Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở trường trung học cơ sở

Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 
8 ở trường trung học cơ sở.
I. PHẦN MỞ ĐẦU
   1. Lý do chọn sáng kiến
          Địa lí là một bộ mơn khoa học cơ bản được giảng dạy trong trường phổ 
thơng hiện nay và giữ  vị  trí quan trọng trong chương trình giáo dục, góp phần 
giúp học sinh có được những kiến thức cơ bản về tự nhiên và kinh tế­ xã hội.  
Xuất phát từ những u cầu của thực tiễn đó mơn Địa lí trong nhà trường khơng 
ngừng cải tiến chương trình, cải tiến phương pháp dạy học nhằm đạt hiệu quả 
cao nhất. Một trong những phương pháp khoa học để  giảng dạy tốt mơn Địa lí 
ở  trường Trung học cơ  sở  là biết khai thác triệt để, hiệu quả  các phương tiện 
trực quan. Việc sử  dụng phương tiện trục quan trong dạy học  Địa lí   là một 
trong những phương pháp dạy học tích cực, giúp cho q trình học tập của học 
sinh trở  nên hấp dẫn hơn, học sinh hứng thú học tập và hiểu bài sâu sắc hơn, 
phát triển tư  duy độc lập sáng tạo, giáo dục tư  tưởng, đạo đức cho học sinh.  
Đây là những hành trang cần thiết cho thế  hệ  trẻ  trong điều kiện mở  cửa, hội 
nhập với thế giới. Mơn Địa lí lớp 8 với số lượng lớn kiến thức về đặc điểm tự 
nhiên Việt Nam,  số  lượng kiến thức và các bài tập liên quan đến Atlat chiếm 
một tỉ lệ khá lớn. Có nhiều nội dung kiến thức và kĩ năng Địa lí được thể hiện  
chủ  yếu qua Atlat. Atlat khơng chỉ  là nguồn kiến thức Địa lí khổng lồ, mà cịn  
được xem là " cuốn sách giáo khoa" thứ hai, là một kênh tri thức giúp hình thành  
những kiến thức và kĩ năng mới.
           Xuất phát từ thực tế giảng dạy mơn Địa lí ở  cấp trung học cơ  sở, đặc 
biệt là phần Địa lí tự nhiên Việt Nam trong chương trình Địa lí 8 những năm qua 
đạt hiệu quả  chưa cao, một trong những ngun nhân là giáo viên chưa hướng 
dẫn học sinh khai thác kiến thức từ  Atlat trong q trình học tập. Vậy muốn  
nâng cao chất lượng dạy học cần thiết phải có các kĩ năng sử  dụng Atlat. Các  
em có thể  ghi nhớ kiến thức thơng qua Atlat, từ Atlat kết hợp với các kiến thức  

1

Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 
8 ở trường trung học cơ sở.
đã học để  rút ra được sự  vật và hiện tượng Địa lí, trình bày và giải thích các  
hiện tượng Địa lí tự nhiên trong mối quan hệ tác động qua lại biện chứng. 
      Để học sinh có thể sử dụng tốt Atlat Địa lí Việt Nam vào học tập và làm bài 
kiểm tra Địa lí địi hỏi giáo viên phải biết cách giúp học sinh có các kĩ năng sử
dụng, khai thác kiến thức từ Atlat, tìm được những kiến thức Địa lí có sẵn hoặc
tiềm  ẩn trong Atlat, đó là lí do cấp thiết khiến tơi chọn đề  tài   “Rèn luyện kĩ 
năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở trường trung  
học cơ sở”.
    2. Điểm mới của sáng kiến
        Sáng kiến đi sâu vào khai thác các tác dụng của Atlat, để rèn luyện các kĩ  
năng sử  dụng Atlat trong khai thác kiến thức tự nhiên Việt Nam và nhằm nâng  
cao các kĩ năng Địa lí khác, phục vụ tốt trong học tập và làm bài kiểm tra. Đồng 
thời góp phần quan trọng vào việc đổi mới phương pháp dạy học, hổ  trợ  giáo  
viên nâng cao chất lượng giáo dục đáp ứng u cầu đổi mới của đất nước.
    3. Phạm vi áp dụng sáng kiến 
       Đề tài này có thể áp dụng rộng rãi trong dạy học mơn Địa lí ở  các trường  
phổ  thơng trên cả  nước. Đặc biệt sử dụng cho tất cả các giáo viên và học sinh 
trong dạy học phần  Địa lí tự  nhiên Việt Nam trong chương trình bậc học phổ 
thơng nhất là khối lớp 8, 9 và khối lớp 12,  và được áp dụng tốt đối với ơn thi 
học sinh giỏi, thi tốt nghiệp mơn Địa lí. 
II. PHẦN NỘI DUNG
   1. Thực trạng
        1.1. Thuận lợi
                Khả năng nhận thức của học sinh trung học đã sắc bén hơn, hoạt động tri  
giác có mục đích, có hệ thống và tồn diện hơn. Học sinh đã ghi nhớ tốt, ghi nhớ 
có chủ  định, có lơgic. Đặc biệt các em đã tạo được tâm thế  phân hóa trong ghi 

2


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 
8 ở trường trung học cơ sở.
nhớ, điều này hình thành cho học sinh tính độc lập, sáng tạo, năng động, thơng 
minh rất thuận lợi cho việc phát huy tính tích cực học tập của học sinh.
             Tính tư duy ở độ tuổi các em cũng đã xuất hiện, các em thường đặt ra các  
vấn đề, các câu hỏi thắc mắc để  tìm hiểu bản chất bên trong của sự  vật, hiện 
tượng Địa lí. Các em thường thích tranh luận và bày tỏ  ý kiến của mình đó là 
thuận lợi để  giáo viên đặt ra các tình huống có vấn đề  trong dạy học, hướng  
dẫn và kích thích các em độc lập suy nghĩ để  giải quyết các vấn đề  liên quan 
đến thực tiễn.
              Việc dạy học Địa lí khơng thể tách rời phương tiện trực quan nói chung và 
Atlat Địa lí nói riêng, đặc biệt là đối tượng học sinh khối lớp 8, lớp 9. Nên việc  
hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức từ  Atlat cũng thuận lợi hơn nhiều, vì  
khả  năng tiếp thu của các em nhanh hơn do các em được tiếp xúc rèn luyện kĩ 
năng ở các lớp dưới.
            Bên cạnh đó phụ huynh học sinh khá quan tâm đến việc học tập của con em  
mình, vì vậy đa số  các em được trang bị  đầy đủ  đồ  dùng, sách vở  học tập. 
Nhiều gia đình có điều kiện nên nhiều em cịn được trang bị thêm các loại sách 
vở, tài liệu tham khảo hay có cơ  hội khai thác tìm hiểu kiến thức từ  mạng  
Intenet. Điều đó giúp cho các em đã hình thành những tư  duy Địa lí khá tốt, vì  
vậy khi giáo viên hướng dẫn các em khai thác Atlat đã thuận lợi hơn rất nhiều.
        1.2. Khó khắn 
       *Về phía giáo viên:
­ Phương pháp dạy học của giáo viên chưa thực sự  phù hợp với u cầu 
chung hiện nay. Cách dạy học cũ vẫn cịn tồn tại, trong khi giáo viên chưa làm 
chủ hồn tồn phương pháp dạy học mới.
­ Việc sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học đối với giáo viên cịn  

mang tính chất minh họa kiến thức.

