh giá hiệu quả hay kết quả việc đóng vai của học sinh nói riêng,
PPĐV nói chung, không dừng lại ở việc quan sát, đánh giá năng lực hay khả
năng diễn xuất của học sinh - với tư cách “diễn viên”, tức là sự nhập tâm, hố
thân, mà nó cịn thể hiện thái độ, tư tưởng, hành vi của những nhân vật được
hình tượng hố để đóng vai. Điều quan trọng hơn trong PPDH bằng hình thức


đóng vai là thơng qua sự thể hiện vai diễn, nội dung kịch bản - thông tin,
thông điệp được truyền tải, học sinh được thực hành trải nghiệm cách ứng xử,
giải quyết vấn đề theo “hiện thực tưởng tượng”, “hiện thực tái hiện”, “hiện
thực có thể”, phân tích, tranh luận, rút ra bài học nhận thức, kinh nghiệm và
kỹ năng sống, kỹ năng hành động, xử lý thông tin như thế nào.
Như vậy, dạy học thơng qua đóng vai là một PPDH giúp học sinh tích
cực tham gia, sáng tạo, thể hiện bản thân, hồ nhập vào q trình dạy học,
vào mơi trường học tập linh hoạt, năng động. Đóng vai, phân tích tình
huống, cách ứng xử, giải quyết vấn đề, truyền tải thông tin, thông điệp về
kiến thức, thái độ, kỹ năng sẽ tác động sâu sắc tới suy nghĩ và hành động của
cả người dạy và người học. Song để ứng dụng và phát huy giá trị, hiệu quả
của PPĐV, địi hỏi phải có những u cầu nhất định đối với nhà trường, giáo
viên và học sinh.
1.2. Các kiểu dạy học đóng vai trong dạy học mơn GDCD ở trường THPT

PPĐV có nhiều kiểu dạy học và có nhiều hình thức tổ chức vận dụng
dạy học khác nhau, nhưng căn cứ vào nội dung kiến thức của bộ môn GDCD,
của từng bài, căn cứ vào mức độ nhận thức và khả năng xây dựng kịch bản
của học sinh, có thể quy tụ những kiểu dạy học đem lại hiệu quả cao bằng
phương pháp đóng vai. Việc phân loại hình thức đóng vai được dựa trên
những tiêu chí hay cách tiếp cận khác nhau. Dựa trên tiêu chí về thời gian, lấy
tiết học tại một thời điểm làm căn cứ để xác định thì có hình thức đóng vai
trực tiếp và hình thức đóng vai chuẩn bị trước; dựa theo tiêu chí yêu cầu về
việc nắm và vận dụng kiến thức thì có hình thức đóng vai tái hiện - ghi nhớ,
đóng vai suy luận - phát triển và đóng vai liên hệ - ứng dụng; dựa theo tiêu
chí sự tương tác, mức độ tham gia của học sinh thì có hình thức đóng vai độc
lập tương đối và hình thức đóng vai theo nhóm; dựa vào nội dung kiến thức
thì có đóng vai chủ điểm và đóng vai chủ đạo.


- Phân loại hình thức đóng vai dựa theo tiêu chí thời gian chuẩn bị:
+ Đóng vai trực tiếp là hình thức đóng vai mà u cầu về việc xây dựng
kịch bản theo nhiệm vụ học tập được đặt ra và thể hiện trực tiếp trong cùng
một tiết học. Đóng vai theo hình thức này rất ít hoặc khơng có thời gian chuẩn
bị, nó diễn ra một cách nhanh chóng, dựa trên một định hình nội dung, kịch
bản siêu tốc, một cá nhân hoặc nhóm học sinh sẽ thể hiện việc diễn xuất ngay
trên lớp, với những lời thoại mang đậm chất ngẫu hứng nhưng khơng vượt ra
ngồi khn khổ đã định hướng. Đóng vai theo hình thức này là một thách
thức, ban đầu khó thực hiện nhưng với những nhóm học sinh có năng khiếu,
năng lực và tự tin thì sẽ nhanh chóng vượt qua, sự thể hiện ở những lần tiếp
sau sẽ tốt hơn. Hình thức này là thách thức nhưng có thế mạnh là khơi dậy
hoặc khích lệ rất lớn đối với học sinh vì nó khích lệ sự thể hiện bản lĩnh, thể
hiện bản thân của người học trong bối cảnh.
+ Đóng vai chuẩn bị trước là hình thức đóng vai diễn ra theo một quy
trình bắt đầu nhận nhiệm vụ từ khi kết thúc tiết học trước cho đến khi thực

