Bai 23 Phong trao Tay Son va su nghiep thong nhat dat nuoc Bao ve to quoc cuoi the ky XVIII

Giáo viên hướng dẫn: Cao Thị Thanh Hải
Sinh viên thực tập: Nguyễn Thị Huế

Bài 23. PHONG TRÀO TÂY SƠN VÀ SỰ NGHIỆP THỐNG
NHẤT ĐẤT NƯỚC, BẢO VỆ TỔ QUỐC CUỐI THẾ KỶ XVIII
I.

II.

III.

Mục tiêu bài học
Sau bài học học sinh có khả năng:
1. Về kiến thức
- Trình bày được sự nghiệp thống nhất đất nước của phong trào
Tây Sơn cuối thế kỉ XVIII.
- Nêu được những chính sách xây dựng đất nước của vương triều
Tây Sơn.
- Đánh giá được vai trò của Quang Trung- Nguyễn Huệ đối với
hai cuộc kháng chiến chống Xiêm(1785) và chống
Thanh(1789).
- Đánh giá công lao của phong trào Tây Sơn với sự nghiệp thống
nhất đất nước
2. Về kĩ năng
- Rèn luyện kĩ năng sử dụng bản đồ lịch sử.
- Rèn luyện kĩ năng phân tích, đánh giá sự kiện lịch sử.
3. Về thái độ
- Giáo dục lòng yêu nước cho học sinh đối với sự nghiệp bảo vệ
toàn vẹn đất nước.
- Tự hào về tinh thần chống ngoại xâm của nông dân Việt Nam.
Tài liệu tham khảo

- SGK lịch sử lớp 10, NXB Giáo Dục
- Đại Việt sử kí tồn thư – Phan Huy Lê
Chuẩn bị của giáo viên và học sinh
1. Chuẩn bị của giáo viên
- Lược đồ trận Ngọc Hồi - Đống Đa (1789), Rạch Gầm – Xoài
Mút (1785)
- Chuẩn bị các câu hỏi
2. Chuẩn bị của học sinh
- Đọc bài học trước ở nhà
- Sưu tầm tranh ảnh, tư liệu về Quang Trung- Nguyễn Huệ


IV.

Tiến trình tổ chức dạy học
1. Giới thiệu bài mới.
- Giáo viên tổ chức chơi trị chơi : Ơ trống bí mật
H

H

O

T

R

I

N

H

N

H

Â

T

B

A

Ư

N

G

Y

Ê

N

T

Ư

S

Ơ

8

C

H

Ơ

Ơ

I

A

N

H

N

N

1. Đàng Trong quyền hành nằm trong tay ai ? ( 7 chữ - Họ Trịnh)
2. Chùa Cầu ( Hội An ) do thương nhân nước nào xây dựng ? ( 7 chữ - Nhật
Bản )

3. Phố Hiến thuộc thị xã nào hiện nay? ( 7 chữ - Hưng Yên )
4.. Câu thơ :” Đình Bảng bán ấm , bán khay
Phù Lưu họp chợ mỗi ngày một đông “
Câu thơ trên của nhân dân vùng nào? ( 5 chữ - Từ sơn )
5. Điền vào ô trống : Kẻ chợ gồm 36 phố phường và …( 3 chữ - 8 chợ )
6. Thành phố cảng nào lớn nhất Đàng Trong trong thế kỉ XVI – XVIII ?
( 5 chữ - Hội an )
- Học sinh : chọn các ô chữ và trả lời để tìm từ khóa
- Giáo viên : khi học sinh tìm được từ khóa “ Tây Sơn ‘ để hiểu rõ hơn về từ
khóa Tây sơn chúng ta cùng nhau tìm hiểu bài 23
2. Tổ chức các hoạt động dạy trên lớp


