SKKN tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập dùng bồi dưỡng học sinh giỏi phần kiến thức cơ sở hoá học chung lớp 10 trường trung học phổ thông

PHẦN I: MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
- Việt Nam đã trở thành thành viên chính thức của tổ chức WTO để hợp tác
phát triển và cạnh tranh trong xu thế tồn cầu hố. Sự cạnh tranh gay gắt và
quyết liệt, mà trước hết là giáo dục giữa các quốc gia đã và đang đặt ra cho
nước ta những cơ hội, đồng thời là những thách thức mới về năng lực phát
triển và cạnh tranh về chất lưọng, năng suất lao động, đặc biệt là chất lượng
nguồn nhân lực.
- Năm 2009 Việt Nam đạt 200 sinh viên trên một vạn dân, gấp đôi Trung
Quốc, ngang bằng với nền giáo dục chất lượng cao Malaysia và Singapo.
Hơn thế nữa chất lượng nguồn nhân lực Viêt Nam năm 2009 xếp thứ 11/12
nước Châu Á. Nhưng sinh viên Việt Nam ra trường vẫn rất khó tìm được
việc làm (đặc biệt là khơng đáp ứng được yêu cầu cao của công ty tư nhân và
cơng ty nước ngồi), nước ta vẫn phải th các chuyên gia nước ngoài.
- Chất lượng nguồn nhân lực phụ thuộc vào nền giáo dục. Đảng ta xác định:
+ Giáo dục là quốc sách hàng đầu
+ Giáo dục nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài
+ Giáo dục là nền tảng và là động lực phát triển kinh tế xã hội và đẩy mạnh
sự nghiệp cơng nghiệp hố, hiện đại hố đất nước.
Giáo dục đã nhận được sự quan tâm và đầu tư rất lớn từ nhà nước và xã hội
nhưng thực tế ''Nền giáo dục nước ta chưa đáp ứng được nhu cầu xã hội'':
+ Nền giáo dục nước ta qua 20 năm đổi mới vẫn còn là nền giáo dục nặng nề
về thi cử, khoa bảng với nội dung giảng dạy đơn điệu.
+ Cung và cầu giáo dục có khoảng cách lớn. Cung ứng giáo dục không theo
được nhu cầu giáo dục mà thị trường lao động, việc làm đang đòi hỏi; khơng
đáp ứng được nhu cầu của người học và có khoảng cách xa trong việc đáp
ứng sự đòi hỏi của phát triển kinh tế xã hội.
+ Chúng ta chưa có chính sách phát huy, đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng nhân
tài hợp lý, nên dẫn đến hiện tượng ''chảy máu chất xám''.
1

+ Hệ thống giáo dục nước ta còn quá bất cập trong đào tạo nhân lực, đào tạo
người tài có tầm quốc tế.
+ Hiện nay chưa làm tốt việc dạy cho học sinh các kỹ năng sống như diễn
đạt, tư duy, ra quyết định, giải quyết vấn đề, và hiểu biết được chính mình.
+ Đội ngũ nhà giáo và đội ngũ cán bộ quản lí giáo dục cịn nhiều bất cập yếu
kém.
+ Tổ chức bộ máy và nhân sự quản lí giáo dục cịn chồng chéo, yếu kém
chưa đủ khả năng ngăn chặn những tiêu cực, rủi ro trong tiến trình hội nhập
quốc tế và tồn cầu hố.
Như vậy, bản thân chất lượng nguồn nhân lực giáo dục cũng đã hạn
chế thì khó mà đào tạo nguồn nhân lực tốt cho đất nước. Để đáp ứng nhu cầu
thời đại thì phải đổi mới giáo dục tồn diện.
Cơng tác bồi dưỡng học sinh giỏi yêu cầu không ngừng đổi mới
phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng giáo dục. Bồi dưỡng học sinh
giỏi là đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước: những nhà lãnh
đạo tài giỏi, những nhà khoa học đầu ngành, các chuyên gia hàng đầu, các
nhà sư phạm mẫu mực, những người lao động sáng tạo... Họ trực tiếp đào
tạo thế hệ tương lai những con người giàu sức sáng tạo. Vậy bồi dưỡng học
sinh giỏi là nhiệm vụ cấp thiết, mang tính chiến lược.
Song, cơng tác bồi dưỡng học sinh giỏi nói chung đang gặp nhiều khó
khăn: về chính sách, đội ngũ giáo viên ...và nhất là tài liệu dạy học. Riêng
mơn hố học, do đặc thù riêng của mình, phần kiến thức cơ sở hoá học
chung là lý thuyết nền tảng, kiến thức cơ sở, quyết định q trình dạy học
hố học. Nó gồm những lý thuyết chủ đạo trừu tượng, khó hiểu, những quy
luật của các hạt vi mô không thấy được, của các q trình hố học phức tap.
Vì vậy xây dựng hệ thống bài tập phần này là mục tiêu, phương pháp,
phương tiện dạy học hiệu quả. Nhưng thực tế, chúng ta chưa có nhiều tài liệu
cung cấp, chưa có hệ thống bài tập đa dạng với chất lượng tốt phần này. Nhất
là tài liệu bồi dưỡng các kì thi học sinh giỏi, các kì thi cấp tỉnh, kì

2


thi tuyển sinh đại học, cao đẳng nhằm đáp ứng nhu cầu rất lớn từ tất cả học
sinh THPT.
Đó là tất cả các lý do thôi thúc chúng tôi làm đề tài này:
“Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập dùng bồi dưỡng học
sinh giỏi phần kiến thức cơ sở hoá học chung lớp 10 trường trung học
phổ thông’’
2.Khách thể và đối tượng nghiên cứu
-

Khách thể nghiên cứu: Q trình dạy học hố học ở trưịng THPT

Việt Nam.
-

Đối tượng nghiên cứu: Hệ thống bài tập phần cơ sở hoá học chung

lớp 10 ở trường THPT phục vụ cho việc bồi dưỡng học sinh giỏi.
3. Mục đích nghiên cứu của đề tài
-

Xây dựng hệ thống bài tập phần cơ sở hoá học chung nhằm phát

hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi, để đạt thành tích cao trong các kì thi học
sinh giỏi cấp tỉnh, và thi vào đại học, cao đẳng.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
-

Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn về việc phát hiện và bồi

dưỡng học sinh giỏi.
-

Nghiên cứu cấu trúc chương trình và hệ thống bài tập phần cơ sở

hố học chung lớp 10 trường THPT.
-

Xây dựng hệ thống bài tập dùng bồi dưỡng học sinh giỏi phần cơ sở

hoá học chung lớp 10 trường THPT.
-

Thực nghiệm sư phạm với hệ thống bài tập dùng bồi dưỡng học sinh

giỏi phần cơ sở hoá học chung lớp 10.
5. Giả thuyết khoa học
-

Nếu xây dựng được hệ thống bài tập bồi dưỡng học sinh giỏi phần

cơ sở hoá học chung lớp 10 có chất lượng tốt thì sẽ nâng cao chất lượng bồi
dưỡng học sinh giỏi phần cơ sở hoá học chung và đạt thành tích cao trong

3


các kì thi học sinh giỏi, thi vào đại học và nâng cao chất lượng dạy học hoá

học.
6. Phương pháp nghiên cứu
6.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
tài.
6.2.
-

Tổng hợp, phân tích tài liệu để xây dựng phần cơ sở lý luận của đề
Phương pháp nghiên cứu thực tiễn

Điều tra thực tiễn công tác bồi dưõng học sinh giỏi phần cơ sở hoá

học chung lớp 10.
-

Sưu tầm các đề thi học sinh giỏi, đề thi vào đại học, cao đẳng, tài

liệu tham khảo để tuyển chọn và xây dựng hệ thống bài tập.
-

Thông qua thực nghiệm sư phạm đánh giá chất lượng hệ thống bài

tập từ đó đúc kết kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi.
6.3.
-

Phương pháp toán học
Xử lý số liệu bằng phương pháp thống kê tốn học.

7. Đóng góp mới của đề tài

-

Hệ thống bài tập phần cơ sở hoá học chung lớp 10 dùng bồi dưỡng

học sinh giỏi các kì thi cấp tỉnh và thi vào đại học, cao đẳng.

4


PHẦN II: NỘI DUNG
CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC BỒI
DƯỠNG HỌC SINH GIỎI PHẦN CƠ SỞ HÓA HỌC CHUNG LỚP 10
THPT
1.1.

Lịch sử nghiên cứu của việc bồi dưõng học sinh giỏi phần cơ sở
hoá học chung lớp 10
Chúng tôi xác định rõ chất lượng đào tạo( được phản ánh trực
tiếp bằng kết quả thi tuyển sinh đại học và kết quả đội tuyển học sinh
giỏi) là nhiệm vụ sống cịn của một nhà trường. Vì vậy, yêu cầu cấp
bách là đổi mới phương pháp dạy học
Việc nghiên cứu vấn đề bồi dưỡng học sinh giỏi đã được chú
trọng từ lâu. Đã có rất nhiều khóa luận tốt nghiệp, luận văn, luận án về
đề tài bồi dưỡng học sinh giỏi hóa học. Luận văn của Đỗ Văn Minh về
bồi dưỡng học sinh giỏi phần hóa học vô cơ. Luận văn của Đỗ Quỳnh
Mai về xây dựng hệ thống bài tập hóa học hữu cơ phát triển tư duy
cho học sinh trung học phổ thơng chun hóa. Luận văn của Nguyễn
Tiến Hoàn về xây dựng hệ thống lý thuyết và bài tập phần cấu tạo
nguyên tử và liên kết hóa học dùng bồi dưỡng học sinh giỏi trong các
kỳ thi học sinh giỏi quốc gia, quốc tế, olympic hóa học. Luận án của

TS Vũ Anh Tuấn về xây dựng hệ thống bài tập hóa học nhằm rèn
luyện tư duy trong việc bồi dưỡng học sinh giỏi hóa học ở trường phổ
thông. Mới đây nhất là luận án của TS Nguyễn Thị Ngà về xây dựng
hệ thống bài tập hóa học đại cương làm tài liệu tự học cho học sinh
chuyên hóa. Song chưa có luận văn hoặc luận án nào về xây dựng hệ
thống bài tập phần cơ sở hóa học chung để bồi dưỡng học sinh giỏi
các trường không chuyên, những trường chiếm đại đa số trong các
trường THPT. Như vậy đề tài của chúng tôi là tuyển chọn, xây dựng
và sử dụng hệ thống bài tập phần cơ sở hóa học chung lớp 10 trường
THPT, là đề tài mới, cần thiết cho tất cả đối
5


tượng học sinh để phục vụ trực tiếp cho các kì thi học sinh giỏi cấp
tỉnh, thi tuyển sinh đại học, cao đẳng.
1.2. Một số vấn đề lý luận về bồi dưỡng học sinh giỏi hố học
1.2.1. Vị trí của công tác bồi dưỡng học sinh giỏi và việc đào tạo
nhân tài trong dạy học hố học phổ thơng
Một trong những chiến lược phát triển chương trình giáo dục phổ
thơng đã có từ rất xưa và ngày càng được coi là then chốt của hầu hết các
nước trên thế giới là vấn đề phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi. Tại sao lại
như vậy? Theo triết học duy vật biện chứng thì trong tất cả các nguồn lực
phát triển xã hội thì nguồn lực con người quyết định các nguồn lực khác.
Hơn thế nữa, hiện nay khoa học kĩ thuật phát triển như vũ bão càng đòi hỏi
hàm lượng chất xám rất cao trong lao động sản xuất. Công nhân nếu khơng
muốn bị sa thải thì phải khơng ngừng nâng cao trình độ và tay nghề để bắt
kịp dây chuyền sản xuất ngày càng hiện đại. Công ty muốn khơng bị phá sản
thì phải có đội ngũ nhân viên năng động và giàu sức sáng tạo. Một đất nước
muốn không bị tụt hậu, lạc hậu so với thế giới thì phải đào tạo được lao động
chất lượng cao. Đó là vấn đề tồn tại và phát triển của từng cá nhân, tập thể,

