Hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại Công ty trách nhiệm hữu hạn Xây dựng Thủy Lợi Bá Phúc

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC DUY TÂN

--------------

NGUYỄN THỊ THU TRANG

HỒN THIỆN KẾ TỐN TRÁCH NHIỆM
TẠI CƠNG TY TRÁCH NHIỆM HỮU HẠN XÂY DỰNG
THỦY LỢI BÁ PHÚC

LUẬN VĂN THẠC SĨ KẾ TOÁN

Đà Nẵng – Năm 2016


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC DUY TÂN

--------------

NGUYỄN THỊ THU TRANG

HỒN THIỆN KẾ TỐN TRÁCH NHIỆM
TẠI CƠNG TY TRÁCH NHIỆM HỮU HẠN XÂY DỰNG
THỦY LỢI BÁ PHÚC

Chuyên ngành: Kế tốn
Mã số: 60.34.03.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KẾ TỐN

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. PHAN THANH HẢI

Đà Nẵng – Năm 2016


LỜI CẢM ƠN

Trƣớc tiên em xin đƣợc gửi lời cảm ơn chân thành đến Tiến sĩ Phan
Thanh Hải, ngƣời Thầy đã tận tình hƣớng dẫn em trong suốt thời gian thực
hiện luận văn này.
Em xin cám ơn tất cả quý Thầy Cô khoa sau đại học của Trƣờng đại học
Duy Tân đã tận tình hƣớng dẫn em trong thời gian vừa qua.
Em cũng xin gửi lời cảm ơn đến tập thể Giảng viên – Cán bộ trƣờng Cao
đẳng Kinh tế Kỹ thuật Kiên Giang đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho em hồn
thành khóa học.
Đồng thời cũng gửi lời cám ơn đến anh chị Phịng kế tốn và đặc biệt là
Ban giám đốc Công ty TNHH Xây dựng thủy lợi Bá Phúc đã quan tâm giúp
đỡ em trong quá trình thu thập số liệu và thu thập tài liệu để hoàn thành luận
văn này.
Cuối cùng em cám ơn các bạn học và đặc biệt là ba mẹ, ông xã và con
gái là những ngƣời luôn động viên, ủng hộ em rất nhiều trong suốt thời gian
học, nghiên cứu cho đến khi hồn thành luận văn.
Dù cố gắng tìm kiếm tài liệu, nghiên cứu và học hỏi, song luận văn
không tránh khỏi những khiếm khuyết. Kính mong nhận đƣợc sự góp ý từ
Q Thầy Cơ, đồng nghiệp và những độc giả quan tâm đến đề tài này. Mọi ý
kiến đóng góp xin gửi về hộp thƣ điện tử:
Xin chân thành cảm ơn!

LỜI CAM ĐOAN

Luận văn “Hồn thiện kế tốn trách nhiệm tại Công ty TNHH xây dựng
Thủy lợi Bá Phúc” là cơng trình nghiên cứu khoa học độc lập của tơi. Đây là
đề tài của luận văn Thạc sĩ Kinh tế, chun ngành Kế tốn. Luận văn này
chƣa đƣợc ai cơng bố dƣới bất kỳ hình thức nào.
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Thu Trang


MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN
LỜI CAM ĐOAN
MỤC LỤC

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
DANH MỤC CÁC BẢNG
DANH MỤC CÁC HÌNH
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................1
2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài.......................................................................2
3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu ......................................................................2
4. Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................................3
5. Kết cấu của luận văn ......................................................................................3
6. Tổng quan về tình hình nghiên cứu ................................................................3
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG
DOANH NGHIỆP .....................................................................................................6
1.1. TỔNG QUAN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM.................................................6
1.1.1. Khái niệm kế toán trách nhiệm.................................................................6

1.1.2. Mục tiêu của kế toán trách nhiệm ............................................................8
1.1.2.1. Cung cấp thông tin đánh giá trách nhiệm các cấp bậc quản lý ........ 8
1.1.2.2. Cung cấp cơ sở để đánh giá mức độ phù hợp giữa các quyết định
bộ phận với mục tiêu chung ....................................................................................................... 8
1.1.2.3. Đảm bảo sử dụng hữu hiệu và hiệu quả các nguồn lực của tổ chức 8
1.1.3. Chức năng .................................................................................................8
1.1.3.1. Chức năng thông tin ...................................................................................... 9
1.1.3.2. Chức năng xác định trách nhiệm ............................................................... 9
1.1.4. Vai trị của kế tốn trách nhiệm trong doanh nghiệp ...............................9
1.2. NỘI DUNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM .........................................................10


1.2.1. Phân cấp quản lý và xác lập các trung tâm trách nhiệm ........................10
1.2.1.1. Phân cấp quản lý .......................................................................................... 10
1.2.1.2. Xác định các trung tâm trách nhiệm ....................................................... 12
1.2.2. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá các trung tâm trách nhiệm ...........................14
1.2.2.1. Các chỉ tiêu đo lường thành quả trung tâm chi phí ............................ 15
1.2.2.2. Các chỉ tiêu đo lường thành quả trung tâm doanh thu ...................16
1.2.2.3. Các chỉ tiêu đo lường thành quả trung tâm lợi nhuận ....................... 16
1.2.2.4. Các chỉ tiêu đo lường thành quả trung tâm đầu tư ............................. 17
1.2.3. Báo cáo thành quả của các trung tâm trách nhiệm .................................18
1.2.3.1. Báo cáo thành quả quản lý của trung tâm chi phí ..........................18
1.2.3.2. Báo cáo thành quả quản lý của trung tâm doanh thu ........................ 19
1.2.3.4. Báo cáo thành quả quản lý của trung tâm đầu tư ............................... 21
1.2.4. Các công cụ đo lƣờng và đánh giá trách nhiệm khác .............................21
1.2.4.1. Dự tốn và vai trị dự tốn trong kế toán trách nhiệm ...................... 22
1.2.4.2. Phân loại chi phí .......................................................................................... 22
1.2.4.3. Phân bổ chi phí cho các báo cáo bộ phận ............................................ 23
1.4 ĐẶC ĐIỂM XÂY DỰNG ẢNH HƢỞNG ĐẾN KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM .24
CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG KẾ TỐN TRÁCH NHIỆM TẠI CƠNG TY

TNHH XÂY DỰNG THỦY LỢI BÁ PHÚC ........................................................28
2.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CÔNG TY TNHH XÂY DỰNG THỦY LỢI BÁ
PHÚC ........................................................................................................................28
2.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của Công ty ........................................28
2.1.2. Quy mô hoạt động của Công ty ..............................................................28
2.1.3 Đặc điểm tổ chức bộ máy quản lý của Công ty......................................29
2.1.4. Tổ chức công tác kế tốn tại Cơng ty .....................................................32
2.1.5. Chế độ, chính sách kế toán áp dụng................................................................. 34
2.2. ĐẶC ĐIỂM HOẠT ĐỘNG CỦA CÔNG TY TNHH XÂY DỰNG THỦY LỢI
BÁ PHÚC TÁC ĐỘNG ĐẾN KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM ...................................35


