Đấu trường la mã ở đâu

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.47 MB, 40 trang )

“ChỉcầnColosseumđứngvữnglàRomesẽđứngvững”
Bede

ĐẤU TRƯỜNG LA MÃ Ở ĐÂU?
---❊❖❊--ă m 80, mọ i nẻ o đường thà nh Rome rạ o rực phan khởi. Hoà ng đe
mớilê nngô iđã ưngthuậ nmộ ttră mngà yvuichơinhâ nkhá nhthà nh
đautrườngtọ alạ ctạ itrungtâ mthà nhpho.

N

ĐautrườngFlavian,đượcđặ ttê ntheodò ngdõ ihoà nggia,là mộ tkỳ
cô ng kỹ nghệ . Cô ng trı̀nh khong lo nà y cao hơn 45,72 m, có sức chứa
nă m mươi nghı̀n người. 80 cong và o dan khá n giả tới đú ng cho ngoi.
Nơiđâ ycó quaybá nđoă nvặ t,ratnhieuvò iphunnướcvà cả phò ngtam
trongnhà .
Mộ t tam bạ t lớn că ng qua khu võ trường lộ thiê n là m má i che cho
quan chú ng. Việ c ké o bạ t do độ i gom mộ t nghı̀n thủ y thủ đả m nhiệ m,
chı̉ có họ mớiđủ sứcké otambạ tnà y–mộ tmá inhà bangvả iđosộ –
và ovịtrı́và đieuchı̉nhkhican.
Nhữngcuộ cgiaođaugiữangườivà mã nhthú mởmà nchobuoidien
hô may.Thú hoang–sưtử,ho,gau,và voi–từkhapmọ imienĐecheLa
Mã đượcđưaveđâ y.Trongmộ ttră mngà ytiepđó ,hơnchı́nnghı̀ncon
thú sẽ bịtà nsá t.
Roi,và ogiờtrưa,tù nhâ nbị á pgiả itừnhà ngụ ctớicholũ thú hoang
xé xá choặ cquâ nlı́nhgiethạ i.Vớichú ngta,thú vuinà ythậ tkhó hieu
nhưngđá mđô ngthờiđó lạ ilaythelà mvui.Dâ nchú ngthà nhRomemê
mancả nhtượngay–cà ngmá umelạ icà ngphankhı́ch.
Caotrà otrongngà ydienravà obuoichieu–từngcặ pđausı̃ vớitê n

gọ i“võ sı̃ giá cđau”sẽ tı̉ thı́ vớiđủ loạ ivũ khı́ chetngười.Mọ ingườico
vũ chovõ sı̃ họ mongthangcuộ c.Họ hô hoá n,cođộ ng.Ngà ynay,ailạ i
nghı̃ việ c giet chó c lan nhau lạ i là mô n giả i trı́. Nhưng với dâ n chú ng
Romethờiay,lạ ithú là msao.

Lekhá nhthà nhhoà nhtrá ngchođautrườngrộ nglớnnà yđá nhdau
mộ t đı̉nh cao trong lịch sử thà nh Rome co đạ i. Đâ y là đau trường lớn
nhattừngđượcxâ ydựng.Sớmthô i,nó sẽ mangtê nColosseum.Giờđâ y,
sauhainghı̀nnă m,nơiđâ ychı̉ cò nlà phetı́ch.Dauvậ y,đâ yvanlà mộ t
trongnhữngdanhthangnứctiengcủ acả thà nhphoRomelannướcY.
Moină m,hơnnă mtriệ ungườitớiđetậ nmatchiê mngưỡngchứngtı́ch
củ a thứ quyen lực đam má u thuộ c ve mộ t trong những đe che vı̃ đạ i
nhatthegian.

CHƯƠNG 1
---❊❖❊---

SỰ HÌNH THÀNH ROME

TrướckhiColosseumrađời,thà nhRomeđã gan800nă mtuoi.

