skkn một số kinh nghiệm hướng dẫn học sinh viết báo cáo địa lý ở THPT

MỤC LỤC
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ ....................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................ 1
2. Đối tượng, nội dung và phạm vi nghiên cứu ..................................................... 1
3. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 1
4. Tính mới của đề tài ............................................................................................ 2
5. Đóng góp của đề tài ........................................................................................... 2
PHẦN II. NỘI DUNG........................................................................................... 3
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN VỀ HOẠT ĐỘNG ... 3
VIẾT BÁO CÁO ĐỊA LÍ...................................................................................... 3
1. Cơ sở lí luận ...................................................................................................... 3
1.1. Khái niệm báo cáo địa lí ................................................................................. 3
1.2. Phân loại báo cáo địa lí .................................................................................. 3
1.3. Vai trị, tác dụng của báo cáo địa lí ................................................................ 3
1.4. Các u cầu để hình thành kĩ năng viết báo cáo địa lí. .................................. 4
1.4.1. Thu thập thông tin ....................................................................................... 4
1.4.2. Xử lý, tổng hợp thông tin ............................................................................ 4
1.4.3. Trình bày thơng tin ...................................................................................... 5
2. Thực trạng hoạt động viết báo cáo địa lí ở trường THPT ................................. 6
2.1. Thực trạng ...................................................................................................... 6
2.1.1. Về phía giáo viên......................................................................................... 6
2.1.2. Về phía học sinh .......................................................................................... 6
2.2. Nguyên nhân .................................................................................................. 7
2.2.1. Nguyên nhân khách quan ............................................................................ 7
2.2.2. Nguyên nhân chủ quan ................................................................................ 7


CHƯƠNG 2. MỘT SỐ KINH NGHIỆM HƯỚNG DẪN HỌC SINH VIẾT

BÁO CÁO ĐỊA LÍ Ở TRƯỜNG THPT ............................................................... 8
1. Hệ thống kĩ năng viết báo cáo địa lí cần phải rèn luyện cho học sinh .............. 8
1.1. Kĩ năng xác định vấn đề ................................................................................. 8
1.2. Kĩ năng thu thập thông tin .............................................................................. 8
1.3. Kĩ năng xử lí thơng tin, tổng hợp thông tin .................................................... 8
1.4. Kĩ năng lập đề cương viết báo cáo ................................................................. 8
1.5. Kĩ năng trình bày ............................................................................................ 8
2. Các nguyên tắc, quy trình hướng dẫn học sinh thực hiện báo cáo địa lí .......... 9
2.1. Nguyên tắc thực hiện ...................................................................................... 9
2.1.1. Rèn luyện kỹ năng viết báo cáo địa lí phải gắn liền với việc củng cố và
phát triển kiến thức đã học theo chuẩn kiến thức, kỹ năng. .................................. 9
2.1.2. Đảm bảo tính sư phạm ................................................................................ 9
2.1.3. Đảm bảo tính khả thi ................................................................................... 9
2.2. Quy trình thực hiện ........................................................................................ 9
3. Một số phương pháp hướng dẫn học sinh thực hiện viết báo cáo địa lí ......... 12
3.1. Phương pháp rèn kĩ năng xác định vấn đề ................................................... 12
3.3. Phương pháp rèn kĩ năng xử lí thơng tin, tổng hợp thông tin ...................... 15
3.4. Phương pháp rèn kĩ năng lập đề cương viết báo cáo ................................... 17
3.5. Phương pháp rèn kĩ năng trình bày báo cáo địa lí........................................ 19
4. Hệ thống các dạng bài thực hành báo cáo địa lí và ví dụ minh họa ................ 23
4.1. Hệ thống các dạng thực hành bài báo cáo địa lí ........................................... 23
4.1.1. Chương trình mơn địa lí THPT hiện hành ................................................ 23
4.2. Ví dụ minh họa ............................................................................................. 25
CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ....................................................... 43
1. Mục đích .......................................................................................................... 44
2. Nội dung .......................................................................................................... 44
3. Tổ chức thực nghiệm ....................................................................................... 44
4. Kết quả ............................................................................................................ 45

4.1. Kết quả định tính .......................................................................................... 45
4.2. Kết qủa định lượng ....................................................................................... 46
4.3. Kết luận chung ............................................................................................. 47
5. Ý nghĩa ............................................................................................................ 47
6. Bài học kinh nghiệm ....................................................................................... 47
PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ........................................................... 47
1. Kết luận ........................................................................................................... 48
2. Kiến nghị ......................................................................................................... 48
3. Hướng mở rộng của đề tài ............................................................................... 48
PHỤ LỤC ............................................................................................................ 48
TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................... 49


DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT
HS

Học sinh

CHLB

Cộng hòa liên bang

CNTT

Cơng nghệ thơng tin

ĐC

Đối chứng

DT

Diện tích

GDP

Tổng sản phẩm quốc nội

GDPT

Giáo dục phổ thông

GQVĐ

Giải quyết vấn đề

GV

Giáo viên

NXB

Nhà xuất bản

PPDH

Phương pháp dạy học

SGK

Sách giáo khoa

THPT

Trung học phổ thông

THPT DTNT

Trung học phổ thông Dân tộc Nội trú

TN

Thực nghiệm

HS

Học sinh

KTDH

Kĩ thuật dạy học

TNTN

Tài nguyên thiên nhiên


DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU

Bảng 1. Hệ thống các bài thực hành báo cáo Địa lí............................................ 24

Bảng 2. PHIẾU HỌC TẬP 1...............................................................................31
Bảng 3. PHIẾU HỌC TẬP 2...............................................................................31
Bảng 4. Nội dung các bài thực nghiệm...............................................................44


PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lí do chọn đề tài
Trong chương trình mơn học Địa lí ở trường THPT hiện hành cũng như
chương trình GDPT 2018, dạng bài thực hành viết báo cáo khá đa dạng và được
xây dựng với yêu cầu ở các mức độ khác nhau. Mục đích của dạng bài thực hành
báo cáo địa lí là nhằm hướng đến năng lực tự học, tự nghiên cứu, thu thập và xử lí
thơng tin phục vụ học tập, năng lực sử dụng các công cụ, phương pháp học tập,
năng lực GQVĐ...Thông qua các yêu cầu của bài thực hành mà rèn luyện, phát
triển ở học sinh những kĩ năng: kĩ năng đọc, hiểu và xử lí thơng tin văn bản; kĩ
năng viết bài luận; kĩ năng tìm kiếm và xử lí thơng tin; kĩ năng sử dụng CNTT; kĩ
năng thuyết trình; kĩ năng thực hiện phỏng vấn thu thập thông tin; kĩ năng quan sát
thực tế...Bài thực hành viết báo cáo yêu cầu học sinh vận dụng tổng hợp các kĩ
năng địa lí, đây là cơ hội tốt để học sinh phát triển năng lực bản thân. Tuy nhiên
việc đánh giá đúng vai trò, tác dụng của dạng bài thực hành viết báo cáo địa lí ở các
trường THPT chưa được quan tâm đúng mức. Các dạng bài tập kĩ năng hiện nay
vẫn chủ yếu là: khai thác atlat địa lí, vẽ biểu đồ, phân tích và nhận xét bảng số liệu,
dẫn đến kĩ năng thực hành của học sinh đối với dạng bài này là chưa tốt, sức sáng
tạo và khả năng phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh bị hạn chế. Vì thế hiệu
quả hoạt động dạy và học mơn địa lí chưa đạt kết quả như mong đợi. Từ những lí
do nói trên, tơi đã chọn nghiên cứu vấn đề “Một số kinh nghiệm hướng dẫn học
sinh viết Báo cáo Địa lí ở trường THPT”
2.

