Phân tích thực trạng và định hướng chọn trường, chọn ngành của học sinh dưới góc nhìn của sinh viên

PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG VÀ ĐỊNH HƯỚNG
CHỌN TRƯỜNG, CHỌN NGÀNH CỦA HỌC SINH
DƯỚI GĨC NHÌN CỦA SINH VIÊN
Phan Thị Ly Ly, Nguyễn Thị Hương Trà, Huỳnh Thị Diệu Vi
Khoa Quản trị Kinh doanh, Trường Đại học Công nghệ TP. Hồ Chí Minh
GVHD: TS. Bùi Nhật Lê Un

TĨM TẮT
Chọn trường, chọn ngành ln là vấn đề nóng thu hút sự tập trung của nhiều người, đặc biệt
là học sinh và phụ huynh mỗi mùa tuyển sinh. Chọn ngành sai là vấn đề nan giải mà nhiều
học sinh gặp phải trước ngã rẽ đầu tiên trong cuộc đời. Nhiều học sinh chưa có cái nhìn
đúng đắn khi làm hồ sơ tuyển sinh, chọn trường học, ngành học. Nhiều sinh viên theo học
một trường đại học, cao đẳng hay trung cấp mà cảm giác khơng hài lịng, hối hận về quyết
định, lựa chọn có phần chưa chuẩn xác của mình. Qua bài báo khoa học này, chúng tơi sẽ
phân tích cho các bạn thấy rõ nhất về thực trạng, nguyên nhân cũng như hậu quả của việc
chọn sai trường, sai ngành và đề xuất ra các biện pháp khả thi để định hướng và giúp cho
học sinh, sinh viên có cái nhìn đúng đắn hơn về những dự định sắp tới của mình.
Từ khóa: chọn trường, chọn ngành, nguyên nhân, hậu quả và biện pháp.

1 THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ CHỌN TRƯỜNG, CHỌN NGÀNH VÀ VIỆC GIÁO DỤC
HƯỚNG NGHIỆP Ở VIỆT NAM
1.1 Vấn đề chọn ngành, chọn trường của học sinh Việt Nam
Theo thống kê của Bộ GD-ĐT, trong kỳ tuyển sinh năm 2019 có hơn 653.000 thí sinh đăng
ký xét tuyển ĐH, CĐ với hơn 2,5 triệu nguyện vọng. Trong khi đó, chỉ tiêu tuyển sinh vào các
trường tăng gần 7,6% so với năm 2018, tương đương gần 490.000 chỉ tiêu.
Trong số này, khối ngành Kinh doanh, quản lý và Pháp luật có số lượt nguyện vọng đăng ký
xét tuyển cao nhất với 822.956 NV. Trong khi đó, tổng chỉ tiêu của khối ngành này là
126.473.
Xếp thứ hai là khối ngành Xã hội nhân văn, An ninh quốc phòng,… với 739.587 nguyện vọng
đăng ký. Trong khi đó, tổng chỉ tiêu của khối ngành này là 104.769.
Khối ngành Kỹ thuật, CNTT, Xây dựng,… xếp thứ ba với tổng số 641.157 nguyện vọng đăng

ký. Tổng chỉ tiêu của khối ngành này là 159.349.
Các bạn học sinh thường có xu hướng chọn trường thơng qua lời khun của gia đình và
người thân, có tâm lí số đơng, học theo bạn bè, khơng có chứng kiến riêng, chọn trường mà

2271


không nắm rõ những thông tin cần thiết, đặc biệt là không nắm bắt được nhu cầu xã hội
trong tương lai. Nhiều bạn còn chưa xách định rõ được mục tiêu, định hướng cho bản thân
trong tương lai.