Truyenthuyetkerang,RomeđượcRomuluskientạ onă m753Trước
Cô ngnguyê n(TCN).Romulusvà ngườiemsongsinhcủ angà i,Remus,là
ket tinh giữa mộ t phụ nữ tran the và Mars, vị than chien tranh củ a
ngườiLaMã .Mẹ họ ,Rhea,thả haiđứatrẻ xuongdò ngTibermặ csong
chet. Nhưng cặ p song sinh cứ the xuô i dò ng roi được mộ t con só i cá i
cứumạ ng.Consó inuô inanghaiđứabé ởnơicó bả yngọ nđoilâ ncậ n.
Cũ ngtheotruyenthuyet,khiđã lớnkhô n,haianhemnhữngmuon

dựng xâ y đô thà nh trê n mộ t trong bả y ngọ n đoi đó . Nhưng họ khô ng
thongnhatnoingọ nđoisẽ chọ n,changaichịuaivà roimộ ttrậ nchien
kinhkhiepnora.Remusbỏ mạ ngdướitayRomulus.
Romulusxâ yđô thà nhcủ amı̀nhởchı́nhnơiô ngmuon,đặ ttheotê n
mı̀nhlà Rome.Ngườidâ nsinhsongtạ iđó gọ ilà ngườiLaMã (Roman).

Suot 300 nă m tiep theo, Rome bà nh trướng tới mức chiem trọ n cả
bả y ngọ n đoi. Thà nh pho trả i dà i theo hai bờ sô ng Tiber nước von
khô ngsâ u.
Khoả ng nă m 400 TCN, Rome khai sinh Ostia, mộ t thà nh pho cả ng
bê n bờ bien. Từ nơi nà y, tà u thuyen La Mã có the dong buom tới mọ i
trung tâ m giao thương trê n Địa Trung Hả i. Người La Mã nhờ vậ y trở
nê ngià ucó .
Tớină m218TCN,Romeđã xâ mlantoà nbộ nhữngvù nghiệ nlà lã nh
tho nước Y. Nă m 117, Đe che La Mã trả i dà i từ Anh quoc phương bac
quahauhetchâ uAu,gomtoà nbộ nhữngvù ngđatbaoquanhbienĐịa
TrungHả i.Nhữngquocgiahiệ ntạ inhưThoNhı̃ Kỳ,Iraq,Iranvà ARậ p

Xê Utđeutừnglà mộ tphancủ aĐecheLaMã .NgườiLaMã mangtheo
loisongcủ ahọ tớinhữngvù ngđathọ chinhphụ c.
Saumoicuộ cxâ mlă ng,vị tướngLaMã chienthangsẽ trởvevà dieu
hà nhquathà nhpho,khoecủ acả iđoạ tđượccũ ngnhưvô và ntù binh
chientranh.Củ acả itừnhữngvù ngđatbị chiemđó ngaysaudà nhđe
chitrả chocá ccô ngtrı̀nhxâ ydựngđosộ ,changhạ nColosseum.

CHƯƠNG 2
---❊❖❊---

CÁC HOÀNG ĐẾ

Ailà ngườicaitrịlã nhthomê nhmô ngcườngthịnhnà y?
Mộ tngườiduynhat–Hoà ngđe.

Khô ng phả i lú c nà o cũ ng vậ y. Gan 500 nă m, Rome ton tạ i dưới the
checộ nghò a.Từcộ nghò abatnguontừcụ m“respublica”trongtieng
Latin,mangnghı̃a“củ acả icủ adâ nchú ng.”
Dướinencộ nghò a,quyenlựcthuộ cvengườidâ n–khô ngcó người
caitrịđộ cnhat.Ngườidâ nbauđạ ibieuquả nlý họ .Việ nnguyê nlã ocủ a
Romelà nhó mngườilậ praluậ tphá p.
Nhưngmọ isựđoithayvà onă m49TCN.JuliusCaesarđó ngvaitrò
chủ chottrongsựketthú cnencộ nghò a.
Caesarlà vị tướngvı̃ đạ i,nhà chı́nhtrị tà ibavà tá cgiaxuatchú ng.
Những cuon sá ch củ a ô ng ve chien dịch quâ n sự van được người thời
naytı̀mđọ c.
Caesarratđượclò ngcô ngdâ nthà nhRome.Việ nNguyê nlã o,ngược
lạ i, coi ô ng như hiem họ a. Họ đã đú ng khi lo sợ. Nă m 49 TCN, Caesar
cù ng những người thâ n tı́n khơi mà o cuộ c nộ i chien. Già nh thang lợi
trước những người La Mã khá c phe, Caesar buộ c Việ n Nguyê n lã o
phongô nglà mngườicaitrịtrọ nđờină mvà o46TCN.Từđó trởđi,mọ i
đieu ô ng muon trở thà nh luậ t. Nhưng vỏ n vẹ n hai nă m sau, ô ng bị kẻ
thù sá thạ ingaychı́nhtrongtò anhà củ aViệ nNguyê nlã o.
AugustusnoibướcCaesar,là ngườiđautiê nđượcphonghoà ngđe.
Mộ t vị hoà ng đe cai trị bang cá ch kiem soá t Việ n Nguyê n lã o. Cá c

nguyê nlã ocó thechohoà ngđelờikhuyê n,nhưngngà ikhô ngnhatthiet
phả inghetheo.

