Tình hình nghiên cứu tiểu thuyết sinh thái trong văn học đương đại Trung Quốc

TÌNH HÌNH NGHI N C U TI U THU T SINH THÁI
TRONG V N H C
NG
I TRUNG QU C
Tr n V n Tr ng
Khoa g
n à Khoa h c
h i
Email trongt @dhhp edu n

Ngà nh n bài: 28/5/2021
Ngà PB ánh giá: 25/6/2021
Ngà du t

ng: 02/7/2021

TÓM T T G n b n th p ni n qua tính t th p ni n 1980, ti u thuy t sinh thái trong v n h c
ng
i Trung Qu c tr thành m t khuynh h ng ti u thuy t khá h p d n thu hút
c s quan t m c a
các nhà v n, các nhà nghi n c u, ph b nh. Bài vi t này tr n c s t nh h nh phát tri n c a ti u thuy t
sinh thái và hi n tr ng nghi n c u ti u thuy t sinh thái trong v n h c Trung Qu c
ng i khá s i
n i hi n nay t ng thu t, ánh giá các xu h ng c a ti u thuy t sinh thái
ng i c ng nh tính a
chi u c a nó t các nghi n c u c a h c gi Trung Qu c.
T khóa Ti u thuy t, sinh thái, v n h c, Trung Qu c
RESEARCH SITUATION OF ECOLOG NOVELS
IN CONTEMPORAR CHINESE LITERATURE
ABSTRACT Nearly four decades have passed since the 1980s, eco novels in contemporary Chinese
literature have become a quite fascinating novel trend that has attracted the attention of writers,

researchers and critics. Based on the development of eco novels and the active current status of eco
novel research in contemporary Chinese literature the article summari es and evaluates the trends of
contemporary eco novels as well as its multidimensionality from the studies of Chinese scholars.
Key words Novel, ecology, literature, China

I.

TV N

Ti u thuy t1 sinh thái trong v n h c
Trung Qu c
ng i tính t ti u thuy t
Màu xanh h v ng c a Tr ng Tr ng
(Nxb nh n d n Qu Ch u, 1983) n nay
i
c m t hành tr nh g n b n th p
1

Khái ni m “ti u thu t

bài vi t nà

c s d ng v i

ngh a r ng nh cách hi u trong l lu n v n h c Trung
Qu c, t c là bao g m các th lo i ti u thu t, tru n v a,
tru n ng n theo cách hi u c a Vi t Nam và th gi i.

ni n, tuy kh ng g i là dài nh ng
th i

gian l ng ng và k t tinh. B t ngu n t
trào l u v n h c sinh thái u M du nh p
vào c ng v i tác h i m t trái c a n n v n
minh h u c ng nghi p c a loài ng i, v n
sinh thái
c các nhà v n, nhà báo, h c
gi , nhà ph b nh quan t m s u s c và phát
tri n thành m t dòng v n h c m nh m v n h c sinh thái, trong ó ti u thuy t sinh
thái là m t khuynh h ng t
c nhi u
thành t u nh t v i các tác gi ti u bi u nh
Quách Tuy t Ba, Tr ng V , Tri t Phu,

T P CH KHOA H C, S 49, tháng 11 n m 2021


Tr n ng T ng, Kh ng Nhung, Gi B nh
Ao, Lí Truy n Phong .
G n b n th p ni n phát tri n, ti u
thuy t sinh thái Trung Qu c
ng i
tr i qua m t hành tr nh khai phá, m
ng cho m t khuynh h ng quan t m
m i c a gi i c m bút: ó là v n
kh ng
ho ng m i tr ng sinh thái. ó c ng là l
do mà m t s quan i m
ng nh t v n
h c sinh thái là v n h c vi t v v n m i
tr ng. Tuy nhi n, th c ti n sáng tác c a

ti u thuy t sinh thái Trung Qu c
v t
qua
c “nh n th c” h n h p nói tr n
“ t phá” ti n l n m t b c cao h n khi
kh ng ch là nh n th c, l gi i m t trái
c a cu c cách m ng c ng nghi p
l i nh ng h u qu n ng n v m i tr ng
sinh thái mà còn l gi i tác ng c a x h i
v n minh c ng nghi p c ng
làm “t n
th ng” tinh th n x h i, giá tr nh n v n
c a lồi ng i.
D cịn t n t i nh ng tranh lu n b t
ng v quan i m, nh ng có th kh ng
nh ti u thuy t sinh thái
thúc y giá
tr tinh th n m t cách rõ ràng v m i quan
h gi a con ng i v i t nhi n, gi a con
ng i v i x h i c ng nh s ph n t nh
t th n c a nh n lo i trong ti n tr nh hi n
i hóa. T th c ti n nh ng giá tr ngh
thu t c áo c a ti u thuy t sinh thái em
l i nh h nh th c di n ng n, nguy n t c
t s , góc nh n t s , kh ng gian t s
có nhi u i m i, chuy n bi n, óng góp
th m nh ng ti ng nói trong s phát tri n a
h ng c a ti u thuy t Trung Qu c
ng
i. V l ó, ti u thuy t sinh thái tr thành

i t ng nghi n c u c a lí lu n và ph
b nh v n h c t nhi u b nh di n.
II. N I DUNG NGHIÊN C U
1. T nh h nh nghi n c u ti u thuy t
sinh thái Trung Qu c hi n nay
TR