đất nước và xã hội loài người. Nó chỉ được giải quyết khi chúng ta làm tốt
cơng tác phát hiện, bồi dưỡng và sử dụng người tài.
Nước ta rất coi trọng vấn đề này: “Hiền tài là nguyên khí quốc gia”.
Vừa trải qua chiến tranh bị tàn phá nặng nề, nhưng nước ta đã và đang đạt
được những thành tựu to lớn trong phát triển kinh tế - xã hội. Sự kiện Bia
tiến sĩ của Văn Miếu Quốc Tử Giám trở thành di sản văn hóa thế giới, và
giáo sư Ngô Bảo Châu được nhận giải thưởng cao quý nhất về toán học (mà
ngay cả Trung Quốc đất nước giàu mạnh, đầu tư rất lớn cho giáo dục cũng
chỉ hi vọng sau 30 năm nữa có giải thưởng như ta) đã khẳng định vị trí của
người Việt Nam trên thế giới.
Trong việc phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi hóa học nói riêng,
chúng ta đã có được rất nhiều huy chương vàng, bạc, đồng trong kì thi
6


olympic hóa học quốc tế. Sự thành cơng đó, có sự đóng góp rất lớn của rất
nhiều nhà hóa học: cố GS.TSKH Nguyễn Ngọc Quang nghiên cứu lý luận về
bài tốn hóa học; GS.TSKH Nguyễn Cương nghiên cứu về lý luận phương
pháp dạy học và thí nghiệm hóa học; PGS.TS Nguyễn Xuân Trường,
PGS.TS Lê Xuân Trọng, PGS.TS Nguyễn Hữu Đĩnh, PGS.TS Trần Thành
Huế nghiên cứu về bài tập hóa học nâng cao, và mới đây là luận án tiến sĩ về
bồi dưỡng học sinh giỏi của TS Vũ Anh Tuấn.
Tất cả những thành tựu to lớn trên, yêu cầu chúng ta càng ngày càng
phải coi trọng công tác bồi dưỡng học sinh giỏi, để trong tương lai chúng ta
có những nhà khoa học đầu ngành, những chuyên gia, nguồn lao động chất
lượng cao.
1.2.2. Học sinh giỏi hóa học
1.2.2.1. Quan niệm về học sinh giỏi
Hầu hết các nước đã nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề học
sinh giỏi từ rất sớm (thời phong kiến) và họ đã có chế độ riêng để bồi dưỡng

và sử dụng người tài. Vậy thế nào là học sinh giỏi?
Nhìn chung các nước đều dùng hai thuật ngữ chính là gift (giỏi, có năng
khiếu) và talent (tài năng). Theo cơ quan Giáo dục Mỹ: "Học sinh giỏi là
những học sinh có khả năng thể hiện xuất sắc hoặc có năng lực nổi trội trong
các lĩnh vực trí tuệ, sự sáng tạo, khả năng lãnh đạo, nghệ thuật hoặc các lĩnh
vực lý thuyết chuyên biệt. Những học sinh này thể hiện tài năng đặc biệt của
mình từ các bình diện văn hóa, xã hội và kinh tế.. ".
Như vậy những học sinh này cần có sự phục vụ và những hoạt động
không theo những điều kiện thông thường của nhà trường nhằm phát triển
đầy đủ các năng lực vừa nêu trên.
1.2.2.2. Năng khiếu Hoá học
-

Một trong những mục tiêu quan trọng của dạy học nói chung và hóa

học nói riêng là phát hiện những học sinh có năng khiếu về bộ mơn để kịp
thời bồi dưỡng thành nguồn nhân lực chất lượng cao cho bộ môn và nhân
7


tài cho đất nước. Vậy thế nào là học sinh có năng khiếu về hóa học? Những
phẩm chất và năng lực quan trọng nhất của học sinh giỏi hóa học là gì?
Chưa có một tài liệu nào định nghĩa về năng khiếu Hoá học. Trong luận
án của TS Vũ Anh Tuấn [30]:
Năng khiếu hóa học bao gồm 2 mặt tích cực chủ yếu không thể tách rời
nhau là:
-

Khả năng tư duy Toán học.

- Khả năng quan sát, nhận thức và nhận xét các hiện tượng tự nhiên, lĩnh hội
và vận dụng tốt các khái niệm, định luật hoá học.
Học sinh có khả năng tư duy Tốn học tốt nhưng khơng có khả năng quan
sát, nhận thức các hiện tượng tự nhiên thì khơng thể có niềm say mê Hóa
học dẫn đến học mơn Hóa theo cách thức phiến diện, cơng thức và Tốn hóa
các sự việc, hiện tượng của Hóa học.
Ví dụ: Để khử hồn tồn 17,6 gam hỗn hợp Fe, cần vừa đủ 2,24 lít CO ở
đktc. Tính khối lượng sắt thu được.
Học sinh chưa quan sát được thì sẽ lập hệ:
Gọi số x, y, z, t lần lượt là số mol Fe, FeO, Fe3O4, Fe2O3 trong hỗn hợp
Sau đó dựa vào phương trình hóa học lập được phương trình
Theo số mol CO: y + 4z + 3t = 0.1
Theo khối lượng hỗn hợp: 56x + 72y + 232 z + 160t = 17,6
Chỉ có 2 phương trình mà 4 ẩn khó giải.
Nếu học sinh quan sát tốt sẽ thấy rằng:
Khi khử sắt: CO + O(oxit) → CO2
Vì vậy tổng số mol O trong oxit bằng số mol CO = 0,1 mol
→ mFe = mhh – mO = 17,6 – 0,1.16 = 16 gam.
Ngược lại, học sinh có khả năng quan sát, nhận thức các hiện tượng tự nhiên
dẫn đến niềm say mê Hóa học nhưng khả năng tư duy Tốn học chưa tốt thì
việc nghiên cứu Hóa học gặp rất nhiều khó khăn .

8


1.2.2.3. Những phẩm chất và năng lực cần có của một học sinh giỏi mơn
Hố học
-

Có kiến thức hóa học cơ bản vững vàng, sâu sắc, hệ thống. Để có được

phẩm chất này địi hỏi học sinh phải có năng lực tiếp thu kiến thức, tức là có
khả năng nhận thức vấn đề nhanh, rõ ràng; có ý thức tự bổ sung, hồn thiện
kiến thức.
-

Có trình độ tư duy hóa học phát triển. Tức là biết phân tích, tổng hợp,

so sánh, khái quát hóa, có khả năng sử dụng phương pháp phán đoán như qui
nạp, diễn dịch, loại suy. Để có được những phẩm chất này địi hỏi người học
sinh phải có năng lực suy luận logic, năng lực kiểm chứng, năng lực diễn
đạt…
-

Có khả năng quan sát, nhận thức, nhận xét các hiện tượng tự nhiên.

Phẩm chất này được hình thành từ năng lực quan sát sắc sảo, mơ tả, giải
thích hiện tượng các q trình hóa học; năng lực thực hành của học sinh.
-

Có khả năng vận dụng linh hoạt, mềm dẻo, sáng tạo kiến thức, kỹ năng

đã có để giải quyết các vấn đề, các tình huống. Đây là phẩm chất cao nhất
cần có ở một học sinh giỏi.
1.2.2.4. Dấu hiệu nhận biết học sinh giỏi
-

Khả năng định hướng: Ý thức nhanh chóng và chính xác đối tượng

cần lĩnh hội, mục đích phải đạt được và những con đường tối ưu đạt được

mục đích đó.
-

Bề rộng: Có khả năng vận dụng nghiên cứu các đối tượng khác.