Biều đồ 1. Thể hiện chỉ tiêu và số lượng học sinh đăng ký xét tuyển đại học theo nhóm ngành 2019

1.2 Việc giáo dục hướng nghiệp ở Việt Nam
Hoạt động giáo dục hướng nghiệp trong trường phổ thông không phải là môn học chính
khóa, mà chủ yếu kết nối với những nội dung giảng dạy ở trường. Hiện nay, nhiều giáo viên
giáo dục hướng nghiệp các trường phổ thông không hiểu biết về các ngành nghề, kỹ năng
tư vấn chọn nghề cho học sinh còn hạn chế, chủ yếu chỉ căn cứ vào tài liệu hướng nghiệp
của Bộ GD-ĐT để lên lớp.
Mặt khác, do khó khăn về kinh phí hoạt động nên nhiều trường không mời được các chuyên
gia, nhà quản lý doanh nghiệp, không tổ chức tham quan hướng nghiệp cho học sinh. Hoạt
động giáo dục hướng nghiệp ở trường THPT chủ yếu mới dừng lại ở việc định hướng học
sinh chọn trường cao đẳng, đại học phù hợp với học lực của từng em. Những buổi tư vấn
hướng nghiệp được tổ chức gần kỳ thi chỉ giải đáp những băn khoăn của học sinh về những
quy chế, đổi mới của kỳ thi THPT quốc gia, thủ tục xét tuyển, chưa có nhiều định hướng về
đặc điểm, tính chất và xu hướng của một ngành nghề nào đó trong tương lai.
Giáo viên một trường THPT cho rằng, thời gian dạy giáo dục hướng nghiệp rất ít do áp lực
thi cử nhiều. Bên cạnh đó, cịn có những hạn chế về cơ sở vật chất, phòng học, năng lực
của giáo viên dạy hướng nghiệp do quá trình đào tạo từ trường sư phạm. Thêm nữa, thời
gian tiếp cận học sinh rất ít nên nhiều giáo viên chưa hiểu rõ học sinh, do vậy gặp khó khăn

trong việc tư vấn hướng nghiệp.
Hiện nay, có sự phân hóa rõ nét về nhu cầu chọn ngành nghề. Trong khi đó, học sinh lại
chọn ngành học theo thị hiếu, hiệu ứng đám đông hay hy vọng môi trường làm việc an nhàn,
trong khi một số ngành có nhu cầu xã hội nhưng có phần vất vả thì khơng được quan tâm.
Điều này có ngun nhân từ việc các em chưa được tư vấn, hướng nghiệp đúng đắn.
Việc hướng nghiệp hiện nay chỉ mang tính lý thuyết khi các trường không bám sát nhu cầu
thực tiễn. Hướng nghiệp cần định hướng cụ thể từng ngành nghề, giá trị và lĩnh vực ứng

2272


dụng… Hiện nay tỉnh trạng đào tạo một nơi trong khi thực tế các ngành nghề mà xã hội cần
lại một nẻo.

2 NGUYÊN NHÂN CHỌN TRƯỜNG, CHỌN NGÀNH SAI
Hầu hết những tình cảnh thất nghiệp éo le hiện nay đều xuất phát từ khởi điểm đã có những
bước đầu lạc hướng. Tại sao lại như vậy? Thực tế, học sinh THPT, đặc biệt là lứa tuổi 17-18
tuổi, đều là những đối tượng chưa va chạm nhiều với cuộc đời, luôn mang tâm lí hoang
mang khi chọn trường nên chủ yếu trong quá trình chọn nghề, chọn trường đều tham khảo ý
kiến của người thân, đặc biệt là các bậc phụ huynh. Hơn thế, độ tuổi này thực chất chưa
chín chắn, dễ bị tác động và khá phụ thuộc vào gia đình.
Thứ nhất, đó là xu hướng chạy theo các trường đại học top đầu. Chúng ta phải công nhận
rằng các trường đại học top đầu ln có chất lượng giáo dục tốt nhất, mang tới môi trường
giảng dạy, học tập, hoạt động xã hội năng động, thú vị và thiết thực nhất. Đặc biệt hơn, xu
hướng chọn trường đại học top đầu chủ yếu xuất phát từ quan niệm “Bằng cấp trường top
đầu mới có cơ hội xin việc làm được” của các bậc cha mẹ đã ăn sâu vào não con em. Đối
với những đứa trẻ học tốt, trải đời tốt, năng động thì đây là một lựa chọn đúng đắn và được
ủng hộ. Song, giới trẻ hiện nay lại ln thích các xu hướng, thích sự nổi tiếng và thích nhận
được sự ngưỡng mộ. Từ đó, sinh ra hiện tượng rất nhiều các bạn học sinh THPT lực học
bình thường, thậm chí là yếu kém, đăng ký vào các trường top đầu vì muốn bằng bạn bằng