Hoạt động của GV và HS
Hoạt động 1. Tìm hiểu phong trào Tây
Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước
cuối thế kỉ XVIII.
 GV: Yêu cầu HS đọc SGK và trả lời
câu hỏi: Nguyên nhân nào làm bùng nổ
các cuộc đấu tranh của nông dân?
 HS: Đọc SGK và TL
 GV: nhận xét, bổ sung và kết luận:
Giữa thế kỉ XVIII sông Gianh vẫn là giới
tuyến chia cắt nước ta thành 2 Đàng. Việc
phân chia gây nên hậu quả rất nặng nề, đất
nước không thống nhất, khủng hoảng ở cả
2 Đàng
Lúc này, chế độ phong kiến Đàng Ngoài
khủng hoảng sâu sắc: ruộng đất bị địa chủ
chiếm đoạt, thuế khóa nặng nề, quan lại

tham nhũng, đời sống nhân dân sa sút
nghiêm trọng.
Trong khi đó chúa Nguyễn xưng vương ở
Đàng Trong thành lập triều đình riêng, đời
sống nhân dân cực khổ bế tắc do thuế khóa
nặng nề, quan lại tham nhũng, ruộng đất
thì bị địa chủ cướp đoạt. Trước tình hình
đó phong trào đấu tranh của nông dân
bùng lên rầm rộ như của Nguyễn Danh
Phương, Nguyễn Hữu Cầu, Hồng Cơng
Chất... Tiêu biểu là phong trào Tây Sơn.
 HS: quan sát lược đồ kết hợp SGK trả
lời câu hỏi: Em hãy nêu những nét
chính của phong trào Tây Sơn?
 GV: Nhận xét, bổ sung và kết luận về
phong trào Tây Sơn.
 GV: Lãnh đạo phong trào Tây Sơn là
ba anh em Nguyễn Huệ, Nguyễn Nhạc,
Nguyễn Lữ: gốc họ Hồ, khi lớn lên gặp
thời Quốc phó Trương Thúc Loan

Kiến thức trọng tâm
I. Phong trào Tây Sơn và sự nghiệp
thống nhất đất nước cuối thế kỉ
XVIII.
a. Nguyên nhân

- Giữa thế kỉ XVIII, chế độ phong kiến
khủng hoảng sâu sắc -> nhân dân cực
khổ.

b. Quá trình thống nhất đất nước
- Năm 1771, khởi nghĩa bùng lên ở Tây
Sơn (Bình Định) -> lật đổ chúa Nguyễn
ở Đàng Trong.


chuyên quyền, đời sống nhân dân cực
khổ. Với tinh thần yêu nước ba anh em
- Năm 1786-1788, lật đổ tập đoàn Lê
đã lên vùng Tây Sơn xây dựng căn cứ
Trịnh,
khởi nghĩa.
=> Sự nghiệp thống nhất đất nước cơ
- Năm 1771, khởi nghĩa nơng dân bùng
bản được hồn thành.
lên ở Tây Sơn (Bình Định). Từ một
cuộc khởi nghĩa nhanh chóng lan thành
phong trào lật đổ chúa Nguyễn ở Đàng
Trong.
- Năm 1786-1788, nghĩa quân tiến quân
ra bắc lật đổ tập đoàn Lê Trịnh, sự
nghiệp thống nhất đất nước cơ bản được
hình thành.
 GV:Tại sao nói phong trào Tây Sơn đã
bước đầu hồn thành sự nghiệp thống
nhất đất nước?
 HS trả lời:
 GV kết luận: Sau hơn một thế kỉ đất
nước bị chia cắt đến nay đã được nghĩa

quân Tây Sơn đã thống nhất đất nước từ
Thăng Long đến Gia Định. Tuy nhiên
đây mới chỉ là bước đầu, là cơ sở cho sự
nghiệp thống nhất đất nước, bởi quân
Tây Sơn chưa thống nhất đươc ngay cả
trong nội bộ 3 anh em, Nguyễn Nhạc,
Nguyễn Lữ chưa giữ được đất, sau này
còn bị Nguyễn Ánh chiếm lại => đến
triều Nguyễn nước ta mới thực sự thống
nhất.
 GV: Ngoài sự nghiệp thống nhất đất
nước, phong trào Tây Sơn còn đảm
đương nhiệm vụ chống ngoại xâm bảo
về đất nước.
Hoạt động 2: Tìm hiểu về các cuộc II. Các cuộc kháng chiến ở cuối thế kỉ


kháng chiến ở cuối thế kỉ XVIII.