NG

I H C H I PH NG

V m t t ng th , các nhà nghi n c u,
ph b nh quan t m n ti u thuy t sinh thái
ng i t p trung t m hi u nh m làm
sáng t các v n : lo i h nh ti u thuy t,
ti p nh n và th ng th c ngh thu t, xu
h ng th m m , giá tr d báo, ngh thu t
t s và góc tr n thu t . Ti u bi u nh
c ng tr nh Su ngh v s ch ch h ng
c a ti u thu t sinh thái
ng i Trung
Qu c c a Tri u Th C n, Long K L m.
Trong c ng tr nh nghi n c u này, các tác
gi
ph n tích và ch ra s c m nh d o
dai, kh n ng dung h p và s c h p d n
c a ti u thuy t sinh thái nh s x m nh p
c a y u t th n tho i trong ti u thuy t
sinh thái hay tính h i h a
c bi u hi n

rõ trong các ch
v
t ai, ng v t,
n c, r ng... ánh giá v ng n ng ngh
thu t, các tác gi cho r ng ti u thuy t sinh
thái dung h p
c ng n ng khoa h c
k thu t, ng n ng th ng m i m t cách
t nhi n, th hi n
c kh n ng v h n
c a ng n ng ngh thu t Hán ng hi n i.
Tuy nhi n, v n mà các tác gi g i là s
“ch ch h ng”
y là các tác gi c a
ti u thuy t sinh thái dành s quan t m quá
m c nv n
“sinh thái t nhi n” mà
ít chú
nv n
“sinh thái nh n v n”
c ng ang b e d a nghi m tr ng b i
cu c cách m ng khoa h c c ng ngh c a
loài ng i 3 . Nh ng c ng tr nh, bài vi t
nghi n c u ti u thuy t sinh thái s m nh t
c ng khai thác n i hàm th c sinh thái
trong các tác ph m c ng nh ánh giá s
phát tri n tích c c c a i ng sáng tác.
Các nhà nghi n c u t p trung i s u ph n
tích nhi u b nh di n n i hàm khác nhau
trong tác ph m c a các ti u thuy t gia sinh

thái ti u bi u nh Quách Tuy t Ba, Di p
Qu ng C m, Tr n ng T ng, L m Bách...
T nh ng nghi n c u này, các nhà nghi n
c u
m r ng ranh gi i ti u thuy t


sinh thái nh c ng tr nh T “v n v t n
hoa c a L m Bách th p thống t s n
tính sinh thái c a Tr n ng T ng. Bài vi t
này t góc
l lu n ph b nh sinh thái
“m hóa” ti u thuy t
ng i, khai
thác nh ng giá tr ti n b c a ti u thuy t
sinh thái óng góp vào ti u thuy t
ng
i nói chung 12 . m t khía c nh khác,
ti u thuy t sinh thái
ng i c ng
c
t trong b i c nh r ng l n c a hoàn c nh
h u hi n i
nghi n c u t m cao suy
t tri t h c. Ti u bi u cho h ng nghi n
c u này là chuy n lu n Ngu n g c kh ng
ho ng: gi ng i u ng m n ph n ánh tính
hi n i - nghi n c u ti u thu t sinh thái
ng i Trung Qu c 8 c a L i Minh.
L i Minh

gi i thi ng s m ho c c a
tính hi n i, h u hi n i, s t n s ng lí
tính, t ti n cho m i quan h gi a c
tr ng n i t i c a v n minh c ng nghi p v i
ngh thu t ti u thuy t sinh thái. Tác gi
c ng ch ra s c h p d n n i b t c a ti u
thuy t sinh thái n m gi a tính ch th
và nguy c kh ng ho ng sinh thái
c u
thành ph ng di n giá tr l n nh t tràn y
tính th . Nhi u c ng tr nh nghi n c u c ng
l p lu n và gi i thích các d u hi u c
áo c a ti u thuy t sinh thái, bao quát c
m t trong nh ng thành t u trong l nh v c
ph b nh sinh thái ngày nay là s c h p d n
c a di n ng n ph b nh.

l p; m th c hóa k t c u t s ; ph bi n
cách th c m hóa ng n ng ngh thu t; lái
d lu n giá tr tác ph m 9 ...Theo tác gi ,
i u này
khi n ti u thuy t sinh thái th
k XXI tuy có b c phát tri n m nh m
song v n ch a th v n m nh sánh v i v n
h c sinh thái u M v nh ng h n ch k
tr n. quy m toàn b v n h c sinh thái
ng i, các nhà nghi n c u c ng ch ra
nh ng thi u sót, khi m khuy t c a v n h c
sinh thái nh c ng tr nh Bàn v sáng tác
v n h c sinh thái

ng i Trung Qu c
c a D ng Ki m Long và Chu Húc Phong.
T s phát tri n ph n vinh c a thi ca sinh
thái, t n v n sinh thái, phóng s v n h c
sinh thái và ti u thuy t sinh thái, các nhà
nghi n c u
ch ra 3 h n ch khi n v n
h c sinh thái
ng i Trung Qu c ch a
phát tri n nh
th c sáng tác v n h c sinh
thái ch y u nh n m nh v n tàn phá m i
tr ng mà thi u chi u s u nghi n c u v n
sinh thái tinh th n, sinh thái nh n v n;
s t t h u c a lí lu n ph b nh sinh thái,
c bi t s thi u v ng t t ng tri t h c
sinh thái truy n th ng Trung Qu c trong
sáng tác; lí lu n ph b nh sinh thái ch a
c gi i ph b nh v n h c quan t m úng
m c và ph ng pháp ph b nh ch a t
c s th ng nh t n n còn nhi u cách
hi u và áp d ng khác nhau gi a các nhà
nghi n c u 7 .

Nghi n c u hi n tr ng h n 30 n m
phát tri n ti u thuy t sinh thái Trung Qu c
ng i, các nhà nghi n c u c ng c p
n nh ng t n t i h n ch c a ti u thuy t
sinh thái nói chung c ng nh v n h c sinh
thái nói ri ng. L i Minh trong B n h n ch

l n c a ti u thu t sinh thái th k m i tr n
c s ph n tích
ch ra b n khuy t i m
c a ti u thuy t sinh thái th k XXI: l a
ch n
tài và sáng t o h nh t ng tr ng

Nh n chung, ti u thuy t sinh thái
ng
i Trung Qu c
phá v gi i h n h nh
th c v n h c truy n th ng v m i quan h
gi a con ng i v i t nhi n. T góc
lí
lu n sinh thái xem xét l i toàn b ti n tr nh
v n minh nh n lo i, trong ó ch
xoay
quanh v n tri n khai b o v m i tr ng,
nh ng gi a lí lu n sinh thái và v n h c m i
tr ng n thu n có i m khác nhau. Các
nhà nghi n c u ch ra c tr ng ch y u