3


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 
8 ở trường trung học cơ sở.
          ­ Giáo viên chưa mạnh dạn sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong q trình  
dạy học trên lớp do nhiều lý do như, sử dụng Atlat sẽ mất nhiều thời gian, cháy 
giáo án, phải thêm nhiêu thao tác ( như chuẩn bị hệ thống câu hỏi, phải đổi mới  
phương pháp dạy học...)
           ­ Giáo viên chưa chú ý đúng mức đến việc rèn luyện các kĩ năng sử dụng 
Atlat Địa lí Việt Nam cho học sinh, do đó các em chưa có thói quen sử  dụng  
Atlat trong học tập cũng như trong kiểm tra.
    * Về phía học sinh:
              ­ Một số em cịn cho rằng việc mơn Địa lí là mơn phụ, học thuộc, khó học, 
khơ khan cho nên có sự  thiên lệch trong nhận thức về tầm quan trọng của mơn 
học.
­ Học sinh chưa có phương pháp học mơn Địa lí nói chung và kĩ năng sử 
dụng Atlat Địa lí Việt Nam nói riêng. Do đó các em khơng có hứng thú, khơng  
chủ động học tập và khơng chủ động tìm kiếm nguồn tri thức từ Atlat.
          ­ Học sinh chưa mặn mà với mơn học các em ưu tiên cho những mơn khác  
như  Tốn, Vật lý, hóa học, tin học...Cịn các mơn khoa học xã hội ít được học  
sinh lựa chọn, nên các kĩ năng Địa lí của các em rất hạn chế. Do đó trong q  
trình dạy học việc rèn luyện kĩ năng sử  dụng Atlat Địa lí Việt Nam là rất khó  
khăn, địi hỏi giáo viên phải có sự kiên trì và có phương pháp dạy học phù hợp.
Từ  thực tế  và việc phân tích những ngun nhân trên bản thân tơi đặt ra 
câu hỏi, làm thế  nào để  nâng cao hiệu quả  khai thác kiến thức từ  Atlat Địa lí 
Việt Nam trong dạy học phần Địa lí tự  nhiên và rèn luyện cho các em các kĩ 
năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam để tập Atlat thực sự trở thành nguồn tri thức  

thứ hai của các em trong học tập, đồng thời góp phần nâng cao chất giáo dục ở 
trường trung học cơ sở.   
   1.3. Kết quả trước khi áp dụng sáng kiến

4


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 
8 ở trường trung học cơ sở.
       Qua điều tra khảo sát học sinh đều cho rằng việc sử dụng Atlat vào học tập  
Địa lí là q bình thường và q dễ. Nhưng trong thực tế, khi thực hiện thì đây  
là một điều khơng dễ chút nào. Có nhiều học sinh khơng xác định đư ợc những kĩ 
năng cơ bản ( như kĩ năng đọc bản đồ, kĩ năng phân tích lát cắt, phân tích biểu  
đồ có trong Atlat...). Tỉ lệ học sinh biết sử dụng Atlat vào học mơn Địa lí chiếm 
tỉ  lệ  khơng cao. Tơi đã tiến hành khảo sát thực tế  trước khi tiến hành áp dụng  
sáng kiến với kết quả như sau:
      Số  liệu điều tra trước khi thực hiện (Đối tượng điều tra: Học sinh lớp 8 
trường THCS nơi tơi đang giảng dạy)
Khối/ Lớp

Tổng số

Biết sử dụng

Chưa biết sử dụng

8

học sinh
86

Atlat
27 (31,4%)

Atlat
59 (68,6%)

         Qua bảng thống kê trên, chúng ta nhận thấy trong q trình dạy học u  
cầu các em làm việc với Atlat Địa lí Việt Nam thì đa số  các em chưa biết sử 
dụng và khai thác kiến thức như  thế  nào? điều đó cho thấy kĩ năng sử  dụng 
Atlat của các em cịn hạn chế. Các em chỉ  học thuộc kiến thức "như  một cái 
máy" mà khơng hiểu gì về  bản chất vấn đề  mà các em đang trình bày. Do đó 
việc tìm hiểu những thuận lợi, khó khăn và đưa ra các giải pháp để  nâng cao 
hiệu quả  sử  dung Atlat Địa lí Việt Nam trong q trình dạy học, đặc biệt là 
phần Địa lí tự nhiên Việt Nam hiện nay là rất cần thiết.
   2. Giải pháp
      2.1. Vai trị của Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học
      ­ Atlat Địa lí Việt Nam Là hình ảnh trực quan sinh động của các đối tượng 
Địa lí. Là cơ sở hình thành các biểu tượng Địa lí và từ biểu tượng để đi đến khái  
niệm. Atlat Địa lí Việt Nam vừa là phương tiện để  dạy học nhưng vừa chứa 
đựng nguồn tri thức để học sinh khai thác. 

5


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 
8 ở trường trung học cơ sở.
       ­ Đặc biệt trước u cầu đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát 
huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh thì việc rèn luyện cho các em 
kĩ năng sử dụng Atlat là rất cần thiết. 

        ­ Nếu khơng có những kĩ năng sử  dụng Atlat thì khó có thể  hiểu và giải 
thích được các sự vật và hiện tượng Địa lí tự nhiên đồng thời cũng khó tự mình  
tìm tịi các kiến thức Địa lí mới. Do vậy việc rèn luyện kĩ năng sử  dụng Atlat  
Địa lí Việt Nam là khơng thể thiếu được trong q trình dạy và học.
       ­ Atlat Địa lí Việt Nam có bố cục rất phong phú và khoa học nên có thể giúp 
cho việc dạy học trên lớp đạt hiệu quả, mỗi trang Atlat chứa đựng những kiến 
thức cụ  thể  và rất phong phú mang đặc trưng của mơn Địa lí. Đây là một hệ 
thống hồn chỉnh của các bản đồ, biểu đồ  có nội dung liên quan mật thiết với  
nhau và bổ sung cho nhau, được sắp xếp theo trình tự chương trình và nội dung 
sách giáo khoa với ba phần chính: Địa lí tự  nhiên, Địa lí kinh tế  ­ xã hội, Địa lí 
các vùng kinh tế. Vì vậy Atlat Địa lí Việt Nam được dùng để giảng dạy và học  
tập cho các bài ở nhiều khối lớp khác nhau như  lớp 8, lớp 9. Nhưng trong từng 
bài cụ thể mức độ khai thác, sử dụng Atlat khơng giống nhau. Đối với học sinh 
lớp 8 địi hỏi kĩ năng sử dụng Atlat phải thành thạo và được rèn luyện một cách  
thường xun qua từng tiết học. Có như vậy thì trong q trình học tập sẽ nhanh 
chóng hơn và sử dụng nó sẽ đạt kết quả cao hơn. 
         Với vai trị to lớn như vậy nên trong q trình sử dụng cả giáo viên và học  
sinh cần coi Atlat Địa lí Việt Nam với chức năng là “ nguồn kiến thức” chứ 
khơng chỉ sử  dụng để “minh họa” cho nội dung bài giảng. Trong dạy học Địa lí  
giáo viên khơng là người “độc quyền“ sử dụng Atlat mà phải là người tổ chức,  
hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức từ  Atlat. Do đó giáo viên cần phải rèn 
luyện cho học sinh kĩ năng khai thác Atlat, thơng qua đó để rèn luyện các kĩ năng 
Địa lí và phương pháp tự học cho học sinh.
      2.2. Các kĩ năng sử dụng Atlat cần rèn luyện
6