2.3. THỰC TRẠNG ÁP DỤNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY
TNHH XÂY DỰNG THỦY LỢI BÁ PHÚC ...........................................................37
2.3.1. Sự phân cấp quản lý tại công ty .............................................................37
2.3.2. Các chỉ tiêu đánh giá thành quả các bộ phận .........................................39
2.3.2.1. Chỉ tiêu đánh giá thành quả của bộ phận phát sinh chi phí ............. 39
2.3.2.2. Chỉ tiêu đánh giá thành quả của bộ phận phát sinh doanh thu ....... 42
2.3.2.3. Chỉ tiêu đánh giá thành quả của bộ phận phát sinh lợi nhuận ........ 42
2.3.2.4. Chỉ tiêu đánh giá thành quả đầu tư......................................................... 43
2.3.3. Báo cáo đánh giá thành quả các bộ phận ...............................................44
2.3.3.1. Báo cáo đánh giá thành quả của bộ phận phát sinh chi phí khối
cơng trình thi cơng xây lắp ....................................................................................................... 44
2.3.3.2. Báo cáo đánh giá thành quả lợi nhuận hoạt động của cơng ty khối
cơng trình thi công xây lắp ....................................................................................................... 48
2.3.3.3. Báo cáo đánh giá thành quả đầu tư của công ty .................................. 54
2.3.4. Thực trạng một số vấn đề liên quan đến kế toán trách nhiệm ................55
2.3.4.1. Lập dự toán .................................................................................................... 55
2.3.4.2. Phân bổ chi phí ............................................................................................. 57
2.3.5. Đánh giá thực trạng tổ chức cơng tác kế tốn trách nhiệm tại cơng ty .......57

2.3.5.1. Những ưu điểm của kế tốn trách nhiệm tại cơng ty ........................... 57
2.3.5.2. Những nhược điểm của kế toán trách nhiệm tại Công ty ................... 59
2.3.5.3. Nguyên nhân tồn tại .................................................................................... 61
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2..........................................................................................62
CHƢƠNG 3. HỒN THIỆN KẾ TỐN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY
TNHH XÂY DỰNG THỦY LỢI BÁ PHÚC ........................................................63
3.1. QUAN ĐIỂM HỒN THIỆN KẾ TỐN TRÁCH NHIỆM ............................63
3.1.1. Phù hợp với mơ hình tổ chức quản lý, đặc điểm sản xuất kinh doanh của
công ty .......................................................................................................................63
3.1.2. Phù hợp với u cầu và trình độ quản lý của cơng ty xây dựng.............64
3.1.3. Tính phù hợp và hài hịa giữa chi phí và lợi ích .....................................64


3.1.4. Đảm bảo tính thống nhất với hệ thống báo cáo chung của cơng ty........65
3.1.5. Mục tiêu hồn thiện kế tốn trách nhiệm tại cơng ty TNHH Xây Dựng
Thủy Lợi Bá Phúc .....................................................................................................65
3.2. HỒN THIỆN KẾ TỐN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY TNHH XÂY
DỰNG THỦY LỢI BÁ PHÚC .................................................................................65
3.2.1. Tổ chức các trung tâm trách nhiệm ........................................................66
3.2.2. Hoàn thiện các chỉ tiêu đánh giá thành quả của các bộ phận .................67
3.2.2.1. Chỉ tiêu đánh giá trách nhiệm trung tâm chi phí................................. 68
3.2.2.2. Chỉ tiêu đánh giá trách nhiệm trung tâm lợi nhuận ........................... 69
3.2.2.3. Chỉ tiêu đánh giá trách nhiệm trung tâm đầu tư .................................. 70
3.2.3. Hoàn thiện báo cáo đánh giá trách nhiệm các bộ phận ..........................72
3.2.3.1. Báo cáo đánh giá trách nhiệm trung tâm chi phí ................................ 72
3.2.3.2. Báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm lợi nhuận....................... 73
3.2.3.3. Báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm đầu tư ............................. 73
3.3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP KHÁC ĐỂ HỒN THIỆN KẾ TỐN TRÁCH NHIỆM
TẠI CƠNG TY TNHH XÂY DỰNG THỦY LỢI BÁ PHÚC .................................74
3.3.1. Xây dựng lại bộ máy kế tốn tại Cơng ty TNHH Xây Dựng Thủy Lợi Bá

Phúc............................................................................................................................74
3.3.2. Một số giải pháp khác ............................................................................76
KẾT LUẬN CHƢƠNG 3..........................................................................................77
KẾT LUẬN ..............................................................................................................78
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN (Bản sao)


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
ATLĐ

An toàn lao động

BSC

Thẻ điểm cân bằng

BHTN

Bảo hiểm thất nghiệp

BHXH

Bảo hiểm xã hội

BHYT

Bảo hiểm y tế

DTXD

Dự tốn xây dựng

RI

Lãi thặng dƣ

ROI

Tỷ xuất hồn vốn đầu tƣ

QA-QC

Đảm bảo và chất lƣợng

MMTB

Máy móc thiết bị

TPP

Hiệp định đối tác kinh tế chiến lƣợc xun Thái Bình Dƣơng

KTTC

Kế tốn tài chính

KTTN

Kế tốn trách nhiệm

KTQT

Kế tốn quản trị

TNHH

Trách nhiệm hữu hạn


DANH MỤC CÁC BẢNG

Số hiệu

Tên bảng

bảng

Trang

1.1.

Báo cáo trách nhiệm của trung tâm chi phí

19

1.2.

Báo cáo trách nhiệm của trung tâm doanh thu

19

1.3.

Báo cáo trách nhiệm của trung tâm lợi nhuận

20

1.4.

Báo cáo trách nhiệm của trung tâm đầu tƣ

21

2.1.
2.2.
2.3.

2.4.

Báo cáo thành quả chi phí sản xuất tại cơng trình Hoa viên
nghĩa trang nhân dân Kiên Giang
Báo cáo chi phí bộ phận quản lý tại cơng ty
Dự trù DT cơng trình Hoa viên nghĩa trang nhân dân Kiên
Giang
Tổng hợp giá trị khối lƣợng thực hiện tại cơng trình Hoa viên
nghĩa trang nhân dân Kiên Giang

45

47
49

51

2.5.

Báo cáo lợi nhuận hoạt động

53

3.1.

Chỉ tiêu đánh giá thành quả của trung tâm trách nhiệm

71

3.2.