T P CH KHOA H C, S 49, tháng 11 n m 2021


c a ti u thuy t sinh thái
ng i Trung
Qu c có th lí gi i t ba khía c nh sau:
Th nh t, ti u thuy t sinh thái
ng

i Trung Qu c
k th a t t ng sáng
tác ti u thuy t sinh thái nói chung ng
th i có nh ng
c i m m i c a ti u
thuy t sinh thái
ng i. T th i i khai
sáng, ng i ta
x ng d ng con m t
lí tính
xem xét th gi i chung quanh,
ch tr ng phát huy tính n ng ng ch
quan c a con ng i
t m ki m l i ích
tài nguy n v t ch t. Tuy nhi n, v i s ti n
b x h i, nh n th c c a nh n lo i v m i
quan h gi a con ng i và t nhi n d n
d n có b c tr ng thành. Nh n th c này
có th nói
c th hi n r t t t trong sáng
tác ti u thuy t sinh thái.
Th hai, m t c i m quan tr ng c a
ti u thuy t sinh thái là thái nghi ng c a
nó i v i vi c khai thác tài nguy n m i
tr ng, y u c u con ng i quay tr v v i
thi n nhi n, kh i ph c tính huy n bí c a t
nhi n, ch tr ng con ng i kính ph c t
nhi n. K th c sáng tác ti u thuy t
ng
i Trung Qu c r t n ng ng, nhi u tác

gi
a ch
này vào trong sáng tác.
L i k u g i này có nh h ng s u r ng
trong sáng tác ti u thuy t sinh thái. Th ng
qua ngòi bút c a các tác gi , chúng ta có
th có
c hi u bi t toàn di n v gi i t
nhi n, tr n n n t ng ó có th th o lu n
v s phát tri n m i quan h gi a con
ng i và t nhi n. Ti u thuy t B n tr n
cao ngu n, Hoài ni m h c ng trong m
en c a Tr ng V , Hồi ni m sói c a Gi
B nh Ao, T tem sói c a Kh ng Nhung,
M a s n, V ng t s n c a Tri t Phu
mi u t nh ng v ng t r ng l n, giàu có
v i truy n th ng v n hóa, phong t c c
áo, c s c nay b con ng i khai thác,
phá ho i c n ki t. ó là nh ng cu n ti u
TR

NG

I H C H I PH NG

thuy t sinh thái ti u bi u i n h nh c a v n
h c sinh thái
ng i.
Th 3, s phát tri n th nh v ng c a
ti u thuy t sinh thái

ng i và s ti n
b c a lí lu n ph b nh sinh thái có m i
li n h m t thi t kh ng th tách r i.
c
bi t trong sáng tác ti u thuy t
ng i,
th o lu n v lí lu n sinh thái là m t trong
nh ng ch
quan tr ng
c nhi u sáng
tác tri n khai. Nhi u cu c th o lu n v l nh
v c n i dung này cung c p ch t li u cho
sáng tác ti u thuy t sinh thái. Nh ng ch t
li u phong phú này khi n cho sáng tác ti u
thuy t sinh thái thoát kh i t m nh n h n
h p, t
c s quan t m n chi u s u
sinh thái 14 .
Nh ng nghi n c u v ti u thuy t sinh
thái Trung Qu c
ng i r t phong phú,
ánh giá nhi u m t t khía c nh tích c c,
ti n b
n nh ng h n ch c a ti u thuy t
sinh thái. Trong nh ng khuynh h ng
nghi n c u ó, có m t s khuynh h ng
nghi n c u n i m l n nh nghi n c u
v ti u thuy t sinh thái ng v t và nghi n
c u tính a chi u c a ti u thuy t sinh thái.
2. Nghi n c u ti u thuy t sinh thái

ng v t
Ti u thuy t sinh thái ng v t tr thành
m i quan t m hàng u c a các nhà nghi n
c u ph b nh sinh thái. i u này hoàn
toàn là thu n l và t nhi n b i lo i ti u
thuy t này có t c
phát tri n nhanh, s
1
l ng l n và
k t tinh ngh thu t thành
1

Hi n na tu ch a có t ng k t, th ng k v s l

ti u thu t sinh thái Trung Qu c
vào nh ng tác ph m l n

ng

ng

i nh ng d a

c xu t b n và

c các

nhà nghi n c u quan t m ánh giá, b nh lu n th có th
th

t c

phát tri n c a ti u thu t sinh thái

ng v t

nà . Có th t m k m t s tác ph m: T tem sói (Kh

ng

Nhung) Hồi ni m sói (Gi B nh Ao) Tr v v i sói (L


th c. Ch nói ri ng tác ph m Totem sói c a
Kh ng Nhung
c xu t b n n m 2004
Trung Qu c
g y l n m t ti ng vang
l n tr n v n àn, s l ng ti u th l n n
hàng tri u bàn,
c c ng ty truy n th ng
ph ng T y mua b n quy n chuy n th
i n nh. Các nhà b nh lu n t Trung Qu c
n ph ng T y
nghi n c u b nh lu n
r t nhi u, k khen th nhi u ng i ch c ng
kh ng ít. n n m 2007 cu n ti u thuy t
này
c d ch ra ti ng Vi t c ng g y l n
m t làn sóng tranh lu n trong gi i nghi n

c u ph b nh Vi t Nam. Th c ti n sáng tác
v ti u thuy t sinh thái ng v t v i nh ng
thành t u hi n nhi n nh v y, gi i nghi n
c u kh ng th kh ng quan t m, xem xét,
ánh giá, ph b nh.
Trong l ch s ngh thu t ph ng ng
và ph ng T y, v n h c nói chung và ti u
thuy t vi t v
ng v t nói ri ng có m t
truy n th ng l u dài, tuy nhi n nh ng
h nh t ng ng v t ph n l n có ngh a
ph ng ti n, c ng c - t c ngh a thuy t l
o c h n giá tr t th n b n th c a nó.
Con ng i vi t v v
ng v t xu t phát t
quan i m “con ng i là trung t m”, “con
ng i là th ng ng” i u ó có ngh a,
v n v t khác u ch là th y u trong quan
h v i con ng i, con ng i v v y tha h
ánh giá, nh n xét v
ng v t theo di n
gi i ch quan c a m nh, hoàn toàn kh ng
“ m x a” lo i ng v t h
ng. Sang n