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 
8 ở trường trung học cơ sở.
       2.2.1. Kĩ năng sử dụng biểu đồ trong Atlat Địa lí Việt Nam

        Trong Atlat Địa lí việt Nam có hệ thống rất lớn các loại biểu đồ  như  cột,  
hình trịn, biểu đồ  đường, biểu đồ  kết hợp....Các loại biểu đồ  này thể  hiện cả 
quy mơ, cơ cấu, động lực phát triển của các đối tượng Địa lí tự nhiên.
        Khi khai thác kiến thức từ biểu đồ u cầu phân tích, so sánh các số liệu đã  
được trực quan hóa trên biểu đồ  để  rút ra những nhận xét, kết luận về  các đối 
tượng, hiện tượng Địa lí tự nhiên Việt Nam.
 Quy trình thực hiện:
­ Bước 1: Xác định mục đích, u cầu của việc sử dụng biểu đồ
­ Bước 2: Cách khai thác kiến thức từ biểu đồ
+ Đọc tên của biểu đồ, chú giải, đơn vị, lãnh thổ thể hiện và các thành phần bên  
trong của biểu đồ.
+ Đo tính các đại lượng: Cao nhất, thấp nhất, nhiều nhất, ít nhất, xu hướng 
biến động tăng hay giảm.
+ Thiết lập mối quan hệ  của các đối tượng như  mối quan hệ  nhân quả, theo 
khơng gian...
+ Từ việc đối chiếu, so sánh, rút ra nhận xét kết luận cần thiết.
­ Bước 3: Học sinh nêu nhận xét và kết luận từ việc phân tích biểu đồ, giáo viên  
chuẩn kiến thức.
 Ví dụ minh họa:
       Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam hãy so sánh và giải thích sự  giống nhau  
và khác nhau của hai biểu đồ khí hậu trạm Hà Nội và trạm thành phố Hồ 
Chí Minh?

7


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 
8 ở trường trung học cơ sở.
­ Bước 1: Xác định mục đích u cầu: Dựa vào biểu đồ để so sánh và giải thích  
sự giống nhau và khác nhau của hai biểu đồ khí hậu trạm Hà Nội và trạm thành 

phố Hồ Chí Minh.
­ Bước 2: Khai thác kiến thức từ biểu đồ
+ Biểu đồ thể hiện: Cột kết hợp với đường, nội dung được biểu hiện trên biểu 
đồ. Nhiệt độ thể hiện bằng đường, lượng mưa thể hiện bằng cột của hai trạm  
Hà Nội và trạm thành phố Hồ Chí Minh.
+ Đo tính các đại lượng ở mỗi trạm
 ­ Về nhiệt độ: Tháng có nhiệt độ cao nhất tháng nào? bao nhiêu độ C? tháng có 
nhiệt độ thấp nhất nào? bao nhiêu độ C?
­ Về lượng  mưa: Mưa ít vào mùa nào? mưa ít vào mùa nào? bao nhiêu mm
+ So sánh kết hợp với kiến thức để giải thích
­ Bước 3: Học sinh trình bày, giáo viên chuẩn kiến thức
* So sánh và giải thích hai biểu đồ khí hậu trạm Hà Nội và trạm thành phố  Hồ 
Chí Minh.
+  Xác định vị trí của hai trạm
­ Hà Nội nằm trong miền khí hậu phía Bắc
­ Thành phố Hồ Chí Minh nằm trong miền khí hậu phía Nam
­ Hà Nội nằm trong miền khí hậu nhiệt đới gió mùa có mùa đơng lạnh.
­ Thành phố  Hồ  Chí Minh nằm trong miền khí hậu cận xích đạo nóng quanh  
năm
+ Về nhiệt độ:
­ Cả hai địa điểm có nhiệt độ trung bình năm trên 220 C
­ Biên độ nhiệt giữa tháng nóng nhất và tháng lạnh nhất của Hà Nội khoảng 12 0 
C, của thành phố Hồ Chí Minh khoảng 3­40C.
8


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 
8 ở trường trung học cơ sở.
­ Giải thích: Hà Nội gần chí tuyến, xa xích đạo,  ảnh hưởng của gió mùa đơng  
bắc. Thành phố Hồ Chí Minh có khí hậu cận xích đạo rõ rệt.

+ Về lượng mưa: 
­ Cả hai  trạm đều có mưa theo mùa, mưa tập trung từ tháng 5 đến tháng 10
­ Tổng lượng mưa của thành phố Hồ Chí Minh lớn hơn, các tháng mưa có lượng  
mưa cũng lớn hơn của Hà Nội.( dẫn chứng)
­ Mùa khơ ở thành phố Hồ Chí Minh mưa ít hơn của Hà Nội, tính chất khơ rõ rệt 
và sâu sắc hơn Hà Nội.
­ Vào mùa khơ Hà Nội cũng ít mưa nhưng do ảnh hưởng của gió mùa đơng bắc 
đi qua biển gây mưa phùn nên tính chất khơ hạn giảm.
       2.2.2. Kĩ năng làm việc với bản đồ trong Atlat Địa lí Việt Nam.
          Bản đồ  là phương tiện trực quan, một nguồn tri thức Địa lí quan trọng, 
được xem là cuốn sách giáo khoa Địa lí thứ  hai. Qua bản đồ, học sinh có thể 
nhìn một cách bao qt những sự  vật hiện tượng Địa lí tự  nhiên, những vùng 
lãnh thổ xa xơi trên bề mặt trái đất mà học sinh khơng có điều kiện quan sát trực  
tiếp.
       Về mặt kiến thức, bản đồ có khả năng phản ánh sự phân bố và những mối  
quan hệ  của các đối tượng Địa lí  tự  nhiên một cách cụ  thể  mà khơng một 
phương tiện nào khác có thể làm được. Những kí hiệu, màu sắc cách biểu hiện  
trên bản đồ  là những nội dung Địa lí đã được mã hóa, trở  thành một thứ  ngơn  
ngữ đặc biệt 
“ ngôn ngữ bản đồ”. Như  vậy để  hiểu được, khai thác và sử  dụng bản đồ  cho  
học sinh trong quá trinh dạy học, giáo viên tiến hành rèn luyện các kĩ năng làm 
việc với bản đồ từ đơn giản đến phức tạp bao gồm các kĩ năng sau:
         2.2.2.1. Kĩ năng đọc bản đồ

9


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 
8 ở trường trung học cơ sở.
      Kĩ năng đầu tiên mà bất kỳ học sinh nào cũng phải nắm chắc đó là kĩ năng  

