A.S. Pushkin: “Thần sẽ đứng vào hàng ngũ những người khởi sự”

A.S. PUSHKIN: “THẦN SẼ ĐỨNG VÀO HÀNG NGŨ
NHỮNG NGƯỜI KHỞI SỰ”
PGS TS Nguyễn Xuân Hòa
Bài viết giới thiệu bài thơ “Gửi tới Sibir” (1827) của đại thi hào A.S. Pushkin có xuất xứ
gắn liền với cuộc khởi nghĩa của các chiến sĩ Tháng Chạp năm 1825 chống lại chế độ quân
chủ chuyên chế của Nga hoàng. Từ nơi đi đày các chiến sĩ Tháng Chạp tiếp nhận bài thơ
như được tiếp thêm “lòng kiên trung kiêu hãnh”, đã viết bài thơ phúc đáp bày tỏ niềm tin nhất
định sẽ đến ngày nhân dân được mở mang trí tuệ, xây dựng đất nước ấm no.

Đại thi hào A.S. Pushkin (1799-1837)
Tháng 11 năm 1825 Nga hoàng Aleksandr Đệ nhất từ trần. Các nhà cách
mạng Nga chớp lấy thời cơ để tiến hành đảo chính quân sự. Thừa dịp ngày lễ
đăng quang của Nikolay Đệ nhất lên ngơi thay thế Nga hồng Aleksandr, HỘI
PHƯƠNG BẮC (1822), một tổ chức bí mật của các nhà cách mạng Nga do A.
M. Muravyev và nhà thơ K. F. Ryleev đứng đầu, dựa vào lực lượng của một số
đơn vị binh lính, đã tiến hành khởi nghĩa vào ngày 14 tháng Chạp năm 1825.
Kế hoạch vũ trang được thảo ra tại nhà Ryleev. Một bản Tuyên ngôn được
thông qua tuyên bố lật đổ chế độ quân chủ chuyên chế, hủy bỏ chế độ nông nô,
thừa nhận quyền bình đẳng của mọi cơng dân trước pháp luật và các quyền tự do
dân chủ. Mười một giờ trưa ngày 14 tháng Chạp năm 1825 ở Quảng trường Senat
(Quảng trường Thượng Nghị viện), Sankt-Peterburg, đã nổ ra cuộc khởi nghĩa vũ
trang của những người cách mạng Nga. Song cuộc khởi nghĩa đã bị đàn áp và bị
dập tắt nhanh chóng vì những nhà cách mạng quý tộc Nga lãnh đạo cuộc khởi
nghĩa này “xa rời nhân dân quá đỗi” (V.I.Lenin) [4, 34]. Họ đã không nhận được
sự ủng hộ của quảng đại quần chúng nhân dân, nhưng cuộc khởi nghĩa Tháng
Chạp 1825 được Lenin đánh giá rất cao: “Năm 1825 lần đầu tiên nước Nga
chứng kiến phong trào cách mạng chống chế độ Nga hoàng” [3, 315].

16

Nga hoàng Nikolay Đệ nhất đã khủng bố dã man các chiến sĩ Tháng Chạp: 5
người bị hành hình (trong đó có nhà lãnh đạo cuộc khởi nghĩa K.F. Ryleev), hàng
trăm người bị bắt, nhiều người bị kết án khổ sai và bị đày đi Sibir. Nhưng ngày
14 tháng Chạp năm 1825 vẫn sống mãi với thời gian và được khắc sâu trong tâm
khảm nhân dân Nga như phong trào cách mạng đầu tiên chống lại chế độ chuyên
chế của Nga hoàng.

A. M. Muravyev (1802-1853)

K.F. Ryleev (1795-1826)