Đối tượng, nội dung và phạm vi nghiên cứu

- Đối tượng: học sinh trung học phổ thơng, trong đó có học sinh dân tộc thiểu

số;
Nội dung: các dạng bài báo cáo trong chương trình GDPT hiện hành, có
đề cập đến chương trình GDPT mới;
-

Địa bàn nghiên cứu: một số trường THPT địa bàn thành phố Vinh và huyện
Kì Sơn;
-

3. Phương pháp nghiên cứu
-

Phân tích, tổng hợp, đánh giá;

-

Điều tra, phỏng vấn;

-

Đúc rút kinh nghiệm từ quá trình dạy học của bản thân;

-

Thực nghiệm sư phạm;

---1---

4. Tính mới của đề tài
Đây là đề tài được nghiên cứu một cách đầy đủ, toàn diện về phương pháp
viết Báo cáo Địa lí ở trường THPT.
-

-

Đối tượng nghiên cứu đa dạng, trong đó có chú ý đến học sinh dân tộc thiểu

-

Tiếp cận chương trình GDPT mới..

số.
5. Đóng góp của đề tài
Góp phần đổi mới PPDH, kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng
lực cho học sinh.
-

-

Đánh giá đúng thực trạng hoạt động viết báo cáo địa lí ở trường THPT hiện

nay.
Đề ra các giải pháp nhằm giúp đỡ học sinh thực hiện tốt hoạt động viết báo
cáo địa lí. Thơng qua đó giúp học sinh có điều kiện để hình thành và phát triển các
phẩm chất, năng lực; giúp học sinh ngày càng yêu thích học bộ mơn địa lí.
-

-

Góp phần giúp học sinh tiếp cận với công tác nghiên cứu khoa học..

---2---


PHẦN II. NỘI DUNG
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN
VỀ HOẠT ĐỘNG VIẾT BÁO CÁO ĐỊA LÍ
1.

Cơ sở lí luận

1.1. Khái niệm báo cáo địa lí
Báo cáo là hình thức mà trong đó, học sinh dưới sự hướng dẫn của giáo
viên, thu thập, phân tích, tổng hợp số liệu, tư liệu,... trình bày thành báo cáo, sau
đó thuyết trình trước nhóm hay tồn lớp.
-

Báo cáo địa lí là dạng bài thực hành, mà trong đó học sinh dưới sự
hướng dẫn của giáo viên, tiến hành thu thập, phân tích, tổng hợp, khái qt hóa
thơng tin địa lí, sau đó viết và trình bày báo cáo về một vấn đề địa lí trước lớp
hoặc trước nhóm.
-

Báo cáo có thể tiến hành trong chương trình nội khóa hoặc ngoại khóa.
1.2. Phân loại báo cáo địa lí
Báo cáo địa lí có thể trình bày dưới nhiều dạng khác nhau:
Báo cáo địa lí trình bày dưới dạng một bài viết (dài hay ngắn) về một vấn

đề địa lí tự nhiên, kinh tế - xã hội của địa phương, quốc gia hay một vấn đề toàn
cầu. Đây là loại phổ biến hiện nay trong chương trình phổ thơng.
-

Báo cáo địa lí có thể là một số sưu tập tranh, ảnh được sắp xếp theo hệ
thống kèm theo lời thuyết minh, một số hệ thống lược đồ, hình vẽ, tranh ảnh, sơ
đồ thể hiện một chủ đề nhất định.
-

1.3. Vai trò, tác dụng của báo cáo địa lí
Trong dạy học, báo cáo địa lí có vai trị rất quan trọng, giúp học sinh rèn
luyện và phát triển các kĩ năng, năng lực như:
-

Nói, giao tiếp và trình bày quan điểm của mình trước người khác.

Thu thập những thông tin từ nhiều nguồn khác nhau như sách vở, tài liệu
tham khảo, số liệu từ thực địa,...
-

-

Hiểu được phương pháp trình bày một báo cáo khoa học dù là đơn giản.

-

Hiểu những vấn đề được trình bày một cách kỹ lưỡng theo hướng ”học qua

làm”.
-

Đối đáp hoặc thảo luận, tranh luận với người khác một cách lôgic.

---3---


-

Hợp tác với các bạn trong nhóm, tổ, lớp.

-

Góp phần rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh.

Như vậy, kỹ năng báo cáo thường dùng cho học sinh ở THPT thể hiện sự
vận dụng tổng hợp nhiều kỹ thuật khác nhau như tìm tịi, khám phá, quan sát,
phỏng vấn, thuyết trình, đối thoại,... Rèn luyện được kỹ năng báo cáo nghĩa là
học sinh đã đặt mình vào vị trí của người vừa có khám phá, tìm tịi, phân tích,
tổng hợp, khái quát hóa kiến thức, vừa phổ biến các tri thức địa lí cho những
người xung quanh mình.
1.4. Các u cầu để hình thành kĩ năng viết báo cáo địa lí.
1.4.1. Thu thập thơng tin
Muốn thu thập thơng tin thì cần thiết phải xác định được vấn đề báo cáo là
gì? Cụ thể hơn là phải xác định tên hoặc nội dung mà bài báo cáo cần đề cập
đến. Trên cơ sở xác định vấn đề báo cáo, người viết sẽ có cơ sở để tiến hành thu
thập thơng tin liên quan đến vấn đề đó một cách nhanh nhất, hiệu quả nhất.
Khi sử dụng các thông tin thu thập được từ nhiều nguồn khác nhau, cần
chọn lọc những thông tin có liên quan đến chủ đề báo cáo. Các thông tin chọn
lọc nên ghi thành phiếu rời, hoặc photo thành tờ rời và bỏ vào túi hồ sơ báo cáo,
sắp xếp theo trật tự để dễ sử dụng khi viết báo cáo. Các tập số liệu, bảng số liệu,

bản đồ, tranh ảnh,... nên để riêng.
1.4.2. Xử lý, tổng hợp thơng tin
Cơng việc này bao gồm phân tích, tổng hợp, khái qt hóa nguồn tư liệu đã
thu thập được:
Phân tích tư liệu: Cần xem xét tư liệu thu thập được có chính xác, cập
nhật khơng? Nội dung tư liệu bao hàm vấn đề gì? Liên quan đến nội dung nào
của báo cáo?,...
-

Tổng hợp tư liệu: bổ sung thêm những thông tin còn thiếu, lựa chọn
những nội dung của tư liệu cần làm rõ cho nội dung của báo cáo, liên hệ các
thơng tin với nhau nhằm xác lập tính thống nhất và rút ra các nhận xét cần thiết
phù hợp với bản chất của sự việc, hiện tượng trong chủ đề báo cáo.
-

Khái quát hóa: trong báo cáo cần nêu những nhận xét, ý kiến nhận định
khái quát hóa, hoặc từ kết quả hiện tượng có thể có những đề xuất thích hợp về
giải pháp, biện pháp.
-

---4---


1.4.3. Trình bày thơng tin
Hình thức trình bày thơng tin có thể là bản báo cáo, hoặc trình bày miệng
(trên cơ sở đề cương chuẩn bị sẵn).
Để trình bày thơng tin địa lý khoa học, việc đầu tiên cần phải xây dựng
được đề cương (dàn ý) bài báo cáo. Đề cương (dàn ý) bài báo cáo xây dựng ở
mức độ khái quát, sau đó chi tiết hóa để làm cơ sở cho việc viết một bản báo cáo
hồn chỉnh.

1.4.3.1. Trình bày qua bài viết báo cáo
- Bản báo cáo của học sinh nên có những nội dung sau:
+) Giới thiệu ngắn gọn về vấn đề báo cáo: tên đề tài, địa điểm, thời gian,
mục đích và nhiệm vụ cụ thể của hoạt động.
+) Trình bày vắn tắt các hoạt động và phương pháp đã thực hiện.
+) Trình bày, mơ tả những kết quả thực hiện được. +) Kết luận,
đề xuất ý kiến (nếu có). - Ngơn ngữ của báo cáo:
+) Văn phong khoa học, ngắn gọn, súc tích, khơng dùng văn nói trong báo
cáo.
+) Trình bày vấn đề khách quan, khơng thể hiện cảm xúc của mình hoặc mơ
tả theo hình thức văn học.
+) Câu trong báo cáo nên dùng ở thể bị động. Ví dụ: khơng viết: ”chúng tơi
đã nghiên cứu kỹ vấn đề trên và thấy rằng...” mà nên viết ” Từ kết quả nghiên
cứu vấn đề trên, có thể thấy...”
+) Để báo cáo ngắn gọn và làm rõ vấn đề, nên tăng cường sử dụng bản đồ,
lược đồ, tranh ảnh, biểu đồ, sơ đồ, bảng số liệu, các số liệu rời,....
- Trình bày bản báo cáo:
+) Dùng đề mục hợp lí.
+) Nếu câu trích nguyên văn trong tài liệu thì để trong ngoặc kép và ghi rõ
xuất xứ (nguồn).
+) Các tư liệu, số liệu, bảng số liệu được sử dụng ở trong báo cáo phải ghi
rõ nguồn.
+) Các số liệu thống kê phải ghi rõ năm thống kê.