Báo cáo phân tích biến động chi phí sản xuất

72

3.3.

Báo cáo thành quả của các trung tâm chi phí khơng kiểm
sốt đƣợc

72

3.4.

Báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm lợi nhuận

73

3.5.

Báo cáo đánh giá thành quả trung tâm đầu tƣ

74


DANH MỤC CÁC HÌNH

Số hiệu

Tên hình

hình
2.1.
2.2.

Sơ đồ cơ cấu bộ máy tổ chức của Công ty
Sơ đồ bộ máy kế tốn văn phịng Cơng ty TNHH Xây Dựng
Thủy Lợi Bá Phúc

Trang
30
32

3.1

Mơ hình trung tâm trách nhiệm

66

3.2

Sơ đồ bộ máy kế tốn tại cơng ty

75


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Hội nhập là xu thế tất yếu của bất kỳ quốc gia nào. Đối với Việt Nam cũng
vậy, trong những năm qua Việt Nam đã thực hiện rất nhiều đàm phán và ký kết
nhiều hiệp định. Hiện tại Việt Nam cũng đang và sẽ tích cực tham gia đàm phán
nhằm đi đến ký kết nhiều hiệp định quan trọng khác. Trong số đó hiệp định đối tác
kinh tế chiến lƣợc xuyên Thái Bình Dƣơng (viết tắt: TPP) đƣợc đánh giá là một
trong những hiệp định quan trọng trong chiến lƣợc hội nhập và phát triển của Việt
Nam. Theo đánh giá của các chuyên gia trong nƣớc và quốc tế, khi tham gia TPP,
các doanh nghiệp Việt Nam sẽ đứng trƣớc những cơ hội thuận lợi để phát triển mở
rộng thị trƣờng, tạo chỗ đứng trong chuỗi liên kết,… Bên cạnh đó, khi tham gia vào
hiệp định này, sẽ có khơng ít những khó khăn và thách thức mà các doanh nghiệp
phải đối mặt.
Đứng trƣớc thực trạng đó, các doanh nghiệp Việt Nam cần phải tự mình cải

tiến và có những bƣớc đi thích hợp nhằm tận dụng tối đa các cơ hội, những thế
mạnh nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh, chủ động trƣớc khó khăn và thách
thức,… Để làm đƣợc điều này, doanh nghiệp phải quan tâm thích đáng đến việc đổi
mới tƣ duy và cải tiến các phƣơng pháp quản trị doanh nghiệp. Đổi mới quản trị
doanh nghiệp đóng vai trị hết sức quan trọng quyết định sự tồn tại và phát triển của
doanh nghiệp. Một trong những vấn đề nổi bật trong việc đổi mới hệ thống quản trị
doanh nghiệp là cải tiến và hồn thiện hệ thống kế tốn quản trị mà đặc biệt là kế
toán trách nhiệm trong các doanh nghiệp. Kế toán trách nhiệm dùng để kiểm tra các
quá trình hoạt động và đánh giá thực hiện nhiệm vụ ở từng bộ phận trong một tổ
chức, điểm mạnh của hệ thống này mà các phƣơng pháp đánh giá truyền thống
khơng có đó là nó khơng chỉ sử dụng các thơng tin tài chính mà cịn cả các thơng tin
phi tài chính để đánh giá và nó đƣợc xem là một công cụ hữu hiệu giúp nhà quản trị
doanh nghiệp có thể đánh giá, quản lý, điều hành hiệu quả các bộ phận, các hoạt


2

động sản xuất kinh doanh, phát huy tối đa nguồn lực trong doanh nghiệp và từ đó
góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp.
Trong bối cảnh nhƣ vậy, Công ty TNHH xây dựng thủy lợi Bá Phúc, cũng cần
thiết phải có những sự đổi mới nói chung và đổi mới hệ thống kế tốn trách nhiệm
nói riêng để có thể đứng vững và phát triển ngay khi Việt Nam chính thức tham gia
TPP. Sau thời gian tìm hiểu và nghiên cứu cụ thể tại Công ty TNHH xây dựng thủy
lợi Bá Phúc, em nhận thấy rằng công ty đã bƣớc đầu xây dựng kế toán trách nhiệm.
Tuy nhiên, KTTN tại cơng ty vẫn cịn nhiều hạn chế, cần đƣợc hoàn thiện và cải
tiến hơn để đánh giá tốt hơn trách nhiệm quản lý. Do đó trên cơ sở hệ thống lý
thuyết về hệ thống kế toán trách nhiệm và phân tích tình hình thực tế của cơng ty,
em đã chọn đề tài: “Hồn thiện kế tốn trách nhiệm tại Công ty TNHH xây dựng
thủy lợi Bá Phúc” làm đề tài luận văn thạc sỹ kinh tế.
2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài

Mục tiêu chính của đề tài là đề xuất các giải pháp hoàn thiện kế tốn trách
nhiệm tại Cơng ty TNHH xây dựng thủy lợi Bá Phúc để có thể đáp ứng tốt hơn với
mơi trƣờng cạnh tranh mới. Mục tiêu chính này đƣợc tác giả cụ thể hóa thành các
mục tiêu cụ thể nhƣ sau:
- Hệ thống hóa cơ sở lý thuyết liên quan đến kế toán trách nhiệm: khái niệm,
mục tiêu, chức năng, vai trò, các nội dung cơ bản và sự cần thiết của kế tốn trách
nhiệm trong doanh nghiệp.
- Tìm hiểu thực trạng, từ đó phân tích và đánh giá ƣu- nhƣợc điểm kế tốn
trách nhiệm tại Cơng ty TNHH xây dựng thủy lợi Bá Phúc và xác định nguyên nhân
những tồn tại, hạn chế hiện nay.
- Xác định quan điểm, u cầu, nội dung hồn thiện kế tốn trách nhiệm tại
Công ty TNHH xây dựng thủy lợi Bá Phúc và đƣa ra những kiến nghị nhằm hỗ trợ
cho việc hoàn thiện này.
3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng: Đề tài nghiên cứu kế tốn trách nhiệm tại Cơng ty TNHH xây
dựng thủy lợi Bá Phúc.