th k XX, c bi t nh ng th p ni n cu i
c a th k này, quan ni m gi a con ng i
và ng v t
c nh n th c l i, con ng i
gi i thi ng quan ni m “nh n lo i trung

t m” ti n n quan ni m “b nh ng trung
t m” gi a con ng i và ng v t. T t ng
ó chính là s n ph m m r ng c a t t ng
l lu n sinh thái
ng i. T th p ni n
80 và 90 c a th k XX, m c
h y ho i
m i tr ng ngày càng t ng trong quá tr nh
hi n i hóa c a Trung Qu c, con ng i
b t ch p h u qu
khai thác tài nguy n
thi n nhi n, ra s c t n di t m i tr ng, d n
y nhi u loài ng v t i n ch tuy t
ch ng. Ph m vi, quy m , t c
h y di t
m i tr ng sinh thái và tuy t ch ng c a
s loài ng v t di n ra tr n ph m vi toàn
c u1. Các ho t ng b o v m i tr ng
c ng ho t ng u tranh cho quy n l i
c a ng v t d n d n
c tri n khai, phát
tri n kh ng ch tr n b nh di n qu c gia mà
còn tr n b nh di n qu c t . Do ó, tr n c p
h nh thái th c nhà n c2
b t u
1

Theo báo cáo c a Li n minh B o t n Thi n nhi n Qu c

t (IUCN), t c

v t tr n Trái
v i tr

tu t ch ng c a các loài
t hi n ang

c th i k con ng

m c cao, g p 1.000 l n so
i xu t hi n. />
con-nguoi-dang-khien-cac-loai-tu et-chung-nhanh-gap1-000-lan-20190507121246917.htm
2

i h i toàn qu c CS Trung Qu c l n th 18 di n ra

t 8/11/2012

n 14/11/2012 b n c nh vi c th ng qua d

th o s a

i ul

i

ng, nh n m nh

Vi ) Cáo sa m c, Sói sa m c (Quách Tu t Ba) H

cách m c a, phát tri n khoa h c và thúc

tr ng cu i c ng, Chó sói

b v sinh thái nh “x

V ng

(Lí Tru n Phong) M a s n,

t s n (Tri t Phu) Hoài ni m h c ng trong

en (Tr
k u (Tr n

ng V ) V

i u cu i c ng c a báo, V sao qu

ng T ng), Chó ngao T

Qu n), Thung l ng kh ng chó sói (V
Sói xám khu t t t (Th m Th ch Kh )
(Tu t M c) B

m

sói (Thích Hu t)

T ng (D

ng Chí

ng Phong L m)
i s n bu i sáng

ng th c

n u ti n c i
nh ng ti n

d ng m t n n v n minh sinh

thái là m t k ho ch thi n ni n k cho s phát tri n b n
v ng c a

tn

c Trung Qu c . K t sau

18, Ch t ch T p C n B nh

H l n th

nhi u l n phát bi u và t ng

k t s u s c qu lu t phát tri n v n minh nh n lo i và k t
h p vi c x

d ng n n v n minh sinh thái vào b c c

t ng th c a “n m trong m t và “b n b c c chi n l

T P CH KHOA H C, S 49, tháng 11 n m 2021

c


x y d ng n n v n h c sinh thái hài hòa v i
x h i mà s bi u t hay ph n t tr c
các kh ng ho ng sinh thái ch là s áp l i
c a làn sóng tr c ti p c a th i i. G n b n
th p ni n qua, m t s l ng l n các ti u
thuy t vi t v
ng v t
c xu t b n,
h nh t ng ng v t a d ng phong phú
tr thành h nh t ng nh n v t chính c a
ti u thuy t. Nh ng ph ng th c sinh t n
c a ng v t nh k n ng ki m th c n,
tán t nh b n t nh, tránh n n và t nh c m c a
ng v t
c mi u t tr thành các u
m i t s c a ti u thuy t. Các th pháp nh
n d , t ng tr ng, th n tho i tr thành
nguy n t c ngh thu t c tr ng trong sáng
t o c a ti u thuy t vi t v
ng v t. Có th
xem s quan t m n sinh t n c a ng v t
trong ti u thuy t ph n ánh m c nguy
k ch c a kh ng ho ng sinh thái i v i s

b c h i m i tr ng sinh t n c a các loài
v t. V n sinh t n c a nh n lo i do ó có
li n quan m t thi t v i th gi i sinh t n c a
loài v t. Ti u thuy t vi t v
ng v t m t
m t
kh c h a khá thành c ng h nh nh
con ng i ánh m t nh n tính tinh th n,
m t khác c ng ng th i bi u th nguy n
v ng mong mu n t m
c ng i nhà chung
c ng t t p h n c a con ng i và v n
v t sinh linh tr n trái t này.
V m t lo i h nh ti u thuy t, s b ng
n ti u thuy t vi t v
ng v t ch y u di n
toàn di n c a ch ngh a x h i
thúc

tn

c tr n con

2 n m 2013, H i
tr

c s c Trung Qu c

ng phát tri n xanh. Tháng

ng th 27 c a Ch

ng Li n h p qu c

ng tr nh M i

th ng qua d th o qu t

nh

thúc

khái ni m n n v n minh sinh thái doTrung Qu c

x

ng, ánh d u s c ng nh n và ng h c a c ng

ng qu c t v i v n
x
ch

nà . K t

H 18, quan i m

d ng n n v n minh sinh thái tr thành ngu n t c
o, h

TR

ng d n gi i sáng tác i s u vào l nh v c nà .