---5---


+) Các báo cáo làm trong thời gian dài, có nhiều nội dung cần phải có danh
mục tài liệu tham khảo (xếp theo vần A, B, C họ của tác giả).
1.4.3.2. Trình bày miệng

Trình bày miệng, trên cơ sở đề cương đã chuẩn bị sẵn phải chú ý những điểm

sau:
Phần thuyết trình trước lớp bao gồm việc trình bày một nội dung báo cáo,
kết luận vấn đề, nêu câu hỏi cho người nghe hoặc đề nghị người nghe đặt câu
hỏi, liên hệ với các vấn đề liên quan vừa trình bày.
-

Báo cáo miệng thường dùng cho các học sinh lớp lớn, thể hiện sự vận
dụng tổng hợp nhiều kĩ thuật khác nhau như: thuyết trình, đối thoại,... Khi sử
dụng phương pháp này nghĩa là học sinh đã đặt mình vào vị trí của người vừa
tìm tịi, thu thập, phân tích, tổng hợp, khái quát hóa kiến thức, vừa phổ biến tri
thức địa lý cho những người xung quanh.
-

2.

Thực trạng hoạt động viết báo cáo địa lí ở trường THPT

2.1.

Thực trạng

2.1.1. Về phía giáo viên
Qua điều tra thực tiễn về phía giáo viên, cho thấy đa số đều nhận định việc
rèn luyện kỹ năng viết báo cáo là rất quan trọng và có ý nghĩa lớn trong việc rèn
luyện kỹ năng địa lí. Tuy nhiên, mức độ rèn luyện các kỹ năng này cịn chưa
nhiều và gặp nhiều khó khăn trong khi tiến hành. Các giáo viên tuy có chú ý rèn
luyện kỹ năng viết báo cáo cho học sinh nhưng mới chỉ dừng lại ở mức độ
hướng dẫn, học sinh làm theo. Phương pháp để rèn luyện cho học sinh các kỹ

năng viết báo cáo nhìn chung cịn lúng túng về các bước thực hiện, hoặc tiến
trình rèn luyện các kỹ năng chưa lơgic nên học sinh rất khó nắm bắt. Giáo viên
thường làm mẫu cho học sinh, ngay cả trong các bài thực hành. Đa số các giáo
viên chưa tiến hành rèn luyện kỹ năng viết báo cáo bằng cách đặt câu hỏi, ra bài
tập, bài thực hành về các kĩ năng thu thập, xử lý, tổng hợp và trình bày thơng tin.
Nói cách khác, giáo viên mới chỉ hình thành ở học sinh một số kỹ năng viết báo
cáo chứ chưa thực sự rèn luyện kỹ năng này cho học sinh trong quá trình dạy
học. Điều này sẽ hạn chế việc rèn luyện kỹ năng địa lí cho học sinh, đặc biệt với
yêu cầu giáo dục ngày nay là chú trọng nhiều hơn về kỹ năng bên cạnh kiến thức
được cung cấp, hướng dẫn học sinh tự học.
2.1.2. Về phía học sinh
Theo kết quả điều tra, khảo sát, có hơn 80% số học sinh chưa biết được báo
cáo địa lí là gì, quy trình thực hiện, cách viết một báo cáo địa lí. Ở trường THPT,

---6---


việc rèn luyện kĩ năng chủ yếu tập trung vào khai thác atlat Địa lí, vẽ biểu đồ,
phân tích và nhận xét bảng số liệu. Việc thực hiện hoạt động viết báo cáo địa lí
chưa thường xuyên, chưa đồng đều. Ngồi ra, nhận thức về vai trị, ý nghĩa của
việc thực hiện viết báo cáo địa lí cịn thấp...
2.2. Ngun nhân
2.2.1. Ngun nhân khách quan
-

Vai trị, vị trí các mơn khoa học xã hội chưa được nhìn nhận đúng.

-

Các chủ đề báo cáo chưa đa dạng và thiếu tính mở.

Chưa có các hướng dẫn cụ thể cho giáo viên và học sinh khi thực hiện viết
báo cáo địa lí.
-

2.2.2. Nguyên nhân chủ quan
Hoạt động viết báo cáo địa lí ở trường THPT của giáo viên và học sinh
cịn mang tính chất đối phó, hời hợt.
-

-

Học sinh chưa mặn mà với công tác nghiên cứu khoa học. Học để đi thi là

chính.
-

Giáo viên chưa kích thích được niềm say mê nghiên cứu khoa học cho học

sinh.

---7---


CHƯƠNG 2. MỘT SỐ KINH NGHIỆM HƯỚNG DẪN
HỌC SINH VIẾT BÁO CÁO ĐỊA LÍ Ở TRƯỜNG THPT
1. Hệ thống kĩ năng viết báo cáo địa lí cần phải rèn luyện cho học sinh
1.1. Kĩ năng xác định vấn đề
Để xác định vấn đề báo cáo thường có hai cách:
Một là, giáo viên xác định vấn đề báo cáo cho học sinh.

Hai là, học sinh tự xác định vấn đề báo cáo. HS có thể có sự hướng dẫn,
định hướng giúp đỡ của giáo viên trong việc xác định vấn đề báo cáo.
Tuy nhiên, trong dạy học hiện nay, giáo viên nên sử dụng cách thứ hai, yêu
cầu và rèn luyện cho học sinh kỹ năng tự xác định vấn đề báo cáo.
1.2. Kĩ năng thu thập thông tin
Dựa vào vấn đề báo cáo vừa xác định được để tiến hành thu thập thơng tin
cho bài viết báo cáo. Do đó, giáo viên cần rèn luyện cho học sinh biết cách thu
thập thông tin báo cáo bám sát chủ đề đưa ra. Đây là kỹ năng cần được rèn luyện
nhiều lần để tạo thành kỹ xảo, mang tính sáng tạo. Từ đó, mỗi học sinh sẽ tự
phát triển các kỹ năng vừa rèn luyện được để hình thành cho mình cách thu thập
thông tin thế nào là nhanh và hiệu quả nhất.
1.3. Kĩ năng xử lí thơng tin, tổng hợp thơng tin
Xử lý, tổng hợp thơng tin là kỹ năng khó và rất cần thiết không chỉ nhằm
phục vụ cho việc viết báo cáo mà còn hỗ trợ cho học sinh các kỹ năng tư duy,
tổng hợp tri thức trong quá trình học tập mơn địa lý.
1.4. Kĩ năng lập đề cương viết báo cáo
Để khắc phục sự lúng túng về cách trình bày, sắp xếp các ý tưởng, thơng tin
trong bài báo cáo, lại vừa tiết kiệm thời gian để viết báo cáo hồn chỉnh thì học
sinh cần biết cách lập đề cương (dàn ý) bài báo cáo. Việc xây dựng được bộ
khung sườn cho bài viết sẽ giúp học sinh sớm hình dung ra được các nội dung
chính cần trình bày, giúp học sinh dễ dàng hơn trong việc triển khai các ý chính
thành các ý chi tiết.
1.5. Kĩ năng trình bày
Đây là kỹ năng vừa mang tính kỹ thuật vừa có tính sáng tạo. Mỗi học sinh sẽ
có nhiều cách trình bày bài báo cáo khác nhau. Do đó, giáo viên cần định hướng
rèn luyện cho học sinh cách trình bày báo cáo sao cho rõ ràng, mang tính thuyết
phục và hạn chế được những sai phạm mắc phải trong khi trình bày bài báo cáo.