đọc bản đồ, trước hết phải có cái nhìn khái qt, tổng thể  các đối tượng Địa lí 
được biểu hiện trên bản đồ như tên hoặc nội dung biểu hiện các đối tượng đó.
    Quy trình thực hiện: 
­ Bước 1: Xác định mục đích u cầu khi đọc bản đồ: Như u cầu của câu hỏi,  
u cầu của bài xác định cái gì? nội dung chủ đạo ra sao?...
­ Bước 2: Vận dụng các bước đọc bản đồ để tìm hiểu các đối tượng Địa lí
+ Đọc tên bản đồ  để  biết các đối tượng, hiện tượng Địa lí tự  nhiên được thể 
hiện trên bản đồ. Đọc bảng chú giải để biết được đối tượng, hiện tượng Địa lí 
đó được biểu thị bằng kí hiệu gì, có thể được biểu thị bằng đường, bằng điểm 
hay nền chất lượng..
+  Xác định vị  trí của đối tượng Địa lí tự  nhiên trên bản đồ: Đối tượng đó thể 
hiện ở  chổ  nào thì dựa vào hệ  thống kí hiệu ở  bản chú giải. Ví dụ  em hãy xác  
định vị trí của dãy Trường Sơn Bắc trên bản đồ  địa hình trong Atlat Địa lí Việt  
Nam.
­ Bước 3: Học sinh trình bày kết quả khi đọc bản đồ, giáo viên chuẩn kiến thức.
 Ví dụ minh họa
        Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam, hãy trình bày sự  phân bố  tài ngun 
khống sản của nước ta?
­ Bước 1: Xác định mục đích, u cầu:
Dựa vào bản đồ  địa chất khống sản ( trang 8) để  nêu được sự  phân bố  nguồn 
tài ngun khống sản nước ta.
­ Bước 2: Vận dụng các bước đọc bản đồ để tìm hiểu về sự phân bố tài ngun 
khống sản nước ta.
+ Tên bản đồ: Bản đồ  địa chất khống sản Việt Nam: Đối tượng, hiện tượng  
địa lí được thể hiện trên bản đồ là địa chất và khống sản, khống sản được thể 
hiện bằng kí hiệu hình học và kí hiệu chữ.
10


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 

8 ở trường trung học cơ sở.
+ Dựa vào bản đồ  địa chất và khống sản để  chỉ  ra sự  phân bố  tài ngun 
khống sản nước ta.
­ Bước 3: Học sinh trình bày kết quả khi đọc bản đồ, giáo viên chuẩn kiến thức.
Tài ngun khống sản nước ta phong phú và đa dạng, bao gồm:
+ Khống sản kim loại: Sắt, măng gan, đồng, kẽm..
+ Khống sản phi kim loại: Apatit..
+ Khống sản năng lượng: Than, dầu mỏ, khí đốt..
+ Khống sản vật liệu xây dựng: Đá vơi, sét, cát...
Phân bố:
+ Sắt: Thái Ngun, n Bái, Hà Giang.
+ Măng gan: Cao Bằng.
+ Đồng, Vàng: Lào Cai
+ Niken: Sơn La
+ Chì, kẽm: Bắc Cạn; 
+Vàng: Quảng Nam
+ Apatit:Lào Cai...
      2.2.2.2. Kĩ năng hiểu bản đồ
     Ở mức độ cao hơn đó là kĩ năng hiểu bản đồ, vậy kĩ năng hiểu bản đồ tức là 
đối tượng đó thể  hiện nội dung gì? đặc điểm, tính chất của đối tượng đó ra 
sao? để  có kĩ năng hiểu bản đồ  phải có kiến thức về  bản đồ  và kết hợp với  
kiến thức về Địa lí tự nhiên.
     Quy trình thực hiện: 
­ Bước 1: Xác định mục đích, u cầu 
­ Bước 2: Nắm được những cơ  sở  tốn học của bản đồ: như  phép chiếu đồ,  
phương pháp biểu hiện, hệ  thống kí hiệu và kết hợp với kiến thức Địa lí để 
hình thành đặc điểm, tính chất, nội dung của các đối tượng, hiện tượng Địa lí tự 
nhiên được thể hiện trên bản đồ.
11

Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 
8 ở trường trung học cơ sở.
­ Bước 3: Học sinh trình bày kết quả hiểu bản đồ, giáo viên chuẩn kiến thức.
 Ví dụ minh họa:
         Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam, hãy phân tích đặc điểm địa hình dãy 
Trường Sơn Bắc?
­ Bước 1: Xác định mục đích, u cầu
 Dựa vào bản đồ  các miền tự  nhiên (trang 13) để  phân tích đặc điểm địa hình 
dãy núi Trường Sơn Bắc.
­ Bước 2: Căn cứ  vào phương pháp thể  hiện và hệ  thống kí hiệu, kết hợp với  
kiến thức Địa lí để phân tích đặc điểm dãy núi Trường Sơn Bắc như: Vị trí, nơi 
bắt đầu và kết thúc, nguồn gốc, độ cao, hướng... 
­ Bước 3: Học sinh trình bày, giáo viên chuẩn kiến thức.
+ Đặc điểm địa hình dãy Trường Sơn Bắc
­ Vị trí: Dãy Trường Sơn Bắc thuộc vùng Bắc Trung Bộ
­ Nới bắt đầu và kết thúc: từ phía nam sơng Cả tới dãy Bạch Mã
Nguồn gốc:  Trường Sơn Bắc hình thành trong một khu vực địa máng nằm giữa  
hai khối Đơng Bắc  ở  phía Bắc và kon tum  ở  phía Nam. Hình thành từ  đầu  
Ngun Sinh đến Tân Kiến Tạo được nâng lên.
­ Chiều dài: trên 500km, 
­ Độ cao: chủ yếu địa hình dưới 1000m, vùng núi thấp và trung bình.
­ Hướng: Tây bắc­ đơng nam, một số  dãy núi ăn ra sát biển như  Hồnh Sơn , 
Bạch Mã
­ Cấu trúc: Gồm các dãy núi song song và so le nhau, cao  ở  hai đầu và thấp  ở 
giữa, có sự  bất đối xúng giữa giữa hai sườn Đơng và Tây, sườn Đơng hẹp và 
dốc sườn Tây thoải.
         2.2.2.3. Kĩ năng sử dụng bản đồ
     Trong học tập phần Địa lí tự nhiên Việt Nam ở bậc trung học cơ sở, đây là kĩ 
năng địi hỏi phải có kiến thức về bản đồ, kiến thức về Địa lí tự nhiên. Đó là cơ 

