Khai thác thủy sản xa bờ dưới ảnh hưởng của Covid-19: Nghiên cứu tại xã Hoằng Trường, huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa

Vietnam J. Agri. Sci. 2021, Vol. 19, No. 10: 1373-1382

Tạp chí Khoa học Nơng nghiệp Việt Nam 2021, 19(10): 1373-1382
www.vnua.edu.vn

KHAI THÁC THỦY SẢN XA BỜ DƯỚI ẢNH HƯỞNG CỦA COVID-19:
NGHIÊN CỨU TẠI XÃ HOẰNG TRƯỜNG, HUYỆN HOẰNG HÓA, TỈNH THANH HĨA
Nguyễn Thị Hải Ninh
Khoa Kinh tế và Phát triển nơng thôn, Học viện Nông nghiệp Việt Nam
Tác giả liên hệ:
Ngày chấp nhận đăng: 12.07.2021

Ngày nhận bài: 05.05.2021
TÓM TẮT

Nghiên cứu này được thực hiện với mục tiêu phân tích thực trạng hoạt động khai thác thủy sản xa bờ của hộ
ngư dân xã Hoằng Trường trong bối cảnh đại dịch Covid-19. Số liệu nghiên cứu thu thập từ 40 hộ khai thác thủy sản
xa bờ và 20 hộ khai thác gần bờ cho thấy 87,5% số hộ giảm số chuyến đánh bắt và lượng hộ bán thủy sản cho
thương lái giảm xuống 50% so với hơn 90% trước đại dịch, khơng hộ xa bờ nào có thể bán thủy sản để xuất khẩu
trong đại dịch. Những điều này xảy ra bởi các lệnh giãn cách của Chính phủ và gián đoạn chuỗi cung ứng thủy sản
trong nước và toàn cầu. Trong khi phần lớn ngư dân điều tra (75%) cố gắng khơng giảm sản lượng đánh bắt, thì giá
thủy sản lại giảm hơn 20%. Đây là nguyên nhân khiến thu nhập của ngư dân bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Có 40%
ngư dân đang ứng phó bằng cách tiếp tục đánh bắt xa bờ, 60% kết hợp đánh bắt gần bờ. Điều này nhấn mạnh khai
thác thủy sản là sinh kế quan trọng và khó thay thế ngay cả khi đại dịch đang xảy ra. Khuyến khích ngư dân kết hợp
khai thác thủy sản với các hoạt động sản xuất khác, tổ chức cho họ liên kết trong khai thác thủy sản là điều chính
quyền địa phương cần quan tâm.
Từ khóa: Khai thác, thủy sản xa bờ, hộ ngư dân, Covid-19.

Offshore Fisheries under Covid-19 Pandemic: A Case Study in Hoang Truong Commune,
Hoang Hoa District, Thanh Hoa Province
ABSTRACT

This study attempted to analyze offshore fishing activities of the households in Hoang Truong commune, Thanh
Hoa province in the context of Covid-19 pandemic. A household survey was conducted with 40 offshore fishing
households and 20 inshore fishing households. The results showed that 87.5% of households reduced the number of
fishing trips, the percentage of households selling aquatic products to traders was down to 50% as compared to more
than 90% before the pandemic and no offshore households could supply seafood for export during the pandemic.
The causes of these impacts came from social distancing (or lockdown) and disruptions of the seafood supply chain
domestically as well as globally. While the majority of surveyed fishermen (75%) tried not to reduce the average
catch per trip, the price of seafood has decreased by more than 20%. This was the main reason why fishermen's
income has been seriously affected. 40% of fishermen were responding by continuing off-shore fishing, 60%
combining with near-shore fishing. This indicates that fishery capture is an important livelihood activity and difficult to
replace even during the pandemic. Encouraging fishermen to have a reasonable combination with other economic
activities, together with their organizations to link in fishing and consumption of seafood should be paid attention by
local authorities.
Keywords: Offshore fishing, fishery households, Covid-19 pandemic.

1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Đäi dðch Covid-19 gây ânh hāĊng toàn diện,
sâu rûng đến nn kinh t cỵa tỗt cõ cỏc quức gia
trờn th gii. Vit Nam, mc dự Chớnh phỵ ó

rỗt nỳ lĆc kiểm soát dðch bệnh và đät đāČc mût
sø thành cửng bc ổu, nhng khửng th phỵ
nhờn Covid-19 ó tỏc đûng khơng nhó tĉi sĆ
phát triển kinh tế - xã hỷi, gồy giỏn oọn chuỳi
cung ng sõn xuỗt v lu thửng hng hũa cỵa

1373


Khai thác thủy sản xa bờ dưới ảnh hưởng của Covid-19: Nghiên cứu tại xã Hoằng Trường, huyện Hoằng Hóa,

tỉnh Thanh Húa

tỗt cõ cỏc ngnh t cụng nghip, nụng nghip
n thāćng mäi dðch vĀ. Khu vĆc công nghiệp xây dĆng v khu vc dch v chu nhiu tỏc
ỷng nhỗt t dðch Covid-19 vĉi tỵ lệ doanh
nghiệp bð tác đûng lỉn lāČt là 86,1% và 85,9%;
trong khi khu vĆc nông, lâm, thỵy sõn chu õnh
hng ớt hn vi 78,7% (Bọch Hững Việt, 2020).
Tuy không phâi là ngành chðu tác đûng lĉn nhỗt
t Covid-19 song s t gộy cỵa chuỳi lu thửng
hng húa do khụng th xuỗt khốu cng nh sc
mua kộm t dch v, tiờu dỹng ó khin sõn
xuỗt nụng nghip nịi chung và ngāĈi nơng dân
nói riêng Ċ các nāĉc đang phát triển trong đò cò
Việt Nam gặp nhiều khò khën (Endashaw & cs.,
2020; Ducan & cs., 2021).
Trong các nhóm ngnh cỵa sõn xuỗt nụng
nghip, thỵy sõn ũng gũp gổn 30% GPD ngnh
nụng nghip nởm 2019. Giỏ tr cỵa ngnh thỵy
sõn ọt c chỵ yu t hoọt ỷng xuỗt khốu
nhng sõn phốm th mọnh cỵa Vit Nam, tuy
nhiờn 7 thỏng ổu nởm 2020, kim ngọch xuỗt
khốu thỵy sõn giõm ti 6% do các thð trāĈng lĉn
nhā Mỹ, EU, Nhêt Bân v Trung Quức b tỏc
ỷng ln cỵa ọi dch Covid-19 (Chí Thiện,
2020). Mặc dù chỵ địng gịp 25% vào giá tr cỵa
ngnh thỵy sõn nhng khai thỏc thỵy sõn xa b
l sinh k cỵa hng triu hỷ ng dồn ven bin
cng nh ũng vai trủ quan trừng trong bõo v
chỵ quyền biển đâo qùc gia (Hồng H÷ng Hiệp