Những phát súng ở Quảng trường Senat đã thức tỉnh cả một thế hệ - tư tưởng cách
mạng cao cả này sẽ còn được nhân lên mãi và khích lệ tinh thần Nga của nhiều thế hệ
tiếp bước mai sau.
Đại thi hào Nga Aleksandr Sergeevich Pushkin – Mặt trời thi ca Nga - tuy không
trực tiếp tham gia vào cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp, nhưng những vần thơ của Pushkin
ca ngợi các chiến sĩ Tháng Chạp đã đi sâu vào lòng người dân Nga lúc bấy giờ. Khi
cuộc khởi nghĩa nổ ra, Pushkin không có mặt ở Peterburg, nhưng đại thi hào rất quan
tâm đến sự nghiệp của các chiến sĩ Tháng Chạp mà đại thi hào rất cảm phục. Ở
Mikhaylovskoe, nhận được tin dữ về cuộc tàn sát dã man các chiến sĩ Tháng Chạp,
Pushkin cảm thấy lịng quặn đau như chính thể xác mình bị hành hạ. Đại thi hào đã viết
bức thư ngỏ với những lời đau đớn: “Những người bị án treo cổ đã bị xử giảo, nhưng
kết án khổ sai những 120 người bạn, người anh em đồng chí thì khủng khiếp quá!”
Chưa đầy một năm sau, vào đầu tháng Chín 1826, phái viên của Nga hồng
Nikolay Đệ nhất đến Mikhaylovskoe đem theo chiếu chỉ của nhà Vua triệu nhà thơ về
Moskva gặp Hồng thượng. Lúc ấy Pushkin cịn mặc nguyên bộ quần áo phong sương
bụi đường đã lập tức bị dẫn giải thẳng vào cung đình. Vừa trơng thấy nhà thơ, Nga
hoàng Nikolay Đệ nhất hỏi độp ngay đại thi hào không hề úp mở: “Khanh sẽ làm gì nếu
như ngày 14 tháng Chạp khanh có mặt ở Peterburg?” − “Thần sẽ đứng vào hàng ngũ
những người khởi sự”, - Pushkin trả lời không do dự. Quá bất ngờ, Nga hoàng Nikolay

Đệ nhất sững người, song vốn thâm hiểm, Nga hồng khơng để lộ sự tức giận qua nét
mặt. Coi như khơng có chuyện gì xảy ra, Nga hoàng nham hiểm cho phép nhà thơ được

17


ở lại Moskva, hy vọng vì chịu ơn Nhà vua Pushkin sẽ có lúc nghĩ lại mà cúc cung phụng
sự chế độ Nga hoàng và rồi nhà thơ sẽ viết những vần thơ ca ngợi công đức vua Nga.
Nhưng Nikolay Đệ nhất đã lầm to. Trước sau như một Pushkin luôn là nhà thơcông dân dũng cảm, yêu tự do và rất mực trung thành với tinh thần Nga của các chiến sĩ
Tháng Chạp. Chưa đầy ba tháng sau buổi diện kiến bất đắc dĩ với Nga hoàng, vào dịp
kỷ niệm một năm cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp (14/12/1826), Pushkin đã viết bài thơ
Gửi Pusin gửi tới người chiến sĩ Tháng Chạp và là người bạn thân nhất của mình từ hồi
học ở trường trung học nay bị đi đày chung thân ở Sibir. Bài thơ thật sự có ý nghĩa đối
với người bạn chí cốt Pusin và các chiến sĩ Tháng Chạp qua những vần thơ Puskin viết
ra tự đáy lịng:
Nguyện cầu ở chốn trời xa
Thơ tơi mang đến chút quà mừng vui,
Sẽ làm rạng chốn tù đày
Sáng tươi tình bạn những ngày học sinh.
(Thúy Tồn và Hồng Yến dịch)
Và một năm sau đó, cũng trước thềm kỷ niệm hai năm cuộc khởi nghĩa Tháng
Chạp, Pushkin đã cho ra đời một bài thơ nổi tiếng Gửi tới Sibir (1827) gây tiếng vang
lớn khiến Nga hoàng phải run sợ. Bài thơ như một thông điệp kêu gọi trở nên phổ cập
trong nước, có sức lan tỏa nhanh chóng và có ảnh hưởng rất lớn đến tinh thần kiên định
đấu tranh vì tự do của các chiến sĩ Tháng Chạp:
Hỡi các anh, hãy kiên trung kiêu hãnh
Nơi hầm sâu mỏ quặng Sibir
Sự nghiệp lớn dù đau thương, không uổng
Dẫu khổ sai cực nhọc chẳng hề chi.
Niềm hy vọng thủy chung cùng bất hạnh

Như chị hiền trong bóng tối hầm sâu
Sẽ khơi dậy niềm hân hoan, sức mạnh
Sẽ tới ngày ta mong đợi từ lâu.
Rồi tình bạn với tình yêu mai, mốt
Sẽ vượt qua song sắt ngục điêu linh
Cũng giống như lời tự do tôi hát
Đến với các anh giữa chốn nhục hình.