bè, và muốn làm hài lòng cha mẹ, dẫn tới kết quả đáng buồn là trượt đại học.
Thứ hai, đó là xu hướng chọn trường theo số đông bạn bè. Học sinh THPT phần lớn là
những đối tượng ham chơi hơn ham học. Việc học có bạn có bè mới đơng vui lại trở thành lý
do chính để chọn trường của rất nhiều em học sinh. Điều này có thể dẫn tới hệ quả là trượt
đại học, hoặc học trường không phù hợp với bản thân và sâu xa hơn là học đuối, bị bỏ xa
bạn bè, tốt nghiệp bằng trung bình, thất nghiệp,… Vì vậy, việc chọn trường theo xu hướng
học đơng, học có bạn bè mà khơng phù hợp với năng lực của mình sẽ dẫn tới những bước
đầu lạc hướng khơng ai mong muốn.
Thứ ba, đó là xu hướng “cha truyền con nối”, theo nghiệp gia đình. Hầu hết những gia đình
làm về lĩnh vực kinh tế, kinh doanh, công an hay bác sĩ, đều mong muốn con em mình kế
nghiệp gia đình và gần như là bắt ép con em thi vào các ngành này. Đây là top những ngành
điểm cao nhất ở tất cả hệ thống các trường đại học nên rất khó để có thể trúng tuyển. Xu
hướng “cha truyền con nối” đã khơng ít lần gây ra những hệ quả đáng tiếc như trượt đại học,
học trường mình khơng mong muốn, học trường khơng phù hợp với sức học của mình. Rất
nhiều bạn học sinh THPT khi được phỏng vấn đều nói rằng cha mẹ luôn mong muốn bản
thân các em thi vào các ngành công an, bác sĩ và dù thi lại rất nhiều lần, thậm chí 4-5 lần rồi
mà vẫn khơng được theo đuổi ngành khác.

3 HẬU QUẢ CỦA VIỆC CHỌN TRƯỜNG, CHỌN NGÀNH SAI
Lãng phí thời gian
Một số bạn bỏ phí nhiều năm chỉ để học ngành mà ba mẹ, thầy cô mong muốn hoặc theo xu
hướng hiện tại. Kết quả là đánh mất thời gian q báu, có bằng nhưng khơng sử dụng được.

2273


Theo đó, phần lớn học sinh, sinh viên đều khát khao quay trở lại thời điểm chọn nghề để có
thể đưa ra quyết định về ngành phù hợp với niềm yêu thích, năng lực của bản thân cũng
như vào đúng trường đào tạo.
Trên thực tế, sẽ có một vài người bằng lòng chấp nhận số phận “thuyền đến đầu cầu ắt tự

