Tài liệu Độc đáo tượng Kút Champa doc

Độc đáo tượng Kút Champa

Trong nghệ thuật điêu khắc đá Champa, tượng
Kút là một loại hình nghệ thuật đặc biệt, tập
trung chủ yếu ở Ninh Thuận, Bình Thuận - nơi
sinh sống của cư dân Chăm ngày nay. Đến giờ,
nguồn gốc của loại hình này vẫn còn nhiều bí
ẩn.

Nhà nghiên cứu Lê Đình Phụng tại Viện Khảo cổ học cho biết tượng Kút có thể
bắt nguồn từ loại hình tượng thờ đá của người Chăm có niên đại khá sớm. Tượng
có hình thức tương tự các bia mộ của người Việt, Trung Hoa, hay đạo Hồi ở
Indonexia. Đến nay người Chăm vẫn chế tạo và sử dụng Kút trong các buổi tang lễ
và vẫn thờ các Kút cổ xưa của tổ tiên truyền lại trong các đền thờ của dòng họ.

Chất liệu chế tác Kút là đá thường có màu xám nhạt, hạt mịn, độ cứng không cao,
dễ đục chạm. Kút thường có hình cánh sen. Từ Kút cánh sen dáng thon nhọn được
biến thể thành các loại khác khác nhau với vai xuôi vê tròn, thắt giữa tạo nên nét
đọc đáo riêng. Một số Kút tạo dáng hình người nhưng vẫn lấy dáng cánh sen làm
nền chủ đạo tạo nên hồn tác phẩm.

Một số Kút có bệ riêng gá lắp vào nhau theo kỹ thuật mộng khớp tạo nên vật thờ
hoàn chỉnh. Một số Kút chế tác liền khối, không có bệ, chôn trực tiếp xuống nơi
thờ.

Hoa văn trang trí Kút khá đơn giản, đa phần dùng hoạ tiết thực vật, cánh hoa, hoa
dây uốn lượn, hoa xoắn hình ngọn lửa. Một số bệ Kút tạc hoa văn cánch sen, núm
vú kết dải vây quanh. Trang trí lòng bệ Kút đơn giản, để phân biệt giới tính người
quá cố: Lòng Kút tạo hình cột thiêng, tương tự hình ảnh Linga thu nhỏ, để biểu
trưng cho nam giới. Lòng Kút tác hoa văn xoắn hình núm vú biểu tượng cho nữ
giới.

Kút tại đền Poklung Mơnai, Bình Thuận. Bên trái là tượng dành cho nữ, phải là
nam.

Thông thường Kút nữ giới thường được tạo kích thước lớn hơn, trang trí đẹp hơn
Kút nam giới, điều đó chứng tỏ người phụ nữ được coi trọng hơn trong cộng đồng
cư dân Champa trong thời kỳ này.

Theo ông Phụng, trong quá trình nghiên cứu, các học giả đều thống nhất rằng Kút

Tượng Kút tại đền Ponít, Bình Thuận
ra đời khá muộn trong tiến trình nghệ thuật điêu khắc đá Champa, thuộc những
giai đoạn kế tiếp của phong cách nghệ thuật PoRome. Sau này người Chăm vẫn
tiếp tục dựng Kút nhưng chỉ là những hòn đá bia mộ tự nhiên mà cho đến nay vẫn
còn sử dụng.
Nguồn tin: VnExpress