Phát huy tính tích cực học tập của học sinh trong giờ học Sinh học 9

CỘNG HỊA XàHỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
­­­­­ &  ­­­­

     
    
  
   
   Tên đề tài:
“ PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC HỌC TẬP CỦA HỌC SINH 
TRONG GIỜ HỌC SINH HỌC 9”
 

                           
            


Quảng Bình, tháng 4 năm 2020
CỘNG HỊA XàHỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
­­­­­ &  ­­­­

     
    
  
   
   Tên đề tài:
“ PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC HỌC TẬP CỦA HỌC SINH
 TRONG GIỜ HỌC SINH HỌC 9”
 

                  

                                          
                                                       
                                                    Họ và tên : HỒNG THỊ MÙI
                                                   Chức vụ :  Tổ trưởng chun mơn                       
                                                    Đơn vị cơng tác: Trường THCS Liên Thủy
                           


            

Quảng Bình, tháng 4 năm 2020
1. Phần mở đầu:
1.1. Lý do chọn đề tài:
   Sự nghiệp cơng nghiệp hố, hiện đại hố của đất nước địi hỏi phải đổi 
mới Giáo dục. Nắm được tinh thần và định hướng đổi mới phương pháp dạy  
học ở trường Phổ thơng, theo luật Giáo dục: “Phát huy tính tích cực, tự chủ, sáng 
tạo của học sinh; bồi dưỡng phương pháp tự  học, rèn luyện kỷ  năng vận dụng 
vào thực tiễn và tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho 
học sinh”. Trong đó theo tơi sự  đổi mới căn bản về  phương pháp dạy và học 
khơng chỉ đơn thuần là dạy kiến thức cho học sinh mà cịn phải dạy cho học sinh  
biết cách học, biết cách thu nhận kiến thức một cách tự lực bằng cách thu lượm 
và xử  lý thơng tin để  có thể  tự  đổi mới sự  hiểu biết của mình bằng tự  học.  
Trong khi thời gian học ở trường lại có hạn. Nhà trường khơng thể dạy cho học  
sinh những gì mà họ  cần trong cuộc sống sau này mà chỉ  trang bị  cho học sinh  
những kiến thức cơ bản và phương pháp nhận thức, phương pháp tự  học để  có 
thể tự học tập suốt đời để dễ dàng thích ứng với thời đại bùng nổ thơng tin khoa 
học và cơng nghệ thường xun đổi mới, đáp ứng được u cầu  thực tiễn của  
xã hội nghĩa là góp phần tạo ra những con người năng động, sáng tạo. Có khả 

năng giải quyết những vấn đề trong học tập hơm nay và lao động hơm sau. Phải 
dạy cho học sinh biết suy nghĩ trước những vấn đề đặt ra nhằm phát triển óc tư 
duy sáng tạo. Phải tạo điều kiện cho học sinh được độc lập suy nghĩ, bộc lộ 
những suy nghĩ của mình trong q trình thảo luận, tranh luận với các bạn trong 
nhóm, trong lớp. Đây chính là dịp để các em nâng cao năng lực tự đánh giá trong 
lúc đối chiếu suy nghĩ của bản thân với ý kiến của các bạn và tổng kết của 
thầy.
Trước thực trạng đó, các bộ mơn khoa học nói chung và bộ mơn Sinh học 
nói riêng  ở  trường THCS giáo viên cần nghiên cứu, nắm vững những dấu hiệu 
đặc trưng và mối quan hệ giữa các yếu tố tâm lý hứng thú, tự giác, tích cực chủ 
động và sáng tạo trong đó cần tính đến những đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi  
THCS.
              Việc tiếp nhận hệ phương pháp dạy học mới dựa trên hoạt động dạy 
học của chúng ta đã nâng cao chất lượng dạy học ở THCS nói chung và bộ mơn 