12


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 
8 ở trường trung học cơ sở.
sở để so sánh, đánh giá, tổng hợp, hoặc có thể xác lập mối quan hệ của các đối  
tượng, hiện tượng Địa lí trên bản đồ.
 Quy trình thực hiện:
­ Bước 1: Xác định mục đích u cầu
­ Bước 2: Vận dụng kiến thức về bản đồ  kết hợp với kiến thức Địa lí xác lập 
mối quan hệ giữa các đối tượng, hiện tượng Địa lí tự nhiên trên bản đồ.
­ Bước 3: Học sinh trình bày kết quả khi sử dụng bản đồ, giáo viên chuẩn kiến 
thức.
 Ví dụ minh họa:
      Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam, hãy phân tích tác động của dãy Trường  
Sơn Bắc đến khí hậu, sơng ngịi, địa hình ở Bắc Trung Bộ?
­ Bước 1: Xác định mục đích, yều cầu.
Dựa vào Atlat địa lý Việt Nam các miền tự  nhiên ( trang 13) để  phân tích tác  
động của dãy Trường Sơn Bắc đến khí hậu, sơng ngịi, địa hình  ở  vùng Bắc 
Trung Bộ.
­ Bước 2: kết hợp với kiến thức bản đồ và kiến thức Địa lí để xác lập các mối  
quan hệ giữa địa hình với khí hậu, giữa địa hình với sơng ngịi và địa hình.
        Khi đến kĩ năng sử dụng bản đồ thì các em phải vận dụng kiến thức bản  
đồ và kiến thức Địa lí để thấy được dãy Trường Sơn Bắc có mối quan hệ chặt  
chẽ với các đối tượng tự nhiên khác.
­ Bước 3: Học sinh trình bày kết quả khi sử dụng bản đồ, giáo viên chuẩn kiến 
thức.
* Tác động của dãy Trường Sơn Bắc đối với:  
+ Sơng ngịi: 
­ Dãy Trường Sơn Bắc có hướng tây bắc­ đơng nam có nhiều dãy núi song song 

và so le nhau như  vậy nên đã quy định hướng hướng chảy của sơng ngịi vùng 

13


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 
8 ở trường trung học cơ sở.
Bắc Trung Bộ  hầu hết chảy theo hướng tây ­ đơng, tây bắc ­ đơng nam, sơng 
ngịi ngắn, dốc, dịng chảy xiết, lũ lên nhanh.
+ Khí hậu:  
­ Vào mùa đơng kết hợp với các dãy núi đâm ngang đón gió mùa đơng bắc, hội  
tụ nhiệt đới, bão gây mưa lớn cho vùng Bắc Trung Bộ và mưa xuất hiện muộn 
hơn so với các vùng khác. ngồi ra một nhánh núi như Hồnh Sơn, Bạch Mã, làm 
suy yếu gió mùa đơng bắc khi tiến xuống phía Nam.
­ Vào mùa hạ dãy núi Trường Sơn Bắc tạo thành bức chắn địa hình ngăn ẩm do 
gió mùa Tây nam đem tới tạo hiệu ứng phơn thời tiết khơ nóng.
­ Khí hậu cịn phân hóa theo đai cao
+ Địa hình:
­ Góp phần hình thành các dạng địa hình của vùng như đồng bằng, bờ biển..
­ Quy định hướng của địa hình: hướng tây bắc­ đơng nam chạy sát biển kết hợp  
với các dãy núi đâm ngang chia cắt đồng bằng nhỏ hẹp.
      2.2.3. Kĩ năng mơ tả tổng hợp Địa lí một khu vực trong Atlat Địa lí Việt  
Nam.
        Đây là kĩ năng địi hỏi phải có tư  duy tổng hợp, có kiến thức về bản đồ,  
kiến thức về Địa lí. Đó là cơ sở để tổng hợp các mối quan hệ biện chứng trong  
tự  nhiên, từ  đó có thể xác lập mối quan hệ các đối tượng, hiện tượng Địa lí tự 
nhiên trên một vùng lãnh thổ.
 Quy trình thực hiền:
­ Bước 1: Xác định mục đích, u cầu
­ Bước 2: Phải có kiến thức cơ bản về Địa lí, bản đồ, có các kĩ năng đọc, hiểu,  

và sử  dụng bản đồ. Để  phân tích, so sánh, đánh giá một cách tổng hợp về một  
vùng, một khu vực, một miền Địa lí. Đây là một kĩ năng địi hỏi tổng hợp, khái 
qt rất cao vì vậy phải vận dụng tất cả các kĩ năng như đã nêu trên.

14


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 
8 ở trường trung học cơ sở.
­ Bước 3: Học sinh trình bày kết quả khi mơ tả tổng hợp, giáo viên chuẩn kiến  
thức.
 Ví dụ minh họa:
    Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam và kiến thức đã học, hãy giải thích tại sao  
chế độ nước của sơng Mê Cơng điều hịa hơn sơng Hồng?
­ Bước 1:  Xác định mục đích, u cầu
­ Bước 2: Cơ sở: Dựa vào Atlat các trang 6,9,10,12 về địa hình, sơng ngịi, động  
thực vật...Vận dụng các kiến thức đã học về  những nhân tố   ảnh hưởng đến 
chế độ nước của sơng như địa hình, khí hậu, lớp phủ thực vật, hồ đầm để giải 
thích, kết hợp với kiến thức bản đồ để thiếp lập mối quan hệ trên.
­ Bước 3: Học sinh trình bày kết quả khi mơ tả tổng hợp, giáo viên chuẩn kiến  
thức.
* Giải thích:
+ Đối với sơng Mê Cơng
­ Diện tích lưu vực rộng lớn, sơng chảy từ  Trung Quốc, qua nhiều nước như 
Thái Lan, Lào, Căm­Pu­Chia, Mi­an­ma, Việt Nam. Đây là một trong những sơng 
có chiều dài lớn nhất Châu Á 
­ Chế  độ  mưa  ở  thượng lưu, trung lưu, hạ  lưu của sơng khơng trùng nhau về 
mùa mưa và thời gian mưa.
­ Lớp phủ thực vật cịn rất phong phú
­ Hệ thống sơng Mê Cơng có hồ rất quan trọng là Biển Hồ, nếu lũ lên thì nước 

sơng tràn vào hồ..
­ Phần hạ lưu Sơng Mê Cơng đổ ra biển bằng chín cửa
+ Đối với sơng Hồng
­ Diện tích lưu vực nhỏ hơn sơng Mê Cơng, chiều dài ngắn hơn, phần lớn diện  
tích lưu vực nằm ở Việt Nam.
­ Hình dạng lưu vực có dạng nan qt nên lũ lên nhanh
15


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 
8 ở trường trung học cơ sở.
­ Lớp phủ thực vật  ở phần thương và trung lưu ở Tây Bắc và Đơng Bắc bị phá  
hủy mạnh nên khả năng điều tiết nước hạn chế.
­ Có chế độ mưa theo mùa 
­ Sơng Hồng đổ ra biển bằng ba cửa khả năng thốt lũ chậm hơn sơng Mê Cơng.
    2.2.4. Kĩ năng phân tích  lát cắt địa hình trong Atlat Địa lí Việt Nam
        Khai thác Atlat Địa lí Việt Nam cũng cần chú ý đến việc phân tích các lát 
cắt. Đây được coi là các thành phần bổ  trợ  nhằm làm rõ, hoặc bổ  sung những  
nội dung mà các bản đồ  trong Atlat khơng thể  trình bày rõ, các lát cắt địa hình 
trở thành minh chứng rất trực quan về hướng nghiêng và đặc điểm hình thái địa  
hình của từng miền, từng khu vực.
    Trong Atlat Địa lí Việt Nam có 3 lát cắt ở các trang 13,14,  khi phân tích lát cắt  
khơng chỉ phân tích đặc điểm địa hình mà cịn phân tích đặc điểm tự  nhiên dọc 
theo lát cắt. Như vậy có hai mức độ phân tích lát cắt địa hình như sau:
      2.2.4.1. Phân tích đặc điểm địa hình qua lát cắt
   