hiện ở tiết sau. Hình thức này có ưu điểm là giáo viên và học sinh có sự lựa
chọn nội dung, có thời gian để xây dựng kịch bản, lời thoại, tập luyện nên khi
thể hiện trên lớp thường chặt chẽ, trôi chảy và đúng định hướng hơn. Đây là
hình thức được ứng dụng phổ biến nhất khi sử dụng phương pháp đóng vai
trong dạy học.
- Phân loại hình thức đóng vai dựa vào u cầu nắm kiến thức-mục đích
học tập:
+ Đóng vai tái hiện - ghi nhớ là hình thức đóng vai dựa trên nền kiến
thức đã biết, xây dựng nội dung kịch bản với những tình huống, vai diễn đơn
giản chỉ là kịch bản hoá những kiến thức, kỹ năng đã được phân tích từ trước.
Hình thức này có ưu điểm là giúp học sinh tái hiện, ghi nhớ kiến thức một
cách bền vững nhưng ít có tính sáng tạo vì bị chi phối bởi những cái đã biết.


+ Đóng vai suy luận - phát triển là hình thức đóng vai mà kịch bản, lời
thoại, những vấn đề đặt ra trong kịch bản và vai diễn được xây dựng, phát
triển từ những kiến thức đã biết suy luận mở rộng ra nội dung kiến thức và
những cách ứng xử mới. Hình thức này tạo cho học sinh những hứng thú bởi
phải tìm tịi, khám phá để vượt qua những cái đã biết. Phương châm của hình
thức này là nếu chúng ta làm những cái đã biết thì chúng ta sẽ thu được những
cái đã có, nếu chúng ta làm những cái chưa biết thì chúng ta sẽ thu được
những cái chưa có.
+ Đóng vai liên hệ - ứng dụng là hình thức đóng vai trong đó nội dung
kịch bản được xây dựng chủ yếu dựa trên những tình huống, những hành vi
ứng xử diễn ra phổ biến trong cuộc sống nhưng được hình tượng hố, kịch
bản hố và thể hiện thơng qua các vai diễn qua đó giúp học sinh rút ra những
bài học nhận thức, điều chỉnh hành vi ứng xử của bản thân khi gặp phải
những vấn đề, tình huống tương tự.
- Phân loại hình thức đóng vai dựa trên tiêu chí sự tương tác giữa học
sinh trong q trình thức hiện:

+ Đóng vai độc lập là hình thức đóng vai trong đó việc xây dựng kịch
bản và thể hiện vai diễn chủ yếu được thể hiện bởi một cá nhân. Hình thức
này thường được áp dụng đối với những vai diễn có diễn biến tư tưởng, tâm
lý phức tạp. Nội dung hay những tình huống có vấn đề là sự đấu tranh diễn ra
trong bản thân một nhân vật (đấu tranh tư tưởng, nội tâm). Hình thức này ít
được ứng dụng nhưng có lợi thế về sự chuẩn bị, thể hiện bởi nó được thực
hiện bởi một học sinh, độc lập, tự chủ, sáng tạo về tư duy, xây dựng hướng
kịch bản, lời thoại.
+ Đóng vai theo nhóm là hình thức đóng vai bao gồm các hoạt động
chuẩn bị, xây dựng kịch bản, thể hiện kịch bản dựa trên sự tương tác của
nhóm học sinh. Đây là hình thức đóng vai diễn ra phổ biến nhất, nó kết hợp