Sinh học nói riêng. Xác định vị trí chương trình Sinh học lớp 9 là phần tiếp theo 
của chương trình Sinh học 6, 7,8 và cũng là phần Sinh học cuối cấp THCS.  
Chương trình Sinh học lớp 9 giúp các em tìm hiểu những lĩnh vực mới của sinh  
học, cụ thể là di truyền và biến dị, sinh vật và mơi trường. Đây là những đơn vị 
kiến thức khó của chương trình sinh học THCS. Nếu giáo viên khơng phát huy 
tính tích cực học tập của học sinh thì việc lĩnh hội kiến thức của học sinh sẽ trở 
nên gượng ép, bắt buộc; từ đó hiệu quả  dạy học khơng cao. Đó là điều làm tơi 
phải suy nghĩ nên tơi đã mạnh dạn chọn đề tài "Phát huy tính tích cực học tập  
của học sinh trong giờ học Sinh học 9” để nghiên cứu.
1.2. Điểm mới của đề tài:
Ở chương trình Sinh học 6, 7, 8 các em đã được làm quen với bộ mơn Sinh 
học nhưng mới chỉ  là một khía cạnh của bộ  mơn đó là vấn đề  thực vật học,  
động vật học, con người. Cịn chương trình lớp 9 các em bắt đầu tiếp xúc với  
những kiến thức về  di truyền và biến dị, sinh vật và mơi trường; mặt khác  

chương trình Sinh học 9 mang tính khái qt, trừu tượng khá cao,  ở  cấp vi mơ 
hoặc vĩ mơ nên chắc chắn các em sẽ  gặp nhiều khó khăn khi hình thành kiến 
thức nếu thầy cơ khơng kịp thời hình thành cho các em phương pháp học tập bộ 
mơn. 
Điểm mới của đề  tài này là việc vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy  
học theo hướng tích cực của học sinh trong các tiết học. Đó là rèn luyện cho học  
sinh các kĩ năng học tập, một trong những kĩ năng đó chính là “Phát huy tính tích 
cực, tự giác của học sinh”. 
1.3: Phạm vi áp dụng:
Sáng kiến được áp dụng tại đơn vị  nơi tơi cơng tác và trong tất cả  các 
trường THCS.
2. Phần nội dung:
2.1. Thực trạng của vấn đề:
           Trong thực tế qua một số năm trực tiếp đứng lớp tơi thấy: 
    ­ Một bộ  phận học sinh tiếp thu kiến thức thụ động nhất là những học sinh  
trung bình và yếu­ kém.
     ­ Thiếu sự  nhiệt tình, tích cực trong hoạt động nhóm. Một vài học sinh cịn 
biểu hiện  ỷ  lại vào các bạn trong nhóm; chưa mạnh dạn bày tỏ  quan điểm, ý  
kiến cá nhân.
    ­ Hoạt động trị chơi chưa đưa vào nhiều trong các hoạt động giảng dạy. Đây  
là một trong những hoạt động cơ bản để phát huy tính tích cực học tập của học  
sinh trong giờ học.
   ­ Một số giáo viên cịn nặng về phương pháp dạy học truyền thống.


        Với những cơ sở lý luận và cơ  sở  thực tiễn đã nêu trên việc tạo tính tích 
cực học tập của học sinh trong các giờ học nói chung và sinh học 9 nói riêng có ý 
nghĩa vơ cùng quan trọng, tạo cho học sinh phát triễn tư duy năng động, học sinh 
tiếp thu kiến thức một cách tự nhiên, khơng gượng ép; từ đó nâng cao hiệu quả 
dạy học.