XVIII.
1. Kháng chiến chống Xiêm (1785)
a. Nguyên nhân
 HS: Đọc SGK và trả lời câu hỏi: Em - Nguyễn Ánh cầu viện Xiêm, vua Xiêm
hãy nêu nguyên nhân của cuộc kháng đem 5 vạn quân sang đánh nước ta.
chiến chống Xiêm?
 GV: Nhận xét, bổ sung và kết luận:
Nghĩa quân Tây Sơn đã bắt giết hai
Chúa là Nguyễn Phúc Dương và
Nguyễn Phúc Thuần, chỉ còn lại người
cháu của chúa Nguyễn là Nguyễn Ánh.

Từ 1782-1783 Nguyễn Huệ đã hai lần
đem quân đánh Nguyễn Ánh ở Gia
Định. Đường cùng, Nguyễn Ánh đã
cùng tàn quân chạy sang cầu cứu
Xiêm.Vua Xiêm sai tướng đem 5 vạn
quân sang chiếm một nửa đất Gia Định
(1784) chúng còn ra sức chống phá
quân Tây Sơn ở nhiều nơi.
GV: sử dụng lược đồ tả lại đoạn sơng
Rạch Gầm-Xồi Mút. Đặt câu hỏi: Tại
sao Nguyễn Huệ lại chọn Rạch GầmXoài Mút làm điểm quyết chiến chiến
lược với quân Xiêm?
 HS: Suy nghĩ và TL
 GV nhận xét, bổ sung:
Rạch Gầm - Xoài Mút là hai con sơng
nhỏ nhưng giữ vị trí quan trọng trong
trận thế của ta. Thủy binh Tây Sơn có
thể bố trí ở hai rạch này tạo thành hai
mũi tiến công lợi hại chặn hai đầu và
khóa đi tồn bộ đội hình địch khi
chúng lọt vào trận địa chuẩn bị sẵn của
ta.
- Khoảng giữa sơng Rạch Gầm và của
sơng Xồi Mút có các cù lao Thái Sơn b. Diễn biến
và cù lao Hộ là nơi thuận lợi để bộ binh - Cuối năm 1784 chiếm một nửa Gia


Tây Sơn bí mật triển khai binh, hỏa lực
sẵn sàng đánh vào sườn đội hình qn
địch và đón đánh những tên địch liều

mình đổ bộ lên bờ. Những nhánh sơng
nằm giữa các cù lao và bờ Nam sẽ là
những nơi mai phục và xuất phát của
đội thuyền chiến Tây Sơn .Mặt khác,
nơi đây cách xa lực lượng của địch->
quân Xiêm không thể ứng cứu.

Định, ra sức cướp phá chuẩn bị tấn công
quân Tây Sơn.
- Năm 1785, Nguyễn Huệ tổ chức trận
Rạch Gầm- Xoài Mút đánh tan quân
Xiêm
c. Kết quả
- Nguyễn Ánh rút chạy. Miền nam trở
lại yên bình.

=> đánh tan quân xâm lược Xiêm và
=> Nguyễn Huệ chọn đây là điểm quyết
bảo vệ vững chắc nền độc lập dân tộc.
chiến với địch.
2. Kháng chiến chống Thanh (1789)
 HS: Đọc SGK nêu diễn biến trận Rạch a. Nguyên nhân
- Lê Chiêu Thống sang cầu cứu quân
Gầm- Xoài Mút.
Thanh, vua Thanh sai tướng đem 29 vạn
 GV: Nhận xét, bổ sung và kết luận:
quân sang đánh nước ta.
- Cuối năm 1784 chiếm một nửa Gia
Định, ra sức cướp phá chuẩn bị tấn công
quân Tây Sơn.

- Năm 1785, Nguyễn Huệ tổ chức trận
Rạch Gầm- Xoài Mút đánh tan quân
Xiêm.
--> Đây là một thắng lợi lớn tiêu diệt gần 4
vạn quân Xiêm thể hiện tài tổ chức, cầm
quân của Nguyễn Huệ. Chiến thắng này
đã khiến “ người Xiêm sau trận thua
năm Giáp Thìn(1785) ngồi miệng thì
nói khốc nhưng trong bụng thì sợ qn
Tây Sơn hơn sợ cọp”. Chiến thắng này
còn đập tan mưu đồ xâm lược của quân
Xiêm, giữ vững độc lập dân tộc, chính
quyền chúa Nguyễn ở đàng Trong sụp
đổ, Đàng Ngồi hồn tồn giải phóng.