3

- Phạm vi nghiên cứu: Tại Công ty TNHH xây dựng thủy lợi Bá Phúc, sử
dụng số liệu năm 2015.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Phƣơng pháp nghiên cứu đƣợc sử dụng trong luận văn là phƣơng pháp thống
kê, chuyên gia, cùng với phƣơng pháp phân tích hợp… Cụ thể nhƣ sau:
Phương pháp thống kê: Số liệu đƣợc thu thập từ các báo cáo thƣờng niên, đặc
biệt là báo cáo nội bộ của Công ty TNHH xây dựng thủy lợi Bá Phúc.
Phương pháp chuyên gia: Tác giả tham gia hội thảo để thu thập ý kiến đóng
góp của chuyên gia trong ngành, các nhà nghiên cứu khoa học, nhà quản lý và cán
bộ công nhân viên của công ty nhằm đánh giá thực trạng kế tốn trách nhiệm tại

Cơng ty TNHH Xây Dựng Thủy Lợi Bá Phúc.
Phương pháp hợp: Sàng lọc và đúc kết từ thực tiễn và lý luận để đề ra giải
pháp và bƣớc đi nhằm thực hiện mục tiêu nghiên cứu.
5. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung chính của luận văn đƣợc trình bày
trong ba chƣơng:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về kế toán trách nhiệm
Chƣơng 2: Thực trạng kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH xây dựng thủy
lợi Bá Phúc.
Chƣơng 3: Hồn thiện kế tốn trách nhiệm tại Cơng ty TNHH xây dựng thủy
lợi Bá Phúc.
6. Tổng quan về tình hình nghiên cứu
Kế tốn trách nhiệm là một cơng cụ kiểm soát hiệu quả và đã đƣợc nghiên cứu
dƣới nhiều góc độ khác nhau cả về mặt lý thuyết lẫn ứng dụng bởi các tác giả ngoài
nƣớc. Việc tiếp thu và vận dụng những kết quả đã có trong điều kiện thực tiễn ở các
doanh nghiệp Việt Nam là cần thiết. Đây cũng là một vấn đề mà những các nhà
nghiên cứu trong nƣớc đã quan tâm, tiếp tục khai thác và đẩy mạnh. Đã có một số
cơng trình đƣợc cơng bố trên sách, báo, tạp chí… Tuy nhiên mảng đề tài kế tốn
trách nhiệm hiện nay trong nƣớc có rất ít tài liệu cũng nhƣ tác giả nghiên cứu, trình


4

bày. Một số luận văn, luận văn nghiên cứu nội dung này gần đây nhƣ sau:
Luận văn của Tiến sĩ Trần Văn Tùng (2010) “Xây dựng hệ thống báo cáo
đánh giá trách nhiệm quản trị trong công ty niêm yết ở Việt Nam” đã trình bày
những nghiên cứu về mặt lý luận của hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm, đặc thù
và mơ hình tổ chức kế tốn trách nhiệm trong các công ty của một số quốc gia phát
triển trên thế giới. Tác giả nêu những đặc trƣng cơng tác kế tốn, hệ thống báo cáo
kế tốn trách nhiệm trong công ty niêm yết ở Việt Nam và đã đƣa ra mơ hình cơ cấu

tổ chức mang tính phổ biến trong công ty niêm yết với cơ chế quản lý theo mơ hình
cơng ty có sự phân cấp, hoạt động trong lĩnh vực sản xuất. Từ đó xây dựng hệ thống
báo cáo đánh giá trách nhiệm quản lý cho công ty. Luận văn cũng đã đƣa ra đƣợc
một số điều kiện để thực hiện quy trình xây dựng hệ thống báo cáo đánh giá trách
nhiệm quản trị trong các công ty niêm yết nhƣ: công ty phải xây dựng rõ mục tiêu
chung và lựa chọn mơ hình tổ chức quản lý phù hợp, phân cấp quản lý rõ ràng, trên
cơ sở đó xác lập cơ chế quản lý thành những trung tâm trách nhiệm cụ thể; xây
dựng hệ thống định mức hay tiêu chuẩn liên quan đến các chỉ tiêu của các báo cáo
trách nhiệm; xác lập các phƣơng pháp phân bổ chi phí gián tiếp và phân tích báo
cáo bộ phận; định giá sản phẩm, dịch vụ chuyển giao nội bộ hay các giải pháp hỗ
trợ triển khai thực hiện…
Năm 2010, Luận văn “Hoàn thiện hệ thống kế tốn trách nhiệm tại cơng ty
Dược- Trang thiết bị y tế Bình Định” của Thạc sỹ Lê Văn Tân hay năm 2013, Luận
văn “Hồn thiện hệ thống kế tốn trách nhiệm tại công ty thương mại đầu tư xây
dựng Constrexim” của Thạc sỹ Lê Thị Mỹ … đã sử dụng phƣơng pháp nghiên cứu
định tính nhƣ: quan sát, thu thập thông tin, kết hợp thống kê thực tế, để từ đó mơ tả,
phân tích và đƣa ra các giải pháp hồn thiện hệ thống kế tốn trách nhiệm nhằm
cung cấp các thơng tin hữu ích cho các nhà quản trị đánh giá hiệu quả kinh doanh
và trách nhiệm quản lý của từng bộ phận trong các công ty cụ thể. Luận Văn của
thạc sỹ Nguyễn Đức Loan (2011) “Hoàn thiện hệ thống kế tốn trách nhiệm tại
cơng ty Đá Núi Nhỏ” cũng sử dụng các phƣơng pháp tƣơng tự, tuy nhiên Luận văn
đã vận dụng và xây dựng thẻ cân bằng điểm (BSC) tại công ty để hỗ trợ đánh giá
hiệu quả kinh doanh và trách nhiệm quản lý…


5

Năm 2014, Luận văn “Tổ chức kế toán trách nhiệm trong các công ty xây
dựng thuộc Bộ Giao Thông Vận Tải” của Tiến sĩ Nguyễn Hữu Phú đã nghiên cứu
việc tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm nhằm cung cấp các thơng tin hữu ích cho

các nhà quản trị đánh giá hiệu quả kinh doanh và trách nhiệm quản lý của từng bộ
phận trong đặc thù trong các công ty xây dựng thuộc Bộ Giao Thông Vận Tải tại
Việt Nam. Đây là một trong những tài liệu có giá trị về nghiên cứu và tổ chức hệ
thống kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp đặc thù.
Nhƣ vậy, có thể nói, các nghiên cứu trong nƣớc về tổ chức kế toán trách
nhiệm trong những năm gần đây bắt đầu đã đi vào cụ thể một số loại hình doanh
nghiệp, hay một doanh nghiệp cụ thể. Đã hệ thống hóa đƣợc những lý luận cơ bản
về tổ chức, vận dụng hay hồn thiện kế tốn trách nhiệm trong doanh nghiệp. Đây
cũng chính là những nội dung mà luận văn kế thừa và tham khảo trong quá trình
thực hiện nghiên cứu cho phù hợp với thực trạng của công ty đang nghiên cứu.
- Tác giả đã kết hợp phỏng vấn, khảo sát bằng bảng câu hỏi các nhà quản lý và
nhân viên kế toán kết hợp với quan sát và thu thập dữ liệu-tài liệu, mơ tả lại, phân
tích để tìm hiểu các đặc điểm hoạt động kinh doanh của công ty TNHH xây dựng
thủy lợi Bá Phúc ảnh hƣởng đến kế toán trách nhiệm, thực trạng kế toán trách
nhiệm những ƣu, nhƣợc điểm và nguyên nhân, đƣa ra các giải pháp hồn thiện kế
tốn trách nhiệm phù hợp với cơng ty.
- Tác giả đã đƣa ra đƣợc các giải pháp khả thi đƣợc xây dựng trên cơ sở thực
tiễn và xu hƣớng phát triển trong tƣơng lai của công ty. Đây là vấn đề thực sự cần
thiết, cấp bách, quan trọng, quyết định đến sự sống cịn và thành cơng của cơng ty
trong điều kiện cạnh tranh hiện nay. Ngồi ra các kiến nghị hỗ trợ các giải pháp này
không những hữu ích, hỗ trợ riêng cho cơng ty TNHH xây dựng thủy lợi Bá Phúc
mà còn hỗ trợ cho các doanh nghiệp khác trong việc xây dựng, củng cố, hoàn thiện
kế tốn trách nhiệm tại cơng ty mình.