18


Rồi xích xiềng nặng nề kia rụng xuống
Rồi ngục tù sụp đổ - và tự do
Sẽ vui đón các anh ngồi cửa lớn
Anh em mình gươm báu sẽ trao đưa.
(Đức Mẫn dịch)
Với những vần thơ thống thiết Pushkin muốn gửi gắm tình u, tình bạn và lịng
ngưỡng mộ của mình đối với các chiến sĩ Tháng Chạp. Pushkin cố tình nhắc lại trong
bài thơ Gửi tới Sibir một điểm nhấn “lòng kiên trung kiêu hãnh” như âm hưởng gợi nhớ
Bài ca tạm biệt được dàn đồng ca học sinh trường trung học Hồng thơn trình diễn với
câu mở đầu “Khi bất hạnh ta kiên trung kiêu hãnh”. Hai bài thơ trên là minh chứng hùng
hồn về sự ủng hộ tinh thần mạnh mẽ của đại thi hào đối với các chiến sĩ Tháng Chạp ở
nước Nga. Pushkin thừa hiểu, gửi hai bài thơ đến tay các chiến sĩ đang bị đi đày nếu bị
phát giác thì tính mạng nhà thơ khó bề an tồn. Nhưng nhà thơ khơng sợ chết mà trái lại
còn tin chắc rằng thắng lợi cuối cùng nhất định sẽ thuộc về những chiến sĩ Tháng Chạp
kiêu hãnh.
Pushkin đã nhờ bà Aleksandra Grigoryevna, vợ của nhà cách mạng chiến sĩ Tháng
Chạp Nikita Mikhaylovich Muravyev (anh trai nhà lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Aleksandr
Mikhaylovich Muravyev), đem hai bài thơ trên đến Sibir trao tận tay cho các chiến sĩ
Tháng Chạp. Các chiến sĩ Tháng Chạp bị đi đày đã tiếp nhận bài thơ của Pushkin với

lòng biết ơn vô bờ. Thay mặt các chiến sĩ Tháng Chạp bị đi đày Aleksandr Ivanovich
Odoevsky đã làm một bài thơ phúc đáp tốt lên lịng kiên trung kiêu hãnh và tràn ngập
niềm tin ở tương lai tươi đẹp:
Ôi tha thiết tiếng đàn tơ tiên báo
Chúng tôi nghe như uống từng lời
Muốn đứng dậy vung tay cầm gươm giáo
Hiềm nỗi xích xiềng buộc trói chúng tơi.
Xin thi hào hãy n lịng đón đợi
Chúng tơi tự hào vì bị xiềng gơng
Dẫu thân thể bị giam cầm ngục tối
Vẫn cười khinh Hoàng đế ngự ngai vàng.
Không uổng đâu cảnh khổ sai trần thế
Từ đốm lửa xanh ngọn lửa bùng lên
Nhân dân ta sẽ mở mang trí tuệ
Sát bên nhau tụ nghĩa dưới cờ thiêng.

19


Lấy xích xiềng chúng tơi rèn gươm giáo
Lại cùng nhau nhóm ngọn lửa tự do
Đánh tơi tả lũ Nga hồng bạo chúa
Để mai ngày dân sung sướng ấm no.
(Nguyễn Xuân Hòa dịch)
Người chiến sĩ Odoevsky đã thể hiện lòng dũng cảm tuyệt vời ở nơi đày ải khổ sai,
nhân danh các chiến sĩ Tháng Chạp từ Sibir xa xôi gửi về cho thi hào Pushkin cũng là
gửi tới nhân dân Nga niềm tin vào thắng lợi của sự nghiệp tiến bộ. Từ đốm lửa cháy
bùng thành ngọn lửa là niềm tin tất thắng mà Odoevsky gửi gắm trong thơ. Nhiều năm
sau đó, năm 1900, V.I.Lenin người sáng lập tờ Tia lửa, tờ báo mác xít đầu tiên của nước
Nga, đã lấy hai từ Tia lửa đặt tên cho tờ báo và lấy nguyên văn câu thơ của Odoevsky

làm đề từ trên măng sét của tờ báo này: Từ đốm lửa cháy bùng thành ngọn lửa.
Hai bài thơ Gửi tới Sibir và Gửi Pusin của Pushkin cùng với bài thơ hồi âm của
Odoevsky là tài sản lịch sử - văn hóa của nhân dân Nga, phản ánh một sự kiện chính trị
xã hội quan trọng nhất những năm 20 cách đây ngót hai thế kỷ – đó là Cuộc khởi nghĩa
ngày 14 tháng Chạp năm 1825 chống chế độ nông nô phong kiến và chế độ quân chủ
chuyên chế của Nga hoàng.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Trần Thị Phương Phương (2010). Thơ ca Nga từ khởi thủy đến hiện đại.
Nxb ĐHQG Tp HCM.
2. Pushkin A. X. Thơ trữ tình (1986). Thúy Tồn tuyển chọn. Nxb Văn học,
Hà Nội.
3. Ленин В. И. Полн. собр. соч., т. 30, с. 315.
4. Ленин В, И. Полн. собр. соч., т. 6, с. 34.
5. Нечкина М.В. Декабристы. М.: Изд. "Наука", 1984.

20