Tơi đã tiến hành khảo sát chất lượng đầu năm khối lớp 9  ở  một trường 
THCS như sau:
Số HS tham gia
182

Điểm 0 – 2

Điểm < 5

Điểm 6,5 ­ 10

SL

%

SL

%

SL

%

6

3,3

62

34,1

55

30,2

        Kết quả trên so với nhiệm vụ năm học và thực tiễn của Giáo dục thì chưa  
đáp ứng được u cầu. Vì vậy bản thân là một giáo viên Sinh học tơi có một vài  
suy nghĩ về  việc đổi mới phương pháp giảng dạy trong bộ  mơn Sinh học, đặc  
biệt là phát huy tính tích cực học tập của học sinh trong giờ học Sinh học 9 mà 
tơi đã thực hiện trong những năm qua.
2.2. Nội dung của đề tài:
a. Một số biện pháp phát huy tính tích cực học tập của học sinh trong giờ học 
Sinh học 9:
* Dạy học trên cơ sở các hoạt động: 
          Là định hướng đổi mới phương pháp dạy học của chương trình THCS mà  
cũng là đặt điểm nổi bật của cách dạy học mới so với cách dạy học theo các  
chương trình khác.
 Chương trình THCS xác định việc đổi mới là thay đổi vị trí, vai trị của hai 
nhân vật trung tâm trong nhà trường và định hướng đổi mới là đưa vai trị của 
học sinh lên vị  trí trung tâm. Hoạt động của học sinh là hoạt động chính trong  
nhà trường. Điều cần lưu ý là: Đổi mới phương pháp dạy học khơng phải là phủ 
nhận các phương pháp dạy học truyền thống. Đổi mới  ở  chỗ  biết kết hợp, sử 
dụng đúng lúc, đúng chỗ  các phương pháp dạy­ học và các phương pháp phải 
theo hướng tích cực hố các hoạt động của học sinh. Khi vận dụng các phương 
pháp, cần chú ý nhiều hơn đến cách thức hoạt động của học sinh để  tiếp nhận 
các tri thức sinh học, hình thành và phát triển các kỹ năng. 
Ví dụ:  Khi dạy bài “Thực hành­ Quan sát hình thái nhiễm sắc thể”. Giáo 
viên hướng dẫn HS các thao tác quan sát tiêu bản cố  định NST của một số  lồi 
thực vật, động vật trên kính hiển vi quang học; từ  đó u cầu học sinh vẽ  vào 
vở hình của NST quan sát được.

Hoạt động của học sinh trong giờ học rất phong phú: Đọc, nghe, nói, viết, 
thao tác thực hành... học sinh có thể  tự  đọc, thảo luận, đối thoại ... Mỗi hoạt  
động phải được tổ chức một cách hợp lý nhằm phát huy tính tích cực chủ động 
của học sinh. Đó là một trong những đặc điểm lớn nhất của phương pháp dạy  
học theo hướng đổi mới.
Muốn hướng học sinh vào các hoạt động tích cực giáo viên phải tạo ra  
“Những tình huống có vấn đề”. Trong q trình học sinh tìm tịi tri thức và rèn 
luyện kỹ  năng, giáo viên nêu những vấn  đề  trong bài học cần khám phá và 
hướng cho học sinh nhận thức đó là việc cần thiết phải làm. Đồng thời, từng  
bước giáo viên giúp học sinh thực hiện để giải quyết các vấn đề đó. 
Ví dụ: khi dạy bài “Thường biến”. Giáo viên nêu vấn đề: Thường biến là 
gì? 
Thường biến giống và khác đột biến như thế nào? Mức phản ứng là gì? Nó có ý 
nghĩa gì trong chăn ni và trồng trọt?. Trong cả  tiết học giáo viên hướng cho 
học sinh xoay quanh giải quyết các vấn đề đó.
Để  lơi cuốn học sinh vào q trình tìm tịi, khám phá khoa học giáo viên có 
thể có những gợi ý ban đầu hoặc cho học sinh tự đặt ra những câu hỏi cần thiết 
phải giải đáp. Sau đó học sinh lần lượt giải quyết từng vấn đề. Cuối cùng giáo 
viên chốt lại những nội dung chính của bài học.
Hoạt động của học sinh trong học tập có 4 dạng bản:
­ Hoạt động để chuẩn bị bài mới.
­ Hoạt động nhằm tiếp thu kiến thức mới.
­ Hoạt động nhằm hình thành kỹ  năng, kỹ  xảo thực hành hoặc nhằm củng 
cố và hồn thiện kỹ năng, kỹ xảo.
­ Hoạt động nhằm kiểm tra­ đánh giá tri thức, kỹ năng.
* Học ln ln gắn với hành:
 Luyện tập là khâu quan trọng nhất trong giáo dục nói chung và bộ mơn sinh  
học nói riêng. Nó được thể hiện liên tục trong quy trình dạy và học trên lớp.