6

CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TRONG DOANH NGHIỆP

1.1. TỔNG QUAN VỀ KẾ TỐN TRÁCH NHIỆM
Kế tốn trách nhiệm là một nội dung cơ bản của kế tốn quản trị. Do đó q
trình hình thành và phát triển của kế toán trách nhiệm gắn liền với quá trình hình
thành và phát triển của kế tốn quản trị.
Nhƣ vậy kế toán trách nhiệm, một bộ phận của kế toán quản trị, đã ra đời
trong bối cảnh mà vai trị chủ đạo của kế tốn quản trị đã chuyển sang cung cấp
thơng tin cho mục đích lập kế hoạch và kiểm sốt. Từ thời điểm đó đến nay, kế toán
trách nhiệm đã đƣợc sự quan tâm nghiên cứu của nhiều tác giả khác nhau ở nhiều
quốc gia trên thế giới.
1.1.1. Khái niệm kế toán trách nhiệm
Để quản lý tốt các tổ chức cũng nhƣ các doanh nghiệp có quy mô lớn, các nhà
quản trị thƣờng phải cấu trúc đơn vị mình theo hình thức quản lý phân quyền. Việc
phân quyền trong một tổ chức tạo nên cơ cấu nhiều cấp bậc và đòi hỏi cấp trên phải
theo dõi, đo lƣờng và đánh giá kết quả kết hoạt động của cấp dƣới. Kế tốn trách
nhiệm là một cơng cụ nhằm đáp ứng yêu cầu này.
“KTTN là sự phát triển của hệ thống kế toán được thiết kế để kiểm soát chi
phí phát sinh liên quan trực tiếp cho các cá nhân trong tổ chức, người chịu trách
nhiệm kiểm soát. Hệ thống kiểm soát này được thiết kế cho tất cả các cấp quản lý.
KTTN như một công cụ để kiểm sốt hoạt động và chi phí” (Higgins, 1952).
“KTTN là một hệ thống thừa nhận mỗi bộ phận (người) trong một tổ chức có
quyền chỉ đạo và chịu trách nhiệm về những nghiệp vụ riêng biệt thuộc phạm vi
quản lý của mình, họ phải xác định, đánh giá và báo cáo lên cho tổ chức, thơng qua
đó các cấp quản lý cao hơn sử dụng các thông tin này để đánh giá thành quả của
các bộ phận trong tổ chức” (Võ Văn Nhị và cộng sự, 2001).
“KTTN là hệ thống thu thập, xử lý và truyền đạt thơng tin có thể kiểm soát


7

theo phạm vi trách nhiệm của từng nhà quản trị nhằm đạt được mục tiêu chung của

tổ chức. Thông tin có thể kiểm sốt của một bộ phận là những thơng tin về doanh
thu, chi phí, vốn đầu tư…mà nhà quản trị của bộ phận đó có thể đưa ra các quyết
định tác động lên nó. Thơng tin có thể kiểm soát cụ thể đối với từng nhà quản trị
phụ thuộc vào trách nhiệm quản lý của nhà quản trị đó” (Đồn Ngọc Quế và cộng
sự, 2011).
Nhƣ vậy, hiện tại có rất nhiều quan điểm khác nhau về KTTN, mỗi quan điểm
thể hiện góc nhìn khác nhau về đặc điểm, cơ chế tổ chức KTTN trong doanh nghiệp
nhƣng nhìn chung nó phản ánh một cái nhìn tồn diện về KTTN.
Kế tốn trách nhiệm là một hệ thống kế tốn có chức năng thu thập, hợp và
báo cáo các dữ liệu kế tốn có liên quan đến trách nhiệm của từng nhà quản lý riêng
biệt trong một tổ chức thông qua các báo cáo liên quan đến chi phí, thu nhập và các
số liệu hoạt động bởi từng khu vực trách nhiệm hoặc đơn vị trong tổ chức. Đó là
một hệ thống cung cấp thông tin nhằm đánh giá trách nhiệm và thành quả của mỗi
nhà quản lý, chủ yếu ở khía cạnh thu nhập và những khoản chi phí mà họ có quyền
kiểm sốt đầu tiên.
Trên cơ sở các quan điểm đã nêu trên chúng ta có thể rút ra một số vấn đề
chung về kế toán trách nhiệm nhƣ sau:
Thứ nhất, kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản của kế toán quản trị và
là một quá trình tập hợp và báo cáo các thơng tin có thể kiểm sốt, đƣợc dùng để
kiểm tra các q trình hoạt động và đánh giá thực hiện nhiệm vụ ở từng bộ phận
trong một tổ chức. Kế toán trách nhiệm là một hệ thống thông tin sử dụng các thông
tin tài chính và phi tài chính trong phạm vi hệ thống kiểm soát của ban quản lý một
đơn vị.
Thứ hai, kế tốn trách nhiệm chỉ có thể đƣợc thực hiện trong đơn vị có cơ cấu
tổ chức bộ máy quản lý phải có sự phân quyền rõ ràng. Bởi lẽ, mục tiêu chính của
kế tốn trách nhiệm là hạn chế tối đa những bất lợi, đồng thời giúp cho tổ chức gặt
hái đƣợc những lợi ích từ việc phân cấp trong quản lý.
Thứ ba, kế tốn trách nhiệm hữu ích phải thỏa mãn lý thuyết phù hợp. Theo