linh hoạt phương pháp làm việc theo nhóm và PPĐV do đó phát huy được sức
mạnh chung của tinh thần nhóm, vì vậy hiệu quả mang lại rất cao.
- Phân loại hình thức đóng vai dựa vào nội dung bài học:
+ Đóng vai cùng chủ điểm, chủ đề là hình thức đóng vai mà các nhóm
cùng chuẩn bị, thể hiện kịch bản, diễn xuất theo một chủ đề xác định, sau đó
việc nhận xét, thảo luận, đánh giá được thực hiện chung của cả lớp. Hình thức
này có ưu điểm là một chủ điểm, một chủ đề hay một vấn đề sẽ được tiếp cận,
thể hiện với các nhóm khác nhau, do đó vừa sâu sắc vừa đa dạng, làm cho
việc tiếp thu, nhận thức rõ ràng hơn. Tuy nhiên, do giới hạn bởi thời gian và
yêu cầu về việc thực hiện hệ thống kiến thức cơ bản nên nếu tập trung vào
một chủ điểm, một vấn đề thì sẽ ảnh hưởng đến việc thực hiện những nội
dung khác.
+ Đóng vai khác chủ điểm, chủ đề là hình thức đóng vai mà mỗi nhóm
xây dựng, thực hiện kịch bản, vai diễn theo những chủ điểm, chủ đề khác
nhau. Hình thức này có ưu điểm đảm bảo yêu cầu về thực hiện hệ thống nội
dung, kiến thức (tức là nó khắc phục được hạn chế của đóng vai cùng chủ đề)
nhưng hạn chế của nó là có thể làm lỗng, ít tập trung vào các nội dung, vấn

đề cần giải quyết.
Việc phân loại hình thức đóng vai chỉ có ý nghĩa tương đối theo những
cách tiếp cận hay tiêu chí khác nhau. Chẳng hạn đóng vai về một chủ điểm
được thực hiện bởi nhóm có chuẩn bị trước nhằm mục đích học tập liên hệ vận dụng. Hoặc đóng vai khác chủ đề, được thực hiện bởi nhóm và tiến hành
trực tiếp - chuẩn bị nhanh trong cùng một tiết học nhằm mục đích suy luận,
phát triển kiến thức, kỹ năng…Ví dụ khi giảng mục 2 - Vi phạm pháp luật và
trách nhiệm pháp lí - bài 2 - Thực hiện pháp luật, giáo viên có thể yêu cầu học
sinh thực hiện đóng vai ngay tại lớp với các tình huống đầy ngẫu hứng, khơng
có sự chuẩn bị trước ở nhà như: M đi xê máy đến một ngã tư, mặc dù có báo
hiệu đèn đỏ nhưng vẫn khơng dừng lại. Do khơng tn theo chỉ dẫn của tín


hiệu đèn nên đã bị một cảnh sát giao thông bắt dừng lại và yêu cầu xuất trình
giấy tờ. M đã xuất trình đầy đủ giấy tờ cần thiết, song người cảnh sát giao
thông vẫn lập biên bản và yêu cầu nộp phạt. M nói với người cảnh sát rằng,
anh ta xử lí như vậy là khơng có tình, có lí, vì thứ nhất: Thực tế đường khi đó
rất vắng M không gây tai nạn giao thông; thứ hai: M đã xuất trình đầy đủ giấy
tờ hợp pháp. Mục đích của việc đóng vai này là giúp học sinh suy luận, tìm
hiểu kiến thức bài học, rèn luyện kỹ năng,.. Giáo viên cũng có thể cho học
sinh chuẩn bị trước kịch bản cuối tiết học trước với các tình huống gợi ý như:
X đến nhà Y chơi. Thấy Y đi vắng mà cửa nhà khơng đóng, X liền vào nhà và
lấy trộm một chiếc xe đạp. Việc làm trên của X đã bị cơ quan có thẩm quyền
phát hiện và tiến hành truy cứu trách nhiệm pháp lí đối với X trên cơ sở các
quy định trong Bộ luật Hình sự…
Do tính linh hoạt của hình thức đóng vai nên trong q trình vận dụng
vào dạy học mơn GDCD giáo viên có thể lựa chọn, thay đổi hình thức cho
phù hợp với từng tiết học, bài giảng.
1.3. Quy trình sử dụng phương pháp đóng vai trong dạy học mơn GDCD
ở trường THPT
Nắm vững và vận dụng thành thục quy trình tổ chức là một yêu cầu vô