 HS: Đọc SGK và trả lời câu hỏi:

b. Diễn biến
- Năm 1788, Nguyễn Huệ lên ngơi
hồng đế lấy niên hiệu là Quang Trung
tiến quân ra bắc.
- Mồng 5 Tết (1789) giành chiến thắng
vang dội ở Ngọc Hồi - Đống Đa. Tiến
vào Thăng Long đánh bại hoàn toàn
quân xâm lược.


Nguyên nhân nhà Thanh sang xâm
lược nước ta?
 GV: Nhận xét, bổ sung và kết luận: Sau

khi đánh thắng quân Xiêm, năm 1786
Nguyễn Huệ đem quân ra bắc tiêu diệt
họ Trịnh. Họ Trịnh bị lật đổ, ông tôn
vua Lê kết duyên với công chúa Lê
Ngọc Hân( con gái Hiển Tông). Sau đó
ơng về nam – Phú Xn. Ở ngồi bắc,
Nguyễn Hữu Chỉnh giúp vua Lê Chiêu
Thống phản bội Tây Sơn. Sau khi bị
quân Tây Sơn đánh bại, vua Lê Chiêu
Thống cùng một số đại thần chạy lên
phía bắc, cho người cầu cứu nhà
Thanh. Vua Thanh sai tướng đem 29
vạn quân sang tiến đánh nước ta.

c. Kết quả
- Đập tan 20 vạn quân Thanh, giải
phóng Thăng Long thống nhất đất nước,
bảo vệ nền độc lập dân tộc.
- Để lại bài học về cách đánh giặc độc
đáo: thần tốc, táo bạo, bất ngờ giành
GV Nêu diễn biến của cuộc kháng
thắng lợi nhanh chóng.
chiến chống Thanh:

 GV: Nhận xét, bổ sung và kết luận:
Nhận được tin quân Thanh sang xâm
lược nước ta, Nguyễn Huệ lên ngơi
hồng đế gấp rút chuẩn bị ra Bắc.
Qn sĩ chia làm 5 đạo tiến ra Thăng
Long. Ba đạo quân do Đô đốc Long, đô

đốc Bảo và vua Quang Trung chỉ huy
tiến cơng bằng đường bộ cịn 2 đạo
qn do đô đốc Tuyết và đô đốc Lộc
chỉ huy tiến công bằng đường biển.
Sau khi tiêu diệt Hà Hồi, mờ sáng
mùng 5 tết đại quân Quang Trung tiến
gấp về Ngọc Hồi. Quân Thanh hoảng
loạn, tháo chạy và bị tiêu diệt rất nhiều.
Số còn lại bỏ chạy về kinh thành, gặp
quân Tây Sơn án binh ở Văn Điển, vội
vàng chạy về Đầm Mực. Tuy nhiên bị
đội quân của đô đốc Bảo mai phục diết


gọn.
Đại quân của đô đốc Long đánh thẳng
vào đồn Khương Thượng (Đống Đa).
Quân Tây Sơn bao vây 4 mặt, xông
thẳng vào đồn, đốt lửa thiêu cháy
doanh trại giặc. Quân Thanh bị chết rất
nhiều, chỉ huy giặc là Sầm Nghi đống
thắt cổ tự tử trên gò Đống Đa.
+ Từ Ngọc Hồi, Đống Đa quân Tây
Sơn thừa thắng xông lên, tiến thẳng vào
kinh thành Thăng Long. Tôn Sĩ Nghị
hoảng sợ không chịu mặc áo giáp, ngựa
không kịp thắng yên chạy qua sông
Hồng trốn về nước. Quân giặc theo chủ
tướng bỏ chạy như rắn mất đầu, hoảng
loạn không kém, chen chúc qua cầu