& cs., 2020). Đã cị nhiều nghiên cău Ċ Đưng
Nam Á, Indonesia, Nam Phi, Ghana... cho thỗy
ọi dch Covid-19 khin cho sõn lng khai thỏc
thỵy sõn xa b cỵa ng dồn st giõm; nhu cổu
tiờu dựng v xuỗt khốu giõm lm giõm giỏ bỏn,
dộn ti giõm thu nhờp cỵa phổn ln cỏc hỷ ng
dõn sứng ph thuỷc vo khai thỏc thỵy sõn xa
b (Stuart & cs., 2020; Steenbergen, 2020;
Neaz, 2021).
Thanh Hóa là tỵnh ven biển Bíc Trung Bû
cị 120km đāĈng bĈ biển vĉi diện tích vùng biển
rûng, đða hình thn lČi vĉi nhiều câng cá, bến
cá, åu trý bão. Trong các đða phāćng ven bin
cỵa tợnh, xó Hoỡng Trng huyn Hoỡng Húa l
a phng cũ truyn thứng v kinh nghim
khai thỏc thỵy sõn, đặc biệt là khai thác xa bĈ
(CĀc Thøng kê Thanh Hóa, 2019). Tuy nhiên,
đäi dðch Covid-19 đã mang đến nhąng cân trĊ
nhā hän chế thĈi gian khai thác, giâm nhu cổu

1374

tiờu th cng nh giỏ thỵy sõn. iu ny khin
cho thu nhờp v cuỷc sứng cỵa ng dồn xó
Hoỡng Trng gặp nhiều khị khën. Trāĉc thĆc
tế này, phân tích hột ỷng khai thỏc thỵy sõn
xa b cỵa cỏc hỷ ng dån xã Hoìng TrāĈng
trong bøi cânh đäi dðch Covid-19 là cổn thit
xuỗt nhng giõi phỏp ng phú kp thĈi, giúp
câi thiện hoät đûng khai thác và hän chế õnh

hng tiờu cc n i sứng cỵa ng dồn trong
v sau đäi dðch.

2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Địa điểm nghiên cứu
Tỵnh Thanh Hóa có 27 huyện, thð xã trong đị
7 huyện ven biển là Tïnh Gia, Nga Sćn, Hêu Lûc,
Hoìng Hóa, Sỉm Sćn, Nghi Sćn và Qng
Xāćng. Tồn tỵnh có gổn 8.000 tu thuyn ỷng
c khai thỏc thỵy sõn vi tựng cụng suỗt hn 400
nghỡn CV. Tu xa b (t 90 CV trĊ lên) têp trung
nhiều Ċ các huyện Quâng Xāćng (1.435 tàu),
Hng Hịa (1269 tàu) và Tïnh Gia (2.302 tàu)
(CĀc Thøng kê Thanh Hịa, 2019). Trong đị
Hng Hóa là huyn trừng im nụng - ng
nghip cỵa tợnh, cú nguữn nhân lĆc biển d÷i dào,
nìm gỉn thành phø Thanh Hóa nờn khai thỏc
thỵy sõn phỏt trin mọnh mở. Nghiờn cu chõn
xã ven biển Hng TrāĈng, huyện Hng Hịa để
thu thêp thơng tin và nhąng câu chuyện điển
hình về các hû ng dồn khai thỏc thỵy sõn xa b.
2.2. Thu thp và phân tích thơng tin
Sø liệu thøng kê về hột ỷng khai thỏc
thỵy sõn xa b trờn a bn xó Hoỡng Trng
c thu thờp da trờn cỏc bỏo cỏo cỵa huyn
Hoỡng Húa v cỵa y ban nhõn dõn xó Hoỡng
Trng trong các nëm 2019 và 2020. Bên cänh
đị, thưng tin s cỗp v khai thỏc thỵy sõn xa b
cỵa cỏc hỷ ng dồn cng nh hoọt ỷng cỵa cỏc
tỏc nhõn trong chuỳi khai thỏc thỵy sõn

(thng lỏi, hỷ ch bin thỵy sõn, hỷ cung cỗp
cỏc dch v hờu cổn ngh cỏ) c thu thờp cuứi
nởm 2020 thửng qua phúng vỗn bỡng bõng húi
vi chỵ hỷ khai thỏc v phúng vỗn sâu các tác
nhân cịn läi. Để làm nùi bêt hột ỷng khai
thỏc thỵy sõn xa b di õnh hng cỵa
Covid-19, 40 hû khai thác xa bĈ (sau đåy gõi là
hû khai thác xa bĈ) và 20 hû khai thác gæn bĈ


Nguyễn Thị Hải Ninh

(sau đåy gõi là hû khai thác gỉn bĈ) đã đāČc lĆa
chõn để làm nùi rơ hćn nhng õnh hng cỵa
ọi dch Covid-19 n hoọt ỷng khai thỏc thỵy
sõn xa b. Thụng tin cỵa cỏc hỷ c thu thờp
thụng qua phúng vỗn trc tip chỵ tu (ững
thi l chỵ hỷ) vi cỏc nỷi dung liờn quan n sø
lāČng tàu thuyền và trang thiết bð khai thác xa
bĈ, sø lāČng lao đûng và thĈi gian khai thác múi
chuyến, sân lāČng và giá bán, thð trāĈng tiêu
thĀ và các hỡnh thc tiờu th thỵy sõn... Cỏc
cuỷc phúng vỗn trong nghiên cău đāČc tiến
hành vào cùi nëm 2020 khi tình hỡnh dch
bnh Covid-19 cú dỗu hiu lớng xuứng cỏc đða
phāćng trên câ nāĉc, tuy nhiên do khuyến cáo
phòng tránh dch bnh cỵa Chớnh phỵ, tỏc giõ
ó la chừn dung lāČng méu nêu trên để có thể
đâm bâo ý nghïa cỵa phõn tớch so sỏnh v cỏc
kim nh thứng kờ cæn thiết. Bên cänh các hû