cùng quan trọng đối với giáo viên dạy môn GDCD khi sử dụng phương pháp
dạy học đóng vai. Khi thực hiện một tiết giảng bộ mơn GDCD trên lớp bằng
phương pháp đóng vai, giáo viên một mặt tuân thủ theo quy định về tiến trình
giờ dạy học, có nghĩa là bao gồm việc ổn định lớp, kiểm tra bài cũ, giới thiệu
bài mới, củng cố, hệ thống hoá và hướng dẫn, giao nhiệm vụ học tập ở nhà
cho học sinh; mặt khác nhấn mạnh vào quy trình hoạt động dạy và học của
giáo viên và học sinh trải qua các bước từ khi chuẩn bị cho đến khi hồn tất
việc đóng vai, thể hiện vai diễn theo nội dung và tiến hành các hoạt động học


tập, nhận thức trên lớp. Với hai kiểu loại điển hình của dạy học bằng PPĐV,
quy trình hoạt động được mơ tả chi tiết như sau:
- Quy trình dạy học đóng vai trực tiếp diễn ra trong cùng một tiết học
Quy trình này được bắt đầu từ khi chọn nội dung kiến thức, định hình
kịch bản, lời thoại, phân vai chuẩn bị, thể hiện vai diễn, kịch bản cho đến khi
thảo luận đóng góp ý kiến, nhận xét, kết luận, rút ra bài học nhận thức, kỹ
năng diễn ra trong cùng một tiết học. Quy trình này gồm 5 bước:
+ Bước 1: Giáo viên căn cứ vào nội dung kiến thức của bài, giới thiệu
tình huống. Chia nhóm và giao tình huống đóng vai cho từng nhóm, quy định
rõ thời gian chuẩn bị “kịch bản” và thời gian thể hiện sự đóng vai theo kịch
bản của từng nhóm.
+ Bước 2: Các nhóm thảo luận, xây dựng “kịch bản” và phân cơng đảm
nhiệm sắm vai, thành viên nhóm chuẩn bị nhanh việc thể hiện các vai được
phân công và phối hợp với các vai diễn khác trong nhóm để hình thành kịch
bản - diễn xuất.
+ Bước 3: Các nhóm được phân cơng lên đóng vai - thể hiện các vai
diễn theo bối cảnh và nội dung kịch bản (có thể có những sáng tạo linh hoạt
cả về lời thoai và cách thức, hành vi thể hiện).
+ Bước 4: Nhận xét, đánh giá - cả lớp cùng quan sát, thảo luận, đánh
giá về các vai diễn họ vừa quan sát được và đưa ra các câu hỏi phản biện,

tranh luận hướng vào nội dung trọng tâm bài học mà việc đóng vai thể hiện
hoặc truyền tải, không quá chú trọng vào năng lực thể hiện các vai diễn.
Trong bước này, giáo viên và học sinh khác có thể phỏng vấn, đặt các câu hỏi
cho các vai diễn.
+ Bước 5: Kết luận và rút ra bài học nhận thức, kỹ năng. Trên cơ sở
đánh giá nội dung, ý nghĩa và năng lực thể hiện kịch bản, học sinh tự rút ra
các bài học nhận thức và ứng dụng kỹ năng dưới sự điều hành và vai trò
“trọng tài” của giáo viên.


- Quy trình dạy học đóng vai chuẩn bị từ trước - có sự chuẩn bị ở nhà
Quy trình đóng vai này được bắt dầu từ cuối tiết học của buổi học
lần trước cho đến khi kết thúc tiết học của buổi học lần sau. Quy trình này
bao gồm:
+ Bước 1: Giao nhiệm vụ đóng vai. Sau khi kết thúc tiết học trước, giáo
viên giao nhiệm vụ học tập - phân công đảm trách việc lựa chọn, xây dựng
kịch bản, luyện tập thể hiện các vai diễn để học sinh về nhà tự chuẩn bị (có sự
liên lạc, chia sẻ thông tin với giáo viên). Việc phân công này phải căn cứ vào
nội dung của tiết học tiếp theo, có thể các nhóm cùng chuẩn bị thực hiện đóng
vai theo một chủ đề, chủ điểm hoặc có sự khác nhau về nội dung, chủ điểm và
phải rất chú trọng đến sự phân bố thời lượng, thời gian đối với kịch bản sẽ thể
hiện. Việc phân cơng giao nhiệm vụ đóng vai cho các nhóm có tạo ra hứng
thú học tập cho học sinh hay không phụ thuộc rất nhiều vào năng lực nắm bắt,
phát hiện và định hướng vấn đề của giáo viên.
+ Bước 2: Chuẩn bị trước đóng vai - tìm tịi, phát hiện vấn đề và xây
dựng kịch bản. Căn cứ vào nội dung hay chủ điểm được phân cơng, học sinh
tìm tịi, phát hiện vấn đề, thảo luận đưa ra và lựa chọn tình huống, tiến hành
xây dựng kịch bản.
+ Bước 3: Tập luyện thể hiện kịch bản.
+ Bước 4: Thể hiện vai diễn và kịch bản trước lớp. Tiết học mới của