---8---

2.

Các nguyên tắc, quy trình hướng dẫn học sinh thực hiện báo cáo địa lí

2.1.

Nguyên tắc thực hiện

2.1.1. Rèn luyện kỹ năng viết báo cáo địa lí phải gắn liền với việc củng cố
và phát triển kiến thức đã học theo chuẩn kiến thức, kỹ năng.
Để việc rèn luyện kỹ năng viết báo cáo địa lí cho học sinh thì cần phải nắm
vững chương trình, nội dung SGK, bám sát chuẩn kiến thức, kỹ năng theo hướng
dẫn của Bộ giáo dục và Đào tạo.
2.1.2. Đảm bảo tính sư phạm
Quy trình và phương pháp rèn luyện kỹ năng viết báo cáo địa lí cho học sinh
cần phải đảm bảo tính sư phạm, phù hợp với cơ sở khoa học của lý luận dạy học.
Các phương pháp giảng dạy được tiến hành để rèn luyện kỹ năng này phải phát huy
tính chủ động, tích cực, sáng tạo, kích thích sự học hỏi, tu duy của học sinh.

2.1.3. Đảm bảo tính khả thi
Rèn luyện kỹ năng viết báo cáo địa lí là một vấn đề khó đối với giáo viên
và học sinh, do đó khi tiến hành cần chú ý tính khả thi của quy trình và phương
pháp thực hiện. Nếu quy trình và phương pháp thực hiện khó có thể tiến hành
trong thực tiễn dạy học thì nó chỉ là lý thuyết suông. Các cách thức hướng dẫn,
rèn luyện cho học sinh các kỹ năng thu thập, xử lý, tổng hợp, trình bày thông tin
địa lý cần phải được xem xét sao cho phù hợp với điều kiện sư phạm của ngành
giáo dục, đảm bảo tính giáo dục, dễ thực hiện đối với người dạy và người học thì
mới đạt kết quả cao.
2.2. Quy trình thực hiện

Bước 1. Xác định mục tiêu rèn luyện kỹ năng
Đây là bước khởi đầu quan trọng đối với việc rèn luyện một kỹ năng bất kì
cho học sinh. Viết báo cáo địa lý là một vấn đề khó vì nó bao gồm nhiều khâu,
nhiều giai đoạn mà giáo viên phải rèn luyện cho học sinh trong một thời gian dài
để hình thành kỹ năng, kỹ xảo cho học sinh. Do đó, để có được một bài viết báo
cáo hồn chỉnh, chất lượng thì học sinh cần nắm vững các khâu, các kỹ năng cụ
thể của bài viết báo cáo địa lý. Việc xác định mục tiêu rèn luyện kỹ năng địa lý
sẽ góp phần bám sát mục tiêu của môn học, của bài học cần hướng tới. Trên cơ
sở đó, giáo viên thiết lập các hoạt động dạy học phù hợp với mục tiêu rèn luyện
kỹ năng đặt ra, tổ chức các hình thức, phương pháp dạy học sao cho phù hợp với
việc đạt được mục tiêu về rèn luyện kỹ năng đó một cách tối ưu nhất.
Ví dụ: Khi dạy bài thực hành bất kỳ, việc đầu tiên là giáo viên yêu cầu học
sinh xác định rõ mục tiêu, yêu cầu kỹ năng cần thực hiện của bài thực hành đó.
---9---


Bước này giáo viên nên hướng dẫn cho học sinh nhận thức rõ mục tiêu, yêu cầu
và các nhiệm vụ cần thực hiện. Học sinh phải xác định được các bước thực hiện
và sản phẩm của các bước là gì. Thơng qua đó học sinh sẽ nhận thức được các
kỹ năng cần thực hiện, rèn luyện trong suốt giờ học.
Bước 2. Trang bị cho học sinh các kiến thức về kỹ năng cần thiết
Để rèn luyện bất kĩ kỹ năng địa lý nào cho học sinh thì cần phải trang bị
cho học sinh các kiến thức về kỹ năng cần thiết để vận dụng vào quá trình nhận
thức của học sinh. Sau khi xác định kỹ năng cần rèn luyện cho học sinh, giáo
viên cần xem xét đối tượng học sinh của mình về năng lực học tập, kỹ năng liên
quan ở mức độ nào, còn thiếu hay cần bổ sung các kiến thức, kỹ năng gì để cung
cấp, trang bị cho các em. Khi đã có đầy đủ các kiến thức và kỹ năng cơ bản, việc
rèn luyện kỹ năng đó sẽ tiến hành được dễ dàng, thuận lợi hơn.
Ví dụ: Để rèn luyện kỹ năng thu thập thơng tin địa lí thì giáo viên cần trang
bị cho học sinh vốn kiến thức địa lí nhất định về chủ đề địa lý cần thu thập. Nhờ

đó, thơng tin thu thập được sẽ có trọng tâm và q trình tìm kiếm, thu thập thơng
tin dễ dàng hơn, phạm vi tìm kiếm thơng tin được thu hẹp hơn. Ngồi ra học
sinh cần có một số kỹ năng như: kỹ năng đọc tài liệu, kỹ năng tìm kiếm, sưu tầm
tài liệu, thơng tin,...đơi khi cịn cần cả kỹ năng khảo sát, phỏng vấn, điều tra để
thu thập thông tin từ thực tế đối với các đề tài mang tính thực tế cao.
Bước 3. Lựa chọn phương pháp, cách thức rèn luyện kỹ năng cho học
sinh
Sau khi học sinh đã có được các kiến thức và kỹ năng địa lí cơ bản, giáo
viên cần xác định các cách thức, hình thức tổ chức dạy học phù hợp để rèn luyện
kỹ năng đó. Các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học được lựa chọn cần
bám sát mục tiêu bài học (kiến thức, kỹ năng), phù hợp với đối tượng học sinh
và dễ tiến hành trong điều kiện cơ sở giáo dục hiện tại. Ngoài ra, giáo viên cần
chú ý đến việc chọn các phương pháp dạy học mới theo hướng tích cực, lấy học
sinh làm trung tâm để phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh.
Ví dụ: Để rèn luyện kỹ năng xử lý thơng tin, giáo viên có thể lựa chọn các
phương pháp dạy học thích hợp như: phương pháp đàm thoại gợi mở, phương pháp
thảo luận nhóm,... Giáo viên có thể hình thành và rèn luyện cho học sinh kỹ năng
này bằng cách bước đầu làm mẫu, sau đó ra các bài tập từ dễ đến khó, từ đơn giản
đến phức tạp để học sinh thực hiện rèn luyện kỹ năng đó cho thuần thục.

Bước 4. Thiết lập các hoạt động của giáo viên và học sinh để rèn luyện
kỹ năng

---10---


Dựa vào việc lựa chọn phương pháp, cách thức rèn luyện kỹ năng tương
ứng mà giáo viên thiết lập các hoạt động của giáo viên và học sinh một cách cụ
thể trong quá trình dạy học. Các hoạt động của giáo viên và học sinh có thể được
thiết kế linh hoạt, không nhất thiết tất cả các bước, các khâu của quá trình rèn

luyện kỹ năng phải tiến hành tại lớp, trong một tiết học, mà có thể tiến hành ở
nhà, trong thời gian dài tùy theo nội dung, kỹ năng cần đạt được.
Khi thiết lập các hoạt động của giáo viên và học sinh thì cần chú ý đến các
hoạt động của học sinh nhiều hơn, đề cao chủ thể học tập của học sinh nhiều hơn
là hoạt động dạy của giáo viên. Học sinh phải làm việc nhiều hơn trong quá trình
nhận thức thì mới hình thành và rèn luyện kỹ năng. Giáo viên có thể đóng vai trị
bước đầu làm mẫu, sau đó hướng dẫn và học sinh từ việc làm theo đến việc tự
thực hiện kỹ năng đó. Mặt khác, các hoạt động dạy và học phải linh hoạt, kích
thích tính tị mị, tự tìm tịi, sáng tạo của học sinh, phải khiến tất cả học sinh
trong lớp chủ động tham gia vào các bước của quá trình rèn luyện kỹ năng. Giáo
viên nên tránh việc thiết lập các hoạt động dạy học đơn thuần chỉ dành cho các
học sinh khá, giỏi, các học sinh tích cực, mà khơng bao qt tồn bộ lớp học.
Ví dụ: Khi rèn luyện kỹ năng viết báo cáo, giáo viên có thể thiết lập hoạt động
của học sinh là yêu cầu mỗi học sinh đều tự mình viết thành một bài báo cáo về chủ
đề của nhóm sau q trình làm việc theo nhóm. Việc này có thể tránh được tình
trạng nếu chỉ làm một bài viết báo cáo chung cho cả nhóm thì chỉ có một số học
sinhng nhóm tham gia rèn luyện kỹ năng viết/trình bày báo cáo cho cả nhóm. Các
học sinh khác nghiễm nhiên giao khốn cho bạn và không quan tâm đến việc rèn
luyện kỹ năng trình bày báo cáo đó như thế nào. Cịn khi trình bày, giáo viên có thể
gọi bất kì học sinh trong nhóm trình bày, sau đó các bạn trong nhóm có thể bổ sung
thêm các ý kiến để hồn thiện bài trình bày của nhóm.