NG

I H C H I PH NG

ra trong l nh v c ti u thuy t tr ng thi n v
nó có kh n ng t s l n, kh ng gian ho t
ng r ng và h nh t ng, k t c u s , th
lo i tác ph m a d ng. H n n a, ch
tàn
sát ng v t mà ti u thuy t tr ng thi n
n u ra có c s th c ti n phong phú, v th
nh ng tác ph m nh T tem sói (Kh ng
Nhung), Cáo sa m c (Qch Tuy t Ba),
Hồi ni m sói (Gi B nh Ao), Thung l ng
kh ng chó sói (V ng Phong L m) tr
thành nh ng tác ph m
c c gi quan
t m chú . Còn v i ti u thuy t trung và
o n thi n (truy n v a, truy n ng n), s
l ng sáng tác
c xu t b n c ng ngày
m t nhi u h n. Ti u thuy t sinh thái ng
v t
t o n n s thay i hồn tồn tính
hoang s c a th gi i t nhi n thành th
gi i ngh thu t trong sáng tác v n h c, m
ra nh ng khía c nh th m m ngh thu t

m i. Nh ng ti u thuy t vi t v
ng v t
này
v t qua m c
ngh a giáo d c
n gi n v
o c và t nh c m th ng
th y trong h nh t ng loài v t c a th gi i
tr th . Trong m th c t s c a ti u thuy t
vi t v
ng v t th ng phá v cái nh n
thi n ki n h n h p c a nh n lo i. C u h i
v
c tính tinh th n sinh t n c a nh n
lo i trong ti u thuy t vi t v
ng v t c a
th k XXI th hi n giá tr c t lõi và t
t ng khai sáng l n lao.
i v i vi c nghi n c u lí thuy t và
th c ti n ti u thuy t vi t v
ng v t còn
c n c vào s phát tri n m nh m c a lo i
h nh ti u thuy t ng v t tr ng thi n mà
tr ng t m ch y u là khám phá th c sinh
thái, th c t s và quan ni m h nh t ng
ng v t. Nhi u nghi n c u
l y nghi n
c u tr ng h p (tác gi hay tác ph m) làm
i di n khái quát, ánh giá và nh n nh
thành t u c ng nh h n ch c a ti u thuy t

sinh thái
ng i. Ví d nh trong c ng


tr nh Ch m sóc trái t
th c sinh thái
và ti u thu t Quách Tu t Ba, nhà nghi n
c u U ng Th
ng
ph n tích r t s u
s c th c sinh thái, tính hoang d , s an
xen gi a nh n tính và thú tính trong n i
hàm h nh t ng ng v t 4 . Ch
thú
tính và nh n tính c ng dành
c s quan
t m s u s c c a Ng Tú Minh và Tr n L c
Qu n trong c ng tr nh Hi n t ng v n hóa
sói d i cái nh n v n h c sinh thái. Tr n
c s ph n tích so sánh i chi u T tem sói
v i Hồi ni m sói và t chúng trong b i
c nh ti u thuy t sinh thái ng v t
ng
i Trung Qu c, các tác gi n u ra nh ng
v n còn t n t i c a v n h c sinh thái nói
chung và ti u thuy t sinh thái ng v t nói
ri ng nh : v n
quan h gi a nh n tính
và thú tính v n quan h gi a tính ch n
th c sinh thái v i sáng t o ngh thu t ch n

th c T ó các tác gi
xu t ti u thuy t
sinh thái c bi t ph i nh n m nh n trí
t ng t ng và sáng t o, c n ph i v t qua
th c t s , th c v n b n
tác ph m
v n h c sinh thái kh ng n thu n là m t
b n sao c a hi n th c sinh thái 11 .
i
v i tr ng h p ti u thuy t c a Lí Truy n
Phong, nhà nghi n c u V ng B nh và
H Thi n Trung trong Bàn v giá tr th m
m c a ti u thu t sinh thái ng v t “V t
tính ch n th c c a Lí Tru n Phong
chia sáng tác c a Lí Truy n Phong làm hai
giai o n, khám phá s chuy n bi n t duy
ngh thu t c a tác gi t khuynh h ng
ch ngh a “nh n lo i trung t m” sang ch
ngh a “sinh thái trung t m” t p trung th
hi n t t ng th m m và giá tr th m m
trong hai tác ph m H tr ng cu i c ng và
H ng sài (chó sói ) 2 . Trong nghi n
c u l lu n v ti u thuy t ng v t, c ng
có khi nhà nghi n c u ti n hành ph n tích
c th v n b n ti u thuy t, c ng có khi ti n
hành nghi n c u so sánh m t s tác ph m

ho c t góc
t s h c l p lu n. i u
áng nói r ng, ti u thuy t T tem sói t khi

c d ch ra ti ng Anh
tr n n r t n i
ti ng và tr thành i t ng c a trào l u
nghi n c u r ng r i mà ti u i m là v n
ti p nh n tác ph m v n h c sinh thái
Trung Qu c tr n ph m vi th gi i. Ch ng
h n nh Bàn v ti p nh n lí thu t ph ng
T trong v n h c Trung Qu c th i k
m i - nghi n c u tr ng h p “T tem sói
c d ch ra Anh ng c a Lí V nh ng và
Lí Nh Bác t ba góc
nhà nghi n c u,
nhà xu t b n, ng i d ch ph n tích thái
thành ki n i v i v n h c Trung Qu c
và xem xét v n
t n t i l u nay là xu t
kh u v n h c Trung Qu c ra th tr ng th
gi i 5 . Nh ng h ng nghi n c u này
phá v th c tr ng n i u vi c ti p nh n
và b ng tr ng t t ng, quan ni m, m
h nh sáng tác ti u thuy t sinh thái ph ng
T y vào ti u thuy t sinh thái
ng i
Trung Qu c. Th m chí nh ng cu c i
tho i nh v y hi n nay v n
c ti p t c
ào s u c p vi m . S thành c ng c a
ti u thuy t sinh thái ng v t nói chung
và T tem sói nói ri ng cho th y kh n ng
óng góp tích c c c a v n h c ngh thu t

Trung Qu c
ng i vào dòng ch y l n
c a v n h c sinh thái th gi i sau ti n tr nh
hi n i hóa.
Trong nh ng nghi n c u tr n, xu t
phát t nh n th c chung v giá tr sinh thái
h c, các nhà nghi n c u c bi t chú
n
quan i m v n hóa sinh thái. T góc
th c sinh thái c a ti u thuy t sinh thái
ng v t
tr thành i m quan sát c a
nhà nghi n c u khi kh o sát v n b n. K t
th p ni n 1990, s th m nh p toàn di n c a
trào l u sinh thái ph ng T y d nhi n
làm gia t ng ch t l ng cho n n v n h c.
Nh ng tác ph m ngh thu t nh th nào th