Quantrọ nghơn,quyenlựccủ ahoà ngđenamởviệ cthonglı̃nhquâ n
độ i.Vı̀ the,hoà ngđephả irasứckhienquâ nđộ ihoanhı̉ và trungthà nh
vớimı̀nh.Augustusđượclò ngcả Việ nNguyê nlã olanquâ nđộ i.Ongtrị
vı̀ĐecheLaMã trong45nă m.
Bonvịhoà ngđekengô itrịvı̀tongcộ ng54nă m.Khoả ngthờigianay
khá thanh bı̀nh. Bởi vậ y, thời đạ i nà y được mệ nh danh “Pax Romana”
hayThá ibı̀nhLaMã .Nhưngcá cvị hoà ngđeluô ncanhcá nhlosợbị kẻ
thù lậ tđo.Họ khô ngtintưởngngaycả thà nhviê ntronggiađı̀nh,và đô i
khirataysá thạ icả thâ ntộ c.
Nero là hoà ng đe cuoi cù ng trong nă m hoà ng đe ke nghiệ p Caesar.
Ongtatrịvı̀từnă m54tớină m68.
Nerolà kẻ tà ná cvà vô cù ngđoibạ i.Ongtatửhı̀nhmẹ ruộ tbởibà
â mmưuchonglạ iô ng.Ongcũ ngđauđộ ccontrairiê ngcủ abodượng.
Ngà y nay, Nero được biet tới với hı̀nh ả nh ngoi gả y đà n lia khi thà nh
Romerựcchá ytrướcmat.
Trậ nhỏ ahoạ nnă m64quả thựckinhhoà ng.Nó ké odà ichı́nngà yvà
hủ yhoạ iphanlớnthà nhpho.Dù vậ y,câ uchuyệ nveNerovà câ yđà ncủ a
ô ng ta chang he có thậ t. Sự thực là , Nero cũ ng no lực tı̀m kiem người
song só t và muon mau chó ng xâ y dựng lạ i thà nh pho. Ong cò n chi trả
mộ tkhoả nbangtienriê ng.
Cù ng thời gian đó , Nero chiem mộ t mả nh đat bạ t ngà n ngay trung
tâ mthà nhRomechoriê ngmı̀nh.Tạ iđâ y,ô ngchoxâ ydựngcungđiệ n
trá nglệ nhattranđời.Cungđiệ ngomhơnbatră mphò ng,có cả phò ng
tiệ c xoay trò n. Ho nước nhâ n tạ o, vườn nho và vườn câ y ă n trá i. Mặ t
ngoà i cung điệ n được op vỏ sò hiem và đá quý, mộ t và i cho cò n điem
xuyetbanglá và ngphả nchieuá nhmặ ttrời.Bởithe,nơiđâ ycó tê n“Nhà
Và ng.”

BứctượngNerocao36,576mdựngngayloivà o.Mộ tphotượngkı́ch

cỡnhườngayđượcgọ ilà colossus(tượngkhonglo).Ngà ynay,chú ngta
vandù ngtừ“colossal”nhammiê utả nhữngthứkỳ vı̃.
KhiNerochuyenvà oNhà Và ng,ô ngnó i:“Cuoicù ng,tađã có thesong
nhưconngười.”Nhưngô ngtahưởngthụ cungđiệ nnguyngacủ amı̀nh
changđượcbaolâ u.Nă m68,ô ngbịlậ tđovà phả itựsá t.
Mộ tnă msaucá ichetcủ aNero,bonngườicù ngtranhgià nhngô ivị
hoà ng đe. Người thang là vị tướng lı̃nh noi danh Vespasian. Chı́nh
Vespasian nả y ra ý tưởng xâ y dựng Colosseum – đau trường lớn nhat
the giới. Nơi đâ y sẽ trở thà nh bieu tượng sức mạ nh và quyen lực củ a
Rome,mộ ttrongnhữngkỳ quancủ athegiớicođạ i.