-

Độ sâu: Nắm vững ngày càng sâu sắc hơn bản chất của sự vật, hiện

tượng.
-

Tính linh hoạt: Nhạy bén trong việc vận dụng những tri thức và cách

thức hành động vào những tình huống khác nhau một cách sáng tạo.
-

Tính mềm dẻo: Thể hiện ở hoạt động tư duy được tiến hành theo các

hướng xuôi và ngược chiều.
9


-

Tính độc lập: Thể hiện ở chỗ tự mình phát hiện ra vấn đề, đề xuất

cách giải quyết và tự giải quyết được vấn đề.
-

Tính khái quát: Khi giải quyết một loại vấn đề nào đó sẽ đưa ra được

mơ hình khái qt, trên cơ sở đó để có thể vận dụng để giải quyết các vấn đề
tương tự, cùng loại.
1.3. Bài tập hố học
1.3.1. Khái niệm bài tập hóa học
Trong sách giáo khoa và tài liệu tham khảo ở phổ thông hiện nay, thuật
ngữ “ bài tập” chủ yếu được sử dụng theo quan niệm: Bài tập bao gồm cả
những câu hỏi và bài tốn, mà khi hồn thành chúng học sinh vừa nắm được
vừa hoàn thiện một tri thức hay một kỹ năng nào đó, bằng cách trả lời
miệng, trả lời viết hoặc kèm theo thực nghiệm.
Về mặt lý luận dạy học, để phát huy tối đa tác dụng của bài tập hóa học
trong q trình dạy học, người giáo viên phải sử dụng và hiểu nó theo quan
điểm hệ thống và lý thuyết hoạt động. Bài tập chỉ có thể thực sự là “bài tập”
khi nó trở thành đối tượng hoạt động của chủ thể, khi có một người nào đó
chọn nó làm đối tượng, mong muốn giải nó, tức là khi có một “người giải”.
Vì vậy, bài tập và người học có mối liên hệ mật thiết tạo thành một hệ thống
toàn vẹn, thống nhất và liên hệ chặt chẽ với nhau.
Sơ đồ cấu trúc của hệ bài tập:
NGƯỜI GIẢI

BÀI TẬP

Phương pháp giải

Những điều kiện

Phương tiện giải

Những yêu cầu

1.3.2. Tác dụng của bài tập hoá học
-

Kiến thức chỉ thực sự được khắc sâu, hiểu sâu, và sự sáng tạo được

phát huy khi học sinh được vận dụng vào làm bài tập. Bài tập hóa học là
10


phương tiện, phương pháp, mục tiêu dạy học giúp nâng cao chất lượng dạy
học hóa học. Bài tập hóa học còn là cầu nối giữa lý thuyết và thực tiễn để
học sinh thấy rõ tính thực tiễn của bộ mơn.
-

Đào sâu, mở rộng kiến thức đã học một cách sinh động, phong phú.

Chỉ có vận dụng kiến thức vào giải bài tập học sinh mới nắm vũng kiến thức
một cách sâu sắc.
1

Ví dụ: Ngun tố X có lớp ngồi cùng là 4s . Xác định vị trí của X trong
bảng tuần hồn.
1

Học sinh thường chỉ viết được một cấu hình của K (Z=19): [Ar]4s . Mà qn
5

1

10

1

rằng X cịn có thể là Cr(Z=24) [Ar]3d 4s hoặc Cu(Z=29): [Ar]3d 4s . Do
hiện tượng chuyển electron để đạt cấu hình bán bão hòa (Cr) phân lớp d và
bão hòa phân lớp d (Cu) bền hơn cấu hình ban đầu.
-

Là phương tiện để ôn tập, củng cố, hệ thống hoá kiến thức một cách

tốt nhất.
Ví dụ: Bài tập sau giúp học sinh gắn kết các chương về nguyên tử, bảng tuần
hoàn, và phản ứng oxi hóa khử.
Tổng số hạt cấu tạo nên một nguyên tử của nguyên tố M là 82, trong
đó số hạt mang điện nhiều hơn số hạt không mang điện là 22.
b. Tìm M
c. Xác định vị trí của M trong bảng tuần hồn
d. M có tạo được các ion M
nguyên tử M và các ion M
-

2+

2+

3+

và M . Cho biết tính chất hóa học cơ bản của
3+

và M . Viết phương trình minh họa

Rèn luyện các kỹ năng hố học quan trọng cho học sinh như kỹ năng

viết và cân bằng phương trình phản ứng, kỹ năng tính tốn theo cơng thức và
phương trình hố học, kỹ năng thực hành như cân, đo, đun nóng, nung sấy,
lọc, nhận biết hố chất...
-

Phát triển năng lực nhận thức, rèn trí thơng minh cho học sinh. Có

rất nhiều bài tập hóa học có thể giải bằng nhiều cách khác nhau. Phải có
năng lực nhận thức tốt học sinh mới tìm ra các cách giải nhanh và hay,
11


mang bản chất hóa học. Trong q trình tìm kiếm con đường ngắn nhất đi
đến kết quả bài toán như vậy, trí thơng minh và năng lực tư duy của học sinh
được phát triển.
Ví dụ: Bài tốn sau có thể giải bằng rất nhiều cách
Để m gam bột Fe ngoài khơng khí, sau một thời gian biến thành hỗn hợp X
có khối lượng 12 gam gồm: Fe, FeO, Fe3O4, Fe2O3. Hịa tan hồn tồn hỗn
hợp X bằng dung dịch HNO 3 loãng dư thu được 22,4 lit NO (sản phẩm khử
duy nhất ở đktc). Tính m.
C1: phương pháp đại số
Đặt x, y, z, t lần lượt là số mol Fe, FeO, Fe 3O4, Fe2O3 ta được hệ
phương trình đại số:
Khối lượng hỗn hợp X: 56x +72y +232z +160t = 12
m

Tổng số mol Fe: x + y + 3z + 2t =

Số mol Oxi: y + 4z + 3t =
Số mol NO: x + 3y + 3z = 0,3
C2: phương pháp bảo tồn electron
Xét cả q trình trên
Fe
m
56 (mol)

O2
12 m
32

N+5
Theo định luật bảo tồn electron có:


12


3m

= 12 m

+ 0,3
56 8

→
-

m = 10,08 gam
Bài tập hoá học còn được sử dụng như một phương tiện nghiên cứu

tài liệu mới (hình thành khái niệm, định luật) khi trang bị kiến thức mới,
giúp học sinh tích cực, tự lực, lĩnh hội kiến thức một cách sâu sắc và bền
vững. Điều này thể hiện rõ khi học sinh làm bài tập thực nghiệm định lượng.
-

Bài tập hoá học phát huy tính tích cực, tự lực của học sinh và hình

thành phương pháp học tập hợp lý.
-

Bài tập hố học còn là phương tiện để kiểm tra kiến thức, kỹ năng

của học sinh một cách chính xác.
-

Bài tập hố học có tác dụng giáo dục đạo đức, tác phong, rèn tính

kiên nhẫn, trung thực, chính xác khoa học và sáng tạo, phong cách làm việc
khoa học (có tổ chức, kế hoạch...), nâng cao hứng thú học tập bộ môn. Điều
này thể hiện rõ khi giải bài tập thực nghiệm.
Tuy nhiên, mọi tác dụng của bài tập hóa học chỉ được phát huy khi
giáo viên sử dụng nó phù hợp với từng đối tượng học sinh, và phải biết cách
khai thác triệt để mọi khía cạnh của bài tốn, để học sinh tự mình tìm ra cách
giải.
1.3.3. Phân loại bài tập hố học [30]
Hiện nay có nhiều cách phân loại bài tập hoá học dựa trên cơ sở khác

nhau:
a/ Dựa vào mức độ kiến thức: (cơ bản, nâng cao)
b/ Dựa vào tính chất bài tập: (định tính, định lượng)
c/ Dựa vào hình thái hoạt động của học sinh: (lý thuyết, thực nghiệm)
d/ Dựa vào mục đích dạy học: (nghiên cứu tài liệu mới, ôn tập, luyện tập,
kiểm tra)
e/ Dựa vào cách tiến hành trả lời: (trắc nghiệm khách quan, tự luận)

13


f/ Dựa vào kỹ năng, phương pháp giải bài tập: (lập cơng thức, phương pháp
bảo tồn: khối lượng, electron, ngun tố...)
g/ Dựa vào loại kiến thức trong chương trình: (cấu tạo ngun tử, bảng tuần
hồn , phản ứng oxi hóa khử, tốc độ phản ứng và cân bằng hóa học)
i/ Dựa vào đặc điểm bài tập:
- Bài tập định tính: (giải thích hiện tượng, nhận biết, điều chế, tách hỗn
hợp...)
- Bài tập định lượng: (có lượng dư, giải bằng trị số trung bình, giải bằng đồ
thị...)
Giữa các cách phân loại khơng có ranh giới rõ rệt, người ta phân loại để
nhằm phục vụ cho những mục đích nhất định.
1.3.4. Quá trình giải bài tập hố học [30]
a/ Nghiên cứu đề bài
-

Đọc kỹ đề bài.

-

Phân tích các điều kiện và yêu cầu của đề bài.

-

Chuyển các giả thiết đã cho về các giả thiết cơ bản.

-

Viết các phương trình phản ứng có thể xảy ra.
b/ Xây dựng tiến trình luận giải

- Thực chất là thiết lập mối quan hệ giữa cái đã biết và cái cần tìm. Yêu cầu
đặt ra là đảm bảo tính logic của bài tốn, tìm ra cách giải ngắn nhất và hay
nhất sẽ rèn luyện tư duy và sự sáng tạo của học sinh. Điều đó nghĩa là giáo
viên đã dạy cho học sinh bằng bài tập.
c/ Thực hiện tiến trình giải
Quá trình này ngược với quá trình giải, mà thực chất là trình bày lời giải
một cách tường minh từ giả thiết đến cái cần tìm. Với các bài tập định
lượng, phần lớn là đặt ẩn số, dựa vào mối tương quan giữa các ẩn số để lập
phương trình, giải phương trình hay hệ phương trình và biện luận kết quả
(nếu cần).
d/ Đánh giá việc giải
14


- Việc đánh giá việc giải có rất nhiều tác dụng:
+ Kiểm tra lại được tồn bộ q trình giải, xem có sai sót gì khơng? có
dữ kiện nào thừa khơng? giúp rèn cho học sinh tính cẩn thận.
+ Xem cách đã giải có ưu nhược điểm gì? điểm đặc biệt của bài tốn này
là gì? cịn cách nào tốt hơn khơng, giúp rèn tư duy đa hướng và óc thơng

minh mà thực tế cuộc sống rất cần.
+ Có thể sửa bài toán đã cho thành bài toán tổng quát hơn, phức tạp hơn,
dễ hơn như thế nào? điều này giúp rèn cho học sinh tính mềm dẻo của tư
duy.
Như vậy việc đánh giá việc giải là vô cùng quan trọng. Giáo viên cần tổ
chức tốt việc này để phát huy hết tác dụng của bài tập hóa học
1.3.5. Mối quan hệ giữa nắm vững kiến thức và việc giải bài tập hoá học
Đây thực chất là mối quan hệ giữa lý thuyết và thực hành (việc vận dụng
lý thuyết vào giải bài tập).
Học sinh chỉ giải tốt và sáng tạo bài tập hóa học khi nắm vững kiến thức
hóa học.Việc khơng nắm vững kiến thức hóa học sẽ dẫn đến việc giải sai,
hoặc phải mò mẫm cách giải. Nếu khơng có lý thuyết soi đường thì thực tiễn
trở thành mù quáng.
Ngược lại, học sinh chỉ nắm vững kiến thức khi kiến thức được vận dụng
để giải bài tập. Trong quá trình giải bài tập học sinh phải huy động kiến thức,
lựa chọn kiến thức xem thuộc chương nào, bài nào, mục nào, rồi phải cấu
trúc lại mối quan hệ các đơn vị kiến thức đó, sau đó họ phải tìm cách vận
dụng và vận dụng sáng tạo lý thuyết vào bài tập. Quá trình vận dụng linh
hoạt kiến thức đó kiến thức ngày càng bền vững và có chiều sâu trong học
sinh.
Như vậy việc nắm vững kiến thức và việc giải bài tập hóa học ( vận dụng
kiến thức) có mối quan hệ biện chứng với nhau
Vận dụng
kiến thức

