Khái niệm hình thức chuyên hóa trong lôgic học biện chứng

Khái nim "Hình thc chuyên hóa" trong lôgic
hc bin chng

Hoàng Th Tâm

i hc Khoa hc Xã h
LuTrit hc; Mã s: 60 22 80
ng dn: PGS.TS. Nguyn Anh Tun
o v: 2010


Abstract: Kho sát quan nim v i dung và hình th mt s nhà trit hc
t Hy Lp C n C c. Kho sát b a C. Mác và phân
tích mt s phn c n cách hiu duy vt bin chng v khái nim
"hình thc chuyn hóa".

Keywords: ng trit hc; Lôgic hc bin chng; Trit h

Content
1. Lý do chọn đê
̀
tài
Nhà trit hc Hy Lp c m hai ln trên cùng
my ngay t 

 ng mm
mng phôi thai ca nguyên lý phát trin trong ch  t bin chng sau này.
Chính s vng, bii liên tc ca thc tin vt không ngng
sinh ra và mn la không ngng bùng cháy ri l
 m quan trng nht khi nghiên cu bt k m


ng nào ca t
nhiên, xã h
Quán trim phát trin trong nghiên cu s vt hi
phi hiu s vng, phát trin ca mt s vt là mt quá trình lch s t nhiên. Quá
trình y không phng thng mà là mt vòng tròn xoáy c, mi vòng xoáy là mt
n phát trin cc chia thành nhng vòng xoáy to nh khác nhau.
Mi vòng xoáy nh 

c bi nhng vòng xoáy li vòng xoáy là mt
nc thang phát trin vng xuyên tái to li kt cu giu ca toàn b s
v n phát trit c
ngày càng b bao ph bi nhng yu t khác bit, d ng và bn chng b che
m bi nhng hình thc ngu nhiên b ngoài. Chính vì vy, nhim v ca nhn thc khoa
hc là phi vch ra bn cht, cái ct lõi c

 lp c ghi li 
nhng hình thc khác nhau vn  



. Thc hin công vic
i ta phi nhn thng vng t n phc
tp, t trn c th, t nhn thc bn cht cp mn bn cht ct
nhiên, quá trình nhn thc không din ra   trong thc tin, mà ch yu
nht ng sn xut vt ch giúp chúng ta nhn
thng qua tng thang bc vng, các trng thái, d
giu bn cht cng. Các dng hình gi  
c Mác gc chuy
Khái nim "Hình thc chuyc mt s nhà trit hc s dng
 u tc vn hành ca các h thng phc tp (trong

ng hp ca Mác h thn). Khái nim này cho phép nghiên cu
các mi ph thuc và hiu ng gi ng th hin trên b mt h thng h
cách ca cái mà Mác gn thc cn
ti hin thc c [24, III, 678]
1
. Hình thc tn t là sn phm chuyn hóa
các quan h bên trong ca h thng phc tp din ra  m nh ca nó và
y tính cht thc t i liên h ln nhau trc tip ca chúng bng nhng
biu hin gián tip. Các biu hin phm và tích t s chuyn hóa
hành vi ca các mi liên h ca h thng thi vn tn ti trong h thi dng
hi, hoàn chnh v cht cùng vng khác.
y, không phi ngay t m v c chuyn hót
cách nguyên hình vi tt c s ng ca nó. Quan nim này cùng vi
các quan nim v ni dung và hình thng phm trù trit ht quá
trình sinh thành, vng và phát trin qua nhin, i  các thi k
lch s . Do v c vi cách hiu duy vt bin chng v "hình thc
chuyn hóa" chúng ta không th không nghiên cu lch s trit h

 y ra s hình

1
T ây tr i các s trong d ngo vuông bi th: s th nh là s th t c tài li trích dn trong danh mc
tài li tham kh, s th hai (La Mã - n có) là t (ph) c tài li, s th ba là trang c o trích dn. Ví d
nh trên là: C. Mác và ngghen: Toàn tậpIII, trang 678.