ngā dån, cán bû phĀ trỏch lùnh vc thỵy sõn cỵa
a phng v 01 thng lỏi buửn bỏn thỵy sõn,
01 hỷ ch bin v 01 hỷ cung cỗp dch v hờu
cổn ngh cỏ cng c la chừn phúng vỗn
sõu v cỏc hoọt ỷng buụn bỏn, ch bin thỵy
sõn, hoọt ỷng dch v hờu cổn nghề cá cÿng
nhā nhąng khò khën thách thăc mà các đøi
tāČng này phâi đøi mặt trong thĈi gian dðch
bệnh Covid-19.
Sø liu s cỗp c x lý v phõn tớch da
trờn các phāćng pháp thøng kê mơ tâ và so
sánh. Ngồi ra, nghiên cău sĄ dĀng kiểm đðnh
T-test để kiểm đðnh sĆ khác biệt mût cách có ý
nghïa thøng kê giąa cỏc giỏ tr trung bỡnh cỵa 2
nhúm hỷ k trờn. Bên cänh T-test, kiểm đðnh
phi tham sø Mann Whitney U-test cÿng đāČc
dùng trong nghiên cău để so sánh mût sø chỵ
tiêu phi tham sø giąa 2 nhóm hû.

3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
3.1. Khái quát về khai thác thủy sản xa bờ
tại xã Hoằng Trường
3.1.1. Quy mô tàu thuyền và sản lượng khai
thác của xã Hoằng Trường
Trên phāćng diện quy mơ xã, Hng
TrāĈng là mût trong các đða phāćng cị lc lng
phng tin khai thỏc thỵy sõn v lao ỷng
kinh t bin hựng hờu cỵa huyn Hoỡng Húa

núi riờng v cỵa tợnh Thanh Húa núi chung

(UBND xó Hoỡng Trng, 2020). Trong giai
oọn 2017-2020 sứ lng tu khai thỏc cỵa xó
tởng, giâm khưng đ÷ng đều, nëm 2019 sø lāČng
tàu giâm so vi 2018 nhng tựng cụng suỗt khai
thỏc tởng do sứ lng tu cụng suỗt ln (trờn
400 mó lc) chim gổn 55%. Sứ lng tu cụng
suỗt ln ngy mỷt tởng lờn do nguữn li thỵy
sõn ven b sau nhiu nởm khai thác đã sĀt
giâm nghiêm trõng, các hû ngā dân phâi chuyn
hng ổu t tu thuyn cụng suỗt ln khai
thỏc thỵy sõn xa b. Mc dự vờy, õnh hng cỵa
ọi dch Covid-19 ó khin sứ lng tu cụng
suỗt ln thng xun ra khći trong nëm 2020
chỵ chiếm 51% so vĉi nëm 2019 (Bâng 1). Điều
này là nguyên nhân trĆc tiếp dén tĉi sĆ sĀt
giâm về sân lāČng cÿng nhā nëng suỗt khai
thỏc. Sứ liu thứng kờ t UBND xó Hoỡng
Trng cho thỗy tựng sõn lng thỵy sõn khai
thỏc c cỵa cỏc hỷ ng dồn trong xó nởm
2020 (chỵ yu l khai thỏc xa b) l hn 15
nghỡn tỗn, bỡng xỗp xợ 70% sõn lng cỵa nởm
2019. Bờn cọnh cỏc lý do liên quan đến dðch
bệnh thì sĆ khơng thn lČi cỵa thi tit trong
nởm 2020 cng c lónh ọo a phāćng nhên
đðnh là mût nguyên nhân khiến sân lāČng khai
thác thỵy sõn st giõm.
ổu nởm 2019, thi tit bin thuờn lČi và
nhiều hû ngā dån vay vøn đòng tàu thuyền cụng
suỗt ln nờn sõn lng khai thỏc thỵy sõn xa b
nởm 2019 cỵa xó tởng cao hn so vi cỏc nëm

2018, 2017. Cùi nëm 2019 hột đûng khai thác
bít đỉu gp nhiu khũ khởn do thi tit thỗt
thng. ổu nởm 2020, dðch bệnh Covid-19
diễn biến phăc täp, mût thĈi gian ng dồn
khụng th ra khi do lnh gión cỏch cỵa Chớnh
phỵ lm sõn lng khai thỏc giõm sỳt nhiu.
Bờn cọnh đị, giá nhiên liệu cÿng nhā các đỉu
vào khác tëng lờn trong khi giỏ bỏn thỵy sõn
bỗp bờnh do nhu cæu tiêu thĀ giâm câ Ċ thð
trāĈng trong nāĉc cÿng nh xuỗt khốu khin
ng dồn phõi giõm tổn suỗt ra khi. Mc dự cỏc
cỗp chớnh quyn a phng cũ tỡm nhiều giâi
pháp hú trČ và giýp đċ nhąng trĊ ngäi núi trờn
nhng sõn lng ỏnh bớt vộn thỗp hn nởm
2019 v cõ nhng nởm trc (Phúng vỗn sõu
ụng Trổn Vởn Khõi, cỏn bỷ ph trỏch thỵy sõn
xó Hoỡng Trng). 2020).

1375


Khai thác thủy sản xa bờ dưới ảnh hưởng của Covid-19: Nghiên cứu tại xã Hoằng Trường, huyện Hoằng Hóa,
tỉnh Thanh Hóa

Bảng 1. Quy mơ tàu thuyền và sản lượng khai thác thủy sản
xã Hoằng Trường qua các năm
Chỉ tiêu

ĐVT

2017

2018

2019

2020

Số tàu khai thác

Tàu

994

1102

988

691

Số tàu công suất lớn

Tàu

320

412

542

277

Sản lượng khai thác

Tấn

15.919

19.898

21.889

15.113

Nguồn: UBND xã Hoằng Trường (2020).