CHƯƠNG 3
---❊❖❊---

VÕ ĐÀI LA MÃ

Tạ isaongườiLaMã lạ iưathı́chkieugiả itrı́tà nkhocmá umeđó ?Có

the bởi họ tin mı̀nh là hậ u duệ củ a Mars, vị than chien tranh. Họ lay
nghiệ pchienchinhlà mkiê uhã nh.Ngà yay,cá cbinhsı̃giaođaumặ tđoi
mặ t, dù ng kiem ngan và giá o. Thang trong giao chien và xâ m chiem
nhữngvù ngđatmớikhienđechehù ngmạ nhhơnbaogiờhet.
Khibinhlı́nhLaMã trởvetừtrậ nmạ c,họ nhớmã icơnhưngphan
trê nchientrường.Vı̀ lẽ nà y,đô ikhi,nhammụ cđı́chgiả itrı́,binhsı̃ La
Mã quâ ythà nhvò ngroié phaitù nhâ ngiaođautớikhimộ tngườibỏ
mạ ng.
Cù ngvớithờigian,những“cuộ cđau”aytă ngtiendan.Chú ngđược
ngườigià ucó tà itrợ,có lẽ nhưcá chtưởngnhớnhữngthâ nthı́chđã qua
đời.Mớiđau,chı̉ haihoặ cbacặ pvõ sı̃ giaođau.Saunà y,cá ccuộ cđau

trởnê nquymô và đatđỏ hơn.Ngườitaxâ ytạ mnhữngsà nđaubanggo,
roithá odỡsaukhitancuộ c.
Có thê mnhieuvõ sı̃ giá cđauthamgia.Ngườixemđượcphâ nphá t
đoă nmienphı́.Đá nhgiettrởthà nhmộ tphanvă nhó aLaMã .
Đau trường co định bang đá đau tiê nđược xâ y tạ iPompeii khoả ng
nă m 80 TCN, có sức chứa hai vạ n người. Giong như Colosseum, đau
trường hı̀nh oval, nhưng được đà osâ u xuong mặ tđat. Nhı̀ntừ đường
phothı̀khá nhỏ bé .Chı̉tớikhikhá ngiả bướcvà okhá nđà i,họ mớithay
đượcđautrườngrộ nglớnbietmay.
Nă m79,nú ilửaVesuviusphuntrà o,đautrườngnà ybịchô nvù idưới
trobụ inú ilửa.Cuoithekỷ 16,Pompeiimớiđượctá iphá thiệ nvà cô ng

tá ckhaiquậ tthà nhphobatđaună m1748.Pompeiisởhữunhữngđau
trườngLaMã conhatvà đượcbả otontotnhat.

CHƯƠNG 4
---❊❖❊---

KHỞI CÔNG

Vespasianquyetxâ yđautrườngmớiởđâ u?
Chı́nhgiữatrungtâ mthà nhRome.

Vị trı́ ô ng chọ n nam trong thung lũ ng giữa hai ngọ n đoi củ a Rome.
Vespasiannhamvịtrı́ay,bởiđó là nơiNerotừngxâ yho.Ongmuonxó a
mọ idauvetbạ ochú aNerotừngđelạ i.(Tươngtruyen,ô ngđã lệ nhthay
đoi khuô n mặ t trê n pho tượng Nero khong lo, thê m và o đó mộ t chiec
vươngmiệ n,đenó mangdá ngdapmộ tvịthan.)

Muon bat tay xâ y dựng, Vespasian can loạ i bỏ chiec ho bang cá ch
thá onướctrongđó ,danquaongngamvà osô ngTiber.
Chı̉khiay,ngườitamớicó thexâ ynenmó ngđautrường.Mó ngphả i
đủ khỏ eđechongđỡcautrú cbangđá kỳ vı̃Vespasianapủ .Ngườitađã
đà ohơnbavạ ntanđat,roiđothayvà ođó mộ thonhợpgombê tô ngvà
cá clớpsỏ i.
Bêtông
Bê tô ng đã được người La Mã phá t minh hà ng tră m nă m trước đó ;
cautạ ogomthạ chcao,vô i,tronú ilửa,nướcvà cotliệ u.Thứcotliệ unà y
chứa đá dă m, ngó i sứ vỡ và gạ ch vụ n từ những tò a nhà bị phá bỏ . Bê
tô ng củ a La Mã , bởi thà nh phan tro nú i lửa, thực chat ben vững hơn
nhieusovớibê tô nghiệ nđạ i.
Matganhaină mmớixâ yxongphanmó ng.Nă m72,đautrườngbat
đauthà nhhı̀nh.
Đaphanngườithamgiaxâ ydựngcô ngtrı̀nhlà nô lệ .Cá csửgiaước
tı́nhkhoả ngmộ ttră mnghı̀nnô lệ đã là mviệ ctạ icô ngtrườnghoặ ccá c