Nắm vững
kiến thức
15

1.4. Phần cơ sở hoá học chung lớp 10 trong các kỳ thi học sinh giỏi cấp
tỉnh và thi tuyển sinh đại học, cao đẳng
Các bài tập phần cơ sở hóa học chung trong kì thi học sinh giỏi các
tỉnh chiếm tỷ trọng lớn khoảng xấp xỉ 30%.
Đề thi học sinh giỏi (không chuyên) một số tỉnh năm 1999:
- An Giang: Trong tổng số 4 bài có một bài về tốc độ phản ứng, một bài về
cân bằng hóa học.
- Bắc Giang: Bài 1 về cấu tạo nguyên tử (4,5 điểm), bài 2 về cân bằng hóa
học (5,5 điểm).
- Cần Thơ: Bài 1 gồm cấu tạo nguyên tử, phản ứng oxi hóa khử (6,5 điểm);
bài 2 có một ý nhỏ về tốc độ phản ứng (1,5 điểm).
-

Đà Nẵng (vòng 1):

Bài 1 (3 điểm) về cấu tạo nguyên tử và phản ứng oxi hóa khử.
Bài 4 (2 điểm) về liên kết hố học.
Bài 6 (4 điểm) về bảng tuần hồn.
-

Đồng Nai: Bài 1 (2 điểm) phản

ứng oxi hoá khử. Bài 4 (4 điểm) cân
bằng hóa học. Bài 5 (5 điểm) cấu tạo
ngun tử.
-

Hịa Bình: Bài 1 (6 điểm) về cấu tạo nguyên tử

và bảng tuần hoàn. Bài 3 (6 điểm) về liên kết hóa học.

- Nghệ An: Trong tổng số 5 bài có 2 bài phần cơ sở hóa học chung: về cấu
tạo nguyên tử và cân bằng hóa học.
-

Đề thi tuyển sinh đại học, cao đẳng khối A năm 2007 (Mã đề 930)
-

1 câu về cấu hình electron (câu 5)

-

4 câu về phản ứng oxi hóa khử (câu 2, câu 14, câu 41 và câu 42)

-

1 câu về bảng tuần hoàn (câu 35)

Đề thi tuyển sinh đại học, cao đẳng khối B năm 2007 (Mã đề 817)
-

3 câu về phản ứng oxi hóa khử (câu 3, câu 42, câu 12)

-

1 câu về liên kết hóa học (câu 8)
16


- 2 câu về bảng tuần hoàn (câu 39 và câu 44)
Đề thi tuyển sinh đại học, cao đẳng khối A năm 2008 (Mã đề 518)

-

1 câu về sắp xếp bán kính các nguyên tử (câu 5)

-

1 câu về xác định loại liên kết trong các chất (câu 10)

-

1 câu về xác định chiều chuyển dịch cân bằng hóa học (câu 15)

-

1 câu về xác định sản phẩm oxi hóa khử (câu 31)

-

1 câu xác định vai trò của chất trong phản ứng oxi hóa khử (câu 35)

-

1 câu xác định sự khử hay sự oxi hóa xảy ra ở điện cực (câu 39)

Đề thi tuyển sinh đại học, cao đẳng khối B năm 2008 (Mã đề 195)
-

4 câu về phản ứng oxi hóa khử (câu 1, câu 13, câu 19, câu 47)

-

1 câu về bảng tuần hoàn (câu 2)

-

1 câu về cân bằng hóa học (câu 23)

Đề thi tuyển sinh đại học, cao đẳng khối A năm 2009 (Mã đề 438)
- 2 câu về bảng tuần hoàn (câu 14, câu 20)
- 3 câu về phản ứng oxi hóa khử (câu 17, câu 23, câu 29)
- 1 câu về cân bằng hóa học (câu 42)
Đề thi tuyển sinh đại học, cao đẳng khối A năm 2010 (Mã đề 253)
- 3 câu về phản ứng oxi hóa khử (câu 2, câu 15, câu 49)
- 1 câu có về quy luật biến đổi trong bảng tuần hoàn (câu 6)
- 2 câu về cấu tạo nguyên tử (câu 32, câu 17)
- 1 câu về sự biến đổi bán kính nguyên tử và độ âm điện (câu 35)
-

2 câu về cân bằng hóa học (câu 16, câu 51)

Đề thi tuyển sinh đại học, cao đẳng khối B năm 2010 (Mã đề 174)
-

1 câu về liên kết hóa học (câu 11)

-

1 câu về cấu tạo nguyên tử (câu 12)

-

4 câu phản ứng oxi hóa khử (câu 19, câu 25, câu 51, câu 52)

- 1 câu xét sự ảnh hưởng của áp suất tới cân bằng hóa học (câu 34)
Khơng những thế việc giải các bài tập trong đề thi thường sử dụng
phương pháp bảo toàn electron để giải quyết nhanh các bài trắc nghiệm.
17


Như vậy, phần kiến thức cơ sở hóa học chung lớp 10 chiếm số lượng
bài tập khá lớn trong các kì thi học sinh giỏi và thi tuyển sinh đại học, cao
đẳng. Việc dạy tốt phần kiến thức này sẽ giúp học sinh đạt kết quả cao trong
các kì thi quan trọng.
1.5. Tình hình thực tế bồi dưỡng học sinh giỏi hoá học phần cơ sở hoá
học chung lớp 10
1.5.1. Những hạn chế của sách giáo khoa, sách tham khảo về phần kiến
thức cơ sở hóa chung lớp 10
Theo luận án của tiến sĩ Vũ Anh Tuấn thì chưa có tài liệu chính thức
nào dùng bồi dưỡng học sinh giỏi. Sách giáo khoa và sách tham khảo đã
cung cấp kiến thức cơ bản, nhưng cũng thiếu nhiều so với các lý thuyết chủ
đạo. Vì thế việc xem xét hiện tượng tự nhiên cũng chung chung, phiến diện.
Nhiều vấn đề giáo viên và học sinh phải chấp nhận, nhiều câu hỏi và bài
luyện tập phải mang tính chất giả định, thiếu thực tế. Ví dụ :

+ Cấu tạo của HNO3; H2SO4; H3PO4... viết theo kiểu liên kết đôi hay liên kết
cho nhận (giữa nguyên tử trung tâm và oxi), khi đó giải thích hóa trị của
ngun tử trung tâm như thế nào? ngun tử trung tâm có lai hóa khơng?
2+

9

+

10

+ Tại sao Cu : [Ar]3d (chưa bão hòa 3d) còn Cu : [Ar]3d
nhưng Cu
-

2+

(bão hòa 3d ),

lại bền hơn?