Tàu dịch vụ
cung cấp
nhiên liệu, đá
lạnh (45 tàu)

Đại lý
buôn bán sản
xa bờ
tươi sống
(40 đại lý)

Hộ ngư dân
khai thác
thủy sản

xa bờ
(542 hộ với
trên 2.000
lao động
tham gia)

Cung cấp
ngư cụ và
sửa chữa tàu
(18 cơ sở)

Cơ sở
chế biến
thủy sản xa bờ
(64 cơ sở)

Covid-19

Hình 1. Chuỗi khai thác thủy sản xa bờ xã Hoằng Trường
Bảng 2. Thông tin cơ bản về khai thác thủy sản tại các hộ điều tra năm 2020
Chỉ tiêu

ĐVT

Khai thác xa bờ (n = 40)

Khai thác gần bờ (n = 20)

T-test

Số chuyến khai thác

Chuyến/năm

16

28

4,37*

Số ngày khai thác

Ngày/chuyến

14

5

2,12**

Thời gian ra tới ngư trường

Giờ

17

7,5

1,58

Phạm vi hoạt động

Hải lý

60

15

3,75***

Sản lượng khai thác

Tấn/chuyến

4,3

2,1

2,83*

Lao động tham gia khai thác

Người/chuyến

12

7

1,01

Chú thích: * mức ý nghĩa 10%; ** mức ý nghĩa 5%; *** mức ý nghĩa 1%.

3.1.2. Tác nhân tham gia trong chuỗi khai
thác thủy sản xa bờ tại xã Hoằng Trường
Vĉi vai trò l th mọnh kinh t cỵa xó
Hoỡng Trng, khai thỏc thỵy sõn xa b khụng
chợ tọo vic lm v thu nhờp cho hỷ ng dồn m
cũn l sinh k cỵa nhiều tác nhân khác tham gia
trong chuúi khai thác bao gữm: ỷi tu cung cỗp
nhiờn liu, ỏ v cỏc ổu vào khác cho mût
chuyến đánh bít; các cć sĊ cung cỗp ng li c,
ũng v sa cha tu; cỏc ọi lý, ngi bỏn lờ
thỵy sõn ti sứng; cỏc c s ch bin thỵy sõn

1376

(phi khử, muứi, lm mớm...). phỏt huy hiu
quõ, nõng cao giỏ tr gia tởng cỵa hoọt ỷng
khai thỏc thỵy sõn, dch v hờu cổn ngh cỏ đã
tĂng bāĉc phát triển. Tính đến thĈi điểm điều
tra nëm 2020, ton xó Hoỡng Trng cú 45 tu
cung cỗp dch vĀ nhiên liệu, đá länh và các đæu
vào khác trên biển cho các tàu đánh bít xa bĈ;
18 cć sĊ đòng tàu, sĄa tàu và cung ăng ngā lāĉi
cĀ cho ng dồn; 40 ọi lý ln buụn bỏn v xuỗt
khốu thỵy sõn ti sứng (khửng tớnh n ngi
bỏn lờ thỵy sân trên các chČ xung quanh xã); và
64 cć sĊ chế biến (Hình 1).

Nguyễn Thị Hải Ninh

Hiện nay ngoài việc täo điều kiện cho ng
dõn vay vứn ũng tu cửng suỗt ln vāćn
khći bám biển, xã Hng TrāĈng cịn khuyến
khích thành lêp các tù đồn kết trên biển nhìm
giúp các hû ngā dồn liờn kt, tỡm th trng tiờu
th thỵy sõn sau khai thác. Bên cänh đị, chýng
tơi thĆc hiện kiểm sốt cht chở cỏc dch v
phc v khai thỏc thỵy sõn bao g÷m: cung ăng
nhiên liệu theo đýng giá Nhà nāĉc quy nh tọi
ỗt lin; cung cỗp nc ngừt min phớ; sĄa chąa
tàu thuyền miễn phí tiền cơng; bø trí nći nghỵ
ngći cho tàu thuyền vào tránh bão, chëm sịc y
tế; cung ng lng thc, thc phốm bỡng giỏ
mua tọi ỗt liền. Nhąng dðch vĀ này đāČc đâm
bâo thĆc hiện tøt thì mĉi giúp cho các hû ngā
dån yên tåm hćn trong nhng chuyn i xa b
(Phúng vỗn sõu ụng Lờ Phọm Thõo, phú chỵ tch
UBND xó Hoỡng Trng, 2020).
3.2. Khai thác thủy sản xa bờ của các hộ
ngư dân xã Hoằng Trường dưới ảnh hưởng
của Covid-19
3.2.1. Thông tin chung về cỏc h iu tra
Chỵ tu khai thỏc thỵy sõn xa bĈ cÿng nhā
gỉn bĈ đều đāČc hói về các thơng tin liên quan
đến mût chuyến đi biển bao g÷m sø ngày đánh
bít/chuyến, thĈi gian di chuyển ra ngā trāĈng,
sân lāČng đánh bít và sø lao đûng tham gia
khai thác... So sỏnh gia 2 nhúm hỷ ng dồn

cho thỗy, sứ chuyn khai thỏc xa b trung bỡnh
mỳi nởm thỗp hn hợn sø chuyến khai thác gæn
bĈ nhāng ngāČc läi, sø ngày khai thỏc trong mỷt
chuyn xa b thỡ gổn gỗp 3 so vi sứ ngy khai
thỏc cỵa mỷt chuyn gổn b (kiểm đðnh T-test
cò ý nghïa thøng kê tāćng ăng Ċ mc 10% v
5%) (Bõng 2). Cỏc chỵ tu khi c húi u cho
rỡng khai thỏc thỵy sõn xa b Hoìng TrāĈng
thāĈng đāČc thĆc hiện Ċ ngā trāĈng lĉn hćn 60
hâi lý, vì vêy thĈi gian tàu di chuyển đến ngā
trāĈng tāćng đøi dài, kèm theo sø ngày dài trên
biển nên sø chuyến khai thác đāČc ít hćn, song
lāČng nhiên liệu tiêu tøn nhiều hćn và chiếm chi
phí khá lĉn. Bờn cọnh ũ, mỳi tu khai thỏc
thỵy sõn xa b cỉn sø lāČng lao đûng trung bình
là 12 ngāĈi (trong khi tàu gỉn bĈ chỵ cỉn 7
ngāĈi) nên chi phí về nhån cöng cao hćn. Vĉi
nhąng lý do này, tàu xa b cú th khai thỏc sõn
lng thỵy sõn nhiu hn nhng cng phõi ứi

mt vi nhiu rỵi ro hn v chi phớ, v thu nhờp
cỵa chỵ tu nu cú nhąng biến cø khơng mong
mùn về thĈi tiết và dðch bệnh.
3.2.2. Khai thác thủy sản xa bờ dưới ảnh
hưởng của Covid-19
- Hoọt ỷng khai thỏc thỵy sõn di õnh
hng cỵa Covid-19.
Sø liệu trong nghiên cău đāČc thu thêp
tháng 11/2020 khi đäi dðch Covid Ċ Việt Nam
trong cüng nëm đã cć bân đāČc kiểm sốt nhāng