nhiên thẳng” mà tiếp tục lao theo công việc sai hướng đó. Ở diễn biến khác, nhiều bạn quyết
định làm lại từ đầu để bản thân không phải hối hận nhiều trong tương lai.
Lãng phí chất xám
Bên cạnh việc bỏ lỡ thời gian, chất xám cũng là yếu tố bị lãng phí nhiều khi lựa chọn sai
ngành. Trong 3-4 năm đào tạo tại trường, bạn phải tập trung toàn bộ trí óc để tiếp thu, ghi
nhớ kiến thức; ơn tập cho các bài thi giữa kỳ, kết thúc học phần cũng như thực tập và hồn
thành khóa luận. Sau khi ra trường, nhiều sinh viên “cất bằng vào tủ” mà đi làm công nhân
hoặc tài xế của những ứng dụng chạy xe công nghệ.
Tăng tỷ lệ sinh viên thất nghiệp, khó tìm việc làm
Khi sinh viên chọn ngành nghề sai, tốt nghiệp đi làm khơng tìm được việc, phải đi làm trái
ngành nghề, khó xin được việc hay sẽ khơng hứng thú với cơng việc mình làm nên rất dễ
chán và bỏ việc… Các bạn học sinh mơ hồ trong việc chọn ngành nghề, dẫn đến khơng biết
mình sẽ làm gì trong tương lai, nên loay hoay tìm cơng việc cho riêng mình trong sự hỗn
loạn…

4 ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP
4.1 Các quan điểm, cơ sở khoa học trong việc lựa chọn trường, ngành nghề theo học
Theo D. W Chapman (1981), trong quá trình chọn ngành, chọn tường đại học, các học sinh
thường bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi sự thuyết phục, khuyên nhủ của bạn bè và người thân.
Sự ảnh hưởng của các cá nhân này đến học sinh có thể được thực hiện theo 3 cách: (1) Ý
kiến của họ về một ngành học, trường học cụ thể nào đó; (2) Họ cũng có thể khuyên trực
tiếp về nơi mà học sinh nên tham gia dự thi; (3) Trong trường hợp là bạn thân, thì chính nơi
họ đăng ký dự thi cũng ảnh hưởng tới quyết định của học sinh.
Đối với hiện tại, chúng ta là những người anh chị hay rộng lớn hơn là cha mẹ, nhà trường
nên định hướng cho con em chúng tay những ngành nghề phù hợp với thực tế, có cơ sở
khoa học như sau:
- Về sức khoẻ, phát triển thể lực và đặc điểm sinh lý, mình có điểm nào mà nghề khơng
chấp nhận.
- Về tâm lý, mình có những đặc điểm gì khơng phù hợp với nghề mình muốn chọn.
- Về điều kiện sinh sống có gì trở ngại khi làm nghề mà mình thích nhưng từ nơi ở đến

nơi làm việc quá xa.

2274


4.2 Đối với học sinh THPT đứng trước ngưỡng cửa tương lai bắt đầu chọn ngành
Việc tư vấn hướng nghiệp nên tiến hành sớm, các trường nên có bộ phận hướng nghiệp,
các trường THPT nên sớm cập nhật thông tin từ các trường ĐH, CĐ,… để học sinh nắm bắt
kịp thời. Các bộ ban ngành phải có định hướng về cung cầu lao động để tránh việc thừa thiếu, thiếu - thừa… - Phải cân nhắc nhu cầu việc làm của các ngành. Nếu xác định được
điều quan trọng này sẽ có ý nghĩa đối với cả cuộc đời... hơn là tìm câu trả lời cho câu hỏi:
“Thi trường nào, ngành nào để dễ đậu?”. Đậu rồi nhưng chỉ là sự trú chân tạm bợ, chân
đứng đó nhưng trong đầu lại khơng một chút tâm huyết gì với ngành nghề đó.
Tạo điều kiện để học sinh được trải nghiệm.
Để nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp, Sở GD-ĐT đã chỉ đạo các trường
tích cực đổi mới nội dung, phương thức giáo dục hướng nghiệp, dạy học trải nghiệm, dạy
học gắn với thực tiễn sản xuất, kinh doanh tại địa phương, dạy học gắn với các di tích lịch
sử… một cách thiết thực. Các đơn vị cần xây dựng kế hoạch cho từng học kỳ và từng đối
tượng HS; giáo viên soạn bài và dạy kiến thức, kỹ năng qua thực tế, HS phải được làm việc,
quan sát, trao đổi... thay vì đơn thuần là dẫn HS đi thực tế chỉ để tham quan, nghe giới thiệu
một chiều. Các trường THCS, THPT cũng cần thành lập ban hướng nghiệp để thực hiện tốt
công tác tư vấn hướng nghiệp và phân luồng cho học sinh. Đồng thời, phối hợp chặt chẽ với
cha mẹ HS để làm tốt công tác tư vấn, định hướng nghề nghiệp.
Không nên chạy theo đám đơng, cần có cân nhắc kĩ lưỡng khi chọn ngành, nghề,
trường học.
Việc phụ huynh và học sinh hi vọng vào các khối ngành kinh tế cũng phản ánh mong muốn
được làm giàu một cách chính đáng của giới trẻ Việt Nam hiện nay. Nhưng việc để học sinh
chỉ tập trung vào nhóm ngành kinh tế sẽ tạo nguy cơ mất cân đối nguồn nhân lực trong xã
hội. Xét về thực tế sự phát triển kinh tế xã hội ở một nước chủ yếu kinh tế nơng nghiệp như
Việt Nam thì những ngành thực sự có tiềm năng và có hướng phát triển bền vững chính là
các ngành về nơng, lâm, ngư nghiệp, công nghệ sinh học, điện tử, chế tạo… Nếu không chú