T P CH KHOA H C, S 49, tháng 11 n m 2021


c g i là ti u thuy t sinh thái ng v t
mà kh ng ph i là truy n v
ng v t mang
màu s c lu n l th nh ng khía c nh màu
s c m i này ch a
c khai thác, ào s u
m t cách t m c ng phu. T n tr ng tính cá
th hóa, kinh i n hóa c a i t ng v n
b n, các nhà nghi n c u th ng t p trung

vào tr ng h p các nhà v n
có thành
t u
tranh lu n s nh h ng ngày m t
l n h n c a ti u thuy t sinh thái ng v t
n nh n nh v n hóa, l ch s c a các
s ki n v n h c. Ngay nh b ti u thuy t
T tem sói v n
c xem là m t hi n t ng
c áo g y
c ti ng vang tr n ph m vi
th gi i,
c các nhà nghi n c u trong và
ngoài n c tung h , song nhi u nhà ph
b nh c ng h t s c t nh táo nh m tránh thái
c c oan m t chi u khi ti n hành nghi n
c u l nh v c ti u thuy t sinh thái ng
v t. V th i i m ra i c a ti u thuy t
sinh thái ng v t, do thi u chi u s u và
tính li n t c l ch s n n i a s các nhà
nghi n c u u cho r ng ti u thuy t sinh
thái ng v t
ng i ch y u xu t hi n
vào nh ng n m 1980. Và tính n hi n t i,
ti u thuy t sinh thái ng v t c ng có g n
b n th p ni n phát tri n. Tuy nhi n, g n
b n th p ni n qua, ti u thuy t sinh thái
ng v t m i ch
c nghi n c u quy
m nh l , nhi u nhà nghi n c u có thái

d ng d ng th , th m chí t quan ni m
lí lu n có s n ti n hành ph n tích lí gi i t
t ng v n h c m t cách h i h t. Trong các
nghi n c u, các nhà ph b nh ít quan t m
nghi n c u lo i h nh ti u thuy t tr ng
thi n m t th lo i quan tr ng c a ti u
thuy t sinh thái ng v t, kh ng ph n nh
rõ ràng ch t li u v n h c n n ánh ng
truy n ng n, truy n v a và ti u thuy t sinh
thái ng v t. D nhi n r ng, trong giai
o n phát tri n ng n ng i nh v y, kh ng
th òi h i s k t tinh các giá tr th lo i
TR

NG

I H C H I PH NG

c a ti u thuy t sinh thái ng v t ngay l p
t c, song i u ó ít nhi u c ng cho th y
tính kh ng y
và h n ch c a lí lu n
ph b nh.
3. Nghi n c u ti u thuy t sinh thái t
góc
a chi u
B ph n t p trung ch y u nghi n c u
ti u thuy t sinh thái kho ng h n m t th p
ni n g n y a s xu t phát t lí lu n ph
b nh sinh thái ph ng T y m r ng m

h nh và t m nh n nghi n c u ti u thuy t
sinh thái Trung Qu c. M t s nhà nghi n
c u tr c ng dành nhi u s c l c nghi n
c u ti u thuy t sinh thái Trung Qu c. H
có nhi t t nh nghi n c u khoa h c, có n n
t ng ki n th c
c trang b v ng ch c
n n
ít nhi u góp ph n vào nh h ng
nghi n c u ti u thuy t sinh thái tr n các
ph ng di n t m nh n, quan i m và
ph ng pháp nghi n c u. i m c bi t là
h
xu t phát t
c tr ng th m m , c
i m v n hóa và t duy ngh thu t truy n
th ng
khám phá ti u thuy t sinh thái
ng v t m t cách a chi u. i u ó
c
th hi n m y khía c nh d i y:
3 1 Khai phá th c sinh thái trong
ti u thu t t m c n
Ti n tr nh i m i c a v n h c
ng
i Trung Qu c t sau th i k
i m i
(1976)
thu
c thành t u h t s c tích

c c v i s phát tri n n r c a các trào l u
ti u thuy t nh ti u thuy t v t th ng, ti u
thuy t tri t nh, ti u thuy t ph n t và c
bi t trào l u ti u thuy t t m c n v i nh ng
t n tu i l n nh Gi B nh Ao, M c Ng n,
Hàn Thi u C ng, L Hàng D c V i m c
ti u t m v c i ngu n (t m c n)
khám
phá giá tr v n hóa, b n s c d n t c, t m
l , tính cách d n t c ng th i nh n nh n,
ánh giá v hi n t i, d oán v t ng lai,
ti u thuy t t m c n
thu hút
c nhi u


nhà v n quan t m n
tài này. Nhà v n
ti u bi u c a ti u thuy t t m c n có th k
n c y bút Trung Qu c i l c o t gi i
Nobel v n h c n m 2012 là M c Ng n v i
hàng lo t các tác ph m nh Cao l ng ,
Báu v t c a i, àn h ng h nh, S ng
a thác à
i v i ti u thuy t sinh
thái, con
ng phát tri n c a nó quanh co
khu t khúc và m h . Nh ng tác ph m u
ti n vi t v sinh thái l i th ng là t n v n
sinh thái, phóng s sinh thái. T nh ng v n