buổi học mới bắt đầu, theo thứ tự được phân công hoặc theo tự nguyện, xung
phong, các nhóm sẽ lần lượt lên thể hiện kịch bản đóng vai.
+ Bước 5: Thảo luận, nhận xét, kết luận và rút ra bài học nhận thức.
Đây là bước quan trọng nhất của quy trình thực hiện phương pháp dạy
học đóng vai, nó thể hiện sự chú tâm quan sát, lắng nghe và tham gia vào hoạt
động dạy học, đánh giá và tiếp nhận, vận dụng kiến thức, kỹ năng của cả giáo
viên và học sinh. Sau khi các nhóm thể hiện kịch bản, dưới sự định hướng của
giáo viên, học sinh nêu ý kiến nhận xét về sự thể hiện của các vai diễn, nội


dung thông điệp truyền tải, ý nghĩa kịch bản; học sinh nêu các câu hỏi phản
biện hoặc mở rộng vấn đề, cùng tranh luận, lý giải với những kỳ vọng mở,
suy luận; giáo viên kết luận và cùng thống nhất với học sinh về các bài học
nhận thức, kỹ năng cần thực hành, rèn luyện từ tình huống đóng vai.
Trong quy trình dạy học đóng vai, mỗi bước đều có vị trí, vai trị nhất
định. Nếu như các bước 1, 2, 3 có ý nghĩa tiên quyết đến thành cơng của việc
thể hiện vai diễn, kịch bản, đảm bảo phản ánh hay bộc lộ nội dung, chủ đề,
chủ điểm học tập; bước 4 thể hiện và khẳng định bản lĩnh, năng lực của học
sinh trong tình huống có vấn đề - bối cảnh học tập; thì bước 5 có ý nghĩa như
một sự tổng hợp thành quả đạt được của cả tiến trình dạy học bằng hình thức
đóng vai.
1.4. Một số yêu cầu sư phạm đối với việc vận dụng phương pháp đóng vai
trong dạy học mơn GDCD ở trường THPT
Thực tiễn giảng dạy cho thấy, để một giờ học mơn GDCD có sử dụng
PPĐV đạt hiệu quả cao giáo viên phải đảm bảo các yêu cầu sau:
- Tình huống phải thật rõ ràng, tình huống nên để mở, khơng nên cho
trước “kịch bản”, lời thoại.
- Mọi học sinh đều được tham gia vào quá trình thảo luận, xây dựng kịch
bản, được đóng vai hoặc phục vụ cho cơng việc đóng vai của các bạn trong
nhóm. Giáo viên nên khích lệ cả các bạn nhút nhát tham gia vào các vai diễn.

- Phải dành thời gian phù hợp cho các nhóm chuẩn bị đóng vai (nếu là
đóng vai trực tiếp trong tiết học). Trong khi các nhóm chuẩn bị, giáo viên nên
đến từng nhóm, quan sát, lắng nghe, kịp thời phát hiện những khó khăn, lúng
túng của học sinh để có sự hỗ trợ, giúp đỡ kịp thời.
- Định hướng cho học sinh xây dựng kịch bản phải có kịch tính (các
xung đột, các mâu thuẫn giữa các nhân vật) để gây hứng thú, gây sự chú ý và
mang tính thuyết phục cao về tư tưởng, hành vi.