Kiểm tra bài cũ: u cầu học sinh làm những bài tập của kiến thức đã học.
Tạo tiền đề xuất phát: Tái hiện những kiến thức đã biết liên quan đến bài 
học mới, tìm mối liên hệ giữa chúng.
Ví dụ: Khi dạy bài “Thực hành­ quan sát và lắp mơ hình ADN” trước khi  
tiến hành thực hành giáo viên cần cho học sinh tái hiện những kiến thức đã biết  


bằng cách nêu một số câu hỏi u cầu học sinh trả lời: ? Nêu đặc điểm cấu tạo  
hóa học của ADN?; Mơ tả cấu trúc khơng gian của ADN?.
Hình thành bài học: Giáo viên gợi mở  để  giúp học sinh tìm ra những khía 
cạnh mới của kiến thức hoặc học sinh tự tìm ra thơng qua việc tìm hiểu độc lập 
của         các em.
Luyện tập: Khâu này thể hiện việc thực hành rõ nét nhất giáo viên cho học 
sinh làm những bài tập, trả lời những câu hỏi trong SGK hoặc làm những bài tập  
trắc nghiệm nhỏ do giáo viên ra đề.
Hướng dẫn học ở nhà: Học sinh làm một số bài tập ở nhà để củng cố kiến  
thức.
* Kết hợp nhiều hình thức dạy học:
Muốn phát huy được khả  năng sáng tạo, linh hoạt trong giờ  dạy giáo viên 
cần phải kết hợp nhiều hình thức dạy học: dạy lớp, dạy nhóm, dạy cá nhân ...  
thay đổi khơng gian lớp học, học ngồi khơng gian lớp học ... Trong đó phương 
pháp thảo luận nhóm được xem là phương pháp mới, và là một hình thức học 
tập mang lại kết quả  tốt. Nó giúp cho học sinh hình thành khả  năng giao tiếp,  
khả năng hợp tác với bạn bè, khả năng độc lập suy nghĩ.
Giáo viên có thể  chia ra các nội dung thảo luận nhóm như: phát triển kiến  
thức mới, trao đổi về cách thức trả lời câu hỏi, bài tập trong SGK ...
Ví dụ: Khi dạy mục I, bài “Đột biến gen”. Giáo viên u cầu học sinh quan 
sát tranh vẽ “Một số dạng đột biến gen”, thảo luận nhóm trả lời các câu hỏi trên 
phiếu học tập: 1. Cấu trúc của đoạn gen bị biến đổi khác với cấu trúc của đoạn  
gen ban đầu như thế nào? Hãy đặt tên cho từng dạng biến đổi đó?; 2. Đột biến 

gen là gì?. Sau đó gọi đại diện nhóm lên trình bày để  cả  lớp theo dõi, nhận xét, 
bổ sung.
Điều quan trọng là giáo viên phải biết tổ chức để  nhóm hoạt động tốt, em 
nào cũng được làm việc. Mặt khác cũng cần sử dụng hình thức dạy học theo lớp 
để học sinh nắm được kiến thức mới qua lời giảng và những kết luận của giáo 
viên.
Để  các em phát huy khả  năng độc lập suy nghĩ thể  hiện tính tích cực, tự 
giác của học sinh. Giáo viên cần giành một số thời gian để học sinh học cá nhân. 
Khi có điều kiện giáo viên chủ động làm việc trực tiếp với từng học sinh nhất là 
học sinh yếu­ kém.
Một hình thức học tập đặc biệt hấp dẫn lơi cuốn là đưa trị chơi vào lớp 
học.    Ví dụ: khi dạy bài “ADN và bản chất của gen”. Sau khi dạy xong bài mới,  
giáo viên kiểm tra­ đánh giá học sinh bằng cách: giáo viên gắn mơ hình một phân 