    Quy trình thực hiện:
­ Bước 1: Xác định mục đích, u cầu
­ Bước 2: Kết hợp kiến thức bản đồ và kiến thức Địa lí để phân tích.
+ Xác định vị trí, giới hạn lát cắt

+ Lát cắt đi qua những vùng địa hình nào?( kể từ  trái qua phải: Khu, dãy núi và 
sơn ngun nào, cắt qua những dịng sơng nào...)
+ Phân tích từng đối tượng biểu hiện trên lát cắt
­ Bước 3: Học sinh trình bày, giáo viên chuẩn kiến thức.
 Ví dụ minh họa:
     Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam, hãy phân tích đặc điểm địa hình qua lát 
cắt AB từ sơn ngun Đồng Văn đến cửa sơng Thái Bình.
­ Bước 1: Xác định mục đích, u cầu
16


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 
8 ở trường trung học cơ sở.
­ Bước 2: Sử dụng Atlat trang 13 và kiến thức Địa lí để phân tích
­ Bước 3: Học sinh trình bày, giáo viên chuẩn kiến thức.
+ Lát cắt AB chạy trong Miền Bắc và Đơng Bắc Bắc Bộ, đi từ  sơn ngun  
Đồng Văn đến cửa sơng Thái Bình chạy theo hướng Tây bắc ­ Đơng nam
+ Lát cắt đi qua Khu Việt Bắc, khu Đơng Bắc và khu Đơng Bắc Bắc Bộ qua các  
dạng địa hình đồi núi cao phía Tây Bắc đồi thấp và trung bình  ở  trung tâm và 
vùng đồng bằng Bắc Bộ ở phía đơng nam
+ Lát cắt qua sơn ngun Đồng Văn, núi PuTha Ca, núi Phia Ya, núi Phia Bc,  
cánh cung Ngân Sơn, Cánh cung Bắc Sơn, và cắt qua sơng: Sơng Gâm, sơng 
Năng, sơng Cầu, sơng Thương, sơng Lục Nam, sơng Kinh Thầy, và cửa sơng  
Thái Bình.
+ Địa hình có sự khác biệt giữa các khu vực: 
­ Từ sơn ngun Đồng Văn đến thung lũng sơng Cầu( khu Việt Bắc). Đây là khu 
vực núi cao, dốc lớn và độ  chia cắt địa hình lớn nhất trên tồn lát cắt. Lát cắt 
chạy qua sơn ngun với độ cao trung bình 1000m có diện tích khá lớn 
­ Từ  sơng Cầu đến sơng Thương ( khu Đơng Bắc) địa hình thấp hơn khu Việt  
Bắc

độ chia cắt địa hình giảm dần, bắt đầu từ độ cao 50m của thung lũng sơng Cầu  
độ cao giảm dần
­ Từ  sơng Thương đến cửa sơng thái Bình ( khu Đồng bằng Bắc Bộ) địa hình 
tương đối bằng phẳng, đọ dốc nhỏ, độ cao địa hình dưới 50m. 
        2.2.4.2. Phân tích tổng hợp tự nhiên dọc lát cắt
         Kĩ năng khơng thể  thiếu được đó là kĩ năng chồng xếp các bản đồ, nếu  
như chỉ sử dụng Atlat trang 13, 14 thì khơng thể phân tích tổng hợp đặc điểm tự 
nhiên vì ngồi phân tích địa hình cịn phân tích địa chất, khí hậu, thủy văn, thổ 
nhưỡng....Thì phải căn cứ  vào bản đồ  nêu trên có trong Atlat. Vì vậy u cầu  
đầu tiên là kĩ năng chồng xếp bản đồ.
17


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 
8 ở trường trung học cơ sở.
 Quy trình thực hiện:
­ Bước 1: Xác định mục đích, u cầu
­ Bước 2: Chồng xếp các bản đồ kết hợp với kiến thức Địa lí để thực hiện các 
nội dung sau:
+  Xác định vị trí, giới hạn lát cắt
+  Làm rõ đặc điểm tự nhiên như: Địa chất, địa hình, khí hậu, sơng ngịi...
­ Bước 3: Học sinh trình bày, giáo viên chuẩn kiến thức.
 Ví dụ minh họa:
      Dựa vào Atlat Địa lý Việt Nam hãy, đọc lát cắt tự nhiên tổng hợp C­D, 
từ biên giới Việt Trung đến sơng Chu.
­ Bước 1: Đọc lát cắt tự nhiên tổng hợp C­D từ biên giới Việt Trung đến sơng  
Chu.
­ Bước 2: Kết hợp sử dụng các trang Atlat 8, 9, 10, 11, 12, 13, để  phân tích các 
đặc điểm tự nhiên dọc theo lát cắt.
­ Bước 3: Học sinh trình bày, giáo viên chuẩn kiến thức.

+ Giới hạn: Lát cắt C­ D từ biên giới Việt ­Trung đến Sơng Chu
+ Chiều dài: Dùng thước đo chiều dài C­D trên lát cắt được 12 cm nhân với tỉ lệ 
bản đồ, nghĩa là 1cm trên bản đồ  tương  ứng với 3000000 cm ngồi thực địa.  
Vậy 12cm x 3000000 = 360 km. chiều dài lát cắt C ­ D là 360 km.
+  Phân tích các thành phần tự nhiên:
­ Địa chất: Căn cứ vào bản đồ địa chất khống sản trong Atlat Địa lý Việt Nam 
trang 8 dùng thước và chì kẻ tương đối chính xác lát cắt đi qua
có ba loại đá: ­ Đá mắc ma xâm nhập ( Phanxipang)
                       ­ Đá mắc ma phun trào ( Hồng Liên Sơn, Phu lng)
                       ­ Trầm tích đá vơi ( cao ngun Mộc Châu)
­ Địa hình: Sử dụng Atlat trang 13

18


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 
8 ở trường trung học cơ sở.
Lát cắt đi qua nhiều dạng địa hình: Núi cao ( Hồng Liên Sơn, Phu Lng) có độ 
cao   trên   2000m),   đồi   núi   thấp   trung   bình,   cao   nguyên(với   độ   cao   từ   200m  
­500m ), đồng bằng Thanh Hóa( khá bằng phẳng có độ cao dưới 200m)
­ Thổ nhưỡng: Bao gồm các loại đất: Đất feralit đỏ  vàng, đất mùn trên núi, đất 
feralit trên đá vối, đát phù sa.
­ Thủy văn: Lát cắt qua ba con song lớn ( Sơng Mã, Sơng Đà, Sơng Chu), sơng  
chảy theo hướng Tây Bắc ­ Đơng Nam, độ dốc lớn
­ Khí hậu: Khí hậu có sự khác biệt dọc theo lát cắt chia làm ba khu vực. 
+ Hồng Liên Sơn, Phu Lng: nhiệt độ trung bình năm thấp, lượng mưa lớn
+ Khu đồi núi thấp, trung bình: Có tính chất chuyển tiếp
+ Khu vực đồng bằng: Nhiệt độ trung bình năm trên 200C 
­ Sinh vật: Rừng ơn đới trên núi, rừng kín thường xanh, trảng cỏ cây bụi, thảm  
thực vật nơng nghiệp.