phao. Cầu phao bị gãy, giặc rơi xuống
sông chết đuối nhiều không kể xiết.
--> Như vậy bằng một cuộc tấn công thần
tốc, với tinh thần chiến đấu anh dũng,
kiên cường, đầy sáng tạo, bất ngờ
Quang Trung đã đánh tan 29 vạn quân
Thanh xâm lược. Nền độc lập dân tộc
được giữ vững đồng thời để lại bài học
về cách đánh giặc độc đáo: thần tốc, táo
bạo, bất ngờ giành thắng lợi nhanh
chóng.
Nêu ý nghĩa của bài hiểu dụ của vua
Quang Trung?
 GV: Bài hiểu dụ thể hiện tinh thần dân
tộc cao cả, ý thức quyết tâm bảo vệ nền
độc lập dân tộc, tác dụng cổ vũ, tạo khí
thế quyết tâm chiến đấu cho nghĩa quân
Tây Sơn
 HS: Quan sát lược đồ trận Ngọc HồiĐống Đa. Đóng vai vua Quang Trung


chỉ đạo trận đánh.
Học sinh theo dõi và nhận xét.
 HS: Trả lời câu hỏi:
Đánh giá công lao của Nguyễn Huệ
đối với hai cuộc kháng chiến chống
Xiêm và chống Thanh?
 GV: Nhận xét bổ sung và kết luận: Lật
đổ chúa Nguyễn ở Đàng Trong, tập
đoàn Lê Trịnh ở Đàng Ngoài. Đánh bại

quân Xiêm, Thanh xâm lược thống nhất
đất nước. Xây dựng một vương triều
mới tiến bộ.
Hoạt động 3: Tìm hiểu về vương triều III. Vương triều Tây Sơn
Tây Sơn.
a. Hoàn cảnh
- Năm 1778, Nguyễn Nhạc xưng hoàng
- Sau khi tiêu diệt các lực lượng chúa
đế (hiệu Thái Đức) . Vương triều Tây
Nguyễn, năm 1778 Nguyễn Nhạc xưng
Sơn được thành lập.
hoàng đế --> Vương triều Tây Sơn được
- Năm 1788, Nguyễn Huệ lên ngơi
thành lập.
thống trị từ Thuận Hóa trở ra bắc.
- Năm 1788 Nguyễn Huệ lên thống trị từ
Thuận Hóa trở ra Bắc.
Sau khi thống nhất đất nước, vương b. Chính sách
triều Tây Sơn đã làm gì để củng cố và - Chính trị: Thành lập chính quyền các
phát triển đất nước?
cấp từ trung ương đến địa phương.
 GV: Vậy sau khi thống nhất đất nước, - Kinh tế - xã hội: kêu gọi nhân dân sản
vương triều Tây Sơn đã làm gì để củng xuất, lập lại sổ hộ khẩu.
- Giáo dục: Sử dụng chữ Nôm, tổ chức
cố và phát triển đất nước?
Yêu cầu học sinh đọc SGK đề trình bày lại giáo dục thi cử.
theo nhóm về những chính sách xây - Quân sự: tổ chức lại quân đội.
dựng đất nước của vương triều Tây - Đối ngoại: hòa hảo với nhà Thanh,
Sơn, thời gian 2phút. Rút ra nhận xét? quan hệ tốt đẹp với Lào và Chân Lạp.
- 1792 vua Quang Trung qua đời.

 HS: Đọc SGK VÀ TL
- 1802 Nguyễn Ánh tấn công, các
 GV: NX, KL:
Những chính sách của vua Quang vương triều Tây Sơn sụp đổ
Trung mang tính chất tiến bộ, thể hiện


tư tưởng của một vị vua mong muốn
thống nhất đất nước đưa đất nước thoát
khỏi khủng hoảng. Tuy nhiên tư tưởng
ấy chưa thành, năm 1792 vua Quang
Trung đột ngột qua đời. Năm 1802
Nguyễn Ánh tấn công, các vương triều
Tây Sơn sụp đổ.
3. Sơ kết bài học

PHIẾU HỌC TẬP

Chính sách xây dựng đất nước của vương triều Tây Sơn
Lĩnh vực
1.Chính trị
2.Kinh tế - XH
3.Văn hóa- giáo
dục
4.Quân sự
5.Đối ngoại

Thành tựu