Bước 5. Kiểm tra, đánh giá kết quả
Kiểm tra đánh giá là để xem hiệu quả của việc rèn luyện kỹ năng đạt được
đến đâu. Thông qua việc kiểm tra kết quả rèn luyện kỹ năng địa lí có thể đánh
giá mức độ đạt được của học sinh so với mục tiêu kỹ năng đã được quy định, từ
đó đề xuất các điều chỉnh thích hợp nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả của
công việc đó. Bên cạnh việc ghi nhận những gì đạt được, giáo viên có thể sử
dụng nó làm cơ sở để xây dựng tiếp các kế hoạch rèn luyện kỹ năng khác ở mức
độ cao hơn. Ngoài ra, qua kiểm tra, đánh giá, giáo viên có thể điều chỉnh các

phương pháp dạy học, các cách thức rèn luyện kỹ năng sao cho phù hợp nhất,
mang tính phát triển nhất. Giáo viên cịn có thể nắm được sự tiến bộ rõ rệt hay
giảm sút của học sinh để động viên hay giúp đỡ kịp thời qua việc kiểm tra, đánh
giá thường xuyên.
---11---


Cũng qua kiểm tra, đánh giá, giáo viên có thể làm sáng tỏ được năng lực và
kết quả rèn luyện kỹ năng nói riêng và kết quả học tập nói chung của học sinh,
từ đó giúp các em có khả năng tự đánh giá, tự nhận ra được sự tiến bộ của mình,
có thêm động cơ trong học tập. Nhờ kiểm tra, đánh giá, học sinh sẽ có điều kiện
để tiến hành các thao tác tư duy như ghi nhớ, tái hiện, khái quá hóa, hệ thống
hóa kiến thức, kỹ năng vừa được hình thành, học sinh sẽ có thể vận dụng các tri
thức vừa có được để thực hiện các hành động khác, thực hiện các kỹ năng khác
một cách thuần thục.
Ví dụ: Để rèn luyện kỹ năng lập dàn ý báo cáo, sau khi giáo viên hướng
dẫn học sinh các bước cần thiết để lập một dàn ý bài báo cáo, giáo viên rèn
luyện cho học sinh bằng cách ra bài tập về nhà cho học sinh là viết dàn ý báo
cáo cho một chủ đề khác. Nhưng nếu chỉ dừng lại ở hoạt động ra bài tập về nhà
cho học sinh mà giáo viên không tiến hành kiểm tra, đánh giá việc học sinh có
thực hiện bài tập đó hay khơng, thực hiện nó như thế nào thì việc rèn luyện kỹ
năng sẽ khơng thể đạt kết quả như mong muốn. Giáo viên nên bố trí thời gian
phù hợp để có thể tiến hành kiểm tra, đánh giá qua đó biết được mức độ thực
hiện của học sinh; cịn về phía học sinh nhờ có hoạt động kiểm tra, đáng giá mà
có động cơ thực hiện việc rèn luyện kỹ năng, đồng thời có thể tự đánh giá khả
năng của mình thơng qua kết quả kiểm tra, đánh giá của giáo viên.
3.

Một số phương pháp hướng dẫn học sinh thực hiện viết báo cáo địa lí

3.1. Phương pháp rèn kĩ năng xác định vấn đề
Bước 1. Giáo viên hướng dẫn học sinh thực hiện.
Giáo viên có thể đưa ra các vấn đề địa lí cần quan tâm trong chương trình
các học sinh được học. Phân tích các chủ đề, xem xét tính cấp thiết của chủ đề,
xem xét về khả năng thực hiện được và sở thích của mình. Cần trả lời các câu
hỏi: Vấn đề đó có nội dung gì? Có cấp thiết khơng? Có khả năng thực hiện được
khơng? Vấn đề đó có hấp dẫn đối với mình khơng?... Sau khi chọn được chủ để
báo cáo thì cần đặt tên cho bản báo cáo. Tên của bản báo cáo phải ngắn gọn, súc
tích, khoa học, bám sát chủ đề được chọn. Tên chủ đề thường bắt đầu bằng một
động từ, mà động từ này quyết định các hoạt động cần tiến hành đối với chủ đề
được chọn, ví dụ như: tìm hiểu, phân tích, nghiên cứu,...
Ví dụ: Đối với một bài thực hành có nội dung viết báo cáo cụ thể, giáo viên
nên định hướng cho học sinh xác định chủ đề báo cáo dựa vào yêu cầu, mục tiêu
của bài học. Giáo viên có thể đặt câu hỏi để học sinh tự đề xuất tên của bài viết
báo cáo, sau đó cùng cả lớp thảo luận nhanh để chọn ra tên chủ đề báo cáo thích
hợp nhất. Ví dụ như: khi dạy bài thực hành ”Viết báo cáo về kênh đào Xuy-ê và

---12---


Panama” (chương trình Địa lí 10), giáo viên sau khi yêu cầu học sinh đọc kĩ
SGK để nêu nhiệm vụ của bài thực hành thì yêu cầu học sinh xác định vấn đề
báo cáo bằng cách để học sinh thảo luận với nhau và đề xuất tên của báo cáo
(học sinh lên ghi trên bảng). Sau đó, cả lớp cùng giáo viên phân tích để lựa chọn
tên thích hợp cho báo cáo.
Bước 2. Giáo viên ra bài tập cho học sinh.
Để học sinh có thể rèn luyện thêm về kỹ năng xác định vấn đề báo cáo,
giáo viên sau khi làm mẫu nên đưa ra bài tập về nhà cho học sinh. Lí do ra bài
tập về nhà là vì ở lớp học, trong một tiết học (lý thuyết hay thực hành) sẽ khơng
có nhiều thời gian để học sinh làm bài tập rèn luyện thêm về kỹ năng này.

Bước 3. Kiểm tra, đánh giá.
Giáo viên có thể sử dụng thời gian đầu giờ hoặc cuối giờ để kiểm tra việc
thực hiện bài tập về nhà của học sinh bằng cách yêu cầu học sinh nộp lại bài tập
để thuận tiện cho việc kiểm tra, đánh giá. Đồng thời sau khi đánh giá, giáo viên
cũng cần dành thời gian để tiến hành nhận xét, định hướng lại cho học sinh,
động viên, khuyến khích để các em làm tốt hơn.
Tương tự, giáo viên tiếp tục yêu cầu học sinh làm bài tập xác định vấn đề
báo cáo sau khi học xong một chương, nhằm rèn luyện kỹ năng cho học sinh,
hình thành nên thói quen, học sinh sẽ có kỹ năng thuần thục hơn trong việc xác
định vấn đề báo cáo ở các chương sau và việc xác định vấn đề báo cáo cũng sẽ
nhanh hơn. Về sau, giáo viên có thể yêu cầu học sinh xác định vấn đề báo cáo
sau khi học xong một chương nào đó vào cuối giờ học. Khi đó, học sinh có thể
xác định dễ dàng tại lớp, trình bày ý tưởng, lí do của mình khi chọn vấn đề đó.
Việc lặp lại nhiều lần các kỹ năng xác định vấn đề báo cáo bên cạnh việc rèn
luyện kỹ năng viết báo cáo, còn củng cố kiến thức trọng tâm của chương, góp
phần nâng cao chất lượng dạy học.
3.2. Phương pháp rèn kĩ năng thu thập thông tin
Bước 1. Giáo viên hướng dẫn học sinh thực hiện.
Bước này thường được tiến hành trong các giờ lên lớp, có thể là giờ học có
hoặc khơng có yêu cầu thực hành viết báo cáo.
Giáo viên đặt câu hỏi để yêu cầu học sinh thu thập thông tin cụ thể từ nhiều
nguồn thông tin như: sách giáo khoa, bản đồ, lược đồ, tranh ảnh, tư liệu tham
khảo,... Câu hỏi đặt ra một cách cụ thể, tiệm cận vấn đề cần thu thập sẽ giúp học
sinh có định hướng thu thập thơng tin nhanh chóng, hiệu quả.