trọng lĩnh vực then chốt, sẽ không thu hút được người giỏi vào những ngành cơng nghệ cao
thì nước ta sẽ dần tụt hậu.
Vì vậy, phụ huynh và bản thân học sinh không nên “đổ xô” vào những trường và những khối,
ngành “hot” theo trào lưu mà cần nhìn nhận đúng đắn lực học của bản thân để có sự lựa
chọn đúng đắn. Nghề nghiệp hiện nay rất đa dạng nhưng năng lực của con người thì có
hạn, trong khi giới trẻ thì lại có q nhiều ước mơ, mong mỏi. Sự lựa chọn nghề nghiệp
đương nhiên là chuyện tự do, tự nguyện. Tuy nhiên, cũng có nhiều trường hợp học sinh… bị
lệ thuộc vào quyết định của người khác. Cần nhớ rằng lời khuyên tuy bổ ích, quan trọng,
nhưng cũng chỉ dùng để tham khảo. Hãy ưu tiên cho sở thích, nguyện vọng, sở trường của
mình. Nhưng cũng không nên quá bảo thủ, cực đoan mà hãy nghe những lời khuyên của
những người đi trước, tìm đọc thơng tin trên các phương tiện đại chúng để có đủ thơng tin
về ngành, trường mình muốn chọn.
4.3 Đối với những trường hợp đã chọn trường, chọn ngành sai

2275


Suy nghĩ kỹ về ngành nghề, trường mình đang theo học. Tìm những ưu điểm của ngành
nghề ý, mặt tích cực mà nghề nghiệp này có thể mang lại cho mình. từ đó cố gắng thích nghi
với nó. Tạo tâm thế thoải mái trong việc học tập, có hứng thú và niềm say mê với những gì
mình đã chọn.
Với những ai xác định lại mục tiêu, có đủ quyết tâm, điều kiện sức khỏe, khả năng học tập,
tình hình gia đình cho ph p,… có thể tiến hành chọn ngành, chọn trường lại. Dành thời gian
ôn thi lại một năm, thi vào ngơi trường, ngành học mà mình mong muốn.
Một lựa chọn khác cho các bạn, đó là thực hiện GAP YEAR. Sau khi thi đại học, nếu cảm
thấy không thực sự chuẩn bị tốt sức khỏe, tâm lý cho việc học tập, xin bảo lưu kết quả, đi du
lịch một năm. Trong thời gian này tham gia các hoạt động tình nguyện, đi thăm thú nhiều
vùng đất trên thế giới, gặp gỡ nhiều con người,… có cái nhìn sâu sắc hơn, có những kinh
nghiệm sống thú vị, có được sự trải nghiệm để trường thành, xác định lại mục tiêu, ước mơ
của bản thân.