ngā dån đã trâi qua gỉn 1 nởm chu tỏc ỷng cỵa
dch bnh. hiu rụ tác đûng này, tác giâ đã đề
nghð các hû ngā dån tĆ đánh giá sĆ thay đùi
trong hoät đûng khai thỏc thỵy sõn cỵa hừ da
trờn 3 mc ỷ tởng lên, khöng đùi, giâm đi. Kết
quâ là 87,5% hû khai thác xa bĈ trâ lĈi sø chuyến
đánh bít giâm đi trong khi 60% hû khai thác gæn
bĈ gią nguyên sø chuyến đánh bít/nëm (Bâng 3).
Mặc dù 75% hû cho rìng sân lāČng khai thác xa
bĈ khưng đùi nhāng phỉn lĉn läi cho rìng chi phí
cho múi chuyến đi biển tëng (do giá nhiên liệu,
giá dðch vĀ hêu cỉn tëng vì khan hiếm tàu dðch
vĀ), kèm theo đò là sĆ sĀt giâm trong giá bán
khiến cho thu nhêp cho múi chuyến đi biển trong
thĈi dðch bệnh cÿng giâm sút nghiêm trõng. Mỷt
sứ chỵ tu c phúng vỗn nhờn nh rỡng giỏ
thu mua thỵy sõn cỵa thng lỏi giõm t 20%
n 25% so vĉi thĈi điểm trāĉc dðch bệnh song
song vĉi sân lāČng khai thác giâm tĂ 10% đến
15% là hai lý do khin thu nhờp cỵa hừ b giõm.
Nhờn nh ny phù hČp vĉi mût sø kết quâ
nghiên cău cho rìng sõn lng khai thỏc thỵy
sõn cỏc nc ửng Nam Á đang giâm sút do
quy đðnh giãn cách xã hûi cỵa cỏc Chớnh phỵ ó
ngởn cõn ng dồn ra khi (Pattaratjit & cs.,
2020; Neaz, 2021; Jagannath, 2021).
- Hoät đûng tiêu th thỵy sõn v hờu cổn
ngh cỏ di õnh hng cỵa Covid-19
Nu nh ọi dch Covid-19 lm giõm sứ
lng tu thuyn ra khi cng nh sõn lng

khai thỏc thỵy sõn cỵa cỏc hỷ ng dồn thỡ cỏc
tỏc nhõn trong chuỳi khai thác nhā ngāĈi bán
buön, ngāĈi bán lê, cć sĊ chế biến và dðch nghề
cá cÿng chðu tác đûng không nhú. Phõn tớch chi
tit v õnh hng cỵa Covid-19 ti tng tỏc
nhõn trong chuỳi khai thỏc thỵy sõn sở c
trỡnh bày Ċ nûi dung tiếp theo.

1377


Khai thác thủy sản xa bờ dưới ảnh hưởng của Covid-19: Nghiên cứu tại xã Hoằng Trường, huyện Hoằng Hóa,
tỉnh Thanh Hóa

Bảng 3. Sự thay đổi trong hoạt động khai thác thủy sản do ảnh hưởng của Covid-19
Chỉ tiêu

Hộ khai thác xa bờ (n = 40)

Hộ khai thác gần bờ (n = 20)

Tăng (%)

Không đổi (%)

Giảm (%)

Tăng (%)

Không đổi (%)

Giảm (%)

Số chuyến đánh bắt/năm

0,0

12,5

87,5

0,0

60,0

40,0

Số ngày đánh bắt/chuyến

12,5

80,0

7,5

0,0

75,0

25,0

Lao động/chuyến

0,0

100,0

0,0

0,0

90,0

10,0

Sản lượng/chuyến

10,0

75,0

15,0

0,0

50,0

50,0

Chi phí/chuyến

70,0

25,0

5,0

70,0

30,0

0,0

Giá bán

0,0

0,0

100,0

0,0

0,0

100,0

Thu nhập/chuyến

0,0

0,0

100,0

0,0

0,0

100,0

Hình 2. Thị trường thủy sản khai thác xa bờ và gần bờ trước và trong Covid-19
Trāĉc khi đäi dch Covid-19 xõy ra, vic tiờu
th thỵy sõn cỵa cỏc tu cỏ xa b rỗt thuờn tin
bi 85% tu cờp bến täi đða phāćng đāČc ngāĈi
mua trĆc tiếp đến thu gom thỵy sõn; ngi mua
cú th l ngi bỏn buụn (80%) hoặc ngāĈi bán lê
täi các chČ (92,5%). Ngoài ra, nhng loọi thỵy
sõn chỗt lng cao nh cỏ hứ, cỏ trích, tưm đāČc
thu mua nhiều bĊi các cć sĊ chế bin hoc cỏc n
v xuỗt khốu thỵy sõn (Hỡnh 2). Mặc dù vêy, sân
lāČng thu mua thĈi gian dðch Covid-19 xây ra đã
giâm đáng kể. Cÿng giøng nhā nhiều quøc gia
trờn th gii, th trng thỵy sõn Vit Nam chu
tỏc ỷng t góy cỵa chuỳi xuỗt khốu thỵy sõn
ngoi nc và câ xu hāĉng giâm tiêu dùng, thít
chặt chi tiêu cỵa ngi dõn nỷi a (FAO, 2020).
Nỡm trong xu th chung ny, thỵy sõn c khai

1378

thỏc xa b cỵa ng dồn Hoỡng Húa khụng th
xuỗt khốu, c bit l xuỗt khèu tiểu ngäch sang
Trung Quøc. Tāćng tĆ, giãn cách xã hûi cÿng
khiến sø lāČng ngāĈi bán buôn và bán lê täi các
chČ trong xã giâm đáng kể, thay vào đò ng dồn
phõi tỡm n cỏc c s ch bin thỵy sõn (cỗp
ửng, sỗy khụ hoc lm mớm) tiờu th sõn
phốm sau ỏnh bớt. ứi vi thỵy sõn khai thỏc
gổn b, trc ọi dch Covid-19, hỷ khai thỏc chỵ
yu t bán lê täi chČ đða phāćng (75%) nhāng khi
dðch Covid-19 xây ra phỉn lĉn các hû phâi
chuyển sang bán bn täi bến (65%) hoặc bán
cho các cć sĊ chế biến (60%) vi mc giỏ thỗp hn
so vi vic t bỏn lê.
Trāĉc đåy cá hø, tơm, øc tù và... có thể xuỗt
khốu tiu ngọch sang Trung Quức, nhng vỡ