Về thực chất chương trình Hóa học THPT mang tính chất định lượng

trên cơ sở định tính. Vì vậy, các đề thi học sinh giỏi ở cấp tỉnh bắt buộc phải
đề cập đến những nội dung có những đặc điểm trên và việc tuyển chọn khó
có thể chính xác được.
-

Các sách tham khảo rất tràn lan, rất khó lựa chọn bộ sách mà hệ

thống bài tập có chất lượng cao. Cần phối hợp các sách, tuyển chọn kĩ lưỡng
để có hệ thống bài tập đa dạng về thể loại và có chiều sâu hợp lí về nội
dung .
1.5.2. Thực trạng dạy học phần cơ sở hóa học chung lớp 10
18

- Trong các kì thi có kiến thức cơ sở hóa học chung học sinh Kim Sơn
thường đạt điểm khơng cao: thi học sinh giỏi tỉnh (các trường này thường
không tham dự vịng 2 kì thi học sinh giỏi về phần cơ sở hóa học chung) đặc
biệt là kì thi tuyển sinh đại học, cao đẳng.
- Đa số giáo viên dạy phần kiến thức cơ sở hóa học chung 10 (phần kiến
thức khó, trừu tượng ) là giáo viên mới ra trường, chưa có kinh nghiệm dạy
học.
- Q trình đi dự giờ các giáo viên dạy hóa học 10 trong trường THPT Kim
Sơn B tơi thấy họ ít sử dụng bài tập hóa học khi dạy học phần cơ sở hóa học
chung, mà đa số là thuyết trình .
- Số giờ luyện tập ít, trong giờ giáo viên thường chỉ chữa được 4 hoặc 5 bài
tập trong sách giáo khoa và sách bài tập, hầu như không thể làm các bài nâng
cao.
- Giáo viên chưa tự xây dựng hệ thống bài tập cho mình mà thường ngẫu
hứng (chưa cân nhắc kĩ ) chọn bài trong sách tham khảo, trong nhóm Hóa
chưa thống nhất cùng nhau xây dựng hệ thống bài tập chất lượng cao mà
thường mỗi người một hệ thống bài tập riêng.
- Số lượng giáo viên có trình độ trên chuẩn (thạc sĩ) dùng bồi dưỡng học
sinh giỏi rất ít (thậm chí khơng có), đa số là trình độ cử nhân và là giáo viên
lâu năm (khi tri thức họ học đã lâu và trở nên lạc hậu). Cả tỉnh Ninh Bình số
giáo viên trực tiếp bồi dưỡng học sinh giỏi hóa có trình độ thạc sĩ dưới 8
trong tổng số trên 200 giáo viên hóa.
- Một số khó khăn của giáo viên khi dạy học sinh giỏi phần cơ sở hóa học
chung:
+ Khi bồi dưỡng học sinh giỏi giáo viên gặp khó khăn khi khơng xác định
được độ rộng và chiều sâu hợp lí về nội dung phần kiến thức cơ sở hóa học
chung cần dạy cho học sinh trong các kì thi học sinh giỏi.
+ Tài liệu tham khảo cần thiết rất ít
+ Các đề thi quốc gia gần đây không biết đáp án

19


+ Một số tài liệu tham khảo không thống nhất nhau về đáp án
+ Chế độ cho giáo viên bồi dưỡng học sinh giỏi quá thấp
Kết luận của chương 1
Trong chương này chúng tơi đã trình bày:
- Một số vấn đề lý luận về học sinh giỏi: vị trí cơng tác bồi dưỡng học sinh
giỏi, năng khiếu hóa học, những phẩm chất và năng lực cần có của học sinh
giỏi mơn hóa học, dấu hiệu nhận biết học sinh giỏi.
- Lý luận về bài tập hóa học: khái niệm, phân loại, tác dụng của bài tập hóa
học, q trình giải bài tập hóa học và việc nắm vững kiến thức.
- Tình hình thực tế của việc dạy học phần kiến thức cơ sở hóa học chung 10
khơng có hiệu quả cao trong khi đề thi học sinh giỏi và đề thi tuyển sinh đại
học dành phần không nhỏ cho vấn đề này vì nó là cơ sở để học tốt hóa học.
Tất cả những vấn đề trên đặt ra yêu cầu cấp bách cần phải có biện pháp nâng
cao chất lượng dạy học phần cơ sở hóa học chung lớp 10. Việc xây dựng hệ
thống bài tập tốt sẽ giải quyết được bài toán trên .

20


CHƯƠNG II: TUYỂN CHỌN, XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ
THỐNG BÀI TẬP DÙNG BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI PHẦN
KIẾN THỨC CƠ SỞ HÓA HỌC CHUNG LỚP 10 TRƯỜNG THPT
2.1. Cấu trúc và đặc điểm chương trình cơ sở hóa học chung lớp 10
THPT dùng bồi dưỡng học sinh giỏi
2.1.1. Cấu trúc chương trình cơ sở hóa học chung dùng bồi dưỡng học
sinh giỏi kì thi học sinh giỏi cấp tỉnh, thi tuyển sinh đại học, cao đẳng
2.1.1.1. Cấu tạo nguyên tử

- Cấu tạo nguyên tử:
+ Nguyên tử trung hòa về điện nên số proton bằng số electron.
+ Khối lượng của nguyên tử tập trung hầu hết ở hạt nhân. Vì vậy số khối A
xấp xỉ bằng nguyên tử khối.
+ Kích thước hạt nhân quá nhỏ bé so với khoảng không gian mà electron
chuyển động. Nguyên tử có cấu tạo rỗng.
- Cấu hình electron:
+ Các nguyên lý và quy tắc phân bố electron trong nguyên tử
+ Cấu hình electron theo: lớp, phân lớp, obitan
+ Cấu hình electron rút gọn, cấu hình electron ở trạng thái kích thích
+ Electron hóa trị, electron độc thân
+ Cấu hình electron bền: cấu hình electron bão hòa, bán bão hòa lớp hoặc
phân lớp electron.
+ Hiện tượng bão hịa, bán bão hịa vội cấu hình electron của một số nguyên
tố Cu, Cr
- Phản ứng hạt nhân: sự bảo tồn số khối và điện tích
- Các khái niệm: Đồng vị, ngun tố hóa học
2.1.1.2. Bảng tuần hồn các ngun tố hóa học và định luật tuần hồn
- Ngun tắc sắp xếp các nguyên tố trong bảng tuần hoàn

21


- Sự biến đổi tuần hồn cấu hình electron lớp ngồi cùng của các ngun tố
nhóm A khi điện tích hạt nhân tăng dần là nguyên nhân của sự biến đổi tuần
hồn tính chất của các ngun tố.
-