8

đó, kế tốn trách nhiệm phải phù hợp với mơi trƣờng tổ chức hoạt động, với chiến
lƣợc hợp của tổ chức và với các giá trị và sự khích lệ của quản trị cấp cao.
1.1.2. Mục tiêu của kế toán trách nhiệm
Kế toán trách nhiệm là một phƣơng pháp phân chia cấu trúc tổ chức thành các
trung tâm trách nhiệm khác nhau để đo lƣờng năng lực hoạt động của từng bộ phận.
Đó là một cơng cụ để đánh giá hiệu quả hoạt động của mỗi cá nhân quản trị đƣợc
phân quyền quản lý cũng nhƣ các đơn vị bộ phận. Các mục tiêu cụ thể của kế toán
trách nhiệm đƣợc thể hiện nhƣ sau:
1.1.2.1. Cung cấp thông tin đánh giá trách nhiệm các cấp bậc quản lý
Nhằm đảm bảo cho mọi hoạt động của doanh nghiệp mang tính trách nhiệm
cao, thúc đẩy doanh nghiệp phát triển ổn định và bền vững, kế toán trách nhiệm
phải xây dựng đƣợc các chỉ tiêu đo lƣờng và đánh giá kết quả hoạt động một cách
định kỳ cho từng cá nhân đƣợc phân cấp quản lý trong doanh nghiệp nhƣ: các thành
viên ban giám đốc, trƣởng các phòng ban, quản đốc v.v.
1.1.2.2. Cung cấp cơ sở để đánh giá mức độ phù hợp giữa các quyết định bộ
phận với mục tiêu chung
Mỗi nhà quản trị ở các cấp khác nhau trong doanh nghiệp đều phải thƣờng
xuyên đƣa ra những quyết định có tác động đến mục tiêu chung của doanh nghiệp.
Mức độ phù hợp của các quyết định này cũng cần đƣợc kiểm sốt và đánh giá căn
cứ trên những thơng tin và những cơ sở mà kế toán trách nhiệm cần nêu ra.
1.1.2.3. Đảm bảo sử dụng hữu hiệu và hiệu quả các nguồn lực của tổ chức
Những nguồn lực của doanh nghiệp cần thiết phải đƣợc sử dụng hữu hiệu đƣợc thể hiện thông qua mức độ khả thi của các hoạt động có liên quan đến các
nguồn lực đó và hiệu quả mà các hoạt động này mang lại. Thông qua kế toán trách
nhiệm giúp nhà quản trị xác định đƣợc tình hình thực thi, hiệu lực các quyết sách
kinh doanh của doanh nghiệp và hiệu quả sử dụng các nguồn lực kinh tế của mỗi cá
nhân, bộ phận, đơn vị trong doanh nghiệp.
1.1.3. Chức năng
Xét trong doanh nghiệp, kế tốn trách nhiệm có hai chức năng cơ bản là chức

9

năng thông tin và chức năng xác định trách nhiệm. Hai chức năng này có quan hệ
mật thiết với nhau và giúp cho kế toán trách nhiệm đáp ứng đƣợc mục tiêu của nó.
1.1.3.1. Chức năng thơng tin
Kế tốn trách nhiệm giữ chức năng là một kênh thông tin mà các nhà quản trị
có thể sử dụng để nắm bắt tình hình hoạt động của từng bộ phận trong doanh
nghiệp, qua đó nhà quản trị có thể đƣa ra những nhận định và phân tích khách quan
về nguyên nhân, điểm thuận lợi và hạn chế của những thành quả mà mỗi đơn vị đạt
đƣợc. Những phân tích này sẽ hỗ trợ để nhà quản trị có thể đề ra những giải pháp
nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp.
1.1.3.2. Chức năng xác định trách nhiệm
Kế toán trách nhiệm giúp nhà quản trị cấp cao xác định đƣợc mức độ đóng
góp của từng đơn vị, bộ phận vào kết quả chung của doanh nghiệp. Qua đó, có thể
đánh giá trách nhiệm của từng đơn vị, bộ phận và đƣa ra những định hƣớng phù hợp
nhằm mang lại sự phát triển cho doanh nghiệp.
1.1.4. Vai trị của kế tốn trách nhiệm trong doanh nghiệp
Trong doanh nghiệp với cơ cấu tổ chức theo hình thức quản lý phân quyền, kế
tốn trách nhiệm đóng vai trị hết sức quan trọng và đƣợc thể hiện ở những điểm
sau:
Thứ nhất, hỗ trợ nhà quản trị thực hiện chức năng tổ chức và điều hành doanh
nghiệp. Trên cơ sở phân chia cơ cấu tổ chức quản lý của doanh nghiệp thành các
trung tâm trách nhiệm khác nhau, kế toán trách nhiệm giúp nhà quản trị xác định rõ
quyền ra quyết định và trách nhiệm của một bộ phận nào đó đối với một phần hay
tồn bộ cơng việc. Từ đó, nhà quản trị có thể đánh giá và điều chỉnh các bộ phận
trong doanh nghiệp phù hợp với mục tiêu và tình hình hoạt động.
Thứ hai, cung cấp thông tin cho việc thực hiện chức năng kiểm sốt quản lý và
kiểm sốt tài chính của doanh nghiệp.

Thơng qua báo cáo kế tốn trách nhiệm, nhà quản trị có thể nắm đƣợc tình
hình tài chính của các bộ phận và đơn vị liên quan, từ đó đƣa ra các phân tích, đánh
giá hoạt động thu chi cũng nhƣ doanh thu và lợi nhuận của đơn vị, bộ phận. Điều đó


10

giúp nhà quản trị phát hiện các vấn đề hạn chế trong quản lý tài chính của từng đơn
vị, bộ phận và có sự điều chỉnh thích hợp, kịp thời sao cho hiệu quả kinh doanh là
tốt nhất.
Báo cáo kế tốn trách nhiệm là nguồn thơng tin quan trọng giúp nhà quản trị
có thể phát huy một cách hiệu quả việc sử dụng vốn, giảm chi phí một cách hợp lý
nhằm tối đa hóa lợi nhuận.
Thứ ba, Kế tốn trách nhiệm khuyến khích nhà quản lý hƣớng đến mục tiêu
chung của tổ chức.
Việc phân chia cơ cấu tổ chức thành các trung tâm trách nhiệm cho thấy rằng
mục tiêu chiến lƣợc của doanh nghiệp đã đƣợc gắn vào mục tiêu của các trung tâm
này. Khi kế tốn trách nhiệm có thể kiểm sốt đƣợc cơng tác tài chính và cơng tác
quản lý thì nó sẽ điều chỉnh hoạt động hƣớng đến các mục tiêu chung của doanh
nghiệp. Trên cơ sở xác định trách nhiệm và quyền hạn rõ ràng đối với mỗi trung
tâm trách nhiệm, nhà quản trị của các trung tâm này đƣợc khuyến khích thực hiện
các hoạt động hƣớng đến mục tiêu cơ bản của doanh nghiệp.
1.2. NỘI DUNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
1.2.1. Phân cấp quản lý và xác lập các trung tâm trách nhiệm
1.2.1.1. Phân cấp quản lý
Một trong những vấn đề trọng tâm của kế toán trách nhiệm là hình thành các
trung tâm trách nhiệm. Điều này đƣợc thực hiện thông qua việc phân cấp quản lý.
Theo đó, phân cấp quản lý là việc nhà quản lý cấp cao giao quyền cho cấp quản lý
thấp hơn trong quá trình hoạt động của doanh nghiệp để giúp họ có thể điều hành
các cơng việc thƣờng xun tại bộ phận mà họ có trách nhiệm quản lý. Tùy theo đặc