tử ADN mẹ, u cầu học sinh lên bảng gắn mơ hình hai phân tử ADN con được 
tạo ra khi phân tử ADN mẹ đó kết thúc q trình nhân đơi. Lớp chia thành hai đội 
chơi, đội nào gắn xong trước thì đội đó giành phần thắng.
* Quan tâm đúng mức đến đối tượng học sinh:
Trong một lớp học bao giờ  cũng có các đối tượng khá, giỏi, trung bình và 
yếu kém. Điều quan trọng đầu tiên là giáo viên cần theo dõi thường xun kết  
quả học tập của học sinh. Phân loại học sinh để tìm ra cách dạy cho phù hợp với 
các   đối   tượng   trên.   Đặc  biệt   cần  chú   ý   đến  đối  tượng  học   sinh  yếu­   kém. 
Ngun nhân của sự  yếu­ kém có nhiều: sự  phát triển trí tuệ  chậm, kiến thức  
khơng vững chắc, thái độ  học tập khơng đúng, hồn cảnh gia đình khó khăn ... 
Thầy cơ giáo phải tìm được ngun nhân chủ  yếu đối với từng học sinh để  có 
những biện pháp thích hợp, giải quyết dần tình trạng yếu­ kém. Giáo viên cần tổ 
chức những hoạt động và những câu hỏi phù hợp để  học sinh yếu­ kém có thể 
theo được. Khơng nên chỉ  chú ý đến học sinh khá­ giỏi để  bài trơi chảy sinh 
động. Nhưng cũng khơng vì chú ý đến những đối tượng học sinh yếu­ kém mà 

hạ thấp giờ học khiến các đối tượng khác chán nản.
Để học sinh trong lớp đều hứng thú tự tin trong giờ học giáo viên cần chia  
ra những u cầu, nhiệm vụ khác nhau để học sinh tự chọn. Trong khi học sinh  
thực hiện giáo viên theo dõi, kiểm tra từng cá nhân, từng nhóm sau đó đánh giá  
nhận xét kết quả theo u cầu đã đề ra.
Tổ  chức tốt tiết dạy là làm thế  nào để  học sinh tự  học, tự  làm việc một  
cách tự giác và đầy hứng thú. Giáo viên chọn những bài tập phù hợp với trình độ 
học sinh để học sinh khá ­ giỏi phát huy được khả năng tư duy, các em yếu­ kém  
tự tin. Giáo viên cần thường xun ơn tập, hệ thống hố kiến thức, kỹ năng nhất  
là đối với học sinh yếu­ kém vì các em này chưa thật sự  nắm chắc được bản 
chất và mối liên hệ  giữa các hiện tượng, hay ghi nhớ  một cách máy móc. Đối  
với học sinh khá ­ giỏi trong chừng mực nhất định giáo viên mở  rộng các kiến 
thức đã học để  học sinh thấy được sự  phát triển của kiến thức, nâng cao tầm 
hiểu biết của các em.
Tuy nhiên khơng nên nâng cao mở  rộng kiến thức một cách tuỳ  tiện mà 
phải có trọng tâm. Thầy cơ giáo phải nắm vững những u cầu về kiến thức, kỹ 
năng của từng bài, khi dạy giáo viên phải biết nên dạy cái gì  ở  bài đó và liên 
quan đến bài trước, bài sau như thế nào, phải gắn kết những kiến thức đang dạy  
với chuỗi kiến thức của tồn chương trình bậc học, chương trình của lớp mình 
phụ trách. Như thế giáo viên mới có kế hoạch cụ thể hướng dẫn học sinh ơn lại 
kiến thức cũ và tiếp nối chương trình mới một cách khoa học.