thành, vng và phát trin ca quan nim v "hình thc chuyn hóa" t dng mm
mn khi phát trin chín mui thành mt khái nim hoàn chnh. Quá
trình kho cu bu t trong lch s trit h

 i, qua thi k Ci, tip

tc  các nhà trit hc c nh cao là  

 . Tt nhiên,  nhng
thi k m v "hình thc chuynh hình mt cách rõ ràng,
nó mi lp ló  dng nh mi quan h gi
thn Mác vi cách nhìn duy vt bin chng thì quan nim v "hình thc
chuyn hóa" ca các hing kinh t n ch 

  c
th hin rõ rt nh







n ch này.
Nói rng ra, nhim v nghiên ct b nhng di sn ca lch s trit h
n cách hiu duy vt bin chng v "hình thc chuyn hóa" s n trong
vic hiu s hình thành, vng và phát trin h thng các khái nim, phm trù - b
máy công c ca nhn thc khoa hc bit, hiu bi
cu t vng ca thc tin. S bii ca thc tin xã hi vi vic xut hin
vô vàn các s kin, hing mà chúng ta khó phân bic tht, gi t u, không
th hi

n cht tht s cng sau nhng v bc bên ngoài ngy trang


  th nhn thc. Vì vy, vic nghiên cu nhng

"hình thc chuyn hóa" ca s vt, hing không ch n mà còn có ý
c tin, nó giúp chúng ta tìm ra bn cht cng trong vô vàn bin thiên
ca thc tin, t ng có hiu qu
 ci to thc ti
a khái nin thc và thc tin ln là vy
u bit ca chúng ta v nó còn quá mng, thy khái
nim này trong các sách giáo khoa trit hc  Vit Nam, bn thân thut ng c ly
nguyên xi t c các nhà nghiên cu và công
chúng trit hc ta chp nhn v khái niệm
hình thức chuyển hóa trong lôgic học biện chứng tài nghiên cu trong lu
cao hc ca mình.

2. Tình hình nghiên cứu
t v hn nhiu trong sách báo,
tp chí, các bài nghiên cu ca các hc gin các v ca ch
 t bin chng h mi ch y  n cp ph    
thc chuyn my
 chi tiBút ký triết học” u t ca phép bin
ch cn cp ph
trình Trit hc Mác - 

 i hng ch phân tích
phm trù ni dung và hình tht ni dung quan trng ca ch t
bin chng. Trong các tài liu lôgic hc bin chy có phn riêng bàn v
khái nic chuy
u chuyên bit nào vit v khái nim "hình thc chuyn hóa",
u tri




 n chng thì v
c các hc gi n ít nhiu và có hé m nhng g hc viên
u mnh dn tìm hiu nghiên cu v.
Tc ht, vic nghiên cu s hình thành và phát trin ca khái nim "hình thc
chuyn hóa" không th không da vào các sách vit v lch s trit hc t c n
c quý giá trong s phát trin ca nhn thc nhân
loc dù khái nim "hình thc chuynh hình cht ch
n ti dng mm mng phôi thai thông qua nhng
cách hiu bin cha các nhà trit hc Hy Lp c i, hay cái nhìn duy vt
siêu hình, máy móc thi c







 , 





 t là trong
trit hc duy tâm c c. Các tài liu lch s trit hc h
 kho sát là: Lịch sử triết học do Nguyn Hu Vui ch biên [42]; Lịch sử triết học ca
Bùi Thanh Qu biên [27], Lịch sử triết học cổ đại Hy – La do Nguyn
Quang Thông và Tng Chung biên son [30, 31]; hay cun Đại cương lịch sử triết học
phương Tây  Minh Hp, Nguyn Thanh và Nguyn Anh Tun biên son [8]. Ngoài
 có mt cái nhìn tng th v phép bin chng trong trit hc Mác,