     2.2.5. Minh họa qua một tiết học cụ thể trên lớp
Bài 23­ Tiết 25: VỊ TRÍ, GIỚI HẠN, HÌNH DẠNG LÃNH THỔ VIỆT NAM 
I. Mục tiêu bài học: Sau bài học này, học sinh cần
1. Kiến thức: 
     ­ Trình bày được vị trí Địa lí, giới hạn, phạm vi lãnh thổ Việt Nam: các điểm  
cực ( Bắc, Nam, Đơng, Tây) của phần đất liền; vùng biển và diện tích lãnh thổ.
    ­ Phân tích để  thấy dược vị  trí và phạm vi lãnh thổ  nước ta có ý nghĩa quan  
trọng đối với tự nhiên.
    ­ Hiểu được đặc điểm lãnh thổ ảnh hưởng đến hoạt động giao thơng vận tải 
và phát triển kinh tế­ xã hội.

2. Kĩ năng:

19


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 
8 ở trường trung học cơ sở.
    ­ Sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam ( trang bản đồ hành chính), lược đồ khu vực  
Đơng Nam Á. Để xác định và phân tích vị trí, giới hạn, hình dạng lãnh thổ Việt 
Nam.
   ­ Phân tích mơi quan hệ Địa lí và xử lí số liệu
3. Thái độ:
   ­ Củng cố lịng u q hương đất nước
   ­ Có ý thức xây dựng và bảo vệ tổ quốc.
4. Định hướng hình thành các năng lực: 
   ­ Giải  quyết vấn đề, hợp tác, sử dụng bản đồ, lược đồ, tư duy tổng hợp theo 
lãnh thổ, sử dụng Atlat.
II. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh
    ­ GV: Atlat Địa lý Việt Nam, giáo án, sách giáo khoa, các tài liệu dạy học khác

    ­ HS: Atlat Địa lý Việt Nam, sách giáo khoa, vở ghi.
III. Tiến trình bài giảng
1. Ổn định lớp ( 1 phút)
2. Kiểm tra bài cũ ( Có thể lồng ghép vào bài mới)
3. Bài mới  (35 phút)
Hoạt   động   của   giáo   viên   và   học 

Nội dung

sinh
Hoạt động 1( 20 phút) 

1. Vị trí, giới hạn lãnh thổ

Sử  dụng Atlat Địa lí Việt Nam trang  a. Phần đất liền
4

+ Tọa độ Địa lí

? Dựa vào bản đồ hành chính kết hợp  ­ Điểm cực Bắc: 230 23'  B xã Lũng Cú­ 
với bảng 23.2 sách giáo khoa, hãy xác  Đồng Văn­ Hà Giang
định các  điểm cực bắc, Nam,  Đơng 
20


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 
8 ở trường trung học cơ sở.
,Tây   phần   đất   liền   nước   ta   và   cho  ­ Điểm cực Nam: 80 34' B xã Đất Mũi­ 
biết tọa độ của chúng.

Ngọc Hiển­ Cà Mau

­   Học   sinh   dựa   vào   bản   đồ   hành  ­   Điểm   cực   Tây:   1020  09'   Đ   xã   Sín 
chính va bảng 23.2 để trả lời

Thầu­ Mường Nhé­ Điện Biên

­ Giáo viên chuẩn kiến thức

­   Điểm  cực   Đơng:  1090  24'  Đ  xã   Vạn 

Dành cho học sinh yếu­kém

Thạnh­ Vạn Ninh ­Khánh Hịa

2
?   Dựa   vào   Atlat   Địa   lý   Việt   Nam  + Diện tích: 331 212  km

trang 6 ( bản đồ  hình thể) kể một số  b. Phần biển
đảo và quần đảo nước ta.

­ Diện tích khoảng 1 triệu km2. có rất 

­   Học   sinh   trả   lời   giáo   viên   chuẩn  nhiều đảo và quần đảo
kiến thức

c. Đặc điểm của vị  trí địa lý về  mặt 

?   Dựa   vào   Atlat   Địa   lý   Việt   Nam  tự nhiên
trang 4 ( Việt Nam trong Đơng Nam 

­ Vị trí nội chí tuyến
Á), hãy cho biết những đặc điểm nổi 
­   Vị   trí   gần   trung   tâm   khu   vực   Đơng 
bật về vị trí địa lí về mặt tự nhiên.
Nam Á
­ Vị  trí cầu nối giữa đất liền và biển, 
giữa các nước Đơng Nam Á đất liền và 
Đơng Nam Á hải đảo
­ Vị  trí tiếp xúc của các luồng gió mùa 
và các luồng sinh vật
* Ý nghĩa:
* Thảo luận nhóm: 5 phút

­   Nằm   trong   vùng   nội   chí   tuyến   nên 

 Phân tích ý nghĩa vị trí Địa lí tự nhiên  nước ta có khí hậu nhiệt đới gió mùa
nước ta.

­ Phía đơng nước ta giáp với biển, biển 

­ Giáo viên hướng dẫn học sinh xác  cung cấp một lượng ẩm dồi dào, lượng 
lập mối quan hệ giữa vị trí địa lý với 
21


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 
8 ở trường trung học cơ sở.
các thành phần tự  nhiên để  phân tích  mưa lớn.
ý  nghĩa của  vị  trí   Địa  lí  về   mặt  tự  ­ Thiên nhiên nước ta chịu ảnh hưởng 
nhiên.

sâu sắc của biển.

­ Học sinh tiến hành thảo luận

­ Nước ta nằm ở vị trí tiếp giáp giữa 

­   Đại   diện   trình   bày   kết   quả   thảo 
luận, trao đổi bổ sung.
­ Giáo viên chuẩn kiến thức

lục địa và đại dương, liền kề với vành 
đai sinh khống Thái Bình Dương và 
vành đai sinh khống Địa Trung Hải, 
trên đường di lưu và di cư của nhiều 
lồi động, thực vật nên có tài ngun 
khống sản và tài ngun sinh vật vơ 
cùng phong phú.
­ Vị trí và hình thể nước ta đã tạo nên 
sự phân hóa đa dạng của tự nhiên các 
miền
2. Đặc điểm lãnh thổ

Hoạt động 2 ( 15 phút)

a. Phần đất liền

Thảo luận cặp đơi: 2 phút

­ Lãnh thổ  kéo dài, hẹp ngang, kéo dài 

­ Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam trang  theo chiều bắc­ nam tới 1650km tương 
0
hành chính hình thể. Nhận xét về đặc  đương   15   vĩ   tuyến,   nơi   hẹp   nhất 
điểm hình dạng lãnh thổ nước ta?

khoảng 50 km

­ Học sinh thảo luận 

­ Đường bờ  biển uốn cong hình chữ  S 

­ Học sinh trình bày, trao đổi 
­ Giáo viên chuẩn kiến thức.

dài 3260 km.
b. Phần biển Đơng
­ Mở  rộng về phía đơng, có nhiều đảo, 
quần đảo, vịnh
­ Biển Đơng có ý nghĩa chiến lược đối 
22


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 
8 ở trường trung học cơ sở.
với nước ta cả  về  quốc phịng và kinh 
tế.
IV. Củng cố( 5 phút)
­ Xác định vị trí  Địa lí và phạm vi lãnh thổ nước ta trên bản đồ
­ Phân tích ý nghĩa của vị trí Địa lí việt Nam về mặt tự nhiên.