Sự biến đổi một số đại lượng vật lý của các nguyên tố hóa học.
+ Bán kính ngun tử:

Bán kính ngun tử hay ion tỉ lệ thuận với số lớp electron và tỉ lệ

nghịch với điện tích hạt nhân. Bán kính ion dương bao giờ cũng nhỏ hơn bán
kính của nguyên tử tương ứng. Bán kính của ion âm bao giờ cũng lớn hơn
bán kính của nguyên tử tương ứng. Trong một dãy ion đẳng electron (có
cùng số electron), bán kính ion giảm khi số hiệu nguyên tử tăng.
+ Năng lượng ion hóa
+ Độ âm điện
-

Các tính chất biến đổi tuần hồn

+ Sự biến đổi tuần hồn hóa trị cao nhất với oxi và hóa trị với hidro
+ Tính kim loại, tính phi kim của các nguyên tố
+ Tính axit, tính bazơ của các oxit và hidroxit
2.1.1.3. Liên kết hóa học
-

Quy tắc bát tử (lưu ý thường chỉ áp dụng cho nguyên tố chu kì 2)

- Các loại liên kết hóa học: Liên kết cộng hóa trị (trường hợp đặc biệt là liên
kết cho nhận), liên kết ion, liên kết kim loại
-

Giải thích dạng hình học phân tử:

+ Các obitan xen phủ nhau lớn nhất để tăng mật độ điện tích âm giữa hai hạt
nhân hình thành liên kết hóa học
+ Có hai kiểu xen phủ của obitan hình thành liên kết: Xen phủ trục tạo liên
kết σ bền vững, xen phủ bên tạo liên kết Л(pi) kém bền

2

3

+ Sự lai hóa các obitan: Các kiểu lai hóa có sp, sp , sp ...
- Thuyết cấu tạo hợp chất hữu cơ: Đồng đẳng, đồng phân, sự ảnh hưởng qua
lại giữa các nguyên tử trong phân tử

22


- Lực liên kết liên phân tử: Để giải thích trạng thái tồn tại của chất (rắn, lỏng
, khí), hoặc so sánh nhiệt độ nóng chảy, nhiệt độ sơi của các chất thì phải so
sánh lực liên kết liên phân tử giữa chúng:
+ Liên kết Van der Waals: phụ thuộc vào khối lượng phân tử, độ phân cực và
độ phân cực hóa của phân tử
+ Liên kết hiđro: liên kết hiđro liên phân tử, liên kết hiđro nội phân tử.
Những hợp chất có liên kết hiđro thường dễ tan trong nước, có nhiệt độ nóng
chảy và nhiệt độ sơi cao như alcol, axit cacboxylic…
-

Các loại mạng tinh thể: Tinh thể phân tử, tinh thể nguyên tử, tinh thể ion

-

Các khái niệm:

+ Hóa trị: Hóa trị một nguyên tố bằng số electron độc thân có thể có của
nguyên tố đó (theo thuyết liên kết hóa trị VB)
+ Cơng thức electron, cơng thức cấu tạo

+ Độ bội liên kết
+ Độ dài liên kết: Độ dài liên kết càng ngắn nếu bán kính nguyên tử càng
ngắn và độ bội liên kết càng lớn
+ Độ phân cực của liên kết: Liên kết cộng hóa trị khơng phân cực có độ
phân cực yếu hơn liên kết cộng hóa trị phân cực, liên kết ion có độ phân cực
lớn nhất.
+ Hiệu độ âm điện(∆χ )của hai nguyên tử càng lớn thì liên kết càng phân
cực mạnh: ∆χ 1,7 là liên kết ion, ∆χ <1,7 là liên kết cộng hóa trị
+ Năng lượng liên kết
+ Phân tử phân cực và phân tử không phân cực
Phân tử không phân cực là phân tử trong đó điện tích dương của các
hạt nhân và điện tích âm của các hạt electron được phân bố hoàn toàn đối
xứng, nên trọng tâm điện tích dương của các hạt nhân và trọng tâm điện tích
âm của các electron trùng nhau. Đó là các phân tử hai nguyên tử giống nhau
như N2, H2, Cl2. Các phân tử có cấu hình hình học hồn tồn đối xứng như
các phân tử dạng thẳng BeF2, CO2, phân tử tứ diện đều với 4 nguyên tử
23


giống nhau: CH4, CCl4, phân tử ba góc phẳng với 3 nguyên tử giông nhau
như BF3, SO3 ...
Phân tử phân cực là phân tử trong đó điện tích dương của các hạt nhân
và điện tích âm của các hạt electron được phân bố khơng đối xứng, nên trọng
tâm điện tích dương của các hạt nhân và trọng tâm điện tích âm của các
electron không trùng nhau. Các phân tử này có cấu hình hình học khơng đối
xứng như HCl, H2O, NH3, SO2...
2.1.1.4. Phản ứng oxi hoá khử
- Các khái niệm: số oxi hóa, chất oxi hố, chất khử, sự oxi hoá, sự khử, phản
ứng oxi hoá khử
-

Phân loại phản ứng oxi hóa-khử:

+ Phản ứng oxi hóa khử đơn giản: Chỉ có một chất khử và một chất oxi hóa
+ Phản ứng oxi hóa khử phức tạp: Có nhiều chất oxi hóa và nhiều chất khử
+ Phản ứng tự oxi hóa-khử: Một nguyên tố tự tăng và giảm số oxi hóa
+ Phản ứng oxi hóa khử nội phân tử: Chất oxi hóa và chất khử ở cùng phân
tử
- Cân bằng phản ứng oxi hoá khử:
+ Phương pháp thăng bằng electron
+ Phương pháp ion - electron
-

Xác định vai trò các chất trong phản ứng oxi hóa khử

-

Xét chiều phản ứng oxi hố khử:

Phản ứng oxi hóa khử xảy ra theo chiều chất oxi hóa mạnh hơn tác dụng với
chất khử mạnh hơn để tạo ra chất oxi hóa yếu hơn và chất khử yếu hơn
-

Dãy điện hóa của kim loại

-

Xác định sản phẩm phản ứng oxi hóa khử

-

Giải bài tốn bằng phương pháp bảo toàn electron

2.1.1.5. Tốc độ phản ứng và cân bằng hố học
- Phân loại phản ứng hóa học: dựa vào năng lượng liên kết, tính hiệu ứng
nhiệt của phản ứng để xét phản ứng là tỏa nhiệt hay thu nhiệt
24