mỏ đá . Hau het nô lệ tới từ Judea, vù ng đat Vespasian đã đá nh chiem
trướckhilê nngô ihoà ngđe.
Khô ng ai biet danh tı́nh vị kien trú c sư. Bả n thiet ke nom khá giả n
đơn. Ve cơ bả n, Colosseum có hı̀nh oval và tường cao bao quanh. Bê n
tronglà nhữnghà ngghesolethapdanxuongvõ đà iởtrungtâ mmặ t
đat.(Từ“arena”[võ đà i]xuattừharenatrongtiengLatin,chı̉ địađiem
chứanhieucá t.NgườiLaMã dù ngcá tgiú pcá cđausı̃ dedà ngđặ tchâ n
và cũ ngđetiệ nthamhú tmá u.)
Suot chieu dà i lịch sử đe che, người La Mã đã xâ y dựng nhieu đau
trườngvà tà ntı́chvà inơitrongsođó đượctı̀mthayởBacPhi,Tâ yBan
Nha, Phá p, Y. Đau trường tạ i Nimes, Phá p được xâ y khoả ng nă m 100,
ngà ynayvanđượcsửdụ ngchocá ctrậ nđaubò và cá cbuoidiennhạ c

rock.Sứcchứachı̉16.300người,nhưngđautrườngnà ymangdá ngdap
ĐautrườngLaMã nhờratnhieucửasovà loivà ohı̀nhvò m.

Đau trường củ a Vespasian đặ c biệ t tới vậ y nhờ kı́ch cỡ củ a nó . Chı̉
gombontang,nhưngđautrườngcaongangmộ ttò anhà 15tangthời
nay.Võ đà itrê nmặ tđatrộ ng55mvà dà i87m–sovớimộ tsâ nbó ngđá
thı̀rộ nghơn,cò nchieudà igannhưngangbang.
Vespasianmuonkhá nhthà nhđautrườngkhimı̀nhcò nsong.Nham
đay nhanh tien trı̀nh, ô ng chia cô ng trı̀nh thà nh nhieu phan, moi khu
phâ nchomộ tđộ ixâ ydựng.Cá chnà yquả có đaynhanhtienđộ .Dauvậ y,
khiVespasianquađờiởtuoi79,tanghaimớibatđaubướcvà othicô ng.
Cô ng cuộ c nà y đà nh nhờ hoà ng đe ke vị, Titus, con trai lớn củ a
Vespasianketụ c.
TituschomởColosseumnă m80.Theolệ nhô ng,võ sı̃ giaođauvới
thú dữ và cá c võ sı̃ khá c. Nhưng ô ng cũ ng tá i hiệ n cả những trậ n hả i

chientrongColosseum.Ongcholà mngậ pnướcvõ đà ivà mangvà ođó
nhữngconthuyenđặ cbiệ tđá ydẹ tbởimựcnướcratnô ng.Nhữngcon
thuyennà ynhỏ hơnthuyenga-lê LaMã thô ngthường,nhưngđượccá c
tay chè o rẽ nước và chở cá c đau sı̃ đã qua huan luyệ n, hạ sá t đoi thủ
trê nnhữngconthuyenkhá c.
Domitian,vịhoà ngđetieptheo,khô ngmayvuithú vớiviệ cdà ncả nh
hả ichien.Thayvà ođó ,ô ngchoxâ ylạ ikhuphı́adướivõ đà inhamtrữ
hậ ucả nhchocá ctrò chơi,longdã thú và xà limgiamtù nhâ nđợixửtử
cô ng khai. Sà n võ đà i an giau những cửa bay. Mộ t hệ thong rò ng rọ c
nâ nghậ ucả nhvà ovị trı́;nhữngcửabaykhá clà loiđeho,gau,voivà o
võ đà i,giaochienvớiđausı̃.
NhữngthayđoidướitayDomitiankhien“trò tiê ukhien”,cá chngười

tagọ icá cmà ndien,trởnê nkı́chthı́chhơn.Thú dữcó theđộ tngộ tđộ i
đatchuilê n.Võ sı̃ mớixungphongvà otrậ n.Khá ngiả đò ihỏ inhữngtrò
vuiphả ingà ycà ngquymô hơn,đomá unhieuhơnvà đechieulò ngdâ n
chú ng,họ đò igı̀,hoà ngđebanthứđó .