---13---


Câu hỏi có thể là do giáo viên đặt ra hoặc có thể sử dụng các câu hỏi có
trong sách giáo khoa nhằm thu thập thông tin cần thiết.

Câu hỏi có thể có nhiều dạng khác nhau như: nhận xét, trình bày, chứng
minh, so sánh, phân tích,...
Ví dụ: Khi dạy bài 38 (Địa lí 10) – ”Viết báo cáo ngắn về kênh đào Xuy-ê
và kênh đào Pa-na-ma”, giáo viên đưa ra hệ thống câu hỏi để yêu cầu học sinh
thu thập thông tin cho bài viết báo cáo như sau:
Dựa vào bản đồ các nước trên thế giới và bản đồ tự nhiên thế giới, hãy
trình bày đặc điểm về vị trí địa lý của kênh đào Xuy-ê?
-

Dựa vào thơng tin trong phần tư liệu tham khảo (SGK), hãy trình bày q
trình xây dựng và hồn thành kênh đào Xuy-ê?
-

Hãy tính xem quãng đường vận chuyển qua kênh Xuy-ê được rút ngắn bao
nhiêu hải lí và bao nhiêu phần trăm so với tuyến đường đi vòng qua châu Phi?
-

Sự hoạt động đều đặn của kênh Xuy-ê đem lại lợi ích gì cho ngành hàng
hải thế giới?
-

Nếu đóng cửa kênh đào Xuy-ê thì sẽ gây tổn thất kinh tế như thế nào đối
với Ai Cập, đối với các nước ven Địa Trung Hải và Biển Đen?
-

Các câu hỏi trên có thể ghi ra thành phiếu học tập để phát cho học sinh
nhằm giúp học sinh nắm rõ yêu cầu của công việc thu thập thông tin. Sau khi đặt
câu hỏi, giáo viên tiến hành các hoạt động như: trao đổi, thảo luận, trình bày,
góp ý, chuẩn xác kiến thức,... để hồn thiện thơng tin.
Ví dụ: Để thu thập các thơng tin trên, giáo viên chia lớp thành 4 nhóm.

Giáo viên phát phiếu học tập (có ghi nội dung các câu hỏi nêu trên) cho mỗi
nhóm. Các thành viên trong mỗi nhóm trao đổi thảo luận để trả lời các câu hỏi.
Sau đó, đại diện mỗi nhóm trình bày, các nhóm khác bổ sung, góp ý. Giáo viên
nhận xét và bổ sung một số thơng tin cịn thiếu.
Bước 2. Giáo viên ra bài tập về nhà cho học sinh.
Bước này nhằm rèn luyện về kỹ năng thu thập thông tin cho học sinh. Mục
đích là để học sinh được tiến hành cơng việc thu thập thơng tin thường xun, từ
đó hình thành thói quen, kỹ năng kỹ xảo thu thập thơng tin, phục vụ đắc lực cho
các bài viết báo cáo sau này.
Các bài tập ra cho học sinh có thể là bài tập về nhà để thu thập thông tin cho
bài mới, nhằm tìm hiểu bài mới, hoặc có thể sử dụng bài tập về nhà để củng cố kiến
thức đã học. Để rèn luyện kỹ năng thu thập thông tin hiệu quả, các giáo viên

---14---


nên tiến hành thường xuyên việc ra bài tập về nhà với các câu hỏi cụ thể để tìm
hiểu bài mới hoặc củng cố bài học. Các bài tập về nhà nhằm tìm hiểu bài mới
hay củng cố bài cũ dưới dạng các câu hỏi sẽ giúp học sinh học tập có định
hướng cụ thể, có trọng tâm, đồng thời cũng giúp giáo viên dễ dàng hơn trong
khâu kiểm tra, đánh giá. Các câu hỏi, bài tập giáo viên nên ghi ra phiếu học tập
để phát cho học sinh nhằm tiết kiệm thời gian và đạt hiệu quả cao khi ra bài tập
về nhà cho học sinh.
Học sinh trên cơ sở hồn thành các câu hỏi trên khơng những củng cố kiến
thức vừa học một cách sâu sắc, có liên hệ thực tiễn, mà còn rèn luyện thêm kỹ
năng thu thập thông tin, đặc biệt là rèn luyện kỹ năng thu thập thông tin từ thực
tiễn, từ các tư liệu tham khảo phong phú khác ngoài SGK như tài liệu đọc thêm,
các trang web thơng tin,... Khơng những thế, ngồi việc thu thập thông tin dưới
dạng kênh chữ, giáo viên có thể u cầu học sinh thu thập thơng tin dưới dạng
kênh hình.

Bước 3. Kiểm tra, đánh giá.
Sau khi tiến hành các bước rèn luyện kỹ năng thu thập thông tin dưới dạng đạt
câu hỏi, bài tập cho học sinh, giáo viên cần tiến hành bước kiểm tra, đánh giá.

Kiểm tra, đánh giá kỹ năng thu thập thơng tin có thể tiến hành ở đầu giờ,
trong q trình dạy học.
Ví dụ: Đầu giờ học, giáo viên kiểm tra việc chuẩn bị bài mới của học sinh
thơng qua việc hồn thiện các bài tập về nhà mà giáo viên đã giao, với mục đích
thu thập thơng tin cần thiết phục vụ cho việc tìm hiểu bài mới. Giáo viên có thể
đánh giá để cho điểm kỹ năng cũng như nhận xét về thái độ thực hiện bài tập về
nhà của học sinh, từ đó có biện pháp nhắc nhở, định hướng học sinh kịp thời.
Trong quá trình dạy học, giáo viên kiểm tra, đánh giá kỹ năng thu thập
thông tin của học sinh bằng cách tổ chức các hoạt động dạy học như: sau khi tiến
hành thảo luận thì yêu cầu học sinh phải trình bày kết quả thảo luận trước lớp.
Giáo viên cùng học sinh cả lớp có những nhận xét, góp ý về kết quả thảo luận
đó. Sau cùng, giáo viên có nhận xét, định hướng cụ thể để chốt lại thông tin cần
thiết phải thu thập.
Kiểm tra, đánh giá còn là căn cứ để giáo viên tiến hành tăng hay giảm mức
độ khó, dễ của các câu hỏi, bài tập rèn luyện kỹ năng thu thập thông tin cho học
sinh sau này.
3.3. Phương pháp rèn kĩ năng xử lí thơng tin, tổng hợp thơng tin
Bước 1. Giáo viên hướng dẫn học sinh thực hiện.

---15---


Để hướng dẫn học sinh xử lý, tổng hợp thông tin, giáo viên cần đặt câu hỏi
để giao nhiệm vụ cụ thể cho học sinh. Câu hỏi có yêu cầu xử lý, tổng hợp thông
tin được đặt ra từ mức độ dễ đến khó, từ cụ thể đến khái quát hóa để rèn luyện
kỹ năng.