c các phóng s , t n v n này n u ra
ánh ng gi i c m bút v m t nguy c
kh ng ho ng “nh n ti n” c a m i tr ng
s ng c a con ng i. Ti u thuy t sinh thái
v v y có s phát tri n mu n màng h n so
v i các trào l u ti u thuy t
k tr n. T
th p ni n 1990 tr i, ti u thuy t sinh thái
c xu t b n khá nhi u và tr ng t m c a
nó
b t u chuy n h ng n v n
sinh thái tinh th n ho c quan h gi a sinh
thái t nhi n v i sinh thái tinh th n x h i
ch kh ng còn thu n túy là v n sinh thái
t nhi n. T s chuy n h ng này, s quan
t m, nh n th c l i m i quan h gi a con
ng i v i t nhi n, gi a t nhi n v i tinh
th n x h i n n vi c mi u t
i t nhi n
trong ti u thuy t t m c n tr thành m t
khía c nh quan t m c a các nhà nghi n
c u ti u thuy t sinh thái. Các nhà nghi n
c u cho r ng c n ph i xem xét l i m t
cách nghi m túc s u s c quan i m ch
ngh a “nh n lo i trung t m” v theo h
th c sinh thái s thúc y h nh thái th c
chính tr . T ng
o Vinh, D
t Trung
trong T m nh n th m m sinh thái c a ti u

thu t t m c n v n hóa phát hi n trong
v n b n ti u thuy t t m c n th p ni n 1980
hàm ch a quan ni m sinh thái t nhi n và
quan t m n sinh thái v n hóa và sinh thái
tinh th n 15 . Nhi u tác gi ti u thuy t
sinh thái nh A Thành, Tr ng Th a Chí,

Lí Hàng D c, Hàn Thi u C ng b n c nh
sáng tác c ng tham gia phát bi u n u rõ
quan i m c a ti u thuy t sinh thái d i
góc
này càng làm t ng th m s c n ng
cho i t ng nghi n c u. B i ti u thuy t
t m c n trong l ch s ti u thuy t
ng i
xác l p
c a v và tính kinh i n
c a nó n n các nhà nghi n c u ti u thuy t
sinh thái có th d dàng gi i thích, so sánh
tính b n a c a ph b nh sinh thái. D t
nh ng góc
ph b nh khác nhau nh ng
các nhà nghi n c u kinh i n u ch ra
quan ni m ngh thu t c a ti u thuy t sinh
thái còn h i h t, v n
n gi n hóa, di n
kh o sát cịn r ng ch a có chi u s u 7 .
3 2 ánh giá
d n t c thi u s

ti u thu t sinh thái

T quan h gi a con ng i v i t nhi n
mà xem, các d n t c thi u s Trung Qu c
u có l i s ng và ph ng th c s n xu t t n
tr ng và b o v t nhi n, t n s ng t nhi n
v i quan ni m “v n v t h u linh”, chúng
sinh b nh ng. Quan ni m truy n th ng
n gi n v t nhi n tr n
h nh thành
th c sinh thái r ng r i trong kh ng gian
quan ni m giá tr v n minh sinh thái m i
m c a con ng i hi n i. M t s tác gi
d n t c thi u s d ng ch Hán sáng tác,
th ng qua các sáng tác x y d ng l n m t
th gi i ngh thu t phong phú v i th c
th m m sinh thái c s c v nh ng v n
b o v sinh thái, nh n th c cu c s ng,
xung t và h p tác v n hóa. T góc
d n t c quan sát nh v y, ti u thuy t sinh
thái th hi n ngh a th m m trong toàn
b l nh v c sáng tác và nghi n c u. M t
s nhà nghi n c u còn nh h ng quan
i m sáng tác, n u cao ngh a tích c c,
tr nh
th m m c a ti u thuy t sinh thái.
Ví d Ablajan Mamat trong Khám phá t
t ng ti u thu t sinh thái c a ng i Du

T P CH KHOA H C, S 49, tháng 11 n m 2021

Ng Nh
l y sáng tác ti u thuy t c a các
s c t c nghi n c u và ch ra s khúc x
v n i hàm sinh thái do b t ng v n hóa
gi a các nhóm s c t c, t ó ch ra tr ng
thái nguy k ch c a kh ng ho ng sinh thái
và t nh c nh ng t nghèo c a các s c t c 1 .
Còn Bàn v
th c th m m sinh thái d n
t c T ng c a Lí C nh Long t góc
tính
d n t c và tính hi n i ch ra hồn c nh
t nhi n kh c nghi t c a d n t c T ng
h nh thành l n quan ni m th m m t nhi n
c áo c a h . H n n a cịn có th nh n
th c s
c áo quan ni m sinh thái t n
giáo và trí tu sinh thái lu n lu n duy tr
s hài hòa gi a con ng i v i thi n nhi n
h nh thành l n quan i m ngh thu t và
th c th m m sinh thái c áo có ngh a
t phá m nh m 6 .
3 3 ính c s c khu
thu t sinh thái

c c a ti u

Ch

c b n c a ti u thuy t sinh thái
là tái hi n c tính th m m t nhi n, t c
kh ng ph i mi u t tr c ti p th gi i t
nhi n mà
c n d u d i m th c bi n
i c a quan h gi a t nhi n và con ng i.
Nó mi u t s phá ho t tr t t t nhi n c a
nh n lo i. Nó có m t s c c ng phá ngh
thu t m nh m vào di n m o ch n th c
c a th gi i t nhi n nh th o nguy n, núi
tuy t, dòng s ng, ng ru ng và v n t c.
Tr n ph ng di n a lí h c nó góp ph n
t o n n lo i h nh ti u thuy t t thu t kh ng
gian khi mi u t s d ch chuy n kh ng gian
r ng l n t
ng b c n T y b c, t bi n
c ng n thành th tr n b n Trung Qu c
t o n n ki u t duy ngh thu t kh ng gian
c áo nh m th nghi m th c sinh thái,
th c chung tay c i thi n, s a ch a nh ng
sai l m, h n ch c a con ng i. Hi n nay,
ngh a c a vi c nghi n c u ph n chia khu
v c hành chính tr n góc
này t p trung
TR