Nguyễn Thị Hải Ninh

dðch Covid-19 hiện nay đã dĂng hỵn. Vỡ vờy,
nhng ngi thu gom buụn bỏn thỵy sõn nh
chýng tửi cng phõi họn ch lng thu mua t
chỵ tu. Thi im ny, tụi chợ cho cỏc tỵ cỗp
ửng loọi nhú hoọt ỷng tr hng phc tiờu
dựng cỵa th trng nỷi a. Tỵ ửng lọnh loọi
ln u khụng. Giỏ th trng cỵa hổu ht
cỏc loọi thỵy sõn u giõm nờn giỏ tụi trõ cho
chỵ tu cng giõm ti 20% (Phúng vỗn sõu b

V Th Hoa, 46 tuựi, ngi buụn bỏn thỵy sõn
tọi xó Hoỡng Trng).
Bờn cọnh th trng tiêu thĀ, các dðch vĀ
hêu cæn nghề cá nhā cung ăng lāćng thĆc thĆc
phèm, cung ăng nguyên liệu cÿng chðu nhng
tựn thỗt khụng nhú bi ọi dch Covid-19. Chỵ
tu cung cỗp dch v hờu cổn ngh cỏ cho bit
trc khi ọi dch xõy ra, tu cỵa ụng chuyờn
cung cỗp dch vĀ cho hćn 10 tàu khai thác xa bĈ
khác trong xã nhāng hiện nay ơng chỵ thāĈng
xun bán đá và lāćng thĆc thĆc phèm cho 6
tàu, thu nhêp vì thế cÿng giâm đi tĉi 30%. Có
thể nói, dðch vĀ hêu cổn cú vai trũ rỗt l quan
trừng v cổn thit cho các hû ngā dån, vĂa täo
thêm thu nhêp cho ngi dồn a phng, va
ỏp ng cỏc nhu cổu cỵa tàu khai thác xa bĈ khi
ra khći và cêp bến. Cỏc tu khai thỏc xa b l
tu cụng suỗt ln nờn chỵ tu thng s dng
dch v bức d thỵy sân, dðch vĀ cung ăng lāćng
thĆc thĆc phèm trên biển và dðch vĀ làm đða
điểm thu mua. Vì vêy, khi các tàu cá hän chế xa
khći thì các tác nhån dðch vĀ hêu cæn này đều
chðu nhiều ânh hāĊng.
- Nguyên nhõn xuỗt phỏt t ọi dch
Covid-19 õnh hng ti khai thỏc thỵy sõn xa b
Cỏc yu tứ xuỗt phỏt t đäi dðch Covid-19
mà ngāĈi đāČc hói tin rìng đã gåy ra tỏc ỷng
n hoọt ỷng khai thỏc thỵy sõn cng nh n
cuỷc sứng cỵa hừ c phõn chia thnh 5 lội
phù biến để phån tích đị là: giãn cách xã hỷi cỵa

Chớnh phỵ; tiờu th nỷi a giõm; xuỗt khốu
giõm; giỏ bỏn thỵy sõn giõm; v giỏ dch v,
nhiờn liu tởng. Cũ ti 90% ng dồn khai thỏc
thỵy sõn xa bĈ Ċ Hng Hóa nhên thăc rõ
Covid-19 là ngun nhân dén tĉi giâm tiêu thĀ
nûi đða và 100% cho rìng Covid-19 lm giõm giỏ
thỵy sõn (Hỡnh 3). Cỏc lnh gión cỏch cỵa

Chớnh phỵ cng l nguyờn nhồn quan trừng
xuỗt phỏt tĂ đäi dðch Covid-19 khiến câ hû khai
thác xa bĈ cÿng nhā hû khai thác gỉn bĈ cho
rìng có ânh hng trc tip ti hoọt ỷng ỏnh
bớt, buụn bỏn thỵy sân. Mặc dù giãn cách xã hûi
Ċ Việt Nam diễn ra theo tĂng vùng dðch bệnh và
khöng kéo dài nhā cỏc nc trờn th gii, nhng
th trng thỵy sõn Vit Nam khửng ng ngoi
vũng xoỏy cỵa s giõm giỏ v sõn lng
thỵy sõn ton cổu (Ghana Coastal Resources
Center, 2020).
Cú th nói, các yếu tø phân tích bên trên
phù hČp vĉi nghiờn cu cỵa Trung tõm phỏt
trin ngh cỏ ửng Nam Á chỵ ra rìng đäi dðch
Covid-19 đang gåy ra nhąng tỏc ỷng nng n
lờn tỗt cõ cỏc tỏc nhõn tham gia chi nghề cá
bao g÷m: ngā dån, ngāĈi bn bán, các cć sĊ chế
biến và câ ngāĈi tiêu dùng. SĆ ũng ca cỵa cỏc
dch v thc phốm cựng vi s giỏn oọn cỵa
chuỳi cung ng ó tọo nhiu ỏp lc lên các tác
nhân này trên câ hai khía cänh sân xuỗt v tiờu
th (Pattaratjit & cs., 2020).

3.3. Cỏch thc ng phó với Covid-19 của
các hộ ngư dân khai thác thủy sn xa b xó
Hong Trng
Khai thỏc thỵy sõn xa b l sinh k chớnh
cỵa nhiu hỷ ng dồn ven bin xã Hoìng TrāĈng.
Đøi vĉi các hû khai thác xa bĈ, phổn ln chỵ hỷ
cho rỡng thu nhờp t khai thỏc thỵy sõn chim
khoõng 90% tựng thu nhờp cỵa gia ỡnh, trong
khi Ċ các hû khai thác gỉn bĈ thì con sø này là
gỉn 60%. Vì thế, khi phâi đøi mặt vĉi khò khën
gåy ra do đäi dðch Covid-19, các hû ngā dån đã cị
nhiều phāćng thăc ăng phó nhìm vāČt qua đäi
dðch, duy trì sinh kế cho gia đình. Ở xã Hng
TrāĈng, các chiến lāČc đøi phị đāČc nhóm thành
bây loäi: tiếp tĀc dĆa vào khai thác xa bĈ; chuyển
sang khai thác gæn bĈ; kết hČp khai thác vĉi chế
biến thỵy sõn; kt hp khai thỏc vi buụn bỏn
thỵy sõn; kt hp khai thỏc thỵy sõn vi sõn
xuỗt nụng nghip; da vo nụng nghip; da vo
tr cỗp cỵa chớnh phỵ; và vay vøn để chuyển đùi
ngành nghề. Trong nghiên cău ny, cỏc cuỷc
phúng vỗn vi chỵ tu ỏnh bớt xa b v chỵ tu
ỏnh bớt gổn b c tựng hp Ċ bâng 4. Mût tỵ lệ

1379


Khai thác thủy sản xa bờ dưới ảnh hưởng của Covid-19: Nghiên cứu tại xã Hoằng Trường, huyện Hoằng Hóa,
tỉnh Thanh Hóa

cao ngā dån (70%) mùn dĆa vào hú trČ cỵa
Chớnh phỵ tip tc hoọt ỷng kinh t bin,
nhng 60% chỵ tu khai thỏc xa b cho rỡng hừ
muứn kết hČp vĉi khai thác gỉn bĈ để giâm chi
phí và quay vòng vøn nhanh. Bên cänh đò, kết
hČp khai thỏc vi t ch bin thỵy sõn cng l
chin lc c nhiu chỵ tu la chừn (42,5%);
tợ l ny cao hćn mût cách cò ý nghïa thøng kê
(Mann-Whitney U-test) Ċ mc 5% so vi tợ l la
chừn cỵa nhúm hỷ khai thác gỉn bĈ, chăng tó các
hû khái thác xa bĈ lĆa chõn phāćng án khai thác
kết hČp vĉi chế biến nhiều hćn. NgāČc läi,
phāćng án kết hČp khai thác thỵy sõn vi buụn
bỏn v khai thỏc thỵy sõn vi sõn xuỗt nụng
nghip lọi c nhúm hỷ khai thỏc gổn bĈ lĆa

chõn nhiều hćn vĉi măc ý nghïa thøng kê tng
ng l 1% v 5%.
Bỗt chỗp nhng ro cõn ứi vĉi việc khai
thác xa bĈ do Covid-19, 40% ngā dån cho rỡng
chin lc ứi phú tứt nhỗt cỵa hừ l tip tc
ỏnh bớt, mc dự nhờn c giỏ bỏn thỵy sõn
thỗp hn. Xu hng ny din ra tng t mût
sø nāĉc Đöng Nam Á nhā Indonesia và
Philippines nhāng läi trái ngāČc vĉi nghề cá quy
mơ nhó Ċ Mexico, nći 48% ngāĈi đāČc hói cho
biết rìng hõ đã ngĂng đánh bít và 44% ngāĈi
đánh bít cho biết rìng hõ khơng thể thích nghi
vĉi Covid-19 và đã ngĂng bán sân phèm cỵa
mỡnh do thiu thng lỏi hoc khụng gian lu

tr (COBI, 2020).

Hình 3. Các nguyên nhân xuất phát từ đại dịch Covid-19
Bảng 4. Ứng phó của hộ khai thác thủy sản xa bờ dưới ảnh hưởng của Covid-19
Chỉ tiêu

Khai thác xa bờ (%)

Khai thác gần bờ (%)

Mann Whitney U-test

Duy trì khai thác xa bờ

40,0

-

0,93

Kết hợp khai thác gần bờ

60,0

-

0,57

Kết hợp chế biến thủy sản

42,5

35,0

2,98**

Kết hợp buôn bán thủy sản

15,0

75,0

3,39***

Kết hợp sản xuất nơng nghiệp

10,0

60,0

2,51**

Dựa vào trợ cấp của Chính phủ

70,0

70,0

1,02

Dùng tiền tiết kiệm, vốn vay để chuyển đổi ngành nghề

12,5

10,0

1,60

Chú thích: * mức ý nghĩa 10%; ** mức ý nghĩa 5%; *** mức ý nghĩa 1%.

1380


Nguyn Th Hi Ninh

4. KT LUN
Bi vit ny cung cỗp mût trāĈng hČp
nghiên cău điển hình về nhąng xáo trûn do đäi
dðch Covid-19 gây ra đøi vĉi hû dân ven bin
sứng ph thuỷc vo khai thỏc thỵy sõn xa b täi
xã Hng TrāĈng, huyện Hng Hóa, tỵnh
Thanh Hóa. Giãn cách xã hûi và nhąng đăt
đoän về thð trāĈng khiến 87,5% ng dồn phõi
giõm tổn suỗt ra khi, do ũ giao dðch giąa hõ
và các thāćng lái, các cć sĊ chế bin thỵy sõn
giõm v khứi lng, v 100% cho rỡng giâm về
giá câ ngay sau khi đäi dðch bít đỉu. So vi th
trng nỷi a, cỏc mt hng thỵy sõn ph
thuỷc vo th trng xuỗt khốu tiu ngọch sang
Trung Quức bð ânh hāĊng nặng nề hćn do nhu

cæu thð trāĈng và giá trð sĀt giâm. Covid-19
khơng chỵ làm ânh hāĊng ti hoọt ỷng ỏnh
bớt cỵa ng dồn, hoọt ỷng buụn bỏn thỵy sõn
cỵa thng lỏi m củn lm giỏn oọn hoọt ỷng
cỵa cỏc hỷ dch v hờu cổn ngh cỏ trên đða bàn
xã Hng TrāĈng. Trong gỉn 1 nëm chðu õnh
hng cỵa Covid-19, cỏc hỷ ng dồn khai thỏc
xa b đã cị nhąng cách thăc ăng phó khác nhau
nhìm duy trỡ thu nhờp v cuỷc sứng cỵa gia
ỡnh. Mỷt tợ lệ cao sø hû kết hČp khai thác gæn
bĈ và kết hČp vĉi các hột đûng sinh kế khác
nhā bn bỏn, ch bin thỵy sõn v lm nụng
nghip. Tuy nhiờn, sø hû khai thác gæn bĈ gia
tëng së läi là mứi e dừa n nguữn li thỵy sõn
ven b cỵa a phng. Bờn cọnh ũ, tợ l thỗp
nhng ngi c hói có khâ nëng sĄ dĀng tiền
tiết kiệm, vøn vay tỡm kim cỏc c hỷi vic
lm khỏc cho thỗy rìng cỉn có các chiến lāČc dài
hän để câi thiện cć hûi sinh kế, tëng khâ nëng
tiếp cên các dðch vĀ tài chính cho ngā dån.
TĂ các kết luên trên, nghiờn cu cng
xuỗt mỷt sứ giõi phỏp trc mớt v lõu di
nhỡm giõm thiu nhng tỏc ỷng cỵa Covid-19
ti ng dồn khai thỏc thỵy sõn xa b nh sau:
Mỷt là: Chính quyền đða phāćng cỉn đèy
mänh chính sách khuyến khớch ng dồn kt hp
khai thỏc thỵy sõn vi xa b vi cỏc hoọt ỷng
kinh t khỏc nh sõn xuỗt nơng nghiệp để đa
däng hóa ngn thu nhêp, tránh phĀ thuỷc duy
nhỗt vo khai thỏc thỵy sõn xa b trong thĈi

điểm dðch bệnh.

Hai là: Để giâm chi phí khai thác cho mỳi
chuyn ỏnh bớt xa b, cỏc chỵ tu nờn liên kết
vĉi nhau để cùng khai thác.
Ba là: Trong thĈi gian th trng xuỗt khốu
thỵy sõn cha phc hữi, khuyn khích ngā dån
duy trì mût sø nghề truyền thøng có hiệu q Ċ
quy mơ nhó, gỉn bĈ để phĀc vĀ thð trāĈng trong
nāĉc, vĂa täo thu nhêp cho ngā dån, va bõo v
nguữn li thỵy sõn ven b.

TI LIU THAM KHẢO
Bạch Hồng Việt (2020). Tác động của đại dịch Covid19 đến tăng trưởng kinh tế và phát triển bền vững ở
Việt Nam. Truy cập từ Covid-19- den- tang- truong- kinh- teva- phat -trien- ben- vung- o- Viet- Nam -104,
ngày 22/03/2021.
COBI - Comunidady Biodiversidad (2020). Mexican
fishing communities’ resilience to Covid-19:
Economic and social impacts. Retrieved from
/>OBI- Reporte-1- Covid19-y- Pesca- Ingles- 1mayo.pdf on March 20, 2021.
Cục Thống kê Thanh Hóa (2019). Số lượng tàu thuyền
đánh bắt xa bờ, tàu thuyền dịch vụ khai thác hải
sản. Truy cập từ />Pages/2019-10-27/So- luong- tau- thuyen- danhbat- xa- bo- tau- thuyen- dichtqnlf3.aspx ngày
18/03/2021.
Chí Thiện (2010). Giải pháp để nghề khai thác thủy sản
phát triển bền vững. Truy cập từ http://website.
tiengiang.gov.vn/xemtin.asp?idcha=9662&cap=3
&id=14856 ngày 22/03/2021.
Ducan Boughton, Joseph Goeb, Isabel Lambrecht,
Derek Headey, Hiroyuki Takeshima & Xinshen

Diao (2021). Impacts of Covid-19 on agricultural
production and food systems in late transforming
Southeast Asia: The case of Myanmar.
Agricultural Systems. 188: 1-9.
Endashaw Workie, Joby Mackolil, Joan Nyika &
Sendhil Ramadas (2020). Deciphering the impact
of Covid-19 pandemic on food security,
agriculture, and livelihoods: A review of the
evidence from developing countries. Current
Research
in Environmental
Sustainability.
/>FAO (2020). The impact of Covid-19 on fisheries and
aquaculture food systems, possible responses.
Information paper, November 2020, Rome.
Retrieved from />on March 23, 2021.

1381


Khai thác thủy sản xa bờ dưới ảnh hưởng của Covid-19: Nghiên cứu tại xã Hoằng Trường, huyện Hoằng Hóa,
tỉnh Thanh Hóa

Ghana Coastal Resources Center (2020). Impact Covid19 on Fishing and Coastal Communities in Ghana
and Globally. Retrieved from />crc/ impact -covid-19-on-fishing -and-coastalcommunities-in-ghana-and-globally/ on March
23, 2021.
Hoàng Hồng Hiệp, Hồ Quang Đệ, Phạm Đi, Vũ Thái
Hạnh, Phạm Thị Hạnh, Châu Ngọc Hòe, Hoàng
Thị Thu Hương & Lương Tỉnh (2020). Nâng cao
thu nhập cho cộng đồng ngư dân khai thác hải sản

xa bờ vùng duyên hải Nam Trung Bộ. Nhà xuất
bản Khoa học xã hội. Hà Nội.
Jagannath Adhikari, Jagadish Timsina, Sarba Raj
Khadka, Yamuna Ghale & Hemant Ojha (2021).
Covid-19 impacts on agriculture and food systems
in Nepal: Implications for SDGs. Agricultural
Systems. 186: 102990 DOI: 10.1016/j.agsy.
2020.102990.
Lin Ben-xil & Zhang Yu Yette (2020). Impact of the
Covid-19 pandemic on agricultural exports. Journal
of Integrative Agriculture. 19(12): 2937-2945.
Neaz A. Hansan, Richard D. Heal, Abul Bashar & Alif
Layla Bablee (2021). Impacts of Covid-19 on the

1382

finfist aquaculture industry of Bangladesh: A case
study. Marine Policy. 130: 104577.
Pattaratjit Kaewnuratchadasorn, Malinee Smithrithee,
Akito Sato, Worawit Wanchana, Nualanong
Tongdee & Virgilia T. Sulit (2020). Capturing the
Impacts of Covid-19 on the Fisheries Value Chain
of Southeast Asia. Southeast Asian Fisheries
Development Center.
Steenbergen D.J., Neihapi P.T., Koran D. & Andrew N.
(2020). Covid-19 restrictions amidst cyclones and
volcanoes: A rapid assessment of early impacts on
livelihoods and food security in coastal
communities in Vanuatu. Marine Policy.
121: 104199.

Stuart Campbell, Raymond Jakub, Abel Valdivia, Haris
Setiawan, Agus Setiawan, Courtney Cox, Askabul
Kiyo, Darman, Lely Djafar & Stephen Box (2020).
Impact of Covid-19 on small-scale coastal fisheries
of
Southeast
Sulawesi,
Indonesia.
DOI: 10.21203/rs.3.rs-39895/v1.
UBND xã Hoằng Trường (2020). Báo cáo tổng kết tình
hình phát triển kinh tế - xã hội xã Hoằng Trường.