CHƯƠNG 5
---❊❖❊---

COLOSSEUM NHÌN GẦN

Colosseumđượcxâ ydựngchủ yeubangbaloạ ivậ tliệ u:đá vô i,gạ ch
và bê tô ng.

Travertine,loạ iđá vô ichı́nhđượcsửdụ ng,nặ ngvà chachơncả gạ ch
lanbê tô ng.Chú ngđượccattừmộ tmỏ đá cá chRomekhoả ng32,2km,
dù ngchocá ccộ tvà batcứnơinà ocantạ otá cchạ mkhacđá .
Nhữngphienđá travertinekı́chthướclớnđượcdù nglà mbậ cthang
và hauhetchongoi.Cauthangvà ghengoiđượcchetạ otrongnhững
cô ngxưởngquanhRome,chungkı́chcỡnê ncó theđượctrưngdụ ngbat
cứđâ ucanthiet,sauđó vậ nchuyentớicô ngtrườngvà lapđặ t.
Nâ ng những phien đá travertine nặ ng và o đú ng cho là mộ t trong
nhữngviệ cgiannannhat.NgườiLaMã sửdụ ngmộ tcantrụ cđượcvậ n
hà nh nhờ độ i ngũ nhâ n cô ng bước trong bá nh xe go khong lo. Khi ay,
bá nhxequayvà quanmộ tsợidâ yquanhtrụ c.Quytrı̀nhnà yrú tngan
sợidâ y,nâ nghò nđá tớiđú ngvịtrı́mà từđó thợxâ yđủ sứcđayvà ocho.
Bê tô ngtạ onê nphancotlõ icủ aColosseum.Chú ngđượctrộ nngay
tạ icô ngtrường.Xửlý bê tô ngdehơnđá hoacương.Chatliệ unà ycũ ng
nhẹ hơnđá tả ng.
Vớinhữngloiđivà hà nhlangmá ivò m,ngườiLaMadựngkhuô ngo

trướctiê n.Sauđó ,họ đobê tô ngvà o,đechú ngcứnglạ i.
Sovớitranphang,tranconghı̀nhvò mkhỏ ehơn.Vò mbê tô ngcủ ng
co cô ng trı̀nh, mà lạ i khô ng quá nặ ng. Khô ng có bê tô ng, Colosseum
changthenà ocó quymô đenthe.

Gạ chchı̉ đượcdù ngđetrangtrı́ trê ncá ccongvò mvà mộ tsohà nh
lang.

Cộ t trụ (dạ ng cộ t trò n trợ lực) xuat hiệ n hau khap Colosseum. Tuy
nhiê n,nhữngcâ ycộ tphı́angoà ithuanmụ cđı́chtrangtrı́ chứkhô ngcó
tá cdụ ngnâ ngđỡcô ngtrı̀nh.
Cò nphả iketới160bứctượngcá cvịhoà ngđevà thanlinhđượcsơn
vẽ tranghoà ngởmặ tngoà iđautrường.Changbứcnà ogiongbứcnà o.
Moi pho tượng cao 4,5 m, ngự dưới má i vò m trê n tang hai và ba củ a
Colosseum.
Theo ke hoạ ch ban đau, Colosseum chı̉ gom ba tang gá c. Titus, con
trai trưởng củ a Vespasian, quyettă ng mộ ttang sau khiVespasianqua

đời. Tang thứ tư khô ng lộ ng lay như những tang cò n khá c, bù lạ i, cho
phé pnhieungườicù ngxemcá ctrò tiê ukhientrê nvũ đà i.