V. Hoạt động nối tiếp( 3 phút)
­ Về nhà xem lại bài, nắm nội dung bài học
­ Chuẩn bị trước bài  vùng biển Việt Nam với các nội dung sau:
+ Dựa vào Atlat  Địa lí Việt Nam trang 4 ( Việt Nam trong Đơng Nam Á ) để 
xác định các quốc gia có chung biến giới trên biển với Việt Nam.
+ Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam trang 13, 14 để xác định hướng chảy của các  
dịng biển.
3. Hiệu quả đạt được:
  Qua q trình áp dụng sáng kiến kinh nghiệm này kết quả đạt được như sau:
­  Học sinh xác định được ý nghĩa của mơn học.
­  Học sinh hiểu và nắm nội dung bài học một cách chủ động.
­ Từng bước tạo được sự hứng thú, khơi dậy lịng say mê học tập ở học sinh.
­ Học sinh biết cách sử dụng Atlat vào trong học tập mơn Địa lí
­  Đồng thời học sinh biết vận dụng các kiến thức Địa lí tự nhiên vào cuộc sống 
thực tiễn một cách dễ dàng và hiệu quả.
­ Giáo dục cho học sinh có ý thức, trách nhiệm trong việc bảo vệ,   giữ  gìn 
những giá trị tự  nhiên của địa phương. Góp phần nâng cao tình u q hương,  
đất nước cho học sinh.
     Từ  đó, tỷ  lệ  học sinh hứng thú trong giờ  học mơn Địa lí cao hơn so với khi  
chưa được áp dụng sáng kiến.Thơng qua các biện pháp được sử dụng trong giờ 
học mơn Địa lí, giúp giáo viên kiểm tra được kiến thức, kĩ năng của học sinh.  
Từ đó, thấy rõ những khó khăn thường gặp của học sinh để khắc phục kịp thời.
23


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 
8 ở trường trung học cơ sở.
     Kết quả sau khi áp dụng sáng kiến vào giảng dạy  ở  các khối lớp 8 trường  
THCS nơi tơi đang giảng dạy như sau: 
Khối/ Lớp

Tổng số

Biết sử dụng

Chưa biết sử dụng

8

học sinh
86

Atlat
70 (81,4%)

Atlat
16 (18,6%)

III. PHẦN KẾT LUẬN
    1. Ý nghĩa của sáng kiến
        Trong q trình dạy học tơi thực hiện đề  tài “ Rèn luyện kĩ năng sử dụng 
Atlat trong dạy học Địa lí tự  nhiên Việt Nam lớp 8  ở trường trung học cơ sở”.  
Đã đem lại hiệu quả  khá cao, học sinh tiếp thu nội dung bài học tốt hơn, nắm  
vững kiến thức hơn, đồng thời rèn luyện được các kĩ năng sử  dụng Atlat Địa lí 
Việt Nam và từ đó tạo được sự hứng thú, u thích mơn học, góp phần  nâng cao 
chất lượng dạy học mơn Địa lí và được nhà trường ghi nhận. Tơi nhận thấy 
việc áp dụng sáng kiến này đã mang lại kết quả  thiết thực, với sự hướng dẫn  
của tơi các em đã đỡ  mất thời gian ghi nhớ  kiến thức máy móc, nắm chắc và  
thành thạo các kĩ năng sử  dụng Atlat trong q trình học tập, ơn tập và làm bài  
thi kiểm tra đạt kết quả cao.

  2. Đề xuất 
   * Đối với tổ chun mơn:
        ­ Tạo điều kiện cho giáo viên trong tổ có thời gian sinh hoạt chun mơn
thường xun hơn.
       ­ Kịp thời cung cấp những thơng tin mới liên quan đến chun mơn cho các  
thành viên trong tổ.
*  Đối với giáo viên :
      ­ Để  khai thác các phương tiện trực quan trong dạy học Địa lí theo hướng  
tích cực, nhất là kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học thì  trước 
hết bản thân mỗi giáo viên phải hứng thú dạy học bộ  mơn, vì khi có hứng thú 
24


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 
8 ở trường trung học cơ sở.
mới say mê cơng việc, đi sâu nghiên cứu, đầu tư soạn giảng ngày càng tích cực 
và có hiệu quả hơn.
       ­ Trong q trình dạy học nên chú ý rèn luyện kĩ năng sử  dụng Atlat Địa lí 
Việt Nam nhiều hơn và thường xun hơn. Đồng thời giáo viên cũng cần động 
viên, tun dương và khuyến khích những học sinh tiến bộ và có nhiều cách làm 
hay. Cần có câu hỏi nâng cao để phát huy tính tích cực, tư duy sáng tạo dành cho 
đối tượng học sinh khá giỏi.
­ Ln học hỏi đồng nghiệp, trau dồi kiến thức, nâng cao trình độ  chun  
mơn nghiệp vụ của mình. 
­ Chú trọng việc rèn luyện và phát triển  ở  học sinh các kĩ năng : Kĩ năng  
sử  dụng và phân tích bản đồ, biểu đồ, lược đồ, tranh ảnh, kĩ năng phân tích lát 
cắt địa hình, kĩ năng xác lập mối liên hệ  giữa các đối tượng, hiện tượng Địa lí  
…
­  Giáo viên tạo được niềm tin, sự  hứng thú, đam mê của học sinh trong  
q trình học tập mơn Địa lí

­ Đầu tư nhiều hơn vào việc soạn bài theo tinh thần dạy học thơng qua tổ 
chức các hoạt động học tập của học sinh, tạo điều kiện để  các em “học trong 
hành động”. Giáo viên phải thể  hiện rõ ràng mục tiêu, nội dung bài học, hệ 
thống câu hỏi theo các mức độ nhận thức của học sinh.
  * Đối với học sinh:  
­ Cần u thích, say mê hứng thú học tập bộ mơn Địa lí.
­ Có đầy đủ các phương tiện học tập: Sách giáo khoa, vở bài tập, tập bản  
đồ, Atlat Địa lí Việt Nam, tranh ảnh, tài liệu tham khảo ...
­ Ln tìm tịi phát hiện những sự vật, hiện tượng xảy ra trong cuộc sống  
có liên quan đến kiến thức Địa lí.
          Trên đây là một số  kĩ năng sử  dụng Atlat dạy học phần Địa lí tự  nhiên 
Việt Nam  ở  trường trung học cơ  sở. Mặc dù đã có nhiều cố  gắng song khơng 
25