Giáo viên nên đặt câu hỏi rèn luyện kỹ năng xử lý, tổng hợp thông tin đi kèm
với yêu cầu học sinh làm việc với bảng số liệu, bản đồ, lược đồ, biểu đồ, tranh ảnh,
thông tin... Yêu cầu của các câu hỏi thường dưới dạng: so sánh, xử lý số liệu, phân
tích, chứng minh, rút ra nhận định,... Để dễ dàng hơn trong việc hướng dẫn học
sinh rèn luyện kỹ năng xử lý, tổng hợp thông tin, các câu hỏi đặt ra cần thiết kế
theo dạng phiếu học tập, sau đó phát cho học sinh (theo nhóm/ cá nhân).

Giáo viên hướng dẫn học sinh khai thác thơng tin, tổng hợp thơng tin để
hồn thành phiếu học tập, học sinh trong các nhóm trao đổi, bổ sung cho nhau và
điền vào phiếu học tập. Sau đó, đại diện nhóm phát biểu, các nhóm khác bổ
sung. Giáo viên chuẩn kiến thức.
Bước 2. Giáo viên ra bài tập về nhà cho học sinh.
Bài tập về nhà với yêu cầu xử lý, tổng hợp thông tin là rất cần thiết để học
sinh rèn luyện thêm về kỹ năng xử lý, tổng hợp thông tin. Do đây là kỹ năng khó
nên học sinh cần phải rèn luyện thường xuyên. Giáo viên có thể ra các bài tập xử
lý, tổng hợp thông tin thuận lợi nhất là sau khi học xong một bài học, yêu cầu
học sinh về nhà làm bài tập. Các bài tập đặt ra để rèn luyện kỹ năng xử lý, tổng
hợp thơng tin tại lớp rất khó tiến hành vì thời gian khơng cho phép. Bài tập về
nhà có u cầu xử lý, tổng hợp thơng tin ngồi ý nghĩa rèn luyện kỹ năng cịn có
thể giúp học sinh củng cố tri thức, tiếp thu tri thức, phát triển tư duy và khả năng
vận dụng tri thức. Học sinh thông qua việc làm bài tập rèn luyện kỹ năng này sẽ
có điều kiện phát triển kỹ năng tự học: tự phân tích, tự tổng hợp, khái quát hóa
các thơng tin.
Ví dụ 1: Sau khi dạy xong bài 41 (Địa lí 10) – ”Mơi trường và tài ngun
thiên nhiên”, để rèn luyện kỹ năng tổng hợp, khái quát hóa thơng tin, giáo viên
ra bài tập về nhà cho học sinh là: ”Em hãy chứng minh rằng sự tiến bộ của khoa
học cơng nghệ có thể giúp con người giải quyết tình trạng đe dọa khan hiếm tài
ngun khống sản”. Với câu hỏi này, học sinh về nhà phải thu thập thông tin về
các tiến bộ khoa học công nghệ, từ đó xử lý, phân tích, tổng hợp các thơng tin để
làm rõ vấn đề giải quyết tình trạng khan hiếm tài nguyên khoáng sản.

Bước 3. Kiểm tra, đánh giá.
Để hồn thiện kỹ năng xử lý, tổng hợp thơng tin, sau khi ra bài tập về nhà
cho học sinh, giáo viên cần tiến hành kiểm tra, đánh giá kịp thời. Đây là kỹ năng
---16---


khó nên cơng tác kiểm tra, đánh giá càng được chú trọng. Kiểm tra, đánh giá kỹ
năng xử lý, tổng hợp thơng tin có thể tiến hành vào đầu giờ học (kiểm tra học
sinh làm bài tập về nhà được giao). Ngoài ra, giáo viên cũng nên đưa yêu cầu về
kỹ năng xử lý, tổng hợp thông tin vào trong các bài kiểm tra định kì (1 tiết, kiểm
tra học kì) để phân hóa học sinh trong kiểm tra, đánh giá. Các câu hỏi kiểm tra
có thể đưa vào ở mức độ phân tích, vận dụng. Việc làm này hồn toàn phù hợp
với xu hướng đổi mới trong kiểm tra, đánh giá, từ đó thúc đẩy q trình đổi mới
trong dạy và học của giáo viên và học sinh, giúp học sinh chú trọng phát triển tư
duy, kỹ năng một cách chủ động, sáng tạo.
3.4. Phương pháp rèn kĩ năng lập đề cương viết báo cáo
Bước 1. Giáo viên hướng dẫn học sinh thực hiện.
Trong bước này, giáo viên cần hướng dẫn cho học sinh cách lập đề cương
bài báo cáo địa lý bằng cách đặt các câu hỏi như:
-

Chủ đề nội dung báo cáo là gì?

-

Cấu trúc bao gồm mấy phần? Đó là các phần nào? Ý chính của từng phần?

Phần lập dàn ý (đại cương và chi tiết) rất quan trọng, nó giúp người viết
phác họa ra một bố cục trình bày bao quát một số đặc điểm khái quát, quan
trọng. GV nên hướng dẫn HS xác định giới hạn trong khoảng 2 – 4 đặc điểm chủ

chốt thể hiện rõ nét, tạo nên khung sườn cho bản báo cáo. Nhờ đó, việc chi tiết
hóa nội dung của bản báo cáo trên cơ sở dàn ý đại cương sẽ dễ dàng hơn.
Đối với nội dung này, giáo viên có thể định hướng cho học sinh về cấu trúc
một bài báo cáo khoa học bao gồm 3 phần: phần mở đầu, phần nội dung, phần kết
luận. Trong phần mở đầu cần phải nêu được tính cấp thiết của vấn đề, làm rõ vì sao
chọn vấn đề đó và khái quát về nội dung vấn đề. Phần nội dung phải chi tiết hơn
thông qua các ý lớn, ý nhỏ thể hiện các vấn đề liên quan đến chủ đề báo cáo, nhằm
làm rõ vấn đề, thuyết phục người nghe, người đọc. Phần kết luận phải vừa ngắn gọn
vừa thể hiện được trọng tâm vấn đề cần đề cập, cần có đề xuất, kiến nghị để phát
triển vấn đề báo cáo. Hoặc có thể đặt ra các vấn đề nảy sinh, các mâu thuẫn mới
cần giải quyết để người đọc, người nghe bàn luận thêm và giải quyết.
-

Cần thu thập cái gì? Ở đâu? Bằng cách nào?

Cần chuẩn bị các phương tiện gì? (bản đồ, biểu đồ, bảng số liệu, tranh
ảnh, máy chiếu,...)
-

Ngoài ra, học sinh cần xác định thời gian nghiên cứu vấn đề (Khi nào?
Bao lâu?). Trong đề cương báo cáo cũng cần thể hiện rõ các tài liệu tham khảo
cần thiết để thực hiện việc viết báo cáo.
-

---17---


Ví dụ: Khi dạy bài thực hành viết báo cáo ngắn về kênh đào Xuy-ê và kênh
đào Pa-na-ma, sau khi xác định tên (chủ đề) báo cáo, giáo viên tổ chức hướng
dẫn học sinh lập đề cương bài báo cáo như sau:

Giáo viên chia lớp thành 4 nhóm, thảo luận để trả lời các câu hỏi sau để
hoàn thành đề cương bài cáo cáo:
-

Chủ đề nội dung bài báo cáo là gì?

Bài báo cáo bao gồm mấy phần? Đó là các phần nào? Nội dung chính của
từng phần là gì?
-

-

Cần phải làm gì để có được các thơng tin cần thiết về hai kênh đào này?