CHƯƠNG 6
---❊❖❊---

KHÁN GIẢ

Colosseum có nă m khá n đà i riê ng biệ t cho khá n giả . Vị trı́ ngoi phụ

thuộ cvà ovị thecủ amoicá nhâ n.Chongoiđẹ pnhat,ganvõ đà inhat,
thuộ cvenhữngaigià ucó ,quyenuy.
Những nhâ n vậ t quan trọ ng ngoi tạ i hiê n cam thạ ch, gọ i là bậ c đà i
vò ng (podium). Mộ t đau võ đà i là lô hoà ng gia. Hoà ng đe cù ng những
thà nhviê nnamtronggiatộ c,trưởngtecù ngnhữngvị khá chđặ cbiệ t
antọ aởđó .Hoà nghậ uvà cá cthịtı̀ngoitronglô đaubê nkia.
Hạ ngtieptheodà nhchocá cnguyê nlã o,sứgiả ,cá cchı̉ huyquâ nsự
lừnglayvà thaytelecủ ahà ngloạ tngô iđentrọ ngyeu.
Khuthứbarộ ngnhat,gom19hà ngvà 20.400ghekhá ngiả –những
thườngdâ ncủ aRome.
Phı́a trê n khu vực nà y là bả y hà ng ghe cho nô lệ được trả tự do,
người ngoạ i quoc, người nghè o và cá c nô lệ thô ng thường, sức chứa
khoả ng10.000khá ngiả .
Sá uhà ngghecaonhatdà nhriê ngchophụ nữ–vợconcá cnguyê n
lã ovà nhữngcô ngdâ ncó vaive.Khunà ychechanphá inữkhỏ ithờitiet
xau, đem tới cho họ sự riê ng tư nhờ mộ t bức tường đá cao chan phı́a
trướccá cghengoi,tá chbiệ tvớiđá mkhá ngiả nghè ophı́adưới.Cũ ngcó
the,phụ nữđượcbotrı́ ngoicaođenvậ ynhamlá nhxanhữngmá ume,
gà ohé ttrongtrườngđau.
Vé dà nhchokhá ngiả là mtừxươngđộ ngvậ t,gohoặ cchı̀,ghisolô và
soghecụ the.Thường,nhữngngườidâ nRomenghè ođó iđượcphá tvé
mienphı́,nhamduytrı̀ lò ngtrungthà nhcủ ahọ vớihoà ngđe.Đô ikhi,

neuđangchạ yđuachochứcvụ nà ođó ,nhà tà itrợsẽ baotrọ ntoà nbộ
ghengoinhamtă ngcả mtı̀nhlanphieubau.
Khá ngiả phothô ngvà ođautrườngquamộ ttrong76cửađượcđá nh
so.Tiepsaucongvà olà cauthanghoặ cđườngdocđưangườixemtới
chongoi.Trê nđường,ngườixemsẽ điquaquayă nnhẹ ,đà inướcuong

và cá cphò ngtam.
Cá chà nhlangvà sả nhđeuđượctrangtrı́ bangtranhtườngtrê nnen
ximă ng.Hà nhlangtrò nkhé pkı́ntạ ođieukiệ ndichuyenvò ngquanh
trườngđau.
Ratı́tdukhá chthamquanColosseumngà ynaybietvetambạ tche
khonglotrê nnó cđautrường,gọ ilà velarium.Tambạ tnà ybả ovệ người
xemkhỏ iá nhnangmặ ttrờichó ichangcủ aRome.
Ké otambạ tnà ylà cả mộ tcô ngcuộ choà nhtrá ng,phả ihuyđộ ngtới
cả nghı̀nthủ ythủ .160rò ngrọ cđượcganvà ocộ tgodọ ctheocá cbức
tườngtrê nđı̉nhđautrường.Vò ngkhuyê nchı́nhcủ atambạ tđặ tởtrung
tâ mvõ đà inhamtrợlựcchomạ nglướidâ ythừng.160tờiđượcganvà o
cá ckhoiđá tả ng,noivớisodâ ythừnglê nxuongnhờrò ngrọ c.
Moi tời do mộ t độ i gom bon hay tá m thủ y thủ lo liệ u. Tat cả dâ y
thừngnhamnâ ngvò ngkhuyê nphả iđượcké ođongthời.Mộ ttaytrong
sẽ đá nh nhịp, đe cá c tời hoạ t độ ng cù ng lú c và nâ ng vò ng khuyê n sao
chođongđeu.
Khi vò ng khuyê n đã lê n tới đı̉nh đau trường, cá c đau dâ y sẽ được
buộ cvà otời.Roibộ dâ ythừngthứhaiké otừrò ngrọ cbê ndướibộ dâ y
thứnhatvà buộ cvà ovò ngkhuyê nchı́nh.Cá cmả nhghé pthà nhtambạ t
lớncă ngraphı́adướimạ nglướidâ ythừngthapvà noivớinhau.Tam
mà nchesaukhihoà nthà nhcó khoilượngđenhà ngtan.
Người ta khô ng che phủ vò ng khuyê n nà y, đe cho á nh mặ t trời lọ t
xuongvõ đà i.