điểm của từng doanh nghiệp, việc phân quyền này có thể gồm một hay nhiều cấp
độ. Các nhà nghiên cứu cho rằng kế toán trách nhiệm gắn liền với sự phân cấp quản
lý. Kế toán trách nhiệm hoạt động thực sự hiệu quả trong các tổ chức mà sự phân
quyền đƣợc thực hiện đúng mức và phù hợp với cơ cấu tổ chức.
Khi tiến hành phân cấp quản lý, ta cần lƣu ý rằng nếu doanh nghiệp chia ra
quá nhiều cấp thì sẽ có thể dẫn đến sự cồng kềnh trong bộ máy tổ chức. Ngƣợc lại


11

nếu tập trung quá nhiều quyền quyết định vào một nơi có thể làm giảm hiệu quả
hoạt động. Vì thế, nhà quản lý cần phải cân nhắc giữa lợi ích và khó khăn mà việc
phân cấp quản lý có thể mang lại.
 Những lợi ích của phân cấp quản lý: Khi một tổ chức thực hiện phân cấp
rõ ràng trong quản lý sẽ mang lại những lợi ích sau:
- Ngƣời quản lý có thể giảm bớt khối lƣợng cơng việc bằng cách san sẻ cho
ngƣời khác, từ đó có thể tiết kiệm thời gian làm việc của mình, và có thể tập trung
vào thực hiện các mục tiêu lớn hơn.
- Nguồn thông tin đƣợc cung cấp đầy đủ và kịp thời hơn. Chính sự phân quyền
trong quản lý mà các bộ phận có thể chủ động trong tiếp cận các thơng tin và phản
hồi nhanh chóng.
- Tạo mơi trƣờng thuận lợi phát triển những nhà quản lý cấp thấp hơn. Nhà
quản lý có thể đánh giá nhân viên tốt và đào tạo lớp quản lý mới để kế thừa. Cấp
dƣới có thể tập trung học tập, rèn luyện, nâng cao nghiệp vụ, tích luỹ kinh nghiệm
khi thực hiện các cơng việc, quyết định của mình.
- Khuyến khích nhân viên nổ lực với trách nhiệm đƣợc giao hơn, từ đó góp
phần hoàn thành mục tiêu chung của toàn doanh nghiệp. Khi kết quả thực hiện của
mỗi bộ phận, mỗi con ngƣời trong tổ chức đƣợc xác định và thừa nhận một cách rõ
ràng sẽ khuyến khích họ làm việc tốt hơn. Bên cạnh đó, tạo mơi trƣờng thi đua tích
cực và lành mạnh giữa các cá nhân, các đơn vị và khuyến khích họ đạt đƣợc các chỉ

tiêu của từng bộ phận cũng nhƣ mục tiêu chung của toàn đơn vị.
 Những hạn chế của phân cấp quản lý: Bên cạnh những lợi ích mang lại
thì việc phân cấp quản lý cũng đặt ra những khó khăn. Việc phân cấp quản lý q
nhiều có thể gây ra tình trạng khó kiểm sốt. Thậm chí nếu kiểm sốt khơng tốt,
phân cấp trách nhiệm có thể dẫn đến việc sai lệch các mục tiêu chung của toàn
doanh nghiệp bởi các nhà quản lý bộ phận chỉ tập trung vào lợi ích của đơn vị mình
mà khơng xem xét quyết định đó có ảnh hƣởng đến doanh nghiệp nhƣ thế nào.
Chính vì vậy, doanh nghiệp phải xác định khi nào cần phân chia các cấp bậc, và
mức độ phân quyền nhƣ thế nào là hợp lý, thích hợp. Việc đó cịn tùy thuộc vào
chiến lƣợc chung của doanh nghiệp.


12

1.2.1.2. Xác định các trung tâm trách nhiệm
Trung tâm trách nhiệm là một bộ phận trong tổ chức (hay trong doanh nghiệp
nói riêng), nơi mà nhà quản trị bộ phận chịu trách nhiệm về kết quả hoạt động của
bộ phận mình. Căn cứ vào cơ cấu tổ chức và mức độ phân cấp quản lý của doanh
nghiệp mà có hệ thống các trung tâm trách nhiệm tƣơng ứng. Các trung tâm trách
nhiệm tạo thành một hệ thống thang bậc trách nhiệm từ cấp lãnh đạo thấp nhất đến
cấp lãnh đạo cao nhất trong doanh nghiệp.
 Trung tâm chi phí: là một loại trung tâm trách nhiệm thể hiện phạm vi cơ
bản của hệ thống xác định chi phí có thể kiểm soát, là điểm xuất phát của các hoạt
động nhƣ: lập dự tốn chi phí; phân loại chi phí thực tế phát sinh; so sánh chi phí
thực tế với chi phí định mức tiêu chuẩn. Trung tâm chi phí gắn liền với cấp quản lý
mang tính chất tác nghiệp, trực tiếp tạo ra sản phẩm, dịch vụ, hoặc gián tiếp phục vụ
kinh doanh (nhƣ phân xƣởng sản xuất, các phòng ban chức năng). Theo đó, ngƣời
quản lý chỉ chịu trách nhiệm hoặc chỉ có quyền kiểm sốt đối với chi phí phát sinh ở
bộ phận mình, khơng có quyền hạn đối với việc tiêu thụ và đầu tƣ vốn.
Tùy theo tính chất của chi phí và kết quả đầu ra, trung tâm chi phí đƣợc chia

thành hai dạng:
- Trung tâm chi phí định mức (tiêu chuẩn): là trung tâm chi phí mà các yếu
tố chi phí và các mức hao phí về nguồn lực sử dụng để sản xuất một đơn vị sản
phẩm, dịch vụ đều đƣợc xây dựng định mức cụ thể. Nhà quản trị trung tâm chi phí
tiêu chuẩn có trách nhiệm kiểm sốt chi phí thực tế phát sinh để vẫn đảm bảo kế
hoạch sản xuất cũng nhƣ đảm bảo kế hoạch chi phí cho từng đơn vị sản phẩm, dịch
vụ và tính cho tồn bộ. Trung tâm chi phí tiêu chuẩn đƣợc nhận biết trên cơ sở
chúng ta có thể xác định, đo lƣờng một cách chắc chắn đầu ra và có thể xác định
đƣợc định mức các đầu vào cần thiết để sản xuất ra một đơn vị đầu ra đó. Theo đó,
nhà quản lý không chịu trách nhiệm về những biến động gây ra bởi các mức độ hoạt
động cao hơn tiêu chuẩn của trung tâm mà chỉ chịu trách nhiệm về tính hiệu quả
trong phạm vi hoạt động của trung tâm. Đối với trung tâm này thì hiệu quả đƣợc đo
lƣờng bởi mối liên hệ giữa đầu vào và đầu ra, cịn tính kết quả đƣợc đo lƣờng bằng