Cần chuẩn bị các phương tiện gì? (bản đồ, bảng số liệu, tranh ảnh, máy
chiếu,...)
-

Học sinh thảo luận (5 phút) và cử đại diện ghi chép ý kiến thảo luận của
nhóm. Sau đó giáo viên gọi các đại diện trong nhóm trình bày dàn ý của nhóm
mình.
Cả lớp cùng thảo luận về các dàn ý đã được trình bày. Giáo viên tổng kết
rút ra kết luận để thống nhất một dàn ý tiêu biểu nhất.
Sau đó giáo viên cần phải rút ra các ghi nhớ nhằm giúp học sinh rút ra được
các vấn đề cần lưu ý khi lập dàn ý bài viết.
Bước 2. Giáo viên ra bài tập cho học sinh.
Bước này nhằm mục đích để học sinh luyện tập ở nhà để rèn luyện kỹ năng.
Giáo viên có thể chọn các vấn đề trong nội dung chương trình mà các em đã học
để yêu cầu học sinh lập dàn ý. Yêu cầu học sinh làm bài tập vào vở bài tập hoặc
vào giấy để nộp lại. Vì là bài tập về nhà nên giáo viên có thể nhắc nhở học sinh

lưu ý trong đề cương bài báo cáo phải có thời gian thực hiện (Khi nào? Bao
lâu?), tài liệu tham khảo để hoàn thành bài báo cáo.
Bước này có thể thực hiện khi kết thúc bài thực hành viết báo cáo, hoặc có
thể tiến hành ở bất kì tiết học nào. Chủ đề yêu cầu học sinh lập dàn ý báo cáo để
luyện tập có thể là một nội dung học sinh vừa học xong hoặc một nội dung mới
nào đó mà học sinh chưa học (tuy nhiên phải nằm trong nội dung chương trình
giáo dục phổ thơng) nhằm rèn luyện kỹ năng.
Để thuận tiện cho việc rèn luyện kỹ năng lập đề cương báo cáo, giáo viên
nên chuẩn bị trước bằng cách lập phiếu học tập với các câu hỏi định hướng ghi
trong phiếu về chủ đề cần viết để phát cho học sinh. Phiếu học tập này vừa có ý

---18---


nghĩa định hướng học sinh thực hiện bài tập một cách cụ thể, rõ ràng, vừa có thể
giúp giáo viên tiết kiệm thời gian trong khâu dặn dò học sinh thực hiện bài tập.
Bước 3. Kiểm tra, đánh giá.
Sau khi học sinh thực hiện bài tập (vào vở, vào giấy hoặc vào phiếu học
tập) thì giáo viên cần phải tiến hành kiểm tra, đánh giá. Học sinh nộp lại bài tập
cho giáo viên. Giáo viên có thể nhận xét, đánh giá vào đầu giờ học một số bài
làm của học sinh, hoặc có thể chấm điểm, nhận xét ở nhà, sau đó trả bài lại cho
học sinh. Lưu ý trong nhận xét, đánh giá, giáo viên nên rút ra các ghi nhớ, các
lưu ý để học sinh rút kinh nghiệm, hoàn thiện hơn cho các bài tập sau.
Việc kiểm tra, đánh giá có thể tiến hành ở đầu giờ học, trong giờ học hoặc
cuối giờ học bằng nhiều hình thức khác nhau. Tuỳ vào trình độ học sinh mà có
thể yêu cầu học sinh phát biểu thành lời từ đề cương (dàn ý) báo cáo hoặc yêu
cầu học sinh trả lời các câu hỏi tương ứng với nội dung bài viết. Trong quá trình
kiểm tra, giáo viên nên lưu ý các học sinh yếu, học sinh chưa tích cực học tập để
điều chỉnh và giúp đỡ kịp thời.
3.5. Phương pháp rèn kĩ năng trình bày báo cáo địa lí

Bước 1: Giáo viên hướng dẫn học sinh thực hiện
Trình bày báo cáo có thể dưới dạng một bài viết hoặc trình bày miệng:
• Đối với báo cáo trình bày dưới dạng bài viết:
Giáo viên đặt câu hỏi để gợi ý, định hướng cho học sinh các nội dung, trình
tự (cách trình bày) của báo cáo. Bên cạnh việc đặt câu hỏi, giáo viên có thể cung
cấp cho học sinh một số mẫu trình bày bản báo cáo thơng dụng.
Ví dụ: Hình thức thơng dụng để trình bày một bản báo cáo như sau:
1.

Tên vấn đề.

2.

Địa điểm, thời gian thực hiện, tên người thực hiện.

3.

Nội dung chính: bố cục bao gồm 3 phần (mở đầu, nội dung, kết luận).

Phần mở đầu: Khái quát vấn đề báo cáo, nêu cấu trúc báo cáo. Phần này
nhằm định hướng cho người đọc vào những nội dung chi tiết của vấn đề đang
được nghiên cứu, thường bao gồm những lý do để làm cuộc nghiên cứu, phạm vi
của cơng việc, sự hình thành phương pháp của vấn đề nghiên cứu, những mục
tiêu cần đạt đến và cơ sở để hình thành cuộc nghiên cứu.
-

Phần nội dung: trình bày cụ thể nội dung báo cáo theo đề cương, dàn ý đã
lập. Nêu nhận xét, đề xuất nếu có. Phần này thường dài nhất trong bản báo cáo vì
khối lượng các dữ liệu, số liệu thu thập rất lớn. Để diễn giải các dữ liệu, số liệu
-

---19---


này thì người viết phải sắp xếp, tổ chức sao cho có thể truyền đạt được ý nghĩa
của các dữ liệu thu thập được. Việc này cần đến các kỹ thuật thống kê và phân
tích. Có một số phương tiện giúp ta trình bày kết quả nghiên cứu như các bản
đồ, biểu đồ, hình ảnh,... và khi sử dụng phải giải thích đầy đủ, rõ ràng.
Phần kết luận: Tóm tắt quá trình thực hiện báo cáo. Phần này các kết luận và
đề xuất những hành động cần phải rút ra từ việc suy luận của kết quả bằng các
phương pháp quy nạp hoặc diễn giải. Những kết luận có thể được chứng minh hoặc
phủ nhận những tiền đề hoặc những giải thuyết đã được đưa ra. Những kết luận
phải xuất phát hợp lý từ các kết quả nghiên cứu, tìm hiểu để tránh sai lầm.
-

Các kết luận có được là điều kiện tốt nhất để từ đó đưa ra các đề xuất về
giải pháp, trong đó cần ghi rõ nhiệm vụ của ai, làm gì ở đâu, lúc nào và tại sao?
Các đề nghị không chỉ phụ thuộc vào bản chất của quyết định mà còn phụ thuộc
vào kiến thức của người thực hiện về toàn cảnh của vấn đề.
Trong q trình nghiên cứu có thể nảy sinh một số vấn đề vượt ra ngoài phạm
vi nghiên cứu và chưa thể đi sâu nghiên cứu song cũng nên đề cập đến trong báo
cáo. Khi đó tác giả báo cáo phải trình bày rõ những giới hạn báo cáo để độc giả
hiểu.

Phụ lục: Phần này cung cấp thêm các chỉ dẫn, các tư liệu đã được đưa ra
trong phần chính của báo cáo. Tư liệu trong phụ lục chứa nội dung thơng tin chi
tiết và (hoặc) triển khai thơng tin có trong bản báo cáo.
4.

Danh mục tài liệu tham khảo đã được sử dụng: Đây là phần cuối cùng

trong bản trình bày báo cáo. Nó chứa đựng những thơng tin chi tiết để tham
khảo, hoặc những tài liệu gốc được tìm thấy trong nhiều dạng thông tin chẳng
hạn như bài viết, sách, tạp chí,... Dù là học sinh phổ thơng, chưa yêu cầu cao về
việc sắp xếp các tài liệu tham khảo theo như quy cách của một bài nghiên cứu
khoa học, nhưng ít nhất các em cũng cần biết sắp xếp thứ tự tài liệu tham khảo
theo trật tự nhất định. Ví dụ như: tài liệu tham khảo được xếp riêng theo từng
ngôn ngữ (Anh, Việt,…); tài liệu tham khảo được xếp theo thứ tự A, B, C của họ
tên tác giả (đối với tác giả là người nước ngoài thì xếp thứ tự A, B, C theo họ,
đối với tác giả là người Việt Nam thì xếp thứ tự A, B, C theo tên,…
5.

Tương ứng với từng nội dung, giáo viên thiết lập các hoạt động giữa giáo
viên và học sinh để hướng dẫn học sinh cách trình bày báo cáo. Đồng thời, giáo
viên cần song hành định hướng, điều chỉnh cho học sinh về văn phong, ngôn
ngữ sử dụng trong báo cáo phải đảm bảo tính khoa học, ngắn gọn và dùng ở thể
bị động.

---20---