NG

I H C H I PH NG

vào tính khu v c c a các ti u thuy t sinh
thái và l y v n hóa t m c n là th c o ngh
thu t làm ranh gi i. Bài vi t Nh n t h ng
kh i ti u thu t sinh thái mi n T c a L i
Minh xu t phát t hi n t ng v n h c mi n
núi phía T y h nh thành u th k XXI n
nay mà lo ng i s thay i b n s c trong
sáng tác. T t nhi n r ng t nhi n, t n giáo
và giáo d c là ba khía c nh trong t t ng
sinh thái c a nhà v n tr thành nh n t thúc
y s h ng th nh ti u thuy t sinh thái. Bài
vi t này còn t ti u thuy t sinh thái trong
khu n kh l ch s v n h c
ng i
nghi n c u v n b n tác ph m giúp các nhà
nghi n c u ti p theo có
c ph ng pháp
nghi n c u m i 10 . Còn m t s c ng tr nh
nghi n c u nghi n c u ti u thuy t sinh thái
khu v c khác c a Trung Qu c c ng cho
th y khuynh h ng ti u thuy t h ng v
i t nhi n, tr v c m xúc t ng t ng, v
cu c s ng i n vi n. T c là t ngh a ph n
nh kh ng gian, ti u thuy t sinh thái kh ng
th có s chính xác và t ng h p h n n a
gi a v n b n ti u thuy t và a lí. Nh ng
trong s nhi t t nh h ng v “ i t nhi n”
c ng có kh ng ít tác ph m bi u hi n d u n
“ a ph ng” phá v tr t t lí tính ki u ng o
c a nh n lo i, tr n m c

nào ó c ng
ph i bày c n b nh tinh th n con ng i hi n
i t o n n s t ng t ng g n g i, vi n
m n có tính kh ng t ng. Tr n góc này,
nghi n c u ti u thuy t sinh thái m i ch b t
u t ph b nh chính sách, quan i m và t t
y u s còn c p nh t và phát tri n h n n a.
III. K T LU N
Tóm l i, tr n c s th c tr ng sáng
tác c a v n h c sinh thái nói chung, c
bi t ti u thuy t sinh thái
ng i Trung
Qu c trong g n b n m i n m qua, các
nhà nghi n c u c g ng nh n di n, ánh
giá và t ng k t v m t l lu n (tuy ch a


th t y ) v i mong mu n xác l p
c
nh ng c tr ng c b n c a ti u thuy t
sinh thái
ng i ng th i c ng v ch
ra nh ng h n ch , t n t i c a b n th n ti u
thuy t sinh thái
ng i Trung Qu c.
Nh ng t ng k t, ánh giá ó tuy m i ch
c p n nh ng b nh di n l t , ch a có tính
h th ng, chuy n s u nh ng c n
c xem
là nh ng g i m quan tr ng c gi i sáng

tác và gi i nghi n c u tham kh o, i u
ch nh và sáng t o h n n a trong th c ti n
sáng tác và th c ti n nghi n c u c a m nh,
v r ng ti u thuy t là m t th lo i v n ang
trong quá tr nh ki n t o ch kh ng ph i là
th lo i “thành t o”.
T I LI U THAM KH O
1. Ablajan Mamat (2010), “Khám phá t t ng
ti u thuy t sinh thái c a ng i Duy Ng Nh ”, H c
báo H c vi n s ph m Kashgar, ngày 29/6/2010,
trang 47-50.
2. V ng B nh, H Thi n Trung (2010), “Bàn
v giá tr th m m c a ti u thuy t sinh thái ng v t
V t tính ch n th c c a Lí Truy n Phong”, H c báo
i h c d n t c Trung Nam (chuy n san Khoa h c
x h i nh n v n), s 6/2010, trang 146-150.
3. Tri u Th C n, Long K L m (2008), “Suy
ngh v s ch ch h ng c a ti u thuy t sinh thái
ng i Trung Qu c”, H c báo H c vi n Thi u
D ng (chuy n san Khoa h c x h i), s 1/2008,
trang 107 111.
4. U ng Th
ng (2006), “Ch m sóc trái t
- th c sinh thái ti u thuy t Quách Tuy t Ba”, T p
chí B nh lu n ph ng B c, s 3/2006, trang 34-37.
5. Lí V nh

ng, Lí Nh Bác (2011), “Bàn v

ti p nh n l thuy t ph ng T y trong v n h c Trung

Qu c th i k m i - nghi n c u tr ng h p T tem sói
c d ch ra Anh ng ”, Chuy n san Nghi n c u v n
h c hi n i Trung Qu c, s 4/2011, trang 31-34.
6. Lí C nh Long (2012), “Bàn v
th c th m
m sinh thái d n t c T ng”, T p chí Nghi n c u d n
t c Thanh H i, s 2/2012, trang 92-96.
7. D ng Ki m Long, Chu Húc Phong (2005),
“Bàn v sáng tác v n h c sinh thái
ng i Trung
Qu c”, H c báo
i h c S ph m Th ng H i
(chuy n san Tri t h c, Khoa h c x h i), S 2,
quy n 34, trang 38-43.
8. L i Minh (2009), Ngu n g c kh ng ho ng:
gi ng i u ng m n ph n ánh tính hi n i nghi n
c u ti u thu t sinh thái
ng i Trung Qu c,
NXB V n ngh S n ng.
9. L i Minh (2010), “B n h n ch l n c a ti u
thuy t sinh thái th k m i”, T p chí B nh lu n v n
ngh , s 4/2010, trang 53-58.
10. L i Minh (2008), “Nh n t h ng kh i ti u
thuy t sinh thái mi n T y”, T p chí Khoa h c x
h i M ng C , s 3/2008, trang 123-127.
11. Ng Tú Minh, Tr n L c Qu n (2008),
“Hi n t ng v n hóa sói d i cái nh n v n h c
sinh thái”, H c báo i h c Trung S n (chuy n san
Khoa h c x h i), s 1/2008, trang 39-46.
12. Tr n ng T ng (2010), “T V n v t n

hoa c a L m Bách th p thống t s n tính sinh
thái”, H c báo
i h c S ph m Qu ng T , ngày
29/6/2010.
13. T ng
o Vinh, D
t Trung (2010),
“T m nh n th m m sinh thái c a ti u thuy t t m
c n v n hóa”, H c báo
i h c khoa h c x h i
Giai M c K , s 4/2010, trang 61-64.
14. Vi n V n h c (2017), Ph b nh sinh thái,
ti ng nói b n a, ti ng nói tồn c u, NXB Khoa
h c x h i (tr 1251-1267).

T P CH KHOA H C, S 49, tháng 11 n m 2021