Tóm lại: Để phát huy tính tích cực học tập của học sinh trên lớp phải có sự 
kết hợp giữa các biện pháp đã nêu trên. Điều quan trọng là phải có sự  liên kết 
chặt chẽ giữa hoạt động của thầy và hoạt động của trị. Giáo viên là người thiết 
kế, định hướng, tổ chức bài dạy để học sinh có thể thi cơng, tự tìm ra kiến thức. 
Nói cách khác dạy học là q trình tự lĩnh hội, tự phát hiện của học sinh dưới sự 
tổ chức hướng dẫn của thầy cơ.
 b. Kết quả đạt được    :

Chất lượng khảo sát cuối học kỳ  I năm học 2019­ 2020 của khối lớp 9  ở 
một trường THCS (khối lớp 9 mà tơi đã khảo sát đầu năm) đạt:
Số HS tham gia

Điểm 0 – 2
SL

%

Điểm < 5
SL

%

Điểm 6,5 ­ 10
SL

%

182
0
0
28
15,4
92
50,6
         Với tinh thần đổi mới phương pháp dạy học của ngành giáo dục, đặc biệt 
phát huy tính tích cực học tập của học sinh trong giờ học đã thu được kết quả 
khơng nhỏ: tỉ lệ học sinh yếu­ kém giảm, học sinh khá­ giỏi tăng; đặc biệt giờ 
học trở nên sơi nổi, học sinh hứng thú, tích cực trong học tập.

3. Phần kết luận:
3.1. Ý  nghĩa của đề tài: 
Qua các tiết dạy tiến hành như trên tơi thấy học sinh học rất tập trung và 
hứng thú, tham gia ý kiến sơi nổi. Học sinh khơng chỉ tiếp thu được kiến thức 
mà cịn được tự bộc lộ suy nghĩ của mình một cách độc lập, tự làm việc để nêu 
lên những phán đốn của mình. Các em  tích cực hoạt động trong q trình lĩnh 
hội kiến thức, nắm vững kiến thức và nhớ lâu hơn; khắc phục lối “truyền thụ 
một chiều”.
3.2. Kiến nghị, đề xuất:
a. Đối với phịng Giáo dục và Đào tạo:
­ Duy trì thường xun tổ chức hội thảo, chun đề về phương pháp dạy học 
nhằm phát huy tính tích cực học tập của học sinh.
b. Đối với nhà trường:
­ Tăng cường tăng trưởng, thay thế thiết bị dạy học bộ mơn đã bị cũ, lạc hậu 
hoặc  các thiết bị đã hỏng khơng sử dụng được.
          Trên đây là những kinh nghiệm mà trong q trình giảng dạy tơi đó đúc kết 
được. Tơi nghĩ rằng việc phát huy tính tích cực học tập cho học sinh đó là điều 
mà mọi giáo viên đứng lớp đều quan tâm.Và tơi tin chắc rằng với cái tâm của 


một nhà giáo, với lịng u nghề mến trẻ thực sự thì giáo viên chúng ta sẽ phát 
huy được tính tích cực học tập cho học sinh và đó sẽ là một thành cơng lớn trong 
cuộc đời giảng dạy của mỗi người .

Tài liệu tham khảo
1.  Trần Khánh Phương  (Chủ  biên),  Thiết kế  bài giảng sinh học 8, Nhà xuất 
bản tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh, 2005.
2. Những vấn đề chung về đổi mới giáo dục THCS Mơn Sinh Học ­ NXB Giáo  
dục ­ năm 2007.
3. Sách giáo khoa sinh học 9 ­ NXB Giáo dục năm 2004.

4. Sách giáo viên sinh học 9 ­ NXB Giáo dục năm 2004.
5. Trần Q Thắng (Chủ  biên), Phạm Thanh Hiền, Một số  vấn đề  đổi mới  
phương pháp dạy học môn Sinh Học THCS ­ NXB Giáo dục năm 2008.