13

mức độ trung tâm đạt đƣợc sản lƣợng mong muốn tại những mức độ về chất lƣợng
và thời gian đã định. Các trung tâm chi phí thƣờng gắn với cấp quản trị cơ sở và có
thể là các nhà máy sản xuất, các phân xƣởng sản xuất, các tổ sản xuất,….
- Trung tâm chi phí dự tốn: là trung tâm chi phí mà các yếu tố đƣợc dự
tốn và đánh giá căn cứ trên nhiệm vụ đƣợc giao chung, không thể xác định cụ thể
cho từng đơn vị sản phẩm hoặc cho từng cơng việc của trung tâm. Nói cách khác,
các yếu tố đƣợc dự tốn khơng thể đo lƣờng bằng các chỉ tiêu tài chính và khơng có
mối quan hệ rõ ràng giữa đầu vào và đầu ra. Trong trƣờng hợp này, việc kiểm sốt
nhằm đảm bảo chi phí thực tế phát sinh phải phù hợp với chi phí dự toán đồng thời
đảm bảo thực hiện nhiệm vụ đƣợc giao. Đánh giá hiệu quả của trung tâm này
thƣờng bằng cách so sánh chi phí giữa dự tốn ngân sách đã định và thực tế thực
hiện. Tuy nhiên, cách so sánh này chỉ cho các kết quả tƣơng đối nên cần phải kết
hợp một số chỉ tiêu phi tài chính về mức độ và chất lƣợng của các dịch vụ mà các

trung tâm này cung cấp.
 Trung tâm doanh thu: Trung tâm doanh thu là trung tâm trách nhiệm mà
ngƣời quản lý chỉ có trách nhiệm với doanh thu có thể kiểm sốt đạt đƣợc, khơng
chịu trách nhiệm với lợi nhuận và vốn đầu tƣ. Trung tâm doanh thu có quyền quyết
định công việc bán hàng trong khung giá cả cho phép để tạo ra doanh thu cho doanh
nghiệp.
Trung tâm này thƣờng đƣợc gắn với bậc quản lý cấp trung hoặc cấp cơ sở.
 Trung tâm lợi nhuận: Trung tâm lợi nhuận là trung tâm trách nhiệm mà
ngƣời quản lý chịu trách nhiệm cả về doanh thu và chi phí có thể kiểm sốt đƣợc
của doanh nghiệp, tức là chịu trách nhiệm về kết quả sản xuất và tiêu thụ. Trong
trƣờng hợp này nhà quản lý thƣờng đƣợc tự do quyết định về sản phẩm sản xuất,
quy mô sản xuất cũng nhƣ giá cả, hệ thống phân phối và bán hàng. Loại trung tâm
trách nhiệm này thƣờng đƣợc gắn ở bậc quản lý cấp trung, đó là giám đốc điều hành
trong công ty, các đơn vị kinh doanh trong công ty nhƣ các công ty phụ thuộc, các
chi nhánh,...
Hiệu quả của trung tâm lợi nhuận đƣợc đánh giá dựa vào mức chênh lệch giữa
lợi nhuận thực tế so với lợi nhuận dự toán.


14

 Trung tâm đầu tƣ: Trung tâm đầu tƣ là trung tâm trách nhiệm mà nhà
quản lý của trung tâm đó khơng những chịu trách nhiệm về doanh thu và chi phí mà
cịn chịu trách nhiệm về việc xác định vốn hoạt động cũng nhƣ những quyết định
đầu tƣ vốn. Trung tâm đầu tƣ đại diện cho bậc quản lý cấp cao nhƣ Hội đồng quản
trị công ty.
Đặc trƣng của việc đo lƣờng hiệu quả trung tâm đầu tƣ là tỷ lệ hồn vốn đầu
tƣ và lợi nhuận cịn lại. Phƣơng pháp đo lƣờng này chịu ảnh hƣởng của cả doanh
thu, chi phí và tài sản. Vì vậy phản ánh trách nhiệm của nhà quản lý đối với lợi
nhuận tính trên vốn đầu tƣ.

Tóm lại, các loại trung tâm trách nhiệm gắn liền với từng cấp quản trị trong
một tổ chức. Mỗi loại trung tâm trách nhiệm sẽ xác định trách nhiệm hoặc quyền
kiểm soát đối với từng đối tƣợng cụ thể của các nhà quản trị các cấp. Trong thực tế,
việc chọn lựa một trung tâm thích hợp nhất cho một đơn vị trong tổ chức là điều
không dễ dàng. Cơ sở để xác định một bộ phận trong tổ chức thuộc trung tâm loại gì
là dựa trên loại nguồn lực hoặc trách nhiệm mà nhà quản lý trung tâm trách nhiệm
đó đƣợc giao. Do vậy, việc phân biệt rõ ràng loại trung tâm trách nhiệm cho các bộ
phận, đơn vị trong một tổ chức chỉ mang tính tƣơng đối, và phụ thuộc vào quan
điểm của nhà quản trị cấp cao nhất. Trong thực tế, để có thể phân loại các bộ phận,
đơn vị trong tổ chức vào các trung tâm trách nhiệm hợp lý thì nên căn cứ vào nhiệm
vụ chính của bộ phận, đơn vị đó.
1.2.2. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá các trung tâm trách nhiệm
Có hai tiêu chí để đo lƣờng mức độ hồn thành một trung tâm trách nhiệm là
hiệu quả và kết quả. Ở đây ta hiểu hiệu quả là tỷ lệ giữa đầu ra so với đầu vào của
trung tâm trách nhiệm. Nói cách khác, đó chính là tỷ lệ giữa kết quả thực tế đạt
đƣợc với nguồn lực thực tế mà trung tâm đã sử dụng để tạo ra kết quả đó. Trong khi
đó kết quả đƣợc hiểu là mối quan hệ giữa đầu ra của một trung tâm trách nhiệm với
mục tiêu của trung tâm đó. Đây chính là mức độ hoàn thành mục tiêu của trung tâm
trách nhiệm.
Đánh giá trách nhiệm quản trị của các cấp quản lý các trung tâm trách nhiệm