5 KẾT LUẬN
Vấn đề chọn trường, chọn ngành của học sinh trung học phổ thông ngày nay, khi được đặt
dưới góc nhìn của những sinh viên năm nhất đại học, những người chỉ vừa mới một năm
trước thơi, vượt qua kỳ thi “cá chép hóa rồng” này, mặc dù đã có những biến đổi mang tính
tích cực, thì vẫn cịn nhiều bất cập. Những bất cập này đến từ nhiều phía, bản thân người
học sinh nói riêng, và gia đình, nhà trường, xã hội nói chung; gây ra nhiều hậu quả nghiêm
trọng. Để khắc phục thực trạng này, cần có những biện pháp đến từ tồn bộ xã hội, bởi lẽ,
vấn đề chọn trường, chọn ngành của học sinh trung học phổ thông không phải là vấn đề của
riêng ai, đó là một vấn đề mang tính xã hội. Những mầm non tương lai của đất nước có chọn
đúng ngành đúng nghề, đúng con đường cho mình, cống hiến hết khả năng của bản thân
mình cho sự nghiệp của bản thân thì đất nước mới có thể phát triển bền vững và giàu mạnh.
Nếu ngay từ điểm khởi đầu của nghề nghiệp các em lựa chọn, mà các em sai lầm, để rồi
trong tương lai không có tình u với nghề với nghiệp mình đang làm, thì điều đó chắc chắn
sẽ đem lại nhiều hậu quả khơn lường. Một bác sĩ khơng u nghề có thể gây chết người,
một nhà chính trị khơng có hứng thú với cơng việc mình đang làm có thể bán nước. Hàng
ngàn, hàng triệu những con người với định hướng sai lệch như thế sẽ là những tế bào ung
thư phá hoại xã hội.
Thiết nghĩ, đã đến lúc chúng ta phải chung tay giải quyết một vấn đề tưởng chừng như
không có gì mới, nhưng lại chưa từng có cách giải quyết thỏa đáng này. Việc chọn tường,
chọn ngành sai sẽ kéo theo hàng ngàn những hậu quả mà bản thân chúng ta không thể biết
hết được.
“Ý thức được tầm quan trọng của việc chọn trường, chọn ngành như thế, chúng tôi, những
sinh viên chỉ vừa mới giờ này năm trước thôi, dấn thân vào một kỳ thi mà sức nặng của nó
đặt trên vai tưởng chừng như có khi khơng thể chịu đựng nổi, dồn hết tâm hết sức mình vào
một con đường mà chính bản thân mình cũng q sức mù mờ về nó, chỉ mong rằng, năm
nay, năm sau, và những năm sau nữa, sẽ càng ngày càng ít những sinh viên năm nhất vừa
bước chân vào trường đại học, giống như chúng tôi đây, ngồi ngẩn ngơ ước gì thời gian

2276

quay trở lại, để chúng tôi làm lại từ đâu. Các em học sinh THPT hãy bản lĩnh lên, dám làm
những gì mình muốn. Xã hội hãy tơn trọng các em, cho các em chọn lựa theo đúng năng
khiếu, năng lực, theo đúng nguyện vọng, sở thích. Khơng phải cứ Ngoại thương, cứ Ngân
hàng là giỏi, bởi xã hội không chỉ cần những nhà kinh tế giỏi, xã hội còn cần những giáo
viên, những bác sĩ có tâm, những nhà văn, những kiến trúc sư yêu nghề, những diễn viên,
ca sĩ tài năng… Xã hội cần những người làm đúng theo năng lực của mình. Và để đạt được
điều đó, chúng ta cần phải chung tay hành động ngay từ bây giờ”.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]

/>
[2]

/>
[3]

/>
[4]

/>
[5]

/>
2277