Colosseum cũ ng được thiet ke giú p người xem nhanh chó ng thá o
thâ n trong trường hợp khan cap. Mộ t so nhà khả o co từng ước tı́nh,
toà nbộ 50.000quankhá chcó theditả ntrongchưađaymườiphú t!
Ngoà i ra, dã thú là moi nguy cho hoà ng đe và những ai ngoi sá t võ
đà i. Mộ t so loà i như sư tử hay ho có the nhả y cao hơn cả bức tường

quanhvõ đà i,ướctı́nhcao3,6m.
Vı̀ the,ngườitacă ngmộ ttamlướichackhỏ etừsà nđaulê ncaohơn
tườngvà imé t.Dođó convậ tdù có nhả ybậ tcũ ngkhó danđượctớibức
tường.Thê mnữa,tườngbaovõ đà ilà mtừcamthạ chmà ibó ng,cựckỳ
trơntrượt.Dù thú dữcó phó ngđượcquatamlưới,philê nnó ctường,
trê nđó cò ncó nhữngconlă nbangngà ,chı̉ canchạ mvà osẽ xoaytrò n.
Convậ tsẽ khó mà bauvı́unhờđó ngă nchú ngtừđó nhả yxuongđá m
đô ng.
Biệ nphá pantoà nsauchó t:cá ccungthủ thiệ nnghệ đượcbotrı́xung
quanh võ đà i, san sà ng hạ gụ c bat cứ con vậ t nà o trước khi chú ng đe
dọ angườixem.

CHƯƠNG 7
---❊❖❊---

THÀNH ROME

Thờicođạ i,Colosseumchı̉là mộ ttrongsocá ckientrú ccô ngcộ ngđo
sộ củ aRome,thà nhđô vı̃đạ i.

Quả ngtrườngLaMã namngayganColosseum.Đâ ylà trungtâ mđời
song củ a Rome. Quả ng trường xâ y quanh khu đat lộ thiê n, tạ i đâ y cá c
thaygiá otochứclớphọ ccò nthươngnhâ nmởquaybá nhà nghó a.Nơi
đâ y,chı́nhtrịgiavà nhữngngườiLaMã gặ pgỡ,traođoi,tá nchuyệ n.Có
những ngô i đen thờ nữ than Vesta và nam than Vulcan, cũ ng có đen
dà nhchocá cvịhoà ngđe,baogomCaesar,Vespasianvà Titus.Mộ tphı́a
Quả ng trường là Phá p đı̀nh (Basilica), tò a á n xé t xử những kẻ bị cá o
buộ c. Việ n nguyê n lã o (Curia) – sả nh hộ i họ p củ a cá c vị nguyê n lã o –
cá chkhô ngxa.

Dukhá chngà ynaycó thedạ obướcquaQuả ngtrườngLaMã ,nhı̀n
ngamvô sotà ntı́chđenđà ivà cá ccô ngtrı̀nhxâ ydựng,cũ ngnhưnhững
khả ihoà nmô n–đà itưởngniệ mxâ ycatsauchiencô nglaylừng.

Cá chQuả ngtrườngkhô ngxalà trườngđuaCircusMaximus,dà ihơn
609,6m,sứcchứa250.000người.TươngtựColosseum,đâ ylà trường
đauthethao–nhưngdà nhđeđuachienxa.ĐuachienxađượcngườiLa
Mã cựckỳ ưachuộ ng.Phanlớncá ccoxedohaihoặ cbonngựaké o.Đô i
lú c, người đieu khien nà o đó muon chơi trộ i, lien thang tới mười con
ngựaké oxe.
Trườngđuadà ibả yvò ngvà moingà ycó tới24cuộ cđua,moicuộ c
chạ yhơn5km.
Những tay đá nh xe người Rome that dâ y cương quanh hô ng chı́nh
mı̀nh–mộ tviệ clà mvô cù ngnguyhiem.Neuchienxabịlậ t,chı́nhhọ sẽ
bịké olê đenchet–trừphikịpcatdâ y.

Đấu trường la mã ở đâu

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về