thì b sách Lịch sử phép biện chứng, gm 6 tp ca Vin Trit h
biên sot tài liu rt hu ích [36 - 39].
Trong b Lịch sử phép biện chứng i vi nghiên cu
p 4 v Lịch sử phép biện chứng Mác xít từ khi xuất hiện chủ nghĩa
Mác đến giai đoạn Lênin do nhà xut bn Tin b c in
thành mt quyn riêng. Trong tài liu này các tác gi 
cng này còn có mt s bút ký trong cun Lôgic học
biện chứng ca E.V.Ilencov [11] khi phân tích v s ng lôgic hc (ch
L vi cp n nhng quan nim khác nhau ca các nhà trit hc trong lch s
v i dung và hình thc cp nhng gi m u tiên cho hc
viên gii quyt v này. Nhng bút ký ca E.V. Ilencov vit v lôgic ca b 
và mt s khái nim ch y thch s
 bic cht là s phân tích chui chuyn hóa ca các khái
nia Mác, t vi

 
n nhng khái nim k tip làm nên mt h thng các khái nin phn
ánh s vng ca nn sn xun ch m "hình
thc chuy c nguyên tc dùng trong
 n thc phi phân


 t cách t nó, tc là tách ri hin thc mà trong quá trình
chuyn
tht c thông qua quá trình phát trin mâu thun bin chng ca các khái nim,
các phy ít nhin lý gii s chuyn hóa ca các
khái ni v phn ánh li nhi ca các hin
ng khác các khái nio l, m
 c chuyn hóa".



ng cun sách nghiên cu v a các hc gi trong và
c dch sang ting Vit ít nhic hc viên tham kh hiu
thêm nhng phân tích ca Mác v nn kinh t n ch n Những vấn đề
về phép biện chứng trong bộ Tư bản ca Rôdentan [29]Tuy nhiên,  
thy nói gì v "hình thc chuyn hóa". Riêng v các tác phn trit hc, hc
u kic ht nhch sang ting Vit mà ch mc
u tìm hiu mt s tác phm ca các nhà trit hc C c qua bn dch ca Bùi
Phê phán lý tính thuần túy của Kant [12] và Khoa học lôgic (Tiu
lôgic) cy ai trong s h s dng thut ng 
 ca lun thc s là nhng nguu quan trng
giúp hc viên nghiên cu v ch s trit hc.
Thc s, thut ng c Mác s du tiên khi nghiên cu giá tr và giá c
sng. Mác vic ht chúng ta hãy xem giá tr và giá c sc lao
u hi i hình thức chuyển hóa ca nó là tin c
760]. Trong toàn b  phân tích các yu t ca nn sn
xun ch  i liên h và s móc ni gia các khái nim và phm
n phn ánh nn sn xu, giá c sc ng, giá tr
thi nhun, ti phn phân tích v ting
nh tin công là hình thc chuyn hoá ca giá tr và giá c sn công
tính theo sn phm là "hình thc chuyn hóa" ca tin công tính theo th 
u ln dùng cm t "hình thc chuyt
khái nim chính xác nào v hi g nhng phân
tích, lun chng ca Mác hnh dn la chn mt trong nhng kt lun ca
 ng nghiên c gi m cho gii quyt v xác
nh ni hàm ca khái nim "hình thc chuy    t lun ca Mác sau khi
i phân tích giá c và giá tr si ta có th hic tm quan trng
quy nh ca s chuyn hóa ca giá c và giá c sng thành hình thc tin
công, tc là thành giá tr và giá c ca bn thân sng. Trên hình thức biểu hiện ấy
- hình thức che giấu mối quan hệ thật sự và trình bày cái trực tiếp đối lập với mối quan

hệ ấy - đã xây dựng lên tất cả mọi khái niệm pháp quyền của người công nhân cũng như
nhà tư bản, tất cả mọi sự thần bí hóa phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa, tất cả mọi
ảo tưởng về tự do của nó…(hc viên in nghiêng)” [21, 762].
n Mác và c th là trong b c chuyn


n nguyên hình thông qua rt nhiu phân tích kinh t
n cách hiu duy vt bin chng và làm rõ khái nim "hình thc chuyn hóa" hc
ving nghiên cu c th là kho cu trc tip cách hiu ca Mác trong b
 ni dung và hình thc, bn cht và hing. Tt c nhng tài liu dn ra
u là nhng gi m và tr thành nn tng kin thc quan tr hc viên
u thc hin mm v nghiên cu s 
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
- Mục đích: Phân tích các ti lý lun ca s hình thành khái nim "hình thc
chuyn hóa" và cách hiu duy vt bin chng v khái nim này.
- Nhiệm vụ của luận văn:
+ Kho sát quan nim v i dung và hình th mt s nhà trit hc t Hy Lp
C n C c.
+ Kho sát b a C. Mác và phân tích mt s phn ca nó  n
cách hiu duy vt bin chng v khái nim "hình thc chuyn hóa".
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
- Cơ sở lý luận: Lua trên các nguyên lý, quy lut ca ch t
bin chng v phát trin, thc tim bin chng duy vt v mâu thun, bn
cht, cái ph bin
- Phương pháp nghiên cứu: Lu dng nht logic - lch
s trn c thà tng hp.
5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Cách hiu duy vt bin chng v "hình thc chuyn hóa
- Phạm vi nghiên cứu:
+ Kho sát mt s m v i dung và hình tht h

c Mác.
+ Nghiên cu trc tip b  n cách hiu duy vt bin chng v
"hình thc chuyn hóa".
6. Đóng góp của luận văn
- Luu nêu ra n



 "hình thc chuyn hóa" và cách
hiu duy vt bin chng v "hình thc chuya nó trong vic nghiên cu
mt s v ca thc tin.
7. Ý nghĩa của luận văn
- Lun làm rõ quá trình hình thành và phát trim v "hình
thc chuyn hóa" và làm rõ khái nim "hình thc chuyn hóa".
- Lu dùng làm tài liu tham kho cho sinh viên, hc viên cao hc
ngành trit hc, chuyên ngành lôgic hc và lch s trit hc.
8. Kết cấu của luận văn
- Ngoài phn m u, kt lun và danh mc tài liu tham kho, lum 2
t.
References
1. Nguyn Trng Chun (1995), Triết học Tây Âu thế kỷ XVII - XVIII, R.Đềcactơ. Nxb.
Khoa hc xã hi, Hà Ni.
2. Nguyn Trng Chun (ch  Minh Hp (1999), Vấn đề tư duy trong triết học
Hêghen. Nxb. Chính tr quc gia, Hà Ni.
3. Phm Triết học Mác về lịch sử. Nxb. Chính tr quc gia, Hà Ni.
4. NguyArixtôt với học thuyết phạm trù. Nxb. Khoa hc xã hi, Hà
Ni.
5. Trnh (2005), Triết học Đềcactơc, Hà Ni.
6. Trnh (2005), Triết học Kanti.
7. Jostein Garder (2006), Thế giới của Sôphia. Nxb. Tri thc. Hà Ni.

8.  Minh Hp, Nguyn Thanh, Nguyn Anh Tun (2006), Đại cương lịch sử triết học
phương Tây. Nxb. Tng hp, Thành ph H Chí Minh.
9. Tô Duy Hp (1985), C. Mác, Ph. Ăngghen, V.I. Lênin bàn về lôgic học biện chứng.
Nxb. Thông tin lý lun, Hà Ni.
10. G.W.F.Hêghen (2008), Bách khoa thư các khoa học triết học I, Khoa học lôgic. Bùi
ch và chú gii. Nxb. Tri thc.
11. E.V. Ilencov (2003), Lôgic học biện chứng. i.
12. Imanuel Kant (2004), Phê phán lý tính thuần túy. ch và chú gii.
c, Hà Ni.
13. Khoa Trit hc (2007), Giới thiệu kinh điển Triết học Mác - Lênin. Nxb. Chính tr
quc gia, Hà Ni.
14. V. I. Lênin (1981), Toàn tập, tp 29. Nxb. Tin b, Matxcova.
15. ng Thai Mai (Biên dch, 1956), Lịch sử triết học phương Tây. Nxb. S tht, Hà
Ni.
Toàn tập, tp 1. Nxb. Chính tr quc gia Hà Ni.
Toàn tập, tp 3. Nxb. Chính tr quc gia Hà Ni.
Toàn tập, tp 13. Nxb. Chính tr quc gia Hà Ni.
Toàn tập, tp 20. Nxb. Chính tr quc gia Hà Ni.
 Toàn tập, tp 21. Nxb. Chính tr quc gia Hà Ni.
Toàn tập, tp 23. Nxb. Chính tr quc gia Hà Ni.
), Toàn tập, tp 24. Nxb. Chính tr quc gia Hà Ni.
23. C. Toàn tập, tp 25. Nxb. Chính tr quc gia Hà Ni.
), Toàn tập, tp 26. Nxb. Chính tr quc gia Hà Ni.
 Toàn tập, tp 42. Nxb. Chính tr quc gia Hà Ni.
26. C. Mác và  Toàn tập, tp 46. Nxb. Chính tr quc gia Hà Ni.
27. Bùi Thanh QuLịch sử triết học. Nxb Chính tr quc gia.
28. M. M. Rôdentan (1962), Nguyên lý lôgic học biện chứng. Nxb. S tht, Hà Ni.
29. M.M. Rôdentan (1962), Những vấn đề về phép biện chứng trong bộ Tư bản. Nxb. s
tht, Hà Ni.
30. Nguyn Quang Thông, TLịch sử triết học cổ đại Hy - La, tp

1. T i hc Tng hp Hà Ni.
31. Nguyn Quang Thông, TLịch sử triết học cổ đại Hy - La, tp
2. T i hc Tng hp Hà Ni.
32. Nguy ranh gii gia lôgic hc hình thc và lôgic hc bin
chng. Tp chí Triết học, s 1.
33. Nguyn Anh Tun (2005), V. I. Lênin bàn v lôgic hc Hêghen. Tp chí Khoa học xã
hội, s 6 (82).
34. Nguyn Anh Tun (2005), Lôgic hc siêu nghim cp chí Triết học, s
5 (168).
35. Về triết học Arixtôt. Nxb. Khoa hc xã hi, Hà Ni.
36. Vin Hàn lâm khoa hc Liên Xô, Vin Trit hc (1998), Lịch sử phép biện chứng,
phép biện chứng cổ đại, tp 1. Nxb. Chính tr quc gia, Hà Ni.
37. Vin Hàn lâm khoa hc Liên Xô, Vin Trit hc (1998), Lịch sử phép biện chứng, phép
biện chứng thế kỷ XIV - XVIII, tp 2. Nxb. Chính tr quc gia, Hà Ni.
38. Vin Hàn lâm khoa hc Liên Xô, Vin Trit hc (1998), Lịch sử phép biện chứng,
phép biện chứng cổ điển Đức, tp 3. Nxb. Chính tr quc gia, Hà Ni.
39. Vin Hàn lâm khoa hc Liên Xô, Vin Trit hc (1998), Lịch sử phép biện chứng,
phép biện chứng Mác xít, tp 4. Nxb. Chính tr quc gia, Hà Ni.
40. Phm Thái Vit (1995), S hình thành ma lôgic và lch s trong lch
s trit hc. Tp chí Triết học, s 4 tháng 12.
41. Phm Thái Vit, Phạm trù thực tiễn trong triết học cổ điển Đức. Báo cáo ti hi
tho khoa hc: Trit hc c c, nhn thc luc hc, tháng 12/2004.
42. Nguyn Hu Vui (2004), Lịch sử triết học. Nxb. Chính tr